Podstawowe
Podstawowe
problemy terapii w
problemy terapii w
psychiatrii
psychiatrii
Prof. Dr hab. Andrzej Zięba
Prof. Dr hab. Andrzej Zięba
Klinika Psychiatrii Dorosłych
Klinika Psychiatrii Dorosłych
CMUJ
CMUJ
Podstawowe
Podstawowe
problemy terapii w
problemy terapii w
psychiatrii
psychiatrii
Prof. Dr hab. Andrzej Zięba
Prof. Dr hab. Andrzej Zięba
Klinika Psychiatrii Dorosłych
Klinika Psychiatrii Dorosłych
CMUJ
CMUJ
Psychoterapia - definicja
Psychoterapia - definicja
Istnieją bardzo różne definicje psychoterapii.
Istnieją bardzo różne definicje psychoterapii.
W ujęciu medycznym jest to:
W ujęciu medycznym jest to:
Metoda leczenia wpływająca na stan i
Metoda leczenia wpływająca na stan i
funkcjonowanie organizmu w sferze
funkcjonowanie organizmu w sferze
czynności psychicznych i somatycznych
czynności psychicznych i somatycznych
świadome , planowe i systematyczne
świadome , planowe i systematyczne
oddziaływanie na pacjenta przez
oddziaływanie na pacjenta przez
psychoterapeutę.
psychoterapeutę.
Celem jest uruchomienie procesu zmian,
Celem jest uruchomienie procesu zmian,
poprawa stanu psychofizycznego pacjenta i
poprawa stanu psychofizycznego pacjenta i
jego funkcjonowania społecznego.
jego funkcjonowania społecznego.
Odbywa się to w ramach określonej relacji
Odbywa się to w ramach określonej relacji
terapeutycznej, środkami oddziaływania są
terapeutycznej, środkami oddziaływania są
wzajemne zachowania oraz słowne i
wzajemne zachowania oraz słowne i
niewerbalne komunikaty.
niewerbalne komunikaty.
Psychoterapia – c.d.
Psychoterapia – c.d.
Psychoterapia może być metodą:
Psychoterapia może być metodą:
Podstawową w : nerwicach, zaburzeniach
Podstawową w : nerwicach, zaburzeniach
zachowania u dzieci i młodzieży,
zachowania u dzieci i młodzieży,
zaburzeniach osobowości
zaburzeniach osobowości
Pomocniczą w: psychozach, zaburzeniach
Pomocniczą w: psychozach, zaburzeniach
afektywnych, uzależnieniach, zaburzeniach
afektywnych, uzależnieniach, zaburzeniach
psychosomatycznych, zaburzeniach
psychosomatycznych, zaburzeniach
obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeniach
obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeniach
somatycznych z zaburzeniami
somatycznych z zaburzeniami
emocjonalnymi (np. nowotwory)
emocjonalnymi (np. nowotwory)
Psychoterapia - podział
Psychoterapia - podział
Psychotera
pia
Psychoterapia
długotermino
wa
krótkotermin
owa
indywidualna
grupowa
rodzinna
małżeńska
Psychoterapia - podział
Psychoterapia - podział
Psychoterapia
Behawioral
na
Poznawczo -
behawioralna
Psychoanalitycz
na
Psychodynamic
zna
Systemowa
Psychoterapia – inne
Psychoterapia – inne
formy
formy
Psychodrama
Psychodrama
Relaksacja
Relaksacja
Arteterapia
Arteterapia
Muzykoterapia
Muzykoterapia
Psychorysunek
Psychorysunek
MODEL KOMPLEKSOWEGO
MODEL KOMPLEKSOWEGO
LECZENIA
LECZENIA
Myśl
i
Zachowa
nie
Emocj
e
Fizjolog
ia
Terapia
kognitywna
Wydarzen
ia
życiowe
Terapia
behawiora
lna
Terapia
interperson
alna
Kontakt
interpersonalny
rodzi
na
Terapia
rodzin
Leczenie
biologicz
ne
Terapia
dynamicz
na
przeszło
ść
Kontekst
społeczny
kulturowy
Czynniki fizyczne
(np. choroby
somatyczne)
Interwencje kryzysowe
Interwencje kryzysowe
Rodzaj krótkotrwałej psychoterapii u osób
Rodzaj krótkotrwałej psychoterapii u osób
znajdujących się w reakcji kryzysowej tj.
znajdujących się w reakcji kryzysowej tj.
