MAKROEKONOMIA

MAKROEKONOMIA

Wykład

Pieniądz i jego funkcje
System bankowy

Opracowanie: Mgr Dariusz
Prokopowicz

R. 23.

Definicja pieniądza

Pieniądz

Pieniądz

jest to pewien powszechnie

jest to pewien powszechnie

akceptowany towar, za pomocą którego

akceptowany towar, za pomocą którego

dokonujemy płatności za dostarczone

dokonujemy płatności za dostarczone

dobra lub wywiązujemy się ze

dobra lub wywiązujemy się ze

zobowiązań (np. spłata długu).

zobowiązań (np. spłata długu).

Inaczej mówiąc jest to

Inaczej mówiąc jest to

środek wymiany

środek wymiany

.

.

a)

a)

.

.

środek wymiany

środek wymiany

(miara M1) –

(miara M1) –

Korzyści, jakie osiąga społeczeństwo

Korzyści, jakie osiąga społeczeństwo

dzięki wykorzystaniu pieniądza, możemy

dzięki wykorzystaniu pieniądza, możemy

ocenić wyobrażając sobie, iż mamy do

ocenić wyobrażając sobie, iż mamy do

czynienia z gospodarką bezpieniężną

czynienia z gospodarką bezpieniężną

( inaczej –

( inaczej –

barterową

barterową

).

).

Funkcje pieniądza

W gospodarce bezpieniężnej

W gospodarce bezpieniężnej

nie

nie

występuje środek wymiany.

występuje środek wymiany.

Wymiana ma charakter

Wymiana ma charakter

bezpośredni, co oznacza, że jedne

bezpośredni, co oznacza, że jedne

dobra są wymieniane na inne.

dobra są wymieniane na inne.

Funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

Pieniądz

Pieniądz

spełnia jednak także trzy inne

spełnia jednak także trzy inne

funkcje.

funkcje.



Jest mianowicie jednostką
rozrachunkową,



środkiem przechowywania wartości
(środkiem tezauryzacji),



oraz miernikiem odroczonych płatności.

b)

magazyn wartości

(miara M2) – pieniądz jest

środkiem przechowywania wartości (siły
nabywczej- tezauryzacji) w czasie ponieważ
można go wykorzystać do dokonania
zakupów w przyszłości);

c)

jednostka rozrachunkowa

– jest to

jednostka, w której są wyrażone ceny i są
prowadzone rozliczenia;

d)

środek

(miara)

odroczonych płatności

, co

można określić inaczej jako funkcję jednostki
rozrachunkowej w dłuższym okresie.

Funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

Pozostałe

Pozostałe

funkcje

funkcje

pieniądza

pieniądza

Podstawową zatem właściwością

Podstawową zatem właściwością

pieniądza jest jego zastosowanie jako

pieniądza jest jego zastosowanie jako

środka wymiany

środka wymiany

.

.

W tym celu musi on spełniać funkcję

W tym celu musi on spełniać funkcję

środka przechowywania wartości.

środka przechowywania wartości.

Jest też zazwyczaj wygodnie, choć nie

Jest też zazwyczaj wygodnie, choć nie

we wszystkich sytuacjach,

we wszystkich sytuacjach,

wykorzystywać pieniądz w

wykorzystywać pieniądz w

charakterze

charakterze

jednostki rozrachunkowej

jednostki rozrachunkowej

oraz

oraz

miernika odroczonych płatności.

miernika odroczonych płatności.

Funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

a)

a)

pieniądz

pieniądz

towarowy

towarowy

–

–

dobra o

dobra o

zastosowaniu przemysłowym (złoto)

zastosowaniu przemysłowym (złoto)

bądź konsumpcyjnym (papierosy), które

bądź konsumpcyjnym (papierosy), które

równolegle spełniają funkcję środka

równolegle spełniają funkcję środka

wymiany. S

wymiany. S

tanowi wartość sam w sobie

tanowi wartość sam w sobie

.

