Równowaga koncepcji 

motoryczności według 

Gundlacha

R. Kiszka
M. Majkut

 

 

„Motoryczność  ludzka to pojęcie 
obejmujące całokształt czynności 
ruchowych człowieka, inaczej sferę 
ruchowej aktywności, słowem to 
wszystko, co dotyczy poruszaniu się 
człowieka w przestrzeni na skutek 
zmian położenia całego ciała lub 
poszczególnych jego części 
względem siebie”.

 

Motoryczność

 

 

Głównym czynnikiem rozwoju fizycznego 
jest ruch, który to jest pojęciem 
zasadniczym dla teorii wychowania 
fizycznego.
Przedmiotem nauki o motoryczności jest 
zatem nieskończone bogactwo kombinacji 
ruchowych wykonywanych przez 
człowieka. Motoryczność można więc 
zatem podzielić na pewne kategorie:

 

 

 

•    motoryczność produkcyjną – tą 
która służy pracy.

•    motoryczność bojową – związaną 
z walką o byt, co odbywało się w 
najdalszych epokach i walką 
różnomotywacyjną, w 
cywilizowanym świecie

•    motoryczność sportową – która 
nie jest w zasadzie motorycznością 
utylitarną, gdyż tworzy system 
ruchów o charakterze umownym, 
konwencjonalnym.

 

 

 

Rozwój motoryczny człowieka 
uzależniony jest od pewnych, 
zmieniających się z wiekiem cech, jak 
wytrzymałość, czy elastyczność tkanki 
kostnej, gdyż jest to istotne dla pracy 
mięśni, które tu znajdują oparcie.
Uzależniony jest on też od aparatu 
więzadłowo- torebkowego – od jego 
wytrzymałości i elastyczności.
Zasadnicze znaczenie będzie również 
odgrywała proporcja między 
poszczególnymi odcinkami szkieletu. 
Proporcje te oczywiście ulegają zmianie 
w przeciągu ludzkiego życia. 

 

 

Istotnym procesem warunkującym 
rozwój motoryczny jest ciągła 
innerwacja mięśni, która polega na 
wzrastaniu zakończeń nerwowych w 
głąb włókien mięsnych i oplataniu ich 
jąder. Proces ten kończy się dopiero 
około 6 roku życia.
Ważnym jest też rozwój układu 
nerwowego, tutaj również rozwój nie 
polega na zwiększeniu ilościowym, 
lecz na powiększaniu ich rozmiarów i 
co najważniejsze na udoskonaleniu 
czynnościowym. 

 

 

Bardzo ważnym czynnikiem dla 
zrozumienia rozwoju motorycznego 
dziecka jest proces myelinizacji czyli 
obrastania komórek nerwowych tkanką 
tłuszczową. Otoczka myelinowa jest 
izolatorem, dzięki czemu impuls nerwowy 
nie rozlewa się poza przewód, którym jest 
włókno nerwowe.
Dopóki to nie nastąpiło impuls nerwowy 
pobudzał również inne włókna nerwowe i 
komórki czym tłumaczy się zbytnią 
rozrzutność ruchową dziecka, tzn. że na 
proste nawet bodźce dziecko reaguje 
jakby „całym sobą” a wybiórczość i 
oszczędność ruchu jest nabywana 
stopniowo. 

 

 

Motoryczność oznacza zdolność 
organizmu do wykonywania wszelkich 
aktów ruchowych i tendencję do 
reagowania ruchem na różne sytuacje. 
Podłożem motoryczności jest rozwój 
aparatu ruchu, a także uformowane 
nawyki ruchowe oraz ich wyobrażenia i 
motywacja. Ze względu na powiązanie z 
psychicznymi właściwościami człowieka, 
szczególnie u małych dzieci, używany jest 
termin rozwój psychomotoryczny, bowiem 
ruchliwość dziecka jest najczęściej 
odzwierciedleniem jego potrzeb, przeżyć i 
doznań.
 

 

 

Wiedza o motoryczności człowieka 
jest podstawowym zagadnieniem w 
naukach o kulturze fizycznej. Za 
jednego z twórców współczesnej 
teorii motoryczności uznaje się H. 
Gundlach, który [1968, 1970] 
dokonał klasyfikacji zdolności 
motorycznych opartej na podłożu 
funkcjonalnym. Wyróżnił on zdolności 
kondycyjne zdeterminowane 
mechanizmami energetycznymi i 
zdolności koordynacyjne 
uwarunkowane w zasadniczym 
stopniu procesami sterowania, 
regulacji i kognicji.

 

 

 

Struktura zdolności 

motorycznych człowieka 

[Gundlach 1970]

 

 

 

Sprawność motoryczna jest ujęciem 
kompleksowym w odniesieniu do ruchu 
człowieka, skupia ona wszystkie 
sprawności, których wysoki poziom 
warunkuje poziom sprawności 
motorycznej. 
Obszerność sprawności motorycznej w 
odniesienia do ruchu człowieka sprawia, 
że wyodrębnia się tzw. zdolności 
motoryczne, które ściśle obrazują obszar 
oddziaływań na sferę ruchową człowieka 
oraz poziom samej sprawności 
motorycznej. Zdolności motoryczne dzielą 
się na następujące grupy:

 

 

Kondycyjne
warunkowane głównie właściwościami 
strukturalnymi oraz energetycznymi – do nich 
zaliczamy:

Siłę – obrazującą zdolność do pokonywania oporu 
zewnętrznego. 

Szybkość – obrazującą zdolność do wykonywania 
danego ruchu, lub aktu ruchowego w jak 
najkrótszym czasie. 

Moc - obrazującą zdolność do wykonywania 
efektywnej pracy w jednostce czasu.