przeżywającej zaburzenia psychiczne w
przeżywającej zaburzenia psychiczne w
wyniku zadziałania ciężkiego stresu
wyniku zadziałania ciężkiego stresu
psychicznego lub fizycznego
psychicznego lub fizycznego
Ośrodki interwencji kryzysowej:
Ośrodki interwencji kryzysowej:
Zwykle kilka spotkań
Zwykle kilka spotkań
Terapeuta pomaga w analizie zdarzeń,
Terapeuta pomaga w analizie zdarzeń,
uporządkowaniu faktów, uzyskaniu dystansu
uporządkowaniu faktów, uzyskaniu dystansu
wobec zdarzeń
wobec zdarzeń
Szukanie systemu oparcia, mocnych stron
Szukanie systemu oparcia, mocnych stron
pacjenta, możliwych rozwiązań na przyszłość
pacjenta, możliwych rozwiązań na przyszłość
Systemowa terapia
Systemowa terapia
rodzin
rodzin
Pacjent jest wyrazicielem patologii
Pacjent jest wyrazicielem patologii
rodziny jako systemu. Jego objawy
rodziny jako systemu. Jego objawy
pomagają utrzymać równowagę w
pomagają utrzymać równowagę w
chorym systemie:
chorym systemie:
Zaburzenia emocjonalne dzieci i
Zaburzenia emocjonalne dzieci i
młodzieży
młodzieży
Jadłowstręt psychiczny
Jadłowstręt psychiczny
Uzależnienie od leków lub alkoholu
Uzależnienie od leków lub alkoholu
Nerwice
Nerwice
schizofrenia
schizofrenia
Terapia kognitywna
Terapia kognitywna
(poznawcza)
(poznawcza)
Jest to aktywne , dyrektywne,
Jest to aktywne , dyrektywne,
ograniczone w czasie,
ograniczone w czasie,
ustrukturalizowane podejście oparte
ustrukturalizowane podejście oparte
na teoretycznym założeniu, że afekt i
na teoretycznym założeniu, że afekt i
zachowanie jednostki są w znacznej
zachowanie jednostki są w znacznej
mierze zdeterminowane przez
mierze zdeterminowane przez
sposób w jaki poznawczo porządkuje
sposób w jaki poznawczo porządkuje
ona świat
ona świat
Teoria poznawcza
Teoria poznawcza
(kognitywna)
(kognitywna)
Zachowanie człowieka i jego skuteczne
Zachowanie człowieka i jego skuteczne
funkcjonowanie w świecie jest
funkcjonowanie w świecie jest
warunkowane przez to jak
warunkowane przez to jak
poznawczo opracowuje on
poznawczo opracowuje on
rzeczywistość.
rzeczywistość.
Owej poznawczej obróbce służą
Owej poznawczej obróbce służą
SCHEMATY POZNAWCZE
SCHEMATY POZNAWCZE
stanowiące podstawę
stanowiące podstawę
funkcjonowania poznawczego
funkcjonowania poznawczego
jednostki.
jednostki.
Schematy poznawcze
Schematy poznawcze
Schematy to
Schematy to
•
struktury poznawcze organizujące i kierujące
struktury poznawcze organizujące i kierujące
przetwarzaniem informacji oraz rozumieniem
przetwarzaniem informacji oraz rozumieniem
doświadczenia życiowego
doświadczenia życiowego
•
związki twierdzeń zorganizowane według jednego
związki twierdzeń zorganizowane według jednego
tematu, na przykład, samego siebie
tematu, na przykład, samego siebie
•
stwierdzenia elementarne, czasem bardzo trudne do
stwierdzenia elementarne, czasem bardzo trudne do
zidentyfikowania.
zidentyfikowania.
Są utrwalone i posiadają określoną sztywność oraz
Są utrwalone i posiadają określoną sztywność oraz
stabilność.
stabilność.
Schematy depresyjne są krańcowo sztywne i najbardziej
Schematy depresyjne są krańcowo sztywne i najbardziej
oporne na zmianę.
oporne na zmianę.