.

N

N

ajczęściej jest dobrem szczególnie

ajczęściej jest dobrem szczególnie

cenionym

cenionym

.

.

Rodzaje pieniądza

Wykorzystanie na szeroką skalę

Wykorzystanie na szeroką skalę

pieniądza

pieniądza

towarowego

towarowego

wymaga albo ograniczenia

wymaga albo ograniczenia

zakresu pozostałych zastosowań tego

zakresu pozostałych zastosowań tego

towaru, albo przeznaczenia zasobów

towaru, albo przeznaczenia zasobów

rzadkich na produkcję dodatkowych jego

rzadkich na produkcję dodatkowych jego

ilości. Istnieją jednakże mniej kosztowne

ilości. Istnieją jednakże mniej kosztowne

sposoby umożliwiające społeczeństwu

sposoby umożliwiające społeczeństwu

wytwarzanie pieniądza.

wytwarzanie pieniądza.

b)

b)

pieniądz

pieniądz

symboliczny

symboliczny

(papierowy) –

(papierowy) –

jest to

jest to

środek płatniczy

środek płatniczy

, którego

, którego

wartość, czy też siła nabywcza,

wartość, czy też siła nabywcza,

znacznie przewyższa

znacznie przewyższa

koszt jego

koszt jego

wytworzenia lub wartość jako towaru

wytworzenia lub wartość jako towaru

w innych niż pieniądz zastosowaniach.

w innych niż pieniądz zastosowaniach.

W

W

artoś

artoś

ć pieniądza papierowego

ć pieniądza papierowego

nad

nad

awana jest przez

awana jest przez

prawo;

prawo;

Rodzaje pieniądza

Rodzaje pieniądza

c)

c)

pieniądz

pieniądz

bezgotówkowy

bezgotówkowy

–

–

jest to

jest to

środek wymiany, którego podstawą

środek wymiany, którego podstawą

jest wierzytelność przedsiębiorstwa

jest wierzytelność przedsiębiorstwa

prywatnego lub osoby fizycznej (np.

prywatnego lub osoby fizycznej (np.

wkład bankowy

wkład bankowy

- co oznacza, że bank

- co oznacza, że bank

ma wobec nas dług

ma wobec nas dług

);

);

Rodzaje pieniądza

Rodzaje pieniądza

d)

d)

pieniądz

pieniądz

międzynarodowy

międzynarodowy

, np.

, np.

specjalne prawa ciągnienia (SDRs) -

specjalne prawa ciągnienia (SDRs) -

sztuczny międzynarodowy pieniądz

sztuczny międzynarodowy pieniądz

kredytowy, służący do rozrachunków

kredytowy, służący do rozrachunków

pomiędzy państwami a

pomiędzy państwami a

Międzynarodowym Funduszem

Międzynarodowym Funduszem

Walutowym; jego wartość to średnia

Walutowym; jego wartość to średnia

ważona wartości głównych walut

ważona wartości głównych walut

MFW

MFW

.

.

Rodzaje pieniądza

Rodzaje pieniądza

-

-

SDRs

SDRs

rozdzielane są pomiędzy

rozdzielane są pomiędzy

państwa członkowskie w celu

państwa członkowskie w celu

zachowania płynności międzynarodowej

zachowania płynności międzynarodowej

(równowagi płatniczej) i zwiększenia

(równowagi płatniczej) i zwiększenia

rezerw banków centralnych;

rezerw banków centralnych;

-

-

kraje, mające deficyt w bilansie

kraje, mające deficyt w bilansie

płatniczym, mogą sprzedawać

płatniczym, mogą sprzedawać

SDRs

SDRs

krajom o nadwyżce w bilansie

krajom o nadwyżce w bilansie

płatniczym, krajowi wyznaczonemu

płatniczym, krajowi wyznaczonemu

przez MFW do skupu SDRs, bądź

przez MFW do skupu SDRs, bądź

samemu MFW;

samemu MFW;

-

-

kraje mogą korzystać z

kraje mogą korzystać z

SDRs

SDRs

bezwarunkowo, w zamian muszą jednak

bezwarunkowo, w zamian muszą jednak

płacić odsetki od SDRs i skupować SDRs,

płacić odsetki od SDRs i skupować SDRs,

gdy zostaną do tego wyznaczone.

gdy zostaną do tego wyznaczone.

