Ekonomia pracy – klin podatkowy i płaca

minimalna

Wiktor Wojciechowski

2

Pracujący / Bezrobotni / Nieaktywni

Popyt na pracę

Podaż pracy

Poziom i struktura

wynagrodzeń

Klin płacowyy

(koszty pracy)

Prawna

ochrona

zatrudnienia

Wydajność

pracy

System

negocjacji

płacowych

Siła

związków

zawodowych

Płaca

minimalna

Obciążenia

fiskalne ogółem

Długość i wysokość

zasiłków

Płaca progowa

Intensywność

poszukiwania

pracy

Zakres

wolności

gospodarczej

• Pozapłacowe koszty pracy (klin płacowy) to wszystkie podatki i

parapodatki (np. obowiązkowe składki ubezpieczeniowe) stanowiące
różnicę pomiędzy całkowitymi kosztami pracy ponoszonymi przez
pracodawcę a wynagrodzeniem, które faktycznie otrzymuje
pracownik („na rękę”).

• Gdy klin płacowy obniża płace netto:

– Istotny spadek podaży pracy kobiet, osób młodych, osób bez

doświadczenia zawodowego

– Stosunkowo nieduży lub w ogóle brak wpływu na wielkość

podaży pracy mężczyzn (niska elastyczność płacowa podaży)

• Gdy klin płacowy zwiększa całkowite koszty pracy:

– Istotny spadek popytu na pracę
– Istotne spowolnienie wzrostu PKB, o ile nie następuje

kompensacyjny wzrost popytu na kapitał (inwestycje mogą być
jednak niskie, gdy firmy doświadczają rosnących kosztów
produkcji)

3

• Klin płacowy nie musi obniżać „odczuwalnego” dochodów z

pracy

– składki na ubezpieczenie emerytalne – odsunięcie konsumpcji w

czasie

– składki na ubezpieczenie od bezrobocia – zapobiega spadkowi

konsumpcji w przypadku utraty pracy

• Wysoki klin płacowy obniża popyt na pracę i podaż pracy. Skala

tego wpływu zależy od otoczenia instytucjonalnego rynku pracy
(interakcje z pozostałymi regulacjami), w szczególności od:

– Systemu negocjacji płacowych – jak ciężar klina płacowego jest

dzielony pomiędzy pracowników i pracodawców

– System zasiłków dla bezrobotnych – czy zasiłki są opodatkowane

tak samo jak płace

– ALMP – siła bodźców do podejmowania pracy
– Wcześniejsze emerytury – korzyść z wydłużania okresu pracy

zawodowej

– Regulacji rynku produktów

4

• Przeciętne opodatkowanie dochodów -> udział pozapłacowych

kosztów pracy w całkowitych kosztach pracy

• Krańcowa stawka opodatkowania dochodów ->opodatkowanie

dodatkowych dochodów

• Krańcowa efektywna stawka opodatkowania dochodów ->

opodatkowanie dodatkowych dochodów z uwzględnieniem utraty
prawa do transferów socjalnych/ulg

• Pozapłacowe koszty pracy mogą ograniczać podaż pracy w ujęciu:

– Ekstensywnym – liczba pracowników
– Intensywnym – liczba godzin pracy

5

• „Elastyczny” rynek pracy – wzrost klina płacowego nie zwiększa

całkowitych kosztów pracy, ale za to obniża płace netto => spadek
podaży pracy

• „Sztywny” rynek pracy – wzrost klina płacowego zwiększa całkowite

koszty pracy, pozostawiając płace netto na niezmienionym poziomie =>
spadek popytu na pracę.

• Im bardziej sztywna podaż pracy (high-skilled) -> tym mniejszy spadek

zatrudnienia

• Im bardziej elastyczna podaż pracy (low-skilled) -> tym większy spadek

zatrudnienia

• Wyniki badań empirycznych wskazują, że

Elastyczność podaży < Elastyczność popytu

Wysoki klin podatkowy obniża zatrudnienie w większym stopniu
w krajach o sztywnych regulacjach rynku pracy niż w krajach,
w których rynek pracy jest elastyczny.