Schematy powstają w toku doświadczenia życiowego. Jeżeli doświadczenia
Schematy powstają w toku doświadczenia życiowego. Jeżeli doświadczenia
te są w przewadze negatywne np. utrata osoby bliskiej, ciągła krytyka
te są w przewadze negatywne np. utrata osoby bliskiej, ciągła krytyka
ze strony najbliższych, wysokie wymagania ze strony rodziców, tworzą
ze strony najbliższych, wysokie wymagania ze strony rodziców, tworzą
się schematy poznawcze zwane dysfunkcjonalnymi czy depresyjnymi
się schematy poznawcze zwane dysfunkcjonalnymi czy depresyjnymi
np. „tylko osoba, która jest we wszystkim najlepsza może być lubiana”;
np. „tylko osoba, która jest we wszystkim najlepsza może być lubiana”;
„zawsze będę sam”; „muszę podporządkowywać się innym” (często
„zawsze będę sam”; „muszę podporządkowywać się innym” (często
pojawiają się tu słowa „wszyscy”; „zawsze”; „muszę”.
pojawiają się tu słowa „wszyscy”; „zawsze”; „muszę”.
•
Z istniejących u danej osoby schematów wynikają jej
Z istniejących u danej osoby schematów wynikają jej
PRZEKONANIA na temat siebie i świata. Przekonania są to
PRZEKONANIA na temat siebie i świata. Przekonania są to
pewne ukryte założenia zwykle przyjmujące formę
pewne ukryte założenia zwykle przyjmujące formę
stwierdzeń: „jeżeli... to...”np. „Jeżeli nie uda mi się
stwierdzeń: „jeżeli... to...”np. „Jeżeli nie uda mi się
wystąpienie publiczne jestem skończony”, „Na mężczyzn nie
wystąpienie publiczne jestem skończony”, „Na mężczyzn nie
można liczyć”. Także do przekonań nie dociera się od razu.
można liczyć”. Także do przekonań nie dociera się od razu.
•
Na najpłytszym poziomie poznawczym występują tzw. MYŚLI
Na najpłytszym poziomie poznawczym występują tzw. MYŚLI
AUTOMATYCZNE mające formę pojęć, przeświadczeń i
AUTOMATYCZNE mające formę pojęć, przeświadczeń i
obrazów np. stwierdzeniu „Mój mąż się spóźnia. Nie
obrazów np. stwierdzeniu „Mój mąż się spóźnia. Nie
obchodzą go moje uczucia” towarzyszy obraz męża
obchodzą go moje uczucia” towarzyszy obraz męża
żartującego z kolegami w pracy.
żartującego z kolegami w pracy.
•
Dysfunkcjonalne schematy poznawcze mogą występować u
Dysfunkcjonalne schematy poznawcze mogą występować u
wielu osób i same w sobie nie wywołują depresji. Aby
wielu osób i same w sobie nie wywołują depresji. Aby
zostały uruchomione i niejako „zawładnęły” myśleniem
zostały uruchomione i niejako „zawładnęły” myśleniem
człowieka muszą pojawić się sprzyjające okoliczności.
człowieka muszą pojawić się sprzyjające okoliczności.
Dysfunkcjonalne
Dysfunkcjonalne
przekonania
przekonania
Wyuczone, nabyte doświadczenie
Wyuczone, nabyte doświadczenie
Często podtrzymywane kulturowo (np.
Często podtrzymywane kulturowo (np.
perfekcjonizm, wzorce męskości)
perfekcjonizm, wzorce męskości)
Idiosynkratyczne – każda osoba ma zestaw swoich
Idiosynkratyczne – każda osoba ma zestaw swoich
osobistych zasad , przekonań
osobistych zasad , przekonań
Zwykle nieuświadomione
Zwykle nieuświadomione
Uczynniają się w sytuacjach dotykających ich treści
Uczynniają się w sytuacjach dotykających ich treści
Sztywne
Sztywne
Wywołują silne emocje (depresja a nie smutek, lęk
Wywołują silne emocje (depresja a nie smutek, lęk
a nie obaw, wściekłość a nie zdenerwowanie)
a nie obaw, wściekłość a nie zdenerwowanie)
Nie odzwierciedlają rzeczywistości ludzkiego
Nie odzwierciedlają rzeczywistości ludzkiego
doświadczenia (np. „zawsze muszę być silny”)
doświadczenia (np. „zawsze muszę być silny”)
Przesadne, skrajne, zgeneralizowane
Przesadne, skrajne, zgeneralizowane
Dysfunkcjonalne
Dysfunkcjonalne