Rodzaje pieniądza

Rodzaje pieniądza



czeki;



czeki uzyskują akceptację;



depozyt (wkład) u złotnika i w domu (=);



tytuły własności stają się wygodniejsze
do przenoszenia niż złoto;



złotników pojawiło się zbyt wiele złota;



pierwszy kredyt bankowy.

Historia działalności

bankowej

Rezerwy

Rezerwy

jest

to

ilość

złota

pozwalająca

dokonać

natychmiastowych

wypłat

na

żądanie właścicieli wkładów.

Stopa rezerw

jest to stosunek rezerw

do wkładów.

Panika finansowa

Panika finansowa

to samospełniająca się

to samospełniająca się

prognoza. Ludzie dochodzą w pewnym

prognoza. Ludzie dochodzą w pewnym

momencie do wniosku, że bank nie

momencie do wniosku, że bank nie

będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy

będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy

posiadaczom wkładów.

posiadaczom wkładów.

Wpadają więc w popłoch i biegną do

Wpadają więc w popłoch i biegną do

banku, aby wydostać swoje pieniądze.

banku, aby wydostać swoje pieniądze.

Tym samym sprawiają, że bank

Tym samym sprawiają, że bank

rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić

rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić

pieniędzy i będzie musiał ogłosić

pieniędzy i będzie musiał ogłosić

bankructwo.

bankructwo.

Panika finansowa

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza

jest to całkowita

jest to całkowita

wartość znajdujących się w obiegu

wartość znajdujących się w obiegu

zasobów pieniądza, występującego w

zasobów pieniądza, występującego w

roli środka wymiany.

roli środka wymiany.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza

=

=

złoto w obiegu +

złoto w obiegu +

złoto zdeponowane u złotnika

złoto zdeponowane u złotnika

;

;

wynika z tego, że pasywa złotników są:

wynika z tego, że pasywa złotników są:

-

-

równe wielkości aktywów

równe wielkości aktywów

,

,

- w

- w

kłady to pasywa

kłady to pasywa

,

,

- a

- a

ktywa to złoto w skarbcach i wartość

ktywa to złoto w skarbcach i wartość

udzielonych pożyczek, więc:

udzielonych pożyczek, więc:

Podaż pieniądza

= złoto w obiegu +

złoto zdeponowane u złotnika +
kredyty udzielone przez złotnika

;

tak więc

całkowity zasób złota to złoto w obiegu i

złoto w skarbcach, więc:

Podaż pieniądza

= złoto w obiegu +

złoto zdeponowane u złotnika

WYNIKA Z TEGO, ŻE KREDYTY UDZIELANE

PRZEZ ZŁOTNIKÓW ZWIĘKSZAJĄ ZASÓB

PIENIĄDZA W GOSPODARCE.

Pośrednik finansowy

Pośrednik finansowy

to instytucja, która

to instytucja, która

stanowi ogniwo ułatwiające kontakty

stanowi ogniwo ułatwiające kontakty

pomiędzy kredytodawcami a

pomiędzy kredytodawcami a

kredytobiorcami.

kredytobiorcami.

Pośrednicy finansowi

:



Banki komercyjne,



Instytucje ubezpieczeniowe,



Fundusze emerytalne,



Towarzystwa budowlane itp.