6

• Wysoka krańcowa stawka opodatkowania obniża podaż pracy i

intensywność pracy (liczbę przepracowanych godzin) osób o
najwyższych dochodach

• Wysokie przeciętne opodatkowanie + zasiłki (mean-tested)

obniżają zatrudnienie i aktywność zawodową osób o najniższych
dochodach (pułapka bezrobocia/bierności zawodowej)

• Wysokie przeciętne opodatkowanie zachęcają do dezaktywizacji

zawodowej

• Wysoka efektywna krańcowa stawka podatkowa -> bariera w

aktywizacji zawodowej osób młodych - negatywny klin
podatkowy/”in-work benefits”

7

Negatywny podatek od dochodów

„In-work benefits”

• Zwiększa zatrudnienie i aktywność zawodową
• Największe efekty gdy stała reguła, a nie rozwiązanie przejściowe
• Uzależnione od dochodów w gospodarstwie domowym -> może

ograniczyć podaż pracy drugiej osoby w gospodarstwie (np. ulga
prorodzinna)

• Uzależnione od dochodów indywidualnych -> część pomocy może

trafić do rodzin o wysokim dochodzie całkowitym

Subsydiowanie miejsc pracy

8

Klin podatkowy– 100% średniej płacy

Źródło: OECD, dane za
2004 r.

Klin podatkowy - 67% średniej płacy

Źródło: OECD, dane za
2004r.

Klin podatkowy - 100% i 0% średniej płacy + 2

dzieci

Źródło: OECD, dane za
2004r.

12

.2

.25

.3

.35

A

ve

ra

ge

T

ax

W

ed

ge

2

4

6

8

10

A

ve

ra

ge

U

ne

m

pl

oy

m

en

t

1960

1970

1980

1990

2000

Year...

Average Unemployment

Average Tax Wedge

Average Tax Wedge and Unemployment in Europe

• Spadek progresji podatkowej może

– zwiększać presję płacową, bo osiąganie wyższych dochodów nie

skutkuje wpadaniem w wyższe progi podatkowe (dotyczy to głównie
osób o bardzo wysokich dochodach)

– Zachęcać do zwiększania inwestycji w kapitał ludzki, bo wysokie

dochody wynikające z wysokich kwalifikacji są mniej opodatkowane niż
w sytuacji dużej progresji podatkowej

• Efektywny klin podatkowy uwzględnia nie tylko wysokość podatków

i parapodatków, ale także utratę prawa do transferów socjalnych (zasiłki
dla bezrobotnych, zasiłki z pomocy społecznej - w szczególności
uzależnione od wysokości dochodu)

– Wysoki klin podatkowy obniża wielkość podaży pracy silniej

w krajach, w których są dostępne wysokie transfery socjalne. (Wysokie
transfery socjalne zwiększają płacę progową)

– Aktywność zawodowa i liczba przepracowanych godzin pracy jest

przeciętnie niższa w krajach Europy kontynentalnej niż w krajach
anglosaskich (np. w USA)

13

• Zmniejszają popyt na pracę:

– osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, a przez to niskiej

wydajności pracy (np. Nickell, Layard, 1999)

– w pracochłonnych sektorach usług (np. Rogerson, 2007) – efekt

substytucyjny

• Silniej ograniczą zatrudnienie, w krajach w których:

– związki zawodowe wywierają silną presję na wzrost

wynagrodzeń(np. Nunziata, 2002; Daveri, Tabellini, 1997)

– sektorowy system negocjacji płacowych (Alesina, Perotti, 1997) ->

w pozostałych krajach też obniża zatrudnienie, ale w mniejszym
stopniu (Elmeskov i in., 1998).

