1
1
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
1.
1.
Wprowadzenie
Wprowadzenie
Intuicja jest rodzajem procesu tworczego, który w zakresie doznań
Intuicja jest rodzajem procesu tworczego, który w zakresie doznań
subiektywnych cechuje nagłość pojawienia sie wyniku (decyzji
subiektywnych cechuje nagłość pojawienia sie wyniku (decyzji
percepcyjnej, behawioralnej lub decyzji o rozwiązaniu problemu). Stuktura
percepcyjnej, behawioralnej lub decyzji o rozwiązaniu problemu). Stuktura
intuicji twórczej ma charakter holistyczny, nieliniowy. Holistyczność wiąże
intuicji twórczej ma charakter holistyczny, nieliniowy. Holistyczność wiąże
się z koniecznością równoległego i równoczesnego dokonywania się wielu
się z koniecznością równoległego i równoczesnego dokonywania się wielu
operacji umysłowych.
operacji umysłowych.
Kierunek intuicji twórczej nazwaliśmy akomodatywnością – zaprzeczenie
Kierunek intuicji twórczej nazwaliśmy akomodatywnością – zaprzeczenie
projekcyjności, rzutowania dotychczasowego doświadczenia w
projekcyjności, rzutowania dotychczasowego doświadczenia w
rozpoznawaną aktualnie rzeczywistość. Dominacja procesu akomodacji
rozpoznawaną aktualnie rzeczywistość. Dominacja procesu akomodacji
oznacza łatwość wychodzenia w danym akcie poznania odo oryginału.
oznacza łatwość wychodzenia w danym akcie poznania odo oryginału.
Intuicja asymilacyjna też istnieje. Jest to rodzaj poznania, który nazwaliśmy
Intuicja asymilacyjna też istnieje. Jest to rodzaj poznania, który nazwaliśmy
„intuicją kobiecą” i „chłopskim rozumem”, która może oznaczać projekcję
„intuicją kobiecą” i „chłopskim rozumem”, która może oznaczać projekcję
nastawień lękowych albo oczekiwać związanych z częstością zdarzeń
nastawień lękowych albo oczekiwać związanych z częstością zdarzeń
danego rodzaju.
danego rodzaju.
Motywacja wytworzona podczas medytacji i sprzyjająca wglądom twórców
Motywacja wytworzona podczas medytacji i sprzyjająca wglądom twórców
zachodznich jest bardzo podobna. Zasadniczym jej wyróżnikiem jest brak
zachodznich jest bardzo podobna. Zasadniczym jej wyróżnikiem jest brak
koncetracji na zadaniu czy celu. Motywacja paracelowa. Zauważono też,
koncetracji na zadaniu czy celu. Motywacja paracelowa. Zauważono też,
że stan taki szczególnie łatwo osiągają osoby nie skoncentrowane na
że stan taki szczególnie łatwo osiągają osoby nie skoncentrowane na
sobie, bowiem zachowanie ich jest wolne od dodatkowego zadania, jakim
sobie, bowiem zachowanie ich jest wolne od dodatkowego zadania, jakim
jest obrona ego lub satysfakcjonowanie otoczenia (konformizm).
jest obrona ego lub satysfakcjonowanie otoczenia (konformizm).
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
2
2
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
2. Uwaga ekstensywna w intuicji twórczej
2. Uwaga ekstensywna w intuicji twórczej
Ekstensywną przeciwstawiamy uwadze intensywnej, wąsko zorientowanej na jeden obiekt
Ekstensywną przeciwstawiamy uwadze intensywnej, wąsko zorientowanej na jeden obiekt
lub cel. Ekstensywna uwaga obejmuje szeroki kontekst oddziaływań zarówno
lub cel. Ekstensywna uwaga obejmuje szeroki kontekst oddziaływań zarówno
zewnętrznych, jak i wewnętrznych podmiotu.
zewnętrznych, jak i wewnętrznych podmiotu.