Wytrzymałość – obrazującą zdolność do 
wykonywanie długotrwałych wysiłków o 
określonej intensywności.

Gibkość - obrazująca zakres ruchomości kończyn 
- obszerności ruchów.

 

 

Koordynacyjne 
warunkowane przez funkcję sterowania i 
regulacji ruchu, głownie obrazują 
możliwości precyzyjnego wykonania 
ruchu, łączenia ruchów oraz wykonywania 
złożonych aktów ruchowych takich jak 
np.: technika dyscypliny. Zdolności tej 
grupy określają stosunki przestrzenno-
czasowe czynności ruchowych, a także 
możliwości tworzenia nowych modyfikacji 
ruchowych wynikających z potrzeby 
dostosowania się do sytuacji zewnętrznej. 
Zaliczmy do niej następujące zdolności:

 

 

 

Dostosowania ruchu - wyrażająca adekwatny 
sposób reagowania organizmu na daną sytuację 
ruchową poprzez odpowiednio dopasowany 
program działania ruchowego,

Różnicowania ruchu – warunkuję wysoką 
ekonomię wykonywanych ruchów oraz ich 
dokładność. Zdolność ta przejawia się poprzez 
odpowiednie ułożenia ciała (optymalne pozycje 
kątowe stawów), odpowiednie napięcia 
mięśniowe oraz odpowiednie prędkości 
poszczególnych segmentów ciała. Zdolność ta 
jest często określana wyczuciem danej techniki, 
ruchu, czy przyrządu.

Zdolność równowagi – określa możliwości do 
utrzymywania równowagi oraz powrotu do stanu 
równowagi po akcie ruchowym (równowaga 
statyczna) oraz umiejętność utrzymania 
określonego toru, kierunku ruchu w trakcie 
wykonywania zadania ruchowego (równowaga 
dynamiczna).

 

 

Zdolność szybkiej reakcji – zdolność do szybkiego 
wykonania określonego aktu ruchowego w 
odpowiedzi na dany sygnał lub bodziec 
zewnętrzny lub wewnętrzny. 

Zdolność orientacji – określa umiejętności 
wyczucia przestrzeni podczas aktu ruchowego.

Zdolność sprzężenia ruchów – wyraża 
umiejętność do łączeniu różnego typu ruchów w 
jeden celowy akt ruchowy. Celowość aktu 
ruchowego często odzwierciedla efektywność 
danej techniki.

Zdolność rytmizacji – określa umiejętność 
zachowania odpowiedniego rytmu ruchów 
(sekwencji występowania danych ruchów), często 
związanego z cyklicznością aktu ruchowego.

 

 

Kompleksowe 
które związane są zarówno z ze 
zdolnościami kondycyjnymi jak i 
koordynacyjnym, ale trudno ściśle 
określić dominującą grupę. Do tej 
grupy zaliczymy takie zdolności jak 
zwinność oraz szybkość ogólną. 
Wyodrębnienie tej grupy służy 
głównie uzmysłowieniu, że wszystkie 
zdolności motoryczne stanowią 
wzajemnie przenikający się łańcuch 
powiązań, którego wszystkie ogniwa 
muszą być na wysokim poziomie, 
aby całość odzwierciedlała wysoki 
poziom.

 

 

 

W odniesieniu do sportu najważniejszą 
rolę odgrywa sprawność motoryczna oraz 
odpowiedni poziom zdolności 
wchodzących w jej skład. Sprawność 
motoryczna skupia wszystkie inne 
sprawności, które warunkują odpowiedni 
poziom zdolności motorycznych 
określających sprawność motoryczną. 
Odpowiedni poziom sprawności 
motorycznej, czyli odpowiedni poziom 
zdolności wchodzących w jej skład 
warunkuje tak zwaną bazę motoryczną, 
która stanowi podstawę każdej dyscypliny 
sportu. 

 

 

Baza motoryczna
to stan optymalnego rozwoju wszystkich 
zdolności motorycznych, niezbędnych dla 
danego sportu. Optymalny rozwój w tym 
znaczeniu oznacza taki poziom rozwoju 
zdolności, który maksymalnie wpływa na 
osiągnięcie wysokiej skuteczności 
technicznej jak i taktycznej w danej 
dyscyplinie, co nie zawsze wyraża się 
dążeniem do najwyższego rozwoju danej 
zdolności, lecz do prawidłowych 
zależności między zdolnościami i 
rozwojem organizmu. Bazę motoryczną 
należy postrzegać w podobny sposób jak 
grupę zdolności kompleksowych – np: 
zwinność jako tzw zwinność dyscypliny. W 
takim ujęciu zwinność dyscypliny jest 
wyrażana efektywnością danego 
zawodnika w danej dyscyplinie, czyli 
osiąganym wynikiem sportowym.

 

 

 

Takie ujęcie bazy motorycznej ma na celu 
podkreślenie, że najważniejszą jej cechą 
jest złożoność ze wszystkich zdolności 
motorycznych oraz wzajemnych proporcji 
między nimi. Konsekwencją tego jest fakt, 
że każda dyscyplina posiada 
charakterystyczny poziom zdolności i 
relacji między nimi, który warunkuje 
najlepsze z punktu widzenia fizycznego 
warunki do osiągnięcia mistrzostwa 
sportowego.
Baza motoryczna rozumiana w powyższy 
sposób narzuca indywidualne podejście 
do każdego zawodnika i każdej dyscypliny 
sportu w celu ustawiania najlepszych 
parametrów motorycznych warunkujących 
wysokie osiągnięcia sportowej oraz wysoki 
poziom bezpieczeństwa ćwiczeń.