Równowaga koncepcji

motoryczności według

Gundlacha

R. Kiszka
M. Majkut

„Motoryczność  ludzka to pojęcie
obejmujące całokształt czynności
ruchowych człowieka, inaczej sferę
ruchowej aktywności, słowem to
wszystko, co dotyczy poruszaniu się
człowieka w przestrzeni na skutek
zmian położenia całego ciała lub
poszczególnych jego części
względem siebie”.

Motoryczność

Głównym czynnikiem rozwoju fizycznego
jest ruch, który to jest pojęciem
zasadniczym dla teorii wychowania
fizycznego.
Przedmiotem nauki o motoryczności jest
zatem nieskończone bogactwo kombinacji
ruchowych wykonywanych przez
człowieka. Motoryczność można więc
zatem podzielić na pewne kategorie:

•    motoryczność produkcyjną – tą
która służy pracy.

•    motoryczność bojową – związaną
z walką o byt, co odbywało się w
najdalszych epokach i walką
różnomotywacyjną, w
cywilizowanym świecie

•    motoryczność sportową – która
nie jest w zasadzie motorycznością
utylitarną, gdyż tworzy system
ruchów o charakterze umownym,
konwencjonalnym.

Rozwój motoryczny człowieka
uzależniony jest od pewnych,
zmieniających się z wiekiem cech, jak
wytrzymałość, czy elastyczność tkanki
kostnej, gdyż jest to istotne dla pracy
mięśni, które tu znajdują oparcie.
Uzależniony jest on też od aparatu
więzadłowo- torebkowego – od jego
wytrzymałości i elastyczności.
Zasadnicze znaczenie będzie również
odgrywała proporcja między
poszczególnymi odcinkami szkieletu.
Proporcje te oczywiście ulegają zmianie
w przeciągu ludzkiego życia.

Istotnym procesem warunkującym
rozwój motoryczny jest ciągła
innerwacja mięśni, która polega na
wzrastaniu zakończeń nerwowych w
głąb włókien mięsnych i oplataniu ich
jąder. Proces ten kończy się dopiero
około 6 roku życia.
Ważnym jest też rozwój układu
nerwowego, tutaj również rozwój nie
polega na zwiększeniu ilościowym,
lecz na powiększaniu ich rozmiarów i
co najważniejsze na udoskonaleniu
czynnościowym.

Bardzo ważnym czynnikiem dla
zrozumienia rozwoju motorycznego
dziecka jest proces myelinizacji czyli
obrastania komórek nerwowych tkanką
tłuszczową. Otoczka myelinowa jest
izolatorem, dzięki czemu impuls nerwowy
nie rozlewa się poza przewód, którym jest
włókno nerwowe.
Dopóki to nie nastąpiło impuls nerwowy
pobudzał również inne włókna nerwowe i
komórki czym tłumaczy się zbytnią
rozrzutność ruchową dziecka, tzn. że na
proste nawet bodźce dziecko reaguje
jakby „całym sobą” a wybiórczość i
oszczędność ruchu jest nabywana
stopniowo.

Motoryczność oznacza zdolność
organizmu do wykonywania wszelkich
aktów ruchowych i tendencję do
reagowania ruchem na różne sytuacje.
Podłożem motoryczności jest rozwój
aparatu ruchu, a także uformowane
nawyki ruchowe oraz ich wyobrażenia i
motywacja. Ze względu na powiązanie z
psychicznymi właściwościami człowieka,
szczególnie u małych dzieci, używany jest
termin rozwój psychomotoryczny, bowiem
ruchliwość dziecka jest najczęściej
odzwierciedleniem jego potrzeb, przeżyć i
doznań.
 

Wiedza o motoryczności człowieka
jest podstawowym zagadnieniem w
naukach o kulturze fizycznej. Za
jednego z twórców współczesnej
teorii motoryczności uznaje się H.
Gundlach, który [1968, 1970]
dokonał klasyfikacji zdolności
motorycznych opartej na podłożu
funkcjonalnym. Wyróżnił on zdolności
kondycyjne zdeterminowane
mechanizmami energetycznymi i
zdolności koordynacyjne
uwarunkowane w zasadniczym
stopniu procesami sterowania,
regulacji i kognicji.

Struktura zdolności

motorycznych człowieka

[Gundlach 1970]

Sprawność motoryczna jest ujęciem
kompleksowym w odniesieniu do ruchu
człowieka, skupia ona wszystkie
sprawności, których wysoki poziom
warunkuje poziom sprawności
motorycznej.
Obszerność sprawności motorycznej w
odniesienia do ruchu człowieka sprawia,
że wyodrębnia się tzw. zdolności
motoryczne, które ściśle obrazują obszar
oddziaływań na sferę ruchową człowieka
oraz poziom samej sprawności
motorycznej. Zdolności motoryczne dzielą
się na następujące grupy:

Kondycyjne
warunkowane głównie właściwościami
strukturalnymi oraz energetycznymi – do nich
zaliczamy:

Siłę – obrazującą zdolność do pokonywania oporu
zewnętrznego.

Szybkość – obrazującą zdolność do wykonywania
danego ruchu, lub aktu ruchowego w jak
najkrótszym czasie.

Moc - obrazującą zdolność do wykonywania
efektywnej pracy w jednostce czasu.