– są łatwo dostępne różnego rodzaju świadczenia zastępujące

dochód
z pracy (szczególnie gdy te świadczenia są dodatkowo wysokie)

14

• Wysoki klin podatkowy przyczynia się do rozwoju zatrudnienia w szarej

strefie kosztem zatrudnienia oficjalnego (rejestrowanego) – (np. Davis,
Henrekson, 2005)

• W latach 2000-2002 przeciętna liczba przepracowanych godzin

przypadająca na osobę w wieku produkcyjnym w sektorze rynkowym
była w USA o 10% większa niż w Szwecji. Po doliczeniu jednak do tej
liczby czasu poświęconego na pracę w gospodarstwie domowym w obu
krajach, różnica ta ulega zmniejszeniu do zaledwie 1% (Olovsson, 2004)

• Pomimo istotnie mniejszej liczby godzin przeznaczonej na pracę

zarobkową przez kobiety w Niemczech niż w USA, w rzeczywistości
łączny czas poświęcony na pracę przez kobiety w obu tych krajach jest
identyczny (Freeman i Schettkat, 2001).

15

• Wpływ wysokich podatków na tempo wzrostu gospodarczego:

– Im wyższa relacja wydatków publicznych do PKB (lub

podatków/PKB) =>tym niższe tempo wzrostu PKB

– Obniżenie relacji wydatków publicznych/PKB o 10 pkt. proc. może

skutkować zwiększeniem rocznego tempa wzrostu PKB nawet o 1
pkt. proc. (Thorthon, 1997)

• Wnioski dla polityki gospodarczej:

– Wysoki klin podatkowy w połączeniu z niską elastycznością rynku

pracy w wielu krajach Europy kontynentalnej (m.in. sektorowy
system negocjacji płacowych) odpowiada za niski popyt na pracę.

– „Przerzucenie” klina podatkowego w większym stopniu niż obecnie

na pracowników zwiększyłoby popyt na pracę, przy stosunkowo
małym spadku podaży pracy (mniejsza elastyczność)

– Zmniejszenie opodatkowania pracy na rzecz wzrostu

opodatkowania konsumpcji (np. VAT) => szersza baza podatkowa
(również opodatkowanie transferów), zwiększenie bodźców do
pracy.

16

Płaca minimalna

- Wysoka płaca minimalna ogranicza możliwość „przerzucania”

wysokiego klina podatkowego na pracowników --> wysoki klin silniej
ogranicza popyt na pracę, gdy równocześnie wysoka płaca minimalna.
Wzrost relacji płacy minimalnej do mediany wynagrodzeń o 10 pkt.
proc. zwiększa negatywny wpływ klina o połowę (Bassanini, Duval,
2006).

- Ogranicza popyt na pracę w szczególności osób młodych i

pracowników bez lub z niewielkim doświadczeniem zawodowym

- Negatywne konsekwencje widoczne przez wiele lat – niższe dochody

osób, które z powodu wysokiej płacy mają małe doświadczenie i staż
pracy (Neumark, Nizalova, 2004).

- Wysoka płaca minimalna zwiększa udział w bezrobociu osób młodych

(Neumark, Wascher, 1995)

17

Minimum wage as % of an average wage in the

economy

18

Source: Eurostat, 2005

Związki zawodowe

• Różne systemy negocjacji płacowych:

– całkowicie zdecentralizowane (np. USA, Polska, Irlandia)
– na szczeblu poszczególnych branż (np. Niemcy, Francja, Belgia)
– Silnie scentralizowane i skoordynowane (Szwecja, Norwegia,

Irlandia, Holandia)

• Najniższy poziom zatrudnienia w przypadku negocjacji branżowych

• Presja płacowa wywierana przez związki zawodowe jest ograniczana,

gdy negocjacje płacowe związków zawodowych z pracodawcami są
koordynowane na szczeblu krajowym (zob. np. Scarpetta [1996])

• Siły negocjacyjnej pracowników nie można oceniać na podstawie

odsetka pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych. O
rzeczywistej sile związków zawodowych decyduje bowiem sposób
prowadzenia negocjacji płacowych.

19

Stopień uzwiązkowienia i

rozszerzania wyników negocjacji

płacowych

20

.4

.42

.44

.46

.48

.5

A

v

e

ra

g

e

U

n

io

n

D

e

n

si

ty

2

4

6

8

10

A

v

e

ra

g

e

U

n

e

m

p

lo

ym

e

n

t

1960

1970

1980

1990

2000

Year...

Average Unemployment

Average Union Density

Average Union Density and Unemployment in Europe