2.1. Mechanizm uwagi ekstensywnej
2.1. Mechanizm uwagi ekstensywnej
Uwagę definiowano jako zamierzone lub mimowolne skierowanie aktywności poznawczej na
Uwagę definiowano jako zamierzone lub mimowolne skierowanie aktywności poznawczej na
jakiś bodziec. Uwaga ekstensywna nie jest jednak związana z pojedynczym obiektem
jakiś bodziec. Uwaga ekstensywna nie jest jednak związana z pojedynczym obiektem
i jest raczej mimowolna. Uwagę można ująć jako beztreściową własność procesu
i jest raczej mimowolna. Uwagę można ująć jako beztreściową własność procesu
orientacyjnego, związaną z funkcją selekcjonowania informacji – zależnie od stanu
orientacyjnego, związaną z funkcją selekcjonowania informacji – zależnie od stanu
motywacyjnego. Zakres i głębokość przetwarzania informacji jest istotne. Zakres
motywacyjnego. Zakres i głębokość przetwarzania informacji jest istotne. Zakres
związany jest z operacją selekcjonowania, a głębokość z tzw. Koncentracją, a więc
związany jest z operacją selekcjonowania, a głębokość z tzw. Koncentracją, a więc
wysiłkiem poznawczym.
wysiłkiem poznawczym.
Ekstensywna ma szeroki zakres i płytki poziom analizy info.
Ekstensywna ma szeroki zakres i płytki poziom analizy info.
Motywacja paracelowa wiąże się z wyrównywaniem gotowości percepcyjnej dla większości
Motywacja paracelowa wiąże się z wyrównywaniem gotowości percepcyjnej dla większości
obiektów, a więc i z wyrównaniem dostępności kategorii percepcyjnych.
obiektów, a więc i z wyrównaniem dostępności kategorii percepcyjnych.
Automatyczne przetwarzanie informacji przebiega bezwysiłkowo i bardzo szybko. Ta
Automatyczne przetwarzanie informacji przebiega bezwysiłkowo i bardzo szybko. Ta
operacja jest introspekcyjnie niedostępna. Brak „wglądu” w przebieg czynności
operacja jest introspekcyjnie niedostępna. Brak „wglądu” w przebieg czynności
automatycznych powoduje, że nie można ich wygasić, gdy już zostały zainicjowane,
automatycznych powoduje, że nie można ich wygasić, gdy już zostały zainicjowane,
ani – tym bardziej – zmodyfikować.
ani – tym bardziej – zmodyfikować.
Kontrolowane przetwarzanie informacji według Shiffrina i Schneidera polega na czasowej
Kontrolowane przetwarzanie informacji według Shiffrina i Schneidera polega na czasowej
aktywizacji elementarnych jednostek pamięci pod kontrolą i dzięki uwadze
aktywizacji elementarnych jednostek pamięci pod kontrolą i dzięki uwadze
podmiotu. Procesy kontrolowane wymagają wysiłku z powodu pełnego udziału STM o
podmiotu. Procesy kontrolowane wymagają wysiłku z powodu pełnego udziału STM o
ograniczonej pojemności. Przebiegają one wolno i pojedynczo, ale dzięki nim
ograniczonej pojemności. Przebiegają one wolno i pojedynczo, ale dzięki nim
człowiek radzi sobie w sytuacjach niestandardowych.
człowiek radzi sobie w sytuacjach niestandardowych.
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
3
3
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
Badania Kahnemana i Triesman nad uwagą „osłabioną” stanowią jedną z linii
Badania Kahnemana i Triesman nad uwagą „osłabioną” stanowią jedną z linii
dowodowych przeczących pełnej automatyzacji procesów poznawczych.
dowodowych przeczących pełnej automatyzacji procesów poznawczych.