Wytrzymałość – obrazującą zdolność do
wykonywanie długotrwałych wysiłków o
określonej intensywności.

Gibkość - obrazująca zakres ruchomości kończyn
- obszerności ruchów.

Koordynacyjne
warunkowane przez funkcję sterowania i
regulacji ruchu, głownie obrazują
możliwości precyzyjnego wykonania
ruchu, łączenia ruchów oraz wykonywania
złożonych aktów ruchowych takich jak
np.: technika dyscypliny. Zdolności tej
grupy określają stosunki przestrzenno-
czasowe czynności ruchowych, a także
możliwości tworzenia nowych modyfikacji
ruchowych wynikających z potrzeby
dostosowania się do sytuacji zewnętrznej.
Zaliczmy do niej następujące zdolności:

Dostosowania ruchu - wyrażająca adekwatny
sposób reagowania organizmu na daną sytuację
ruchową poprzez odpowiednio dopasowany
program działania ruchowego,

Różnicowania ruchu – warunkuję wysoką
ekonomię wykonywanych ruchów oraz ich
dokładność. Zdolność ta przejawia się poprzez
odpowiednie ułożenia ciała (optymalne pozycje
kątowe stawów), odpowiednie napięcia
mięśniowe oraz odpowiednie prędkości
poszczególnych segmentów ciała. Zdolność ta
jest często określana wyczuciem danej techniki,
ruchu, czy przyrządu.

Zdolność równowagi – określa możliwości do
utrzymywania równowagi oraz powrotu do stanu
równowagi po akcie ruchowym (równowaga
statyczna) oraz umiejętność utrzymania
określonego toru, kierunku ruchu w trakcie
wykonywania zadania ruchowego (równowaga
dynamiczna).

Zdolność szybkiej reakcji – zdolność do szybkiego
wykonania określonego aktu ruchowego w
odpowiedzi na dany sygnał lub bodziec
zewnętrzny lub wewnętrzny.

Zdolność orientacji – określa umiejętności
wyczucia przestrzeni podczas aktu ruchowego.

Zdolność sprzężenia ruchów – wyraża
umiejętność do łączeniu różnego typu ruchów w
jeden celowy akt ruchowy. Celowość aktu
ruchowego często odzwierciedla efektywność
danej techniki.

Zdolność rytmizacji – określa umiejętność
zachowania odpowiedniego rytmu ruchów
(sekwencji występowania danych ruchów), często
związanego z cyklicznością aktu ruchowego.

Kompleksowe
które związane są zarówno z ze
zdolnościami kondycyjnymi jak i
koordynacyjnym, ale trudno ściśle
określić dominującą grupę. Do tej
grupy zaliczymy takie zdolności jak
zwinność oraz szybkość ogólną.
Wyodrębnienie tej grupy służy
głównie uzmysłowieniu, że wszystkie
zdolności motoryczne stanowią
wzajemnie przenikający się łańcuch
powiązań, którego wszystkie ogniwa
muszą być na wysokim poziomie,
aby całość odzwierciedlała wysoki
poziom.

W odniesieniu do sportu najważniejszą
rolę odgrywa sprawność motoryczna oraz
odpowiedni poziom zdolności
wchodzących w jej skład. Sprawność
motoryczna skupia wszystkie inne
sprawności, które warunkują odpowiedni
poziom zdolności motorycznych
określających sprawność motoryczną.
Odpowiedni poziom sprawności
motorycznej, czyli odpowiedni poziom
zdolności wchodzących w jej skład
warunkuje tak zwaną bazę motoryczną,
która stanowi podstawę każdej dyscypliny
sportu.

Baza motoryczna
to stan optymalnego rozwoju wszystkich
zdolności motorycznych, niezbędnych dla
danego sportu. Optymalny rozwój w tym
znaczeniu oznacza taki poziom rozwoju
zdolności, który maksymalnie wpływa na
osiągnięcie wysokiej skuteczności
technicznej jak i taktycznej w danej
dyscyplinie, co nie zawsze wyraża się
dążeniem do najwyższego rozwoju danej
zdolności, lecz do prawidłowych
zależności między zdolnościami i
rozwojem organizmu. Bazę motoryczną
należy postrzegać w podobny sposób jak
grupę zdolności kompleksowych – np:
zwinność jako tzw zwinność dyscypliny. W
takim ujęciu zwinność dyscypliny jest
wyrażana efektywnością danego
zawodnika w danej dyscyplinie, czyli
osiąganym wynikiem sportowym.

Takie ujęcie bazy motorycznej ma na celu
podkreślenie, że najważniejszą jej cechą
jest złożoność ze wszystkich zdolności
motorycznych oraz wzajemnych proporcji
między nimi. Konsekwencją tego jest fakt,
że każda dyscyplina posiada
charakterystyczny poziom zdolności i
relacji między nimi, który warunkuje
najlepsze z punktu widzenia fizycznego
warunki do osiągnięcia mistrzostwa
sportowego.
Baza motoryczna rozumiana w powyższy
sposób narzuca indywidualne podejście
do każdego zawodnika i każdej dyscypliny
sportu w celu ustawiania najlepszych
parametrów motorycznych warunkujących
wysokie osiągnięcia sportowej oraz wysoki
poziom bezpieczeństwa ćwiczeń.