Współczesne modele opieki
nad człowiekiem chorym

Romuald Krajewski

Etyka

2

Pacjent czy chory?

• Opieka dotyczy zarówno osób

chorych jak i zdrowych

• Pacjentem jest każda osoba

zgłaszająca się do
pracowników ochrony zdrowia
w sprawach zdrowotnych.

• Wymagane/oczekiwane

standardy opieki różnią się w
zależności od sytuacji pacjenta.

Etyka

3

Z czego wynikają
różne/odmienne model
opieki?

Etyka

4

• Zróżnicowane potrzeby pacjenta –

pacjent jest zawsze człowiekiem z
wieloma złożonymi problemami,
przeżyciami, emocjami,
oczekiwaniami.

• Możliwe różne role pacjenta – różne

stopnie aktywnego uczestnictwa w
procesie leczenia/opieki.

• Różne role pielęgniarki – można

uwzględniać różny zakres potrzeb
pacjenta.

Etyka

5

Modele opieki
pielęgniarskiej w zależności
od rozumienia potrzeb
pacjenta i jego „natury”

• Adaptacyjne
• Antropologiczne
• Pola energetycznego
• Humanistyczne
• Interaktywne
• Samoopieki
• Systemowe

Etyka

6

Różne motywacje
etyczne:

• Etyka troski – wzorem jest dobry

Samarytanin, który pomaga
każdemu potrzebującemu

• Etyka spolegliwego opiekuna –

dobry człowiek postępując zgodnie
z głosem sumienia udziela pomocy
innym ludziom (humanizm)

• Etyka logoterapii – człowiek ma

wiele potrzeb wykraczających poza
biologiczne i kieruje się przede
wszystkim wartościami

Etyka

7

Różne motywacje
etyczne:

• Etyka komunikacji społecznej –

człowiek jest wolny i całkowicie

odpowiedzialny za swoje czyny, dla

normalnego funkcjonowania

potrzebuje wielu poziomów

komunikacji, w tym również i

egzystencjalno-duchowego

• Etyka chrześcijańskiego personalizmu

– godność osoby jest podstawą działań

osób ludzkich, które odkrywają w

drodze racjonalno-intuicyjnej normy

postępowania i kierują się sumieniem,

które należy do natury ludzkiej

Etyka

8

Modele w aspekcie udziału
pacjenta

1. Model bierny, w którym pacjent nie

może uczestniczyć w leczeniu.

2. Model kierowany, w którym fachowcy

ponoszą ciężar odpowiedzialności za

postawienie diagnozy i leczenie, a

pacjent może uczestniczyć w leczeniu

w wyznaczonym przez nich zakresie.

3. Model współuczestniczenia, który

zakłada wspólne podejmowanie

decyzji dotyczących wszystkich

aspektów opieki nad chorym,

począwszy od zaplanowania badań

diagnostycznych do wyboru i

realizowania sposobu leczenia.

Etyka

9

Model Virginii
Henderson

• 1897 - 1996
• Basic Principles of

Nursing Care (ICN,
1960)

• Principles and

Practice of
Nursing, 1978

Etyka

10

Główne zasady modelu

• Istnieje hierarchia potrzeb

pacjentów, które wymagają

zaspokojenia.

• Pacjent sam nie jest w stanie tych

potrzeb zaspokoić i potrzebuje jak

najlepszej, aktywnej opieki .

• Pielęgniarstwo, to pomoc

okazywana ludziom w

wykonywaniu czynności, które

wykonywaliby sami, gdyby mieli

dość sił, motywacji czy też

odpowiednią wiedzę.

Etyka

11

Model Virginii
Henderson

• Do wypełnienia swojej roli

pielęgniarka musi posiadać szczególne

umiejętności oraz cechy osobiste.

• Doskonała pielęgniarka jest osobą

wrażliwą i współczującą w stosunku

do pacjentów.

• Po mistrzowsku opanowała techniczne

sprawności pielęgnacji.

• Angażuje osobistą odpowiedzialność

aby odpowiedzieć na potrzeby osoby,

której służy w sposób kreatywny.

• Powinna uczyć się przez całe życie po

to, by móc pomagać choremu w

sposób profesjonalny.

Etyka

12

Model Virginii
Henderson

• Pielęgniarka w wypełnianiu zadań

występuje w roli opiekunki, uzupełnia

określone niedomogi i braki chorego

w sferze bio-psycho-społecznej.

• Do zadań pielęgniarki należą takie

działania i pomoc pacjentowi, aby w

jak najkrótszym czasie stał się

niezależny.

• Role pielęgniarki to:

– profesjonalna pomoc w czynnościach

opieki pielęgnacyjnej;

– partnerstwo w ustalaniu wspólnie z

chorym planu pielęgnacji.

Etyka

13

Model Virginii
Henderson

• Podstawowa opieka pielęgniarska

składa się z 14 elementów
zgodnych z różnymi hierarchiami i
poziomami potrzeb ludzkich.

• Należy „wejść w skórę pacjenta”,

by zrozumieć jego potrzeby.

• Konieczne jest ciągłe doskonalenie

umiejętności interpersonalnych i
komunikacyjnych, aby wykorzystać
potencjał pacjenta do osiągnięcia
niezależności.

Etyka

14

Model Virginii
Henderson

• Istnieje hierarchia ludzkich potrzeb,

potrzeby fizjologiczne są zaspokajane

w pierwszej kolejności, inne są mniej

naglące. Zaspokojenie potrzeb

fizjologicznych stwarza potrzeby

wyższego rzędu.

• Kolejność potrzeb jest następująca:

fizjologiczne, bezpieczeństwo,

przynależność i uczucia, szacunek i

poczucie własnej godności,

samorealizacja.

• Poszukiwanie potrzeb wyższego rzędu

wskazuje, że stan chorego przesuwa

się w kierunku zdrowia i pomyślności

oraz dobrego samopoczucia.

Etyka

15

Model Calisty Roy

• ur 1939
• Professor and

Nurse Theorist at
the Boston
College School of
Nursing in
Chestnut Hill

• The Roy

Adaptation Model

Etyka

16

Główne zasady modelu

•

Każdy człowiek jest jednostką w

nieustannej wymianie ze

środowiskiem i dysponuje

czterema sposobami adaptacji:

– adaptacja warunkowana potrzebami

fizjologicznymi,

– interakcja z innymi osobami i obraz

samego siebie,

– przez role pełnione w społeczeństwie,
– przez złożony system współzależności

w relacjach z innymi ludźmi

Etyka

17

Model Calisty Roy

• Człowiek jest całością biologiczną,

psychiczną i społeczną. Zmiany biologiczne

toczące się w organizmie człowieka

zachodzą jednocześnie z różnorodnymi

procesami w sferze psychicznej i społecznej.

• Aby radzić sobie ze zmieniającym się

otoczeniem, człowiek wykorzystuje

wrodzone lub nabyte mechanizmy obronne

pochodzenia biologicznego, psychicznego i

społecznego.

• Na osoby adaptujące się do środowiska

oddziałują bodźce główne (bezpośrednie),

kontekstowe (związane z sytuacją) oraz

związane z przeszłością osoby (jej

doświadczenia, dziedzictwo lub kultura).

Etyka

18

Model Calisty Roy

• Bodźce oddziałujące na pacjenta

powodują:

– stymulację zlokalizowaną, wyzwalającą

natychmiastową reakcję i zmuszającą do
szukania pomocy;

– stymulację kontekstową, uzupełniającą i

wzmacniającą stymulację zlokalizowaną;

– stymulację zalegającą, która jest ogólna,

resztkowa, niejasna, która może wpływać
na pacjenta, lecz jest trudna do poznania.

• Zadaniem pielęgniarki jest określenie

wszystkich czynników, które wpływają
na zachowanie się człowieka.

Etyka

19

Model Calisty Roy

• Dobre pielęgniarstwo polega na

właściwej ocenie złożonej sytuacji
chorego i podejmowaniu
odpowiednich decyzji i działań
mających na celu adaptację.

• Proces pielęgnowania składa się z

oceny pierwszego i drugiego rzędu
(postawienia rozpoznania, wdrożenia
opieki i oceny efektów).

• Pielęgniarstwo to również system

wiedzy, proces analizy i działania
powiązane z opieką.

Etyka

20

Model Calisty Roy

• Poziom adaptacji człowieka to poziom

określający zakres stymulacji

prowadzących do pozytywnych reakcji.

• Jeżeli poziom stymulacji nie przekracza

określonego poziomu adaptacji, człowiek

reaguje pozytywnie.

• Jeżeli jednak stymulacja przekroczy ten

poziom, człowiek nie może lub nie potrafi

reagować pozytywnie.

• Zadaniem pielęgniarki jest

zidentyfikowanie tych stymulacji/bodźców,

z którymi pacjent sobie nie radzi i

modyfikowanie nieefektywnego zachowania

lub wzmacnianie pozytywnych zachowań

adaptacyjnych

Etyka

21

Model Dorothei Orem

Etyka

22

Główne zasady modelu

• Każdy człowiek powinien odpowiadać za

własne życie, zdrowie, bezpieczeństwo, pod

warunkiem że jest zdolny do właściwego

postępowania.

• Ważne są zdolności człowieka do

sprawowania nad sobą opieki zdefiniowanej

jako wykonywanie czynności, które

pacjenci zapoczątkowują i wykonują

samodzielnie w celu utrzymania życia i

zdrowia.

• Opieka pielęgnacyjna jest potrzebna

dlatego, że u pacjentów występuje deficyt

samoopieki.

• Głównym celem pielęgnacji jest jak

najszybszy powrót do samoopieki.

Etyka

23

Model Dorothei Orem

Wyróżnia się następujące dziedziny

działania pielęgniarki:

• Nawiązywanie i utrzymywanie

relacji pacjent – pielęgniarka.

• Określenie czy danej osobie można

pomóc przez pielęgnowanie.

• Odpowiedź na oczekiwania

pacjenta i jego potrzeby

pielęgnacyjne.

• Udzielanie pomocy pacjentowi i

jego rodzinie poprzez pielęgnację.

• Łączenie pielęgnowania z pomocą

w innego rodzaju potrzebach.

Etyka

24

Model Dorothei Orem

• Niedostateczna samodzielna opieka

wskazuje na potrzeby pielęgnacyjne.

• Opieka pielęgniarska angażuje

usystematyzowane i celowe działania,

które są konieczne dla chorego,

tworząc system pielęgnacyjny, będący

wynikiem praktyki pielęgnacyjnej.

• Wymagania w zakresie opieki mogą

być rozwojowe, uniwersalne lub

spowodowane odchyleniami w zdrowiu.

• Pielęgniarki, wkraczając w złożoną

sytuację pacjenta w celu opieki, winny

mieć specjalne umiejętności, nie tylko

ściśle fachowe.

Etyka

25

Model Dorothei Orem

• System pielęgnacyjny może mieć trzy

poziomy:

• całościowo-kompensacyjny – pacjent nie

jest w stanie przeprowadzić

samodzielnej opieki i pielęgniarka

całkowicie przejmuje odpowiedzialność;

• częściowo kompensacyjny –pielęgniarka

i pacjent są zaangażowani w opiekę;

• wspomagająco-edukacyjny – pacjent

potrzebuje pomocy w podejmowaniu

decyzji, przyswajaniu wiedzy i może być

odpowiedzialnym za siebie.

Etyka

26

Model Dorothei Orem

• Praktyka pielęgniarska ma aspekt

socjalny, interpersonalny i
technologiczny.

• Technologiczne komponenty pielęgnacji

powinny być skoordynowane ze
składnikami interpersonalnymi i
społecznymi w każdej sytuacji.

• Działania technologiczno-profesjonalne

obejmują:

– diagnostykę (określenie deficytu samoopieki),
– aktualne i przyszłe potrzeby opiekuńcze,
– działania zalecające, regulujące i kontrolne.

Etyka

27

Model Dorothei Orem

• Działania interpersonalne i

społeczne wymagają:

– inicjowania i podtrzymywania

współpracy z pacjentem, jego
rodziną i innymi;

– udzielania odpowiedzi na

pytania związane ze zdrowiem;

– ustawicznej współpracy i

wymiany informacji z pacjentem
i innymi.

Etyka

28

Model Dorothei Orem

• Zakres realizacji procesu pielęgnowania

zależy od pacjenta i jego rodziny,

pielęgniarki i innych czynników.

• Pielęgniarka powinna zwracać uwagę na

niezdrowe zachowania oraz rozwijać i

wspierać zdrowy styl życia zwany

terapeutyczną samoopieką.

• Rola pielęgniarki polega na pomaganiu

ludziom w realizowaniu ich własnych

potrzeb samoopiekuńczych.

• Wsparcie emocjonalne może polegać na

dostarczaniu w umiejętny sposób

odpowiedniej wiedzy i można je realizować

przy zastosowaniu kombinacji różnych

metod.

Etyka

29

Czy te trzy modele można
połączyć?

Etyka

30

• Prawidłowa nowoczesna opieka

pielęgniarska uwzględnia wszystkie

koncepcje:

• Pacjent wymaga pomocy w

zaspokojeniu potrzeb podstawowych i

konieczna jest sprawność

profesjonalna oraz zaangażowanie

• Należy go traktować jako osobę –

złożoną całość związaną ściśle z

otoczeniem i mającą również potrzeby

społeczne i duchowe

• Należy starać się, aby jak najszybciej

stał się niezależny, akceptując

nieuchronne ograniczenia wynikające z

choroby

Etyka

31

Który model jest
„najlepszy”?