Uwagę ekstensywną cechuje wzbudzenie szerokiego kontekstu jednostek
Uwagę ekstensywną cechuje wzbudzenie szerokiego kontekstu jednostek
pamięciowych. Uwagę osłabioną badano wprowadzając w pole widzenia
pamięciowych. Uwagę osłabioną badano wprowadzając w pole widzenia
wzrasającą liczbę bodźców kontekstowych. Wyjaśniano ją tak: rozpoznanie
wzrasającą liczbę bodźców kontekstowych. Wyjaśniano ją tak: rozpoznanie
każdego obiektu polega na aktywizowaniu odpowiadającej jemu jednostki
każdego obiektu polega na aktywizowaniu odpowiadającej jemu jednostki
pamięciowej. Autorzy nazywają ją klasyfikatorem i podkreślają jego
pamięciowej. Autorzy nazywają ją klasyfikatorem i podkreślają jego
zmysłowo-semantyczny charakter.
zmysłowo-semantyczny charakter.
...
...
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
4
4
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
3. Test Stroopa jako narzędzie pomiaru intensywności vs. Ekstensywności uwagi
3. Test Stroopa jako narzędzie pomiaru intensywności vs. Ekstensywności uwagi
Niespójność koloru z treścią słowa powoduje wydłużenie RT i błędy – z powodu
Niespójność koloru z treścią słowa powoduje wydłużenie RT i błędy – z powodu
interferencji dwóch niezgodnych reakcji. Automatyczna czynność (czytanie) musi
interferencji dwóch niezgodnych reakcji. Automatyczna czynność (czytanie) musi
zostać rozhamowana by nazwać właściwie kolor czcionki.
zostać rozhamowana by nazwać właściwie kolor czcionki.
Z kolei osłabienie interferencji w teście Stroopa obecnością bodców kontekstowych
Z kolei osłabienie interferencji w teście Stroopa obecnością bodców kontekstowych
można wyjaśnić płytszą penetracją jednostki pamięciowej identyfikującej
można wyjaśnić płytszą penetracją jednostki pamięciowej identyfikującej
„kolorowe słowo”. Poszerzenie zakresu uwagi pozostawia człowieka na poziomie
„kolorowe słowo”. Poszerzenie zakresu uwagi pozostawia człowieka na poziomie
bardziej zmysłowego rozpoznawania, z możliwością niespostrzeżenia treści słowa.
bardziej zmysłowego rozpoznawania, z możliwością niespostrzeżenia treści słowa.
4. Hipotezy i procedura badawcza
4. Hipotezy i procedura badawcza
1)
1)
Intuicjoniści częściej i łatwiej osiągają stan uwagi ekstensywnej niż racjonaliści
Intuicjoniści częściej i łatwiej osiągają stan uwagi ekstensywnej niż racjonaliści
2)
2)
Sytuacja sprzyjająca wytworzeniu motywacji paracelowej oddziałuje szczególnie
Sytuacja sprzyjająca wytworzeniu motywacji paracelowej oddziałuje szczególnie
efektywnie na intuicjonistów. Stąd interakcja wpływów sytuacyjnych i
efektywnie na intuicjonistów. Stąd interakcja wpływów sytuacyjnych i
osobowościowych daje najlepszy efekt osiągania uwagi ekstensywnej.
osobowościowych daje najlepszy efekt osiągania uwagi ekstensywnej.
ZN:
ZN:
-warunki motywacyjne: motywacja paracelowa vs. Motywacja zadaniowa
-warunki motywacyjne: motywacja paracelowa vs. Motywacja zadaniowa
-
Warunki osobowościowe: intuicjoniści- racjonaliści
Warunki osobowościowe: intuicjoniści- racjonaliści
ZZ:
ZZ:
Charakter uwagi: ekstensywna vs. Intensywna.
Charakter uwagi: ekstensywna vs. Intensywna.
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
5
5
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
Warunki motywacyjne: a) motywacja paracelowa, b) motywacja zadaniowa.
Warunki motywacyjne: a) motywacja paracelowa, b) motywacja zadaniowa.