Błędy myślenia
Błędy myślenia
Arbitralny wniosek
Arbitralny wniosek
– wnioskowanie na podstawie
– wnioskowanie na podstawie
niewystarczających lub sprzecznych przesłanek
niewystarczających lub sprzecznych przesłanek
(„na pewno myślą że jestem głupi”, „To się nigdy
(„na pewno myślą że jestem głupi”, „To się nigdy
nie powiedzie”)
nie powiedzie”)
Nadgeneralizacja
Nadgeneralizacja
- ustanowienie reguł na
- ustanowienie reguł na
podstawie przypadku („Nigdy mi nic nie wychodzi”)
podstawie przypadku („Nigdy mi nic nie wychodzi”)
Selektywna abstrakcja
Selektywna abstrakcja
– koncentrowanie się na
– koncentrowanie się na
fragmencie sytuacji i wyjaśnianie całości na jego
fragmencie sytuacji i wyjaśnianie całości na jego
podstawie
podstawie
Powiększenie i pomniejszenie
Powiększenie i pomniejszenie
– błędna ocena
– błędna ocena
wartości, znaczenia, wielkości zdarzeń
wartości, znaczenia, wielkości zdarzeń
Personalizacja
Personalizacja
– bezpodstawne odnoszenie
– bezpodstawne odnoszenie
wydarzeń zewnętrznych do siebie („To moja wina,
wydarzeń zewnętrznych do siebie („To moja wina,
że nie udało mi się przyjęcie”, „Jestem złą matką
że nie udało mi się przyjęcie”, „Jestem złą matką
ponieważ dziecko dostało słabą notę w szkole”)
ponieważ dziecko dostało słabą notę w szkole”)
Myślenie dychotomiczne
Myślenie dychotomiczne
, absolutystyczne,
, absolutystyczne,
krańcowe – myślenie w kategoriach wszystko albo
krańcowe – myślenie w kategoriach wszystko albo
nic („skoro nie jestem doskonały do niczego się nie
nic („skoro nie jestem doskonały do niczego się nie
nadaję”)
nadaję”)
Główne strategie terapii
Główne strategie terapii
poznawczo – behawioralnej
poznawczo – behawioralnej
Strategie poznawcze
Strategie poznawcze
Techniki rozpraszania uwagi
Techniki rozpraszania uwagi
Liczne myśli
Liczne myśli
Strategie behawioralne
Strategie behawioralne
Rejestrowanie aktywności,
Rejestrowanie aktywności,
przyjemności i sprawności
przyjemności i sprawności
Rozkład zajęć
Rozkład zajęć
Stopniowanie zadań
Stopniowanie zadań
Główne strategie terapii
Główne strategie terapii
poznawczo – behawioralnej
poznawczo – behawioralnej
c.d.
c.d.
Strategie poznawczo – behawioralne
Strategie poznawczo – behawioralne
Identyfikowanie automatycznych myśli
Identyfikowanie automatycznych myśli
negatywnych
negatywnych
Kwestionowanie negatywnych myśli
Kwestionowanie negatywnych myśli
automatycznych
automatycznych
Eksperymenty behawioralne
Eksperymenty behawioralne
Strategie prewencyjne
Strategie prewencyjne
Identyfikowanie założeń dysfunkcjonalnych
Identyfikowanie założeń dysfunkcjonalnych
Kwestionowanie założeń dysfunkcjonalnych
Kwestionowanie założeń dysfunkcjonalnych
Przygotowanie do przyszłości
Przygotowanie do przyszłości
Terapia kognitywna -
Terapia kognitywna -
charakterystyka
charakterystyka
Krótkoterminowa
Krótkoterminowa
Dyrektywna
Dyrektywna
Oparta na współpracy
Oparta na współpracy
Oparta na modelu poznawczym
Oparta na modelu poznawczym
Ukierunkowana na bieżące
Ukierunkowana na bieżące
problemy
problemy
Naukowa (stawianie hipotez,
Naukowa (stawianie hipotez,
kwestionowanie, eksperyment)
kwestionowanie, eksperyment)
Edukacyjna
Edukacyjna
Struktura sesji
Struktura sesji
terapeutycznych
terapeutycznych
Ustalenie planu sesji
Ustalenie planu sesji
Sprawy z ubiegłego tygodnia
Sprawy z ubiegłego tygodnia
(wydarzenia, informacje zwrotne,
(wydarzenia, informacje zwrotne,
zadania domowe)
zadania domowe)
Główny temat sesji
Główny temat sesji
Zadania domowe
Zadania domowe
Informacja zwrotna
Informacja zwrotna