Współczesny system

bankowy

Banki komercyjne

Banki komercyjne

to pośrednicy

to pośrednicy

finansowi, którym państwo udzieliło

finansowi, którym państwo udzieliło

licencji na działalność polegającą na

licencji na działalność polegającą na

udzielaniu kredytów i przyjmowaniu

udzielaniu kredytów i przyjmowaniu

depozytów. Włączając w to wkłady, w

depozytów. Włączając w to wkłady, w

których ciężar mogą być wystawiane

których ciężar mogą być wystawiane

czeki.

czeki.

Współczesny system

Współczesny system

bankowy

bankowy

System clearingowy

System clearingowy

jest to ogół

jest to ogół

porozumień, na mocy których wzajemne

porozumień, na mocy których wzajemne

zobowiązania i należności banków

zobowiązania i należności banków

rozlicza się przez zestawienie

rozlicza się przez zestawienie

wszystkich transakcji dokonanych w

wszystkich transakcji dokonanych w

danym okresie i dokonanie spłaty tylko

danym okresie i dokonanie spłaty tylko

zobowiązań netto powstałych w

zobowiązań netto powstałych w

rozliczeniach międzybankowych.

rozliczeniach międzybankowych.

Współczesny system

Współczesny system

bankowy

bankowy

Pojęcie

płynności

dotyczy szybkości i

pewności, z jaką dana pozycja aktywów
może być z powrotem zamieniona na
pieniądz w dowolnym momencie, w którym
zażyczą sobie tego jej posiadacze. Z tego
punktu widzenia składnikiem aktywów o
najwyższej płynności jest sam

pieniądz

(gotówka).

Płynność

to łatwość, z jaką można zamienić

jedno aktywo na drugie.

Płynność

aktywów

banku

Współczesny system

Współczesny system

bankowy

bankowy

Weksle

i

kredyty krótkoterminowe

należą

do pożyczek krótkookresowych o wysokim
stopniu płynności.

Akcje

i

kredyty długoterminowe

są

pożyczkami długokresowymi –
charakteryzują się niskim stopniem
płynności.

Miary zasobu

pieniądza

Ze względu na

płynność

a) M1
b) M2 = M1 plus ...
c) M3 = M2 plus ...
d) aktywa finansowe o dużym stopniu płynności.

a)

M1

:

- gotówka,

- czeki podróżne,

- depozyty na żądanie i rachunki

oszczędnościowe z możliwością

wystawiania czeków;

b)

M2 = M1

plus:

- depozyty oszczędnościowe,

- drobne depozyty terminowe,

- jednodniowe umowy odkupu,

- udziały w spółkach lokacyjnych (z

możliwością wystawiania czeków),

- krótkoterminowe depozyty w walutach

obcych;

c)

M3 = M2

plus:

- duże depozyty terminowe,
- terminowe umowy odkupu,
- długoterminowe depozyty w walutach
obcych;

d)

aktywa finansowe o dużym stopniu

płynności

:

- obligacje rządowe,
- akcepty bankowe,
- weksle handlowe (zobowiązania
krótkoterminowe),
- krótkoterminowe papiery wartościowe
Skarbu Państwa.

Baza monetarna

Baza monetarna

,

,

lub inaczej zasób

lub inaczej zasób

pieniądza wielkiej mocy, jest to łączna

pieniądza wielkiej mocy, jest to łączna

ilość banknotów i bilonu znajdujących

ilość banknotów i bilonu znajdujących

się w obiegu pozabankowym i będących

się w obiegu pozabankowym i będących

w posiadaniu systemu bankowego.

w posiadaniu systemu bankowego.

Baza monetarna

Mnożnik kreacji pieniądza

Mnożnik kreacji pieniądza

obrazuje

obrazuje

wielkość zmiany zasobu pieniądza

wielkość zmiany zasobu pieniądza

wywołanej zmianą bazy monetarnej o

wywołanej zmianą bazy monetarnej o

jednostkę

jednostkę

.

.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza

= mnożnik kreacji

= mnożnik kreacji

pieniądza x baza monetarna

pieniądza x baza monetarna