Warunki osobowościowe: Kwestionariusz I-R pomógł wyłonić racjonalistów i
Warunki osobowościowe: Kwestionariusz I-R pomógł wyłonić racjonalistów i
intuicjonistów. Symetryczne do wymienionych cech są własności
intuicjonistów. Symetryczne do wymienionych cech są własności
charakteryzujące poznanie racjonalne.
charakteryzujące poznanie racjonalne.
Charakter uwagi: uwagę ekstensywną i intensywną mierzono wielkością interferencji w
Charakter uwagi: uwagę ekstensywną i intensywną mierzono wielkością interferencji w
teście Stroopa. Wielkość interferencji mierzono różnicą czasu reagowania na
teście Stroopa. Wielkość interferencji mierzono różnicą czasu reagowania na
bodziec spójny i niespójny.
bodziec spójny i niespójny.
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
6
6
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
5. Wyniki badań
5. Wyniki badań
5.1. Wyniki w teście Stroopa jako miara ekstensywności vs. Intensywności uwagi
5.1. Wyniki w teście Stroopa jako miara ekstensywności vs. Intensywności uwagi
w różnych warunkach motywacyjnych
w różnych warunkach motywacyjnych
Sytuacja zabawowo-relaksująca powoduje obniżenie interferencji w teście
Sytuacja zabawowo-relaksująca powoduje obniżenie interferencji w teście
Stroopa, a więc kształtuje uwagę ekstensywną.
Stroopa, a więc kształtuje uwagę ekstensywną.
200 msek
200 msek
...
...
500 msek
500 msek
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
7
7
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
5.2. Wyniki w teście Stroopa uzyskiwane przez intuicjonistów i racjonalistów w
5.2. Wyniki w teście Stroopa uzyskiwane przez intuicjonistów i racjonalistów w
różnych warunkach motywacyjnych (motywacji paracelowej i zadaniowej)
różnych warunkach motywacyjnych (motywacji paracelowej i zadaniowej)
200 msek
200 msek
500 msek
500 msek
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej
8
8
June 7, 2021
June 7, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
6. Podsumowanie
6. Podsumowanie
Intuicja twórcza jest procesem o strukturze holistycznej i bardzo
Intuicja twórcza jest procesem o strukturze holistycznej i bardzo
szybkim przebiegu.
szybkim przebiegu.
Motywacja paracelowa: nie zorientowana na zadanie i pozbawiona
Motywacja paracelowa: nie zorientowana na zadanie i pozbawiona
nastawień egocentrycznych. Motywacja taka określa warunki
nastawień egocentrycznych. Motywacja taka określa warunki
uwagi ekstensywnej, obejmującej szeroki kontekst zdarzeń
uwagi ekstensywnej, obejmującej szeroki kontekst zdarzeń
kosztem niezbyt głębokiego przeglądu jednostek pamięciowych.
kosztem niezbyt głębokiego przeglądu jednostek pamięciowych.
W tym eksperymencie uwaga wytworzona dzięki relaksowaniu dawała
W tym eksperymencie uwaga wytworzona dzięki relaksowaniu dawała
takie same efekty w teście Stroopa jak uwaga osłabiona
takie same efekty w teście Stroopa jak uwaga osłabiona
udziałem bodźców kontekstowych. W obydwu przypadkach słabła
udziałem bodźców kontekstowych. W obydwu przypadkach słabła
interferencja powodowana „kolorowym słowem”.
interferencja powodowana „kolorowym słowem”.
Zależność łatwości ekstensyfikowania uwagi i intuicyjnego stylu
Zależność łatwości ekstensyfikowania uwagi i intuicyjnego stylu
poznania. Intuicjoniści łatwiej osiągali stan uwagi
poznania. Intuicjoniści łatwiej osiągali stan uwagi
ekstensywnej, gdy byli relaksowanie, nie różnili się jednak
ekstensywnej, gdy byli relaksowanie, nie różnili się jednak
intensyfikowaniem uwagi, gdy byli motywowani zadaniowo.
intensyfikowaniem uwagi, gdy byli motywowani zadaniowo.
Rola uwagi w procesie intuicji
Rola uwagi w procesie intuicji
tworczej
tworczej