Wprowadzenie w

psychologiczną

problematykę aktywności

sportowej

Wykład 1

Kultura fizyczna

Według Demela i Skład (1986)
kultura fizyczna to wyraz określonej
postawy wobec własnego ciała,
świadoma, aktywna troska o swój
rozwój, sprawność i zdrowie, to
umiejętność

organizowania

i

spędzania czasu z największym
pożytkiem dla zdrowia psychicznego i
fizycznego.

Sport

Jedną ze składowych

kultury fizycznej

jest sport. Według Kłoskowskiej (2005)
jest

on

działalnością

uprawianą

systematycznie, według pewnych reguł,
odznaczającą się silnym pierwiastkiem
współzawodnictwa oraz tendencją do
osiągania coraz lepszych wyników,
mającą na celu manifestację sprawności
ruchowej.

Sport

Sport to także działalność uprawiana
systematycznie, według pewnych
reguł,

z

silnym

pierwiastkiem

współzawodnictwa, z dążeniem do
maksymalnych

wyników

i

manifestowania swojej sprawności
fizycznej (Naglak 1994).

Sport

Wyróżniamy kilka form działalności sportowej:

• Sport profesjonalny /wyczynowy /

kwalifikowany,

• Sport dzieci i młodzieży,
• Szkolne wychowanie fizyczne,
• Sport rekreacyjny,
• Sport w rehabilitacji ruchowej.
*

We wszystkich powyższych rodzajach działalności należy

uwzględnić psychologię jako naukę.

Psychologia

Psychologia to naukowe badanie

zachowania i procesów psychicznych.

Dyscyplina naukowa oraz dziedzina

działalności praktycznej zajmująca się

analizą powstawania i przebiegu procesów

psychicznych, ich rolą w regulacji stosunków

człowieka z otaczającym światem oraz

rozwojem i zasadami kształtowania

zachowań ludzkich.

Zachowanie, procesy, zjawiska

Psychologia sportu

Nauka

badająca

ludzi

i

ich

zachowania w sporcie oraz
aktywności

fizycznej

.

Psychologia

sportu ma swoje źródła w wychowaniu
fizycznym oraz promowaniu aktywności
fizycznej jako części zdrowego stylu życia.
Skupia się między innymi na profilowaniu
pewnych wzorców zachowań społecznych,
a sport elitarny jest jednym z nich
(Krawczyński, Nowicki 2004).

Psychologia sportu

Definicja psychologii sportu przyjęta w 1995

roku przez Europejską Federację Psychologii

Sportu

(FEPSAC),

w

zakres

swoich

zainteresowań włącza podstawy psychologii a

także procesy i konsekwencje sportowo

zorientowanej aktywności jednej lub wielu osób

zaangażowanych w daną działalność. Owa

aktywność fizyczna może dotyczyć udziału we

współzawodnictwie

sportowym,

edukacji,

rekreacji, prewencji i obejmuje zarówno

ćwiczenia na rzecz zdrowia jak i rehabilitację.

Psychologia sportu

• Przedmiotem psychologii sportu jest opis,

wyjaśnienie, przewidywanie i modyfikowanie

zachowań człowieka związanych z szeroko

pojętą działalnością sportową.

• Zachowania te dotyczą nie tylko samych

sportowców

ale

również

nauczycieli,

trenerów czy sędziów, a pośrednio także

widzów i organizatorów sportu.

• Ich opis odnosi się zarówno do sytuacji

rywalizacji sportowej, nauczania i treningu,

jak

też

do

procesów

odnowy

psychobiologicznej.

Początki Psychologii Sportu

• Eksperymenty Tripletta z 1898 roku (zjawisko

facylitacji społecznej), w których badacz zajmował
się czynnikami wpływającymi na wyniki cyklistów.

• Coleman Roberts Griffith amerykański prekursor,

autor takich prac jak: "Psychology of Coaching"
(1926) i "Psychology and Athletics" (1928).
Współpracował z zespołem baseballowym Chicago
Cubs.

• Do grona pionierów zaliczani są także rosyjscy

psychologowie, A.C. Puni i P.A. Rudik .

• Rozwój polskiej psychologii sportu i jej znaczenie

dla dorobku nauk o sporcie i wychowaniu
fizycznym, opisały w swoich publikacjach W.
Nawrocka (za lata 1932-1959).

Początki Psychologii Sportu

• W ciągu ostatnich 25 lat psychologia sportu

przekształciła się z nauki będącej "na
zewnątrz" procesu szkolenia w jego część
standardową, wspierającą pracę zespołów
trenerskich.

• W wielu krajach stała się integralnym

elementem sterowania rozwojem sportowców,
podobnie jak ma to miejsce z przygotowaniem
kondycyjnym,

opieką

medyczną

czy

wsparciem ze strony fizjologii żywienia.

Metody badań

psychologicznych w sporcie

Decyzja dotycząca diagnozy, prognozy
lub

modyfikacji

określonych

funkcji

psychicznych sportowca jest związana z
poznaniem

podstawowych

technik

pomiaru określonych funkcji psychicznych
sportowców.
Szczegółowe techniki to: obserwacja
psychologiczna, rozmowa psychologiczna,
test i eksperyment psychologiczny.

Obserwacja

• Jest to świadome i celowe

spostrzeganie.

• Obserwacja może mieć charakter

czynny bądź bierny.

Cechy dobrej obserwacji to:

• Obiektywizm (wyłączenie

emocjonalnych komponentów)

• Celowość – co zamierza obserwować i w

jakim celu,

Obserwacja

• Udokumentowanie – zapis obserwacji na

arkuszu obserwacyjnym.
Dane o osobie obserwowanej, wiek, płeć,

liczba osób, wykształcenie, zawód, stan

zdrowia, uwarunkowania środowiskowe,

• Miejsce obserwacji,

• Czas obserwacji,

• Opis

sytuacji

w

jakiej

znajduje

się

obserwowany,

• Cel i plan obserwacji,

• Wierny zapis obserwowanych wydarzeń.

• Słowne formułowanie wniosków.

Rozmowa psychologiczna

Rozmowa psychologiczna to metoda
poznawania psychiki sportowca, w
której dochodzi do bezpośredniego
kontaktu werbalnego między innymi
pomiędzy

trenerem,

a

jego

podopiecznym.

Przygotowanie rozmowy

W trakcie przygotowania rozmowy do

podstawowych czynności rozmówcy należy:

• Przemyślenie poruszanego w niej problemu,

• Ustalenie rodzaju faktów, do których

rozmówca będzie chciał dotrzeć,

• Zgromadzenie o np. sportowcu niezbędnych

informacji,

• Uwzględniając informacje, przemyślenie i

ustalenie planu, przebiegu rozmowy.

• Wybór pytań

• Wybór miejsca spotkania

• Sposób zakończenia rozmowy.

Pomiar testowy

• Testami powszechnie należy posługiwać

się w badaniach psychologicznych.

Dzięki nim dokonujemy pomiaru próbek

czynności, z których wnioskujemy o

odpowiadających

im

funkcjach

psychicznych.

• Dla

przykładu;

przy

pomiarze

inteligencji, osobnik rozwiązuje pewną

liczbę zadań testowych, a uzyskany

wynik jest miarą inteligencji.

Definicja testu

• Test jest próbą, zadaniem do

wykonania,

identycznym

dla

wszystkich osób badanych, ze ściśle
określonymi sposobami oceniania
wyników i przedstawieni ich liczbą.
Zadania te odnoszą się zarówno do
wiadomości nabytych, jak też do
funkcji

sensomotorycznych

lub

umysłowych.

Zdolności motoryczne

• Warunkują stan gotowości organizmu

do efektywnego wykonywania różnego

typu zadań .

• Są to także kompleksy predyspozycji

zintegrowanych

wspólnym,

dominującym podłożem biologicznym

i ruchowym, ukształtowane przez

czynniki genetyczne i środowiskowe

oraz pozostające we wzajemnych

interakcjach.

Procesy percepcyjne i

uwaga

Wykład 2

Procesy poznawcze w

działalności sportowe

• Świat zewnętrzny działa na człowieka za

pomocą bodźców. Bodźce odbierane są za
pośrednictwem

dwóch

układów

sygnałowych oraz ich kodowaniu i
przetwarzaniu w korowych strukturach
mózgu.

• Dokładniej odbiór bodźców odbywa się

poprzez

procesy poznawcze: wrażenia i

spostrzeżenia,

uwaga,

pamięć

oraz

myślenie.

Wrażenia a działalność

sportowa

Dominującą role w sporcie przy odbiorze

typowych dla każdej jednostki pobudzeń

odgrywa

informacja wzrokowa

.

Ważne są też inne rodzaje wrażliwości:

• Wrażliwość równowagi (statyczna)
• Mięśniowo-ruchowa (kinestetyczna)
• Dotykowa,
• Organiczna
• „Spostrzeżenia specyficzne” dla danej

dyscypliny.

Odbiór wrażeń równowagi

Odbywa się poprzez błędnik (trzy kanały

półkoliste, przedsionek i endolimfa)

• Z

ruchem obrotowym

zawodnik styka

się w wielu dyscyplinach: Gimnastyka,

akrobatyka, jazda figurowa na lodzie,

skoki do wody, narciarstwo alpejskie.

• Z

ruchem prostoliniowym

zawodnika

styka

się

w:

spadochroniarstwie,

sportach lotniczych, samochodowych,

skoki do wody, narciarstwo.

Odbiór wrażeń równowagi

Wrażliwość statyczna w wielu dyscyplinach

wymagają

dokładnego

poczucia

równowagi

m.in. gimnastyka, akrobatyka,

jazda figurowa na lodzie, skoki narciarskie

– faza lotu.
Możliwy

jest

trening

analizatora

błędnikowego w celu podwyższenia progu

wrażliwości w stosunku do działających

bodźców (sporty lotnicze), bądź jego

obniżenia (duże poczucie równowagi np.

piramida w akrobatyce).

Wrażenia stawowo-

mięśniowe

Pochodzą z proprioreceptorów – receptorów

stawowych, ścięgnowych i mięśniowych. Ich

rolą jest:

• uczenie

się

nawyków

ruchowych

(w połączeniu z wrażeniami wzrokowymi, które

stanowią korektę - gimnastyka)

• w

procesie

automatyzacji

ruchów

(przejście od kontroli eksteroreceptorów

do proprioreceptorów)

• w koordynacji złożonych ruchów sportowych

(w zespoleniu z wrażeniami wzrokowymi) -

koordynacja wzrokowo-ruchowa

Receptory wrażeń

dotykowych

Regulują stosunki przestrzenne pomiędzy

przedmiotami

• Określenie kształtu,
• Wielkości
• Twardości bądź miękkości powierzchni.
• Informacja o cechach przedmiotów,
• Pomoc w regulacji ruch rąk, nóg czy

tułowia,

• Kontrola właściwości podłoża, urządzeń czy

sprzętu sportowego.

Wrażliwość organiczna

• Odzwierciedla

stan

pracującego

narządu, układu oraz całego organizmu.

• Odzwierciedla stan emocjonalny –

samopoczucie zawodnika,

• Ważne przy sportach o wydłużonym

czasie reakcji (sporty walki).

Spostrzeżenia związane z

działalnością sportową

• Spostrzeganie warunków, w których

działania są wykonywane.

• Dotyczą

środowiska,

sprzętu

czy

urządzeń sportowych jak i własnego
ciała.

Spostrzeżenia związane z

działalnością sportową

Spostrzeganie własnych ruchów jest złożonym

kompleksem:

• Pozwala

przyswajać

technikę

uprawianej

dyscypliny

• Spostrzeganie ruch np. piłki

• Mała odporność emocjonalna czy zmęczenie

utrudnia spostrzeganie.

• Spostrzeganie położenia ciała i jego części

• Wrażenie wysiłku przy aktywnych ruchach

• Spostrzeganie i wyobrażanie wielkości ruchu

• Spostrzeganie i wyobrażanie kierunku ruchu

• Spostrzeganie i wyobrażanie szybkości ruchu.

Specyficzne spostrzeganie

sportowe

Związane jest z długotrwałym

kontaktem z konkretną dyscypliną

sportową.

• Poczucie czasu np. u biegaczy,
• Poczucia wody np. u pływaków,
• Poczucia piłki u piłkarzy,
• Poczucia maty np. u zapaśników

Specyficzne spostrzeganie

sportowe

• Czucie środowiska (ziemia, woda,

śnieg, lód, powietrze) – czucie wody

• Czucie przedmiotów (piłka, rakieta) –

czucie piłki

• Czucie przestrzeni (odległości i głębi

oraz miejsca) – czucie maty, bramki

• Czucie czasu.

Percepcja a dyscyplina

sportu

Piłka nożna

• Spostrzeżenia wzrokowe, widzenie

przestrzenne, dobra ocena odległości
pomiędzy przedmiotami i ich zmian,
duży zakres pola widzenia (widzenie
peryferyjne),

duża

szybkość

i

dokładność spostrzeżeń wzrokowych,
czucie piłki.

Percepcja a dyscyplina

sportu

Zapasy

• Spostrzeganie przeciwnika i jego

działania, wrażenia wzrokowe, w
bezpośrednim kontakcie - mięśniowo-
ruchowe i dotykowe, spostrzeganie
ruchów przeciwnika, jego wysiłku,
spostrzeganie

ruchów

własnego

ciała, napięcia mięśni.

Uwaga w działalności

sportowej

• Uwaga

jest procesem psychicznym

polegającym

na

szczególnej

koncentracji czynności poznawczych

na określonym przedmiocie (zadaniu)

lub dokładniejszym uświadomieniu

sobie działających bodźców.

• Proces ten wspomaga skuteczność

uczenia się, treningu sportowego oraz

efektywność

działania

sportowca

podczas rywalizacji sportowej.

Model uwagi R. Nideffera

Dwa wymiary uwagi

• ukierunkowanie – koncentracja na

obiektach zewnętrznych lub czynnikach

wewnętrznych

• zakres – liczba elementów.

Model uwagi R. Nideffera

• Uwaga szeroka zewnętrzna - koncentracja na

dużej liczbie bodźców z otoczenia - gry sportowe.

• Uwaga szeroka wewnętrzna - koncentracja na

procesach wewnętrznych, trenerzy.

• Uwaga wąska zewnętrzna - koncentracja na

celu, łucznictwo, strzelectwo, sporty walki, tenis

• Uwaga wąska wewnętrzna - skupienie się

jednej myśli lub na odczuciach kinestetycznych,
maraton, podnoszenie ciężarów.

Uwaga w sportach

technicznych

• Szczególnie ważna ze względu na dużą

złożoność i zmienność nawyków będzie

konieczność pełnego skupienia się zawodnika

na wykonywanej czynności w dyscyplinach

wymagających dużej precyzji układu ruchu

lub maksymalnego wysiłki w krótkim czasie.

• Gimnastyka

artystyczna,

akrobatyka,

techniczne

konkurencje

lekkoatletyczne,

sprinty, podnoszenie ciężarów, skoki do

wody, skoki narciarskie czy narciarstwo

alpejskie.

Rodzaje uwagi w działalności

sportowej

• Uwaga mimowolna

– skupienie

czynności

poznawczych,

nie

zamierzonych przez sportowca, a
wywołanych przez sytuację.

• Uwaga dowolna

– zamierzone

działanie,

skupiające

się

wokół

realizacji

określonego

zadania

sportowego.

Aktywizowanie uwagi u dzieci i

młodzieży

• Przede wszystkim rozwój uwagi

mimowolnej -istotna jest aktywizacja
tej uwagi np. poprzez odwoływania
się do sfery emocjonalnej sportowca
poprzez

pobudzenie

jego

zainteresowań.

• Stopniowe

rozwijanie

uwagi

dowolnej.

Uwaga jako cecha

• Stopień skupienia (siła koncentracji) –

sporty walki, tenis.

• Pojemność (zakres – liczba objętych

obiektów) gry zespołowe, tenis, sporty walki

• Podzielność (umiejętność skupienia się na

kilku czynnościach), sprinty, dyscypliny

techniczne złożone.

• Przerzutność

(szybkie

przenoszenie

uwagi)

–

saneczkarstwo,

narciarstwo

zjazdowe czy gry zespołowe.

• Trwałość (czas koncentracji).

Wyobraźnia a

wyobrażenia

„Jest to zdolność do wyobrażania sobie

czegoś”.

Wyobraźnia - jest to zdolność (intencjonalna) do
tworzenia wyobrażeń oraz do tworzenia
przypuszczeń, hipotez, udawania oraz myślenia
twórczego (są to fantazje, imaginacja).

Wyobrażenia - są to umysłowe reprezentacje
rzeczywistości, przypominające spostrzeżenia, tyle
tylko, że pojawiają się one pod nieobecność
pewnego obiektu



Gdy mają charakter wspomnieniowy są to

wyobrażenia odtwórcze



Gdy dotyczą treści nierzeczywistej, bez

charakteru wspomnieniowego są to wyobrażenia
twórcze lub fantazyjne.

Wyobrażenie

• Wyobrażenie to proces psychiczny mający

uniwersalne znaczenie dla całej działalności

człowiek.

• Rzutuje na przebieg wielu procesów psychicznych.
• Ważny element łączący procesy pamięciowe z

myśleniem.

• Poprzedza czynności ruchowe.
• Pozwala wykonać ruch, tak jak go osoba wcześniej

wyobraziła

• Wewnętrzny wzorzec, dający możliwość

skutecznego i szybkiego uczenia się czynności

sportowych.

Wyobrażenie ruchowe

Jest to suma świadomej lub nieświadomej

wiedzy o przebiegu określonych ruchów,

która

aktywizowana

jest

ze

zróżnicowanym stopniem jasności, przed,

w czasie i po wykonaniu czynności.
Przy

wykorzystaniu

wrażliwości

mięśniowo-ruchowej,

w

procesie

aktywności sportowej zawodnik kontroluje

prawidłowe

wykonanie

ruchów

oraz

analizuje

powstałe

niedokładności

występujące w ich przebiegu.

Wyobraźnia

Istnieją trzy podstawowe funkcje

wyobrażeń ruchowych:

• programująca
• trenująca
• regulująca

Funkcja programująca

Mając wypracowane, na podstawie
odbieranych informacji, mniej lub
bardziej dokładne wyobrażenie ruchu,
zawodnik stara się je zastosować w
praktyce. v

Funkcja trenująca

Zapewnia

szybkie

opanowanie

ruchów

poprzez

wyobrażenie

określonej czynności sportowej i
wielokrotne „myślowe” wykonanie
konkretnych działań ruchowych.

Funkcja regulująca

• Wyraża się w systemie kontroli i korygowania

działań w trakcie ich wykonywania. v

Wyobrażenie ruchowe

W literaturze przedmiotu istnieją dwa
stopnie wyobrażenia ruchowego:

• Wyobrażenie

ostatecznego

celu

działania (walory motywacyjne)

• Wyobrażenie

wielu

działań

niezbędnych do bieżącej realizacji
czynności (walory dydaktyczne).

Korzystanie z wyobrażeń

• nabywanie nowych umiejętności

• podtrzymywanie i wzmacnianie umiejętności

• uczenie się strategii i taktyki gry

• wzmacnianie strategii i taktyki gry

• rozgrzewka psychiczna

• przegląd dokonań

• rozwiązywanie problemów

• kierowanie stresem, kontrola emocjonalna

• rozwijanie umiejętności psychologicznych

• budowanie pewności siebie

• odnowa po kontuzjach i ciężkich treningach.

Myślenie

Myślenie to uzewnętrzniony proces operowania

informacjami (wiadomościami), a w szczególności ich

selekcją i wytwarzaniem, dzięki którym dochodzi do

pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.

W czynnościach myślenia biorą udział

operacje umysłowe, które nie są bezpośrednio

obserwowalne. Za ich pomocą człowiek przetwarza

informacje o przedmiotach i ich klasach. Informacje

te są przede wszystkim zawarte w wyobrażeniach,

spostrzeżeniach i pojęciach.

Dzięki

myśleniu

człowiek

lepiej

poznaje

rzeczywistość, tworzy plany i projekty, dokonuje

odkryć, formułuje oceny i wnioski. Wytworem

myślenia jest nauka i technika, literatura i muzyka

Myślenie w sporcie

Myślenie w sporcie ma charakter:

• konkretno-wyobrażeniowy

• reproduktywny,

• dywergencyjny

• Antycypacyjny

• dotyczy problemów zamkniętych

• jest ściśle związane z działaniem

• cechuje się dużą szybkością oraz

plastycznością

• jest związane z procesami emocjonalno-

wolicjonalnymi

Myślenie taktyczne

Za taktykę w sporcie należy uznać
wcześniej przygotowany plan rywalizacji
zmierzający do takiego jej prowadzenia,
by

wykorzystując

zawodnicze

(indywidualne, grupowe) przygotowanie
(sprawnościowe,

techniczne,

wydolnościowe i psychiczne) oraz wiedzę
na temat wartości i przygotowania
przeciwnika

–

osiągnąć

jak

najkorzystniejszy wynik sportowy.

Myślenie taktyczne

Myślenie

taktyczne

to

twórcze

przepracowanie

informacji

wcześniej

otrzymanych i koncentruje się na (za

Ulatowską, 92):

• Analizie sytuacji w danym momencie i

właściwej jej ocenie;

• Znajdowaniu środków do skutecznej

realizacji planu walki;

• Wyborze najbardziej celowych sposobów

działania w poszczególnych momentach

walki.

Myślenie taktyczne

Wymaga:

• Wykorzystania

w

praktyce

z

góry

opracowanych

schematów

(zautomatyzowanych

rozwiązań),

czy

wcześniej wyuczonych kombinacji;

• Rozwijania

umiejętności

podejmowania

najbardziej trafnych decyzji dotyczących ich

wykorzystania.

•

Istotne jest dopasowanie do konkretnej

Istotne jest dopasowanie do konkretnej

dyscypliny i sytuacji – sporty walki, a sporty

dyscypliny i sytuacji – sporty walki, a sporty

indywidualne.

indywidualne.

Cechy myślenia taktycznego

• Stworzenie planu taktycznego walki

sportowej,

• Właściwy wybór metody walki

(plastyczność myślenia),

• Czynny charakter myślenia (elastyczność),

• Szybkość procesów myślowych,

• Oparcie na taktycznych wiadomościach i

umiejętnościach,

• Intensywność myślenia,

• Związek z procesami emocjonalno-

motywacyjnymi,

• Zaskoczenie.

Opracowanie planu

taktycznego wymaga

• Znajomość właściwości sytuacji

taktycznych w danej dyscyplinie sportu
(stałe fragmenty gry w piłce nożnej);

• Znajomość własnych indywidualnych

cech lub cech własnego zespołu;

• Znajomość właściwości przeciwnika;
• Znajomość specyfiki warunków, w jakich

zawody mają być rozgrywane – obiekt,
pogoda

Myślenie taktyczne w danej

dyscyplinie

Realizacja

konkretnych

rozwiązań

taktycznych

w

sporcie

może

mieć

wieloaspektowe uwarunkowania i jest
uzależniona

od

typu

uprawianej

dyscypliny.

Plany taktyczne

• Proste plany

- ustalanie rozkładu szybkości

pokonywania odcinków dystansu – sporty
cykliczne

(łyżwiarstwo

szybkie,

narciarstwo biegowe, kolarstwo torowe,
biegi la)

• Plany

umiarkowanie

złożone

-

dostosowanie wariantów walki do sytuacji,
dyscypliny

trudne

technicznie

(narciarstwo zjazdowe, jazda figurowa na
lodzie, ciężary, skoki do wody)

Plany taktyczne

• Plany złożone

- bezpośredni kontakt

z przeciwnikiem, plany wygodne dla
zawodnika
i niewygodne dla przeciwnika (sporty walki),

• Plany najbardziej złożone

- strategia całego

zespołu,

konieczność

współpracy

(gry

sportowe)

Taktyka a poziom sportowy

Zadania taktyczne nie powinny
przerastać możliwości realizacyjnych
wykonawcy (możliwości techniczne,
motoryczne,

wydolnościowe,

psychiczne

oraz

poziom

intelektualny) szczególnie w trakcie
zawodów wysokiej rangi.

Problematyka

motywacji i potrzeb w

aktywności sportowej

Wykład 3

Przykładowe pytania

egzaminacyjne

• Czym zajmuje się psychologia aktywności fizycznej

i jakie są jej teoretyczne podstawy?

• Przygotowanie

psychologiczne

i

trening

umiejętności

psychologicznych w sporcie

i

wychowaniu fizycznym.

• Wybrane

elementy

psychologii

treningu

sportowego.

• Psychologiczne aspekty rywalizacji sportowej.
• Temperamentalne i emocjonalne determinanty

zachowania się sportowca.

• Czynniki i źródła motywacji w sporcie.
• Patologie współczesnego sportu.

Motywacja

• Pojęcie motywacji to według E.J. Murray

to „wewnętrzny czynnik, który pobudza,
kieruje i scala działalność jednostki”.

• O treści, kierunku i poziomie motywacji

można jedynie wnioskować na podstawie
obserwacji celowej działalności człowieka.

Motywacja

• Jest to także zespół motywów, czyli

różnych czynników, które za swój cel mają

pobudzać

i

ukierunkowywać

nasze

dążenia i pobudzać je do określonej

działalności, a także w konsekwencji

wyznaczać nasze zachowanie.

• Działania podjęte pod wpływem motywacji

ukierunkowane

są

na

zaspokojenie

naszych potrzeb (wrodzone – fizjologiczne,

nabyte

–

potrzeby

społeczne

czy

psychologiczne).

Motywacja

• Motywacja wywiera znaczny wpływ

na skuteczność i sprawność działania
podobnie jak pobudzenie.

Wyraża się poprzez dwa wymiary:

• Jakościowy (treść i kierunek

motywacji),

• Ilościowy (poziom, natężenie

motywacji)

Motywy

• Psychologiczne,

fizjologiczne

oraz

społeczne.

• Dodatnie bądź ujemne (coś uzyskać,

czegoś uniknąć)

• Uświadomione bądź nie uświadomione

(świadome i celowe dążenie do czegoś,
ukryty motyw działania)

• Wewnętrzne bądź zewnętrzne (wartość

sama w sobie, przymus zewnętrzny)

Typy motywacji

• Motywacja

wewnętrzna

to

tendencja podmiotu do podejmowania
i kontynuowania działania ze względu
na samą treść tej aktywności.

• Motywacja zewnętrzna to działanie

realizowane

pod

wpływem

zewnętrznego

bodźca,

będącego

konsekwencją jakiegoś wykonania lub
efektywnego zakończenia.

Motywacja wewnętrzna

• Motywacja wewnętrzna jest uważana

za motor, który pobudza do działania
i wysiłku.

• Motyw zainteresowania, umiłowania

swojej dziedziny sportu, wyżywanie
się poprzez aktywność fizyczną czy w
trakcie walki sportowej (bez myśli o
korzyściach

zewnętrznych)

są

wyjątkowo ważne ze względu na:

Motywacja wewnętrzna

• Wysoki

poziom

motywacji

wewnętrznej

nie

upośledza

sprawności działania, ponieważ przy
ogromnej chęci wygrania można
opanować stan pobudzenia.

• Motywacja oparta na „umiłowaniu”

swojego sportu zwiększa znacznie
odporność na zmęczenie.

Motywacja zewnętrzna

• Dwie funkcje:

1.Funkcja informująca

(poz.) – gdy

nagrody czy stypendia mają na celu

przejaw uznania dla talentu, wysiłków

danego zawodnika.

2.Funkcja kontrolująca

(neg.) – gdy

kontroluje się zachowanie zawodnika,

narzucając mu co ma robić. Kontrola

działania przechodzi na zewnątrz i

zawodnik traci wpływ na to co i jak robi.

• Najbardziej skuteczna oraz wartościowa

jest motywacja wewnętrzna.

• Połączenie motywacji wewnętrznej oraz

funkcji informującej.

• Najmniej wartościowa i skuteczna jest

funkcja kontrolna motywacji
zewnętrznej.

Motywy uczestnictwa w

sporcie

• Radość i przyjemność wewnętrzna
• Zdrowie
• Afiliacja
• Osiągnięcia
• Współzawodnictwo
• Kompensacja
• Rozładowanie napięć
• Zapewnienie odpowiedniego poziomu

pobudzenia.

• Doznania estetyczne.
• Korzyści materialne.

Motywy uczestnictwa w

sporcie

W dążeniu do wysokich osiągnięć
potrzebne są zawodnikowi trzy główne
cele (G. Roberts):

1.Wykazanie swoich umiejętności,

sprawności i kompetencji.

2.Samodoskonalenie się, skupienie na

zadaniach, podwyższanie swoich
umiejętności.

3.Uznanie społeczne.

Zmienność motywów w

czasie

• Stadium początkowe: dominuje pozytywna

ogólna motywacja, motywy mają bezpośredni
(wewnętrzny) charakter (zaspokojenie naturalnej
potrzeby ruchu);

• Stadium

specjalizacji

w

wybranej

dyscyplinie:
przeżycie sukcesu i tendencja do jego utrwalenia,
potrzeba rozwijania własnych umiejętności, ważny
staje się wynik sportowy (nie sama aktywność),
motywacja staje się bardziej pośrednia;

Zmienność motywów w

czasie

• stadium

mistrzostwa

sportowego:

motywy osobiste - dążenie do wysokiego poziomu

mistrzostwa,

osiągania

coraz

większych

sukcesów, współzawodnictwo sportowe, poczucie

wyższości,

motywy społeczne – potrzeba prestiżu i

społecznego uznania, przekazywania własnych

doświadczeń,

- gratyfikacja materialna, motywacja wąska,

pośrednia;

• stadium

schyłkowe

kariery

sportowej:

motywacja specyficzna, stopniowo nabierająca

bezpośredniego

charakteru,

pozytywna

–

utrzymanie sprawności fizycznej, zadowolenie z

aktywności ruchowej, radość z rywalizacji.

Motywacja osiągnięć

• Jest to tendencja do osiągania i

przekraczania standardów doskonałości,

związana z odczuwaniem pozytywnych

emocji w sytuacjach zadaniowych,

spostrzeganych jako wyzwania.

(McClelland,

Heckhausen, Atkinson)

• Wiąże

się

ze

skłonnością

do

dostrzegania wokół siebie standardów i

wymagań oraz tendencją do ujmowania

rzeczywistości

w kategoriach

sukces – porażka.

Model motywacji osiągnięć

Atkinsona

• Atkinson założył istnienie hipotetycznej

tendencji do osiągania sukcesu.

• Im łatwiej osiągnąć sukces, tym mniejszą

na ogół ma on wartość gratyfikacyjną.

Model Atkinsona

• Istnieje

pozytywny

wzorzec

motywacji

osiągnięć. Występuje on gdy tendencja osiągania

sukcesu jest większa, niż tendencja unikania

porażki. Osoby o takim wzorcu motywacji będą

preferować zadania o średnim stopniu trudności.

Dodatkowo osoby te będą wykazywać większy

upór w dążeniu do celu i odporności na kłopoty i

niepowodzenia.

• Negatywny wzorzec motywacji

osiągnięć

występuje gdy tendencja osiągania sukcesu jest

mniejsza od tendencji do unikania porażki. Osoby

takie będą preferować zadania o niskim i wysokim

stopniu.

Model Atkinsona

• Tres – motywacja osiągnięć;
• Ts – tendencja do osiągnięcia

sukcesu,

• T-f – tendencja do unikania

niepowodzenia

• Text – dodatkowe czynniki

zewnętrzne (np. ryzyko)

Tres = (Ts+ T-f) + Text

Wskaźniki silnej motywacji

osiągnięć

• Wybór zadań o umiarkowanym stopniu trudności
• Typowe zmiany aspiracji po sukcesie i porażce
• Wytrwałość w działaniu
• Dobre zapamiętywanie zadań niedokończonych
• Zdolność do pracy w dużej perspektywie czasowej
• Zdolność odraczania gratyfikacji
• Orientacja na realizację zadań
• Dążenie do uznania i aprobaty społecznej
• Zachowania nonkonformistyczne, zachowanie

indywidualności, koncentracja na wyznaczonych

celach.

Atrybucje

Atrybucja

– szukanie przyczyn

zachowań innych poprzez zadawanie
pytań „dlaczego tak postąpili”.

1. Stabilność: czynniki stałe / czynniki

zmienne

2. Umiejscowienie poczucia kontroli:

wewnętrzne / zewnętrzne

3. Możliwość kontrolowania: jest / nie ma

Atrybucyjny model motywacji

osiągnięć

Ludzie mają więcej satysfakcji z sukcesu

będącego wynikiem i odzwierciedleniem ich

możliwości i umiejętności niż z sukcesu

będącego wynikiem szczęśliwego zbiegu

okoliczności lub działań innych ludzi (Weiner,

1996)
Ludzie wykazujący silną motywacje osiągnięć

mają

szczególnie

wyraźną

potrzebę

uzyskiwania

wiedzy

o

własnych

umiejętnościach i możliwościach. Dlatego

wybierają oni zadania o średnim poziomie

trudności, gdyż z takich zadań mogą uzyskać

najwięcej informacji o sobie. Zadania łatwe są

z tej perspektywy mało użyteczne, a zadania

trudne przynoszą zwykle porażkę.

Atrybucyjny Model

• Zawodnicy wygrywający bardziej niż przegrywający

przypisują

swój

sukces

czynnikom

–

wewnętrznym, stałym i poddającym się

kontroli

• Zawodnicy o wysokiej ocenie samych siebie, czyli

mający wysoką samoocenę, wysokie wewnętrzne

poczucie kontroli – stawiają sobie wyższe cele do

osiągnięcia, są bardziej wytrwali w realizacji zadań i

silniej

przeciwstawiają

się

długotrwałym

niepowodzeniom:

• Sukces – czynniki wewnętrzne (zdolności,

wysiłek)

• Porażka – czynniki zewnętrzne

Motywacja osiągnięć

• Potrzeba

współzawodnictwa

–

psychiczna

dyspozycja

do

osiągania

satysfakcji w walce sportowej przez

odnoszenie

własnego

wykonania

do

standardu doskonałości w obecności osób

świadomych tego standardu;

• Lęk przed współzawodniczeniem

–

względnie stała tendencja do spostrzegania

sytuacji rywalizacji jako zagrażających.

Ostateczna motywacja do podjęcia

współzawodnictwa jest wypadkową

obu tendencji.

Zdolności i uzdolnienia w

aktywności sportowej

Wykład 4

Zdolności i uzdolnienia

• Zagadnienie uzdolnień i zdolności mieści

się w zakresie „psychologii różnic
indywidualnych”

• Różnice te sprawiają, że przy jednakowej

motywacji, poziomie przygotowania i
warunkach zewnętrznych poszczególne
jednostki osiągają

różne

rezultaty w

uczeniu się i pracy

Zdolności a zadatki

• Zdolności są to inaczej właściwości,

które rzutują na łatwość przyswajania
nowych umiejętności czy sprawności.

Zdolności a ich

uwarunkowania

1. Organiczne właściwości funkcjonalne

systemu nerwowego (zadatki),

2.

Wpływ

otoczenia

społecznego

i

wychowanie,

3. Indywidualny

poziom

aktywności,

pracowitość i wytrwałość jednostki,

Zadatki

• Wrodzone, typologiczne cechy układu

nerwowego (naturalne właściwości
analizatorów, budowa kory mózgowej
czy

dojrzałość

funkcjonalna

jej

obszarów).

• Organiczne

przesłanki

(zadatki)

rozwoju,

warunkują

uzdolnienia

człowieka i możliwości jego rozwoju.

Zadatki a zdolności

• Żebrowska (1986) uważa, że taka

sama zdolność może rozwijać się na

podstawie bardzo różnych zadatków, a

takie same zadatki mogą doprowadzić

do powstania różnych zdolności.

• Zatem

wyszukiwanie

talentów

sportowych nie zawsze jest wskazane,

gdyż najbardziej celowe może się

okazać

właściwe zorganizowanie pracy

szkoleniowej z najmłodszymi

.

Zdolności a uzdolnienia

Aby doszło do rozwoju uzdolnień sportowych
niezbędne

jest

połączenie

pewnych

elementów o charakterze zewnętrznym:
Odpowiednia baza, obiekty, sprzęt oraz
zachęta ze strony otoczenia do zajmowania
się daną dziedziną czy dyscypliną.

Zdolności a uzdolnienia

• Na uzdolnienia składają się wszelkie

właściwości

indywidualne,

istotnie

sprzyjające efektywności uczenia się w
określonej

dziedzinie

aktywności

człowieka.

• Zdolność

to właściwość stymulująca

rozwój w wąskim zakresie.

• Uzdolnienie

to wypadkowa wszystkich

wchodzących w jej skład zdolności.

Uzdolnienie

• To wewnętrznie spójna, uporządkowana,

całościowa

struktura

poszczególnych

zdolności, których udział pozostaje w

odpowiedniej proporcji do stopnia ich

ważności w danej dziedzinie życia

(uzdolniony muzyk, inżynier, piłkarz).

• Ale podobny poziom uzdolnienia w jakieś

dziedzinie u różnych osób nie musi

oznaczać

jednakowego

poziomu

wchodzących

w

jego

skład

poszczególnych zdolności.

Zdolności motoryczne a

uzdolnienia sportowe

• Uzdolnienia sportowe to za Przewędą

(1973)

uzdolnienia

o

charakterze

fizycznym

.

• W skład uzdolnień fizycznych włącza się;

właściwości fizjologiczne, morfologiczne
oraz psychiczne.

Uwarunkowania uzdolnień

sportowych

Mają

charakter

wieloczynnikowy,

gdyż zależne są m.in.. od budowy
fizycznej, właściwości motorycznych,
wydolności

fizjologicznej

oraz

procesów psychicznych.
Sposób

udziału

poszczególnych

elementów zależny jest od specyfiki
uprawianej dyscypliny.

Uwarunkowania uzdolnień

sportowych

W skład uzdolnienia sportowego w
danej dyscyplinie wchodzą tylko te
właściwości, które w istotny sposób
rzutują na uzyskiwany w niej wynik
(zakres uwagi u piłkarza, a u
biegacza).

Uwarunkowania uzdolnień

sportowych

• Uzdolnienie sportowe nie powinno ograniczać

się do pozytywnych wpływów jedynie w samym

procesie treningowym. Ich wpływ powinien być

widoczny także w sytuacji startu.

• W zakres tego pojęcia powinny wejść również

zdolność

koncentracji,

wytrzymałość

na

obciążenie

emocjonalne,

umiejętność

rozkładania sił.

• O ile o poziomie przygotowania do startu

względnie decydują różne właściwości, to o

stopniu ich wykorzystania w sytuacji startowej

przesądzają głównie właściwości psychiczne.

Zdolności

• Można

wyróżnić

zdolności

uniwersalne. Stanowią one składnik

właściwie

wszystkich

dyscyplin

(dyspozycje szybkościowe, odporność

emocjonalna, odporność psychiczna).

• Uzdolnienia w określonej dyscyplinie

sportu. Składają się na nie wszelkie

zdolności indywidualne sprzyjające

efektywności działania w określonej

dyscyplinie sportu.

Zdolności intelektualne

• Są

uwarunkowane

czynnikami

dziedzicznymi jak i środowiskowymi.

• Mają charakter ogólny i rzutują na

pomyślność

działania

w

dowolnej

dziedzinie.

• Wykazują

istnienie

czynnika

uniwersalnego niezbędnego w każdym

rodzaju działalności sportowej oraz

składnika specyficznego wymaganego w

określonych dziedzinach szczegółowych.

Zdolności intelektualne w

aktywności sportowe

• Działalność

sportowa

wymaga

optymalnego

rozwoju

zdolności

intelektualnych, warunkujących łatwość
uczenia się dowolnych form ruchowych,
skuteczność formułowania oraz realizacji
założeń taktycznych czy prawidłową
ocenę szans własnych oraz możliwości
przeciwnika.

Zdolności intelektualne

• Zdolności

intelektualne

powinny

stanowić

czynnik

sprzyjający

skuteczności

działania

w

każdej

dyscyplinie sportu.

• Nie należy uzdolnień utożsamiać z

inteligencją, gdyż inteligencja rozciąga
się na wszelkie działania człowieka.

Badania

Gryglewska i Malczewska (1971), Rychta (1969)
Koszykówka,

siatkówka,

piłka

ręczna

–

zawodnicy tych dyscyplin uzyskiwali lepsze

wyniki poziomu intelektualnego od studentów

wychowania fizycznego, a także od zawodników

tych dyscyplin ale reprezentujących niższy

poziom sportowy.
Doil (1976)
Pływacy oraz gimnastycy – wyższy poziom

zdolności umysłowych oraz myślenia twórczego.

Badania

Dobry

poziom

rozwoju

zdolności

intelektualnych

prezentowali

przedstawiciele takich dyscyplin jak;
Zapaśnicy, piłkarze ręczni, wioślarze,

zawodnicy strzelectwa.
Gracz (1980) stwierdził, że czynnikiem

ułatwiającym

samoregulacje

emocjonalną sportowca jest wysoki

poziom intelektualny (biegi długie oraz

średnie)

(Anty)Badania

• Zdolności intelektualne zawodników

piłki nożnej, okazały się istotnie słabsze
w stosunku do studentów, czy siatkarzy,
piłkarzy ręcznych, lekkoatletów oraz
pływaków (mikrowstrząsy).

(Anty)Badania

• Gąsowski (1986) stwierdził, iż poziom

ogólnej sprawności intelektualnej nie
stanowi

istotnego

wyznacznika

efektywności działań sportowych

• Pływacy w stosunku do koszykarzy

wykazują wyższy poziom sprawności
intelektualnej (problem indywidualny, a
grupowy).

Podsumowanie

• W

zakresie

zdolności

intelektualnych,

sportowcy nie różnią się w sposób istotny od
osób ze sportem nie związanych.

• Zawodnicy

uzyskujący

średni

poziom

sportowy, nie zauważa się pozytywnego
wpływu

zdolności

intelektualnych

na

uzyskiwany wynik.

• W przypadku sportowców wysokiego wyczynu,

czynnik intelektualny istotnie wspomaga
uzyskiwanie wysokich wyników sportowych.

Psychorozwojowe

uwarunkowania

aktywności sportowej

dzieci i młodzieży

Wykład 8

Czynniki rozwoju psychicznego

człowieka

Poznanie

ogólnych

prawidłowości

rozwoju

psychicznego

oraz

specyficznych

dla

danego

okresu

rozwojowego właściwości psychicznych
człowieka

może

warunkować

efektywność oddziaływań trenera –

podejmowanych w ramach szkolenia
sportowego, czy też wychowawczego.

Czynniki rozwoju psychicznego

człowieka

Pojęcie rozwoju

– długotrwały proces

względnie nieodwracalnych zmian o
charakterze ilościowym i jakościowym,
zasadniczo

ukierunkowanych

progresywnie, dotyczących różnych sfer
rozwijającego się podmiotu, cechujący się
indywidualnym

tempem

i

rytmem,

zależny od uwarunkowań

biologicznych,

środowiskowo-społecznych

oraz

aktywności podmiotu

(Strelau, 2000).

Czynniki rozwoju

Według Żebrowskiej czynniki rozwoju to:

Działające

łącznie,

warunkujące

i

modyfikujące nawzajem, zmieniające
swoją rolę i znaczenie w zależności od
wieku, różnic indywidualnych czy innych
czynników.
Czynniki: dziedziczone, związane z
własną

aktywnością,

środowiskowe,

wychowawcze.

Czynniki rozwoju

1.Odziedziczone

i

wrodzone

zadatki

anatomiczno-fizjologiczne organizmu w

szczególności mózgu

(dojrzewanie),

2.Własna aktywność jednostki

– która

reguluje

stosunki

z

otaczającym

środowiskiem i pozwala na zaspakajanie

potrzeb;

poznania

np.

informacji,

ekspresji np. przekazywania informacji na

zewnątrz. Stwarza także bezpośrednie

przesłanki dla indywidualnego rozwoju.

Czynniki rozwoju

3. Środowisko

– oddziaływanie świata

zewnętrznego

–

środowiska

biologicznego i społecznego. Kontakty
o charakterze emocjonalnym, wzorce
zachowań,

oczekiwania

czy

wymagania.

Podejmowanie

ról

społecznych, dziecka, ucznia.

Czynniki rozwoju

4. Wychowanie

– oddziaływanie środowiska w

sposób systematyczny i ukierunkowany.

Kształtowanie określonych norm, postaw,

motywów, zainteresowań.

Wychowanie obejmuje oddziaływanie bezpośrednie

na wychowanka, jak i pośrednie na warunki jego

rozwoju. Wzmocnienia - nagrody i kary.
Prawidłowo prowadzony proces nauczania –

stawianie i egzekwowanie wymagań, obiektywna

ocena czynionych postępów, stwarzanie klimatu

do nauki, formowanie pozytywnych postaw

formowanie akceptowanych cech psychicznych.

Psychologiczne problemy

wczesnego uprawiania sportu

Znaczenie wczesnego kontaktu dziecka z

aktywnością ruchową jest od dawna

dobrze znane i cenione z kilku względów:

• Indywidualny rozwój psychofizyczny,

• Przyszłe osiągnięcia sportowe,

• Kształtowanie prosportowych postaw,

• Kształtowanie prozdrowotnych postaw,

• Zaspokajanie zainteresowań,

• Zaspokajanie wrodzonej potrzeby

aktywności ruchowej dziecka

Psychologiczne problemy

wczesnego uprawiania sportu

Wczesny kontakt dziecka z działalnością sportową

nie

należy

utożsamiać

z

tzw.

„

wczesną

specjalizacją

” lecz z tworzeniem podstaw do

osiągania wybitnych wyników w okresie pełnego

rozwoju organizmu zawodnika. To fundamentalna

zasada do wychowania zawodników wysokiej

klasy.
Początkowy

okres

szkolenia

powinien

być

skoncentrowany

na

rozwijaniu

sprawności

wszechstronnej, następnie trening ukierunkowany

oraz specjalistyczny. Taki podział pozwala również

na naturalna zmianę uprawianej dyscypliny.

Psychospołeczne aspekty

selekcji i naboru w sporcie

W latach 70 i 80. XX wieku popularny stał

się

„model

mistrza”

ale

wykluczał

jednostki, które w przyszłości mogły

uzyskać dobre wyniki. Z drugiej strony

wczesna selekcja mogła uchronić przed

rozczarowaniem i frustracją.

Pojęcie selekcji

Pojęcie

selekcji i naboru

określane

jest jako system wszechstronnych
przedsięwzięć

prowadzących

do

wyłonienia z populacji jednostek
posiadających optymalne warunki
somatyczne, psychiczne i motoryczne
dla uzyskania w przyszłości wysokich
wyników w wybranej dyscyplinie
sportu (Ważny, 1981).

Formy selekcji

• Naturalna

– polegająca na stopniowym

rozwijaniu predyspozycji w toku treningu

podjętego samorzutnie i realizowanego

przez określony czas.

• Sztuczna

– kwalifikująca do treningu

jednostki wyróżniające się zespołem

specyficznych i szczególnie przydatnych

cech dla danej dyscypliny. Predyspozycje

te są badane i oceniane okresowo za

pomocą odpowiednich sprawdzianów,

testów oraz na podstawie progresji

wyników sportów.

Etapy selekcji

1.

Selekcja wstępna

– polega na określeniu

poziomu sprawności fizycznej i wybranych

parametrów budowy ciała młodych adeptów

sportu i kwalifikowanie ich do szkolenia

sportowego. Istotne są także badania lekarskie.

2.

Selekcja właściwa

– prowadzona w trakcie

podstawowego

szkolenia.

Jest

to

etap

szczególnie istotny, gdyż pozwala wyłonić z

szerokiej grupy osób ćwiczących specjalnie

uzdolnione,

dysponujące

właściwymi

predyspozycjami, których wysoki poziom

predysponuje poszczególnych osobników do

etapu ukierunkowanego szkolenia sportowego.

Etapy selekcji

3.

Selekcja specjalistyczna

– uwzględnia

w szczególności predyspozycje związane
ze specyficznymi wymogami konkretnych
dyscyplin lub konkurencji sportowych.
Istotne na tym szczeblu są: motywacja,
zainteresowania sportowe, psychika, gdyż
te

cechy

będą

wpływać

na

zakwalifikowanie

zawodnika

do

specjalistycznego szkolenia sportowego.

Zasady prowadzenia

prawidłowego naboru

• Ustalenie właściwych norm i kryteriów,
• „Model mistrza”,
• Właściwości

cech

możliwych

do

prognozowania,

• Pomiar wieku morfologicznego – osoby

wcześnie i późno dojrzewające.

Problemy selekcji i naboru

• Budowa somatyczna (gimnastyka),
• Wysokość ciała (skok wzwyż,

wioślarstwo, pchnięcie kulą),

• Szybkość (bieg sprinterski),
• Poziom reaktywności

temperamentalnej,

• Pozostałe właściwości mało podatne

na oddziaływanie treningu.

Problemy selekcji i naboru

Z drugiej strony obserwuje się w niektórych

sportach wielką różnorodność zawodników,

„nietypowych” – osiągających bardzo dobre

wyniki sportowe – szczególnie w sportach

walki czy sportach zespołowych.
Zróżnicowana struktura neuropsychiczna

czy motoryczna wykazuje dość dużą

plastyczność

rozwojową,

stąd

słabo

wykształcone zadatki genetyczne nie

muszą

przeszkadzać

w

osiąganiu

wysokiego rozwoju uzdolnień sportowych.

Problem selekcji i naboru

Uzasadnione wydaje się także zastosowanie
wstępnej

selekcji

temperamentalnej,

zmierzającej do ograniczenia udziału w nich
osób o wysokiej reaktywności.
Tempo przyrostu sprawności sportowej osób
wysokoreaktywnych

w

porównaniu

z

osobami niskoreaktywnymi było istotnie
niższe.

Problem selekcji i naboru

Dylemat wg Zawadzkiego (1991) polega na
tym, że w zależności od dyscypliny z jaką
sportowiec ma do czynienia można mówić o
selekcji bądź kompensacji temperamentalnej.
Kompensacja polega na tym, że za pomocą
innych, istotnych dla danej dziedziny
właściwości, składających się na pojęcie
uzdolnienia

sportowego,

można

kompensować

nienajlepsze

dopasowanie

temperamentalne.

Psychologiczne zasady procesu

treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą

Do najważniejszych zasad związanych z

początkowymi fazami szkolenia sportowego

należą:

1.Konieczność dostosowania form ćwiczeń do wieku

osoby ćwiczącej.

W przypadku dziecka najbliższą

mu formą aktywności jest zabawa.

2.Dostosowanie zakresu współzawodnictwa do

potrzeb rozwojowych dziecka.

Rywalizacja ze zbyt

silnym przeciwnikiem deprymuje, zawodnik nie

wierzy w własne umiejętności. Porażka może

przyczynić

się

do

zaburzenia

samooceny,

obniżenia poziomu aspiracji czy też depresji. Zbyt

słaby zawodnik nie zachęca do pracy. Zatem

najlepszy jest wyrównany przeciwnik.

Psychologiczne zasady procesu

treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą

3. Wykorzystanie optymalnego stadium

rozwojowego dla kształtowania motoryki
oraz

nauczania

ruchu.

Okres

przedpokwitaniowy tj. 9-10 i 12-13 lat
(rozwój ruchowy). Towarzysz temu
względne zrównoważenie emocjonalne i
proporcjonalny

rozwój

procesów

poznawczych co wpływa pozytywnie na
szybkość uczenia się ruchów (uczenie
się z „miejsca”).

Psychologiczne zasady procesu

treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą

4. Ostrożność w dozowaniu ćwiczeń w

okresie adolescencji.

Jest to okres w

którym mogą nastąpić zaburzenia w

motoryce, obniża się zdolność uczenia się

ruchów

oraz

brak

zrównoważenia

emocjonalnego.

Potrzebna

zasada

stopniowania trudności oraz ostrożne

dozowanie obciążeń wysiłkowych.

5. Uwzględnienie indywidualnego tempa i

rytmu rozwoju psychofizycznego

. Waha

się od 15, 16 r.ż. do 20 i dotyczy motoryki

oraz rozwoju psychiki. Zatem wczesna

selekcja może się nie sprawdzić.

Psychologiczne zasady procesu

treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą

5.

Uwzględnienie

indywidualnego

zróżnicowania ćwiczących pod względem

prezentowanych

zdolności

i

temperamentu

.

Chodzi

głównie

o

możliwości percepcyjne i „przerobowe”

ćwiczącego.

6.

Uwzględnienie

przewagi

motorycznej

chłopców

nad

dziewczętami.

Wytrzymałość na obciążenia fizyczne

dziewcząt

mniejsze

właściwie

we

wszystkich fazach rozwojowych.

Psychologiczne zasady procesu

treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą

7. Szerokie

uznanie

istotności

udziału

czynnika motywacyjnego.

W procesie

szkoleniowym ważny wydaje się wysoki

motyw osiągnięć.

8. Umiejętne zastosowanie w treningu dzieci i

młodzieży

ćwiczeń

siłowych

i

wytrzymałościowych

.

Rozpoczynanie

uprawiania

ćwiczeń

siłowych

czy

wytrzymałościowych powinno mieć miejsce

ok. 15-17 r.ż. Zatem wprowadzanie tych

ćwiczeń

powinno

być

regulowane

indywidualnymi możliwościami dziecka.

Psychologiczne zasady procesu

treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą

5.

Uwzględnienie

indywidualnego

zróżnicowania ćwiczących pod względem

prezentowanych

zdolności

i

temperamentu

.

Chodzi

głównie

o

możliwości percepcyjne i „przerobowe”

ćwiczącego.

6.

Uwzględnienie

przewagi

motorycznej

chłopców

nad

dziewczętami.

Wytrzymałość na obciążenia fizyczne

dziewcząt

mniejsze

właściwie

we

wszystkich fazach rozwojowych.

Stres w

aktywności fizycznej

Stres

Stres

jest

stanem

przeciążenia

systemu

regulacji

psychicznej

pojawiającym się w sytuacji zaburzenia

równowagi pomiędzy wymaganiami a

możliwościami jednostki ocenianej jako

zagrażająca.
Na stan ten składają się emocje

negatywne towarzyszące zmianom w

funkcjach

fizjologicznych

i

biochemicznych organizmu wynikające

ze zwiększenia poziomu pobudzenia.

Stres w sporcie

wysokie

wysokie

niskie

niskie

niechciane

niechciane

chciane

chciane

wymagania

wymagania

A

A

A

A

B

B

B

B

C

C

C

C

D

D

D

D

Stres w sporcie

• A:

Konfrontacja z coraz większymi

akceptowanymi wymaganiami typowa

dla sportu

• B: Stres przeciążenia (niewłaściwa

selekcja, zbyt wczesna specjalizacja,

przetrenowanie)

• C: Niedociążenie kompensowane inną

aktywnością

• D:

Stres

deprywacji

(monotonny

trening,

przymusowa

przerwa,

niewykorzystanie możliwości).

Model Andersena

i Williams

Reakcja na stres

Reakcja na stres

Ocena siebie i sytuacji

Ocena siebie i sytuacji

Zmiana pobudzenia

Zmiana pobudzenia

Reakcja na stres

Reakcja na stres

Ocena siebie i sytuacji

Ocena siebie i sytuacji

Zmiana pobudzenia

Zmiana pobudzenia

Osobowość

Osobowość

Historia

Historia

stresorów

stresorów

Radzenie

Radzenie

sobie

sobie

Obecność

Obecność

innych ludzi

innych ludzi

Oddziaływanie

Oddziaływanie

osób wspomagających

osób wspomagających

Interwencje

Interwencje

Wynik

Wynik

Stresory

Stresory

Cechy osobowości

• Poczucie własnej skuteczności,

• Twardość,

• Lokalizacja kontroli,

• Poczucie koherencji (zrozumiałość,

zaradność, sensowność).

• Skłonność do reagowania lękiem

- lęk przed niepowodzeniem

- lęk przed sukcesem

- lęk przed współzawodniczeniem

• Motywacja osiągnięć,

• Temperament.

Historia stresorów

• Ważne wydarzenia życiowe
• Codzienne uciążliwości

Sposoby radzenia sobie ze

stresem

• Przesunięcie w czasie maksymalnego

pobudzenia,

• Zachowania i myślenie magiczne (rutyna

przedstartowa),

• Kontrola myśli,
• Strategia samoutrudniania- unikanie

wykonywania zadań.

• Style radzenia sobie ze stresem

- zadaniowy

- emocjonalny

- unikowy.

Obecność innych ludzi

• Facylitacja społeczna - wzrost

poziomu

wykonania

zadań pod

wpływem obecności innych (proste
reakcje motoryczne),

• Hamowanie społeczne – spadek

poziomu

wykonania

zadań

w

obecności innych (zadanie trudne,
złożone, nie w pełni opanowane).

Oddziaływanie osób

wspomagających

• Perswazja słowna
• Zwrotne informacje na temat

poziomu wykonania

• Wsparcie społeczne

- emocjonalne
- rzeczowe
- informacyjne.

Interwencje

• Treningi relaksacyjne
• Trening wyobrażeniowy
• Desensytyzacja
• Interwencja kryzysowa
• Terapia długoterminowa

Uzależnienia od ćwiczeń

fizycznych

Uzależnienia od ćwiczeń

fizycznych

• Rozumiane jest jako obsesyjne i niezdrowe

zaabsorbowanie ćwiczeniami,

• Eliminacja wszelkich innych form aktywności

w czasie wolnym,

• Ćwiczenia

uprawiane

są

regularnie,

niezależnie od okoliczności takich jak choroba,

kontuzja również wbrew zakazom lekarza.

• Aktywność fizyczna zaczyna dominować w

życiu wpływając niekorzystnie na inne

obszary funkcjonowania, jak praca zawodowa,

życie rodzinne czy kontakty towarzyskie.

Uzależnienie od ćwiczeń –

zjawisko pozytywne czy

negatywne?

• Literatura

przedmiotu

rozróżnia

uzależnienie pozytywne i negatywne w
celu

podkreślenia

szkodliwych

konsekwencji fizycznych i psychicznych
nadmiernej zależności od aktywności
fizycznej.

Uzależnienie pozytywne

• Charakteryzuje się odczuciem przyjemności

(euforii), siły psychicznej i doświadczeń

mistycznych związanych z przekraczaniem

granic „ja” w trakcie aktywności fizycznej.

• Objawy odstawienia w sytuacji niećwiczenia,

takie jak ból lub poczucie winy, są taktowane

jako następstwo deprywacji przyjemności i

odmiennego stanu świadomości.

• Bardzo intensywne, „nadmierne” ćwiczenia

przynoszą poprawę samopoczucia i mają

następstwa korzystne dla jednostki, w

przeciwieństwie do uzależnienia od substancji

chemicznych.

Uzależnienie negatywne

• Badania Sachsa i Pargmana na 12 biegaczach.
• „Osoby, które wykazują psychologiczną i/lub

fizjologiczną zależność od regularnego

biegania. U tych jednostek niezaspokojenie

potrzeby

biegania

powoduje

symptomy

odstawienia”

• Objawy odstawienia to lęk, poczucie winy,

nerwowość,

dyskomfort

i

drażliwość.

Występowały one w 24 do 36 godzin po

zaprzestaniu biegania i miały komponenty

zarówno fizjologiczne jak i psychologiczne.

Profil osób nadmiernie

ćwiczących

De la Torre opisał trzy różne profile:

1.

„zdrowy neurotyk”

- ćwiczy motywowany

potrzebą osiągnięć i poprawy swojego
życia.

2.

„kompulsywny”

– ćwiczy by zaspokajać

sztywne, kompulsywne potrzeby rutyny,
zyskując poczucie kontroli i wyższości
moralnej.

Profil osób nadmiernie

ćwiczących

3. „uzależniony”

– jego życie zostało

zdominowane

przez

ćwiczenia

stanowiące potężny regulator afektu
i wewnętrznej nierównowagi.

Uzależnienie od ćwiczeń a

zaburzenia odżywiania

• Bamber i współautorzy ujawnia

pogorszenie funkcjonowania w co
najmniej dwóch z trzech następujących
obszarów

1.Psychiczny

(ruminacje lub natrętne myśli

dotyczące ćwiczeń, wielość myśli na
temat ćwiczeń, lęk lub depresja);

Uzależnienie od ćwiczeń a

zaburzenia odżywiania

2. Społeczny lub zawodowy

(priorytet

ćwiczeń

wobec

kontaktów

społecznych,

niemożność

wykonywania

pracy

zawodowej

z powodu ćwiczenia);

3. Fizyczny

(ćwiczenia powodują lub

nasilają

kłopoty

zdrowotne

lub

kontuzje, są kontynuowane pomimo
przeciwwskazań lekarskich).

Uzależnienie od ćwiczeń a

zaburzenia odżywiania

• Jednostka ujawnia co najmniej jeden z

dwóch objawów: a)

1.klinicznie

znaczące

niewłaściwe

reakcje na zmianę lub zakłócenie
nawyków związanych z ćwiczeniami
o charakterze fizycznym, psychicznym,
społecznym

lub

behawioralnym

(poważny lęk, depresja, wycofanie
społeczne, samouszkodzenia);

Uzależnienie od ćwiczeń a

zaburzenia odżywiania

• b) stałe pragnienie i/lub

nieefektywne wysiłki w celu kontroli
lub redukcji lęku.

Cechy osobowości

uzależnionych od ćwiczeń

• U osób uzależnionych od ćwiczeń jak

i

anorektyków

powszechnie

obserwuje się układ właściwości
obsesyjno-kompulsywnych i lęku.

Cechy osobowości

uzależnionych od ćwiczeń

• Sztywna, surowa osobowością.
• Kłopoty w kontaktach społecznych.
• Wyższe

wyniki

w skali

osobowości

schizotypowej, co wskazuje na izolację
społeczną,

silną

potrzebę

prywatności,

skłonność do trzymania się na uboczu
połączoną z tendencją do ekscentrycznego
zachowania i niską samooceną

.

Cechy osobowości

uzależnionych od ćwiczeń

• Wystąpił także związek pomiędzy

uzależnieniem

od

ćwiczeń

i

wskaźnikami osobowości unikającej
oraz zależnej.

Mechanizmy fizjologiczne

uzależnienia od ćwiczeń

fizycznych

• Mechanizmy fizjologiczne odwołują

się do wzrostu poziomu beta-
endorfin, zwiększonego wydzielania
neuroprzekaźników,

wzrostu

sprawności

układu

krążenia

i

hipotezy termicznej.

Mechanizmy fizjologiczne

uzależnienia od ćwiczeń

D

owody potwierdzające rolę beta-endrofin

w uzależnieniu od ćwiczeń:

• 1) wzrost odczucia przyjemności po

ćwiczeniach;

• 2) obecność zachowań nadmiernych i

kompulsywnych;

• 3) wzrost progu bólowego;
• 4) objawy odstawienia;
• 5) redukcja efektów ćwiczeń po podaniu

antagonistów opiatów.

Mechanizmy fizjologiczne

uzależnienia od ćwiczeń

• Spadek reaktywności autonomicznego

układu nerwowego i wzrost tolerancji na
katecholaminę

(adrenalinę

i

noradrenalinę)

• W konsekwencji w celu utrzymania

preferowanego poziomu pobudzenia
osoby ćwiczące musiałyby ćwiczyć
intensywniej i/lub dłużej.

Mechanizmy psychologiczne

uzależnienia od ćwiczeń

• Koncepcja regulacji afektu Tomkinsa;
• Aktywność fizyczna może być traktowane jako

czynnik podwyższający poziom pozytywnego afektu i
obniżający poziom afektu negatywnego.

Istnieją dwa typy:
• Biegacz negatywny, który biega w celu redukcji

dystresu,

• Biegacz pozytywny, który biega w celu dostarczenia

sobie emocji pozytywnych.

• Brak ćwiczeń powoduje afekt negatywny, który

można zredukować jedynie poprzez dalsze ćwiczenia.

Mechanizmy psychologiczne

uzależnienia od ćwiczeń

• W celu wyjaśnienia mechanizmu psychologicznego

można posłużyć się perspektywą poznawczo-
behawioralną, akcentującą to, że myśli i uczucia
związane z ćwiczeniami stanowią przeciwwagę dla
negatywnych stanów nastroju.

• Ćwiczenia stanowią czynnik odwracający uwagę

od codziennych kłopotów i akcentują korzyści
płynące z kontaktów społecznych podczas zajęć
ruchowych.

• Ćwiczenia fizyczne mogą stanowić pozytywne

wzmocnienie dla obrazu własnej osoby i zwiększać
poczucie kompetencji i mistrzostwa

.

Procesy emocjonalne w

działalności sportowej

Definicje Emocji wg. Frijdy

• Emocje są wynikiem świadomej lub

nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie
wpływającego

na

cele

lub

interesy

podmiotu.

• Emocję mogą być pozytywne bądź

negatywne.

• Istotą emocji jest uruchamianie gotowości

do realizacji programu działania (następuje
przerwanie

wcześniej

wykonywanych

czynności).

Definicje cd.

• Emocja jest zwykle doświadczana jako

szczególny rodzaj stanu psychicznego.
Często towarzyszą jej lub następują po
niej zmiany somatyczne, ekspresje
mimiczne

i

pantomimiczne

oraz

reakcje o charakterze behawioralnym.

Procesy emocjonalne

• Termin

emocje

używany

jest

dla

określenia takich

stanów psychicznych

i

czynności jednostki lub grupy, które w

znacznym

stopniu

odbiegają

od

czynności, określanych w danym kręgu

kulturowym jako

zrównoważone

.

• Emocje wywoływane są szczególnymi

wymaganiami sytuacji zewnętrznej bądź

też określonymi wewnętrznymi zmianami

organicznymi. (za Gracz, Sankowski)

Procesy emocjonalne w

sporcie

• Zaangażowanie

emocjonalne

jest

niezbędnym warunkiem różnego rodzaju
maksymalnych wyczynów ludzkich także
sportowych.

• Działalność sportowa

jest jednym ze środków,

poprzez który mogą być

realizowane różne

przeżycia

, wzbogacające życie jednostki.

Dodatkowo bogactwo doznań emocjonalnych,
wielość momentów dramatycznych przyciąga
przed telewizory oraz na stadiony miliony
ludzi.

Emocje w działalności

sportowej

• Informacja

przekazana zawodnikowi na temat

oczekującego go startu

, rozpoczyna proces

kształtowania

się subiektywnego obrazu

przyszłego

zadania sportowego

.

• Analizując przebieg napięcia emocjonalnego,

związanego z realizacją zadania sportowego
stwierdzono,

że

proces

emocjonalny

rozpoczyna

się

w

momencie

uświadomienia

sobie

planowanego

uczestnictwa w zawodach

.

Emocje w działalności

sportowej

• Proces emocjonalny osiąga na początku

niski lub średni poziom i wzrasta wraz
ze zbliżającym się terminem startu.

Rodzaje stanów emocjonalnych w

działalności sportowej

• Zmiany w działalności życiowej - akt.

mięśniowa,

• Stopień doskonałości wykonania ćw.

technicznych

• Percepcja estetyki ruchu,
• Oddziaływanie warunków zewnętrznych,
• Wyższe uczucia - patriotyzm,
• Skala zawodów,
• Poziom trudności zadania sportowego,
• Skład uczestników,
• Doświadczenie zawodnika,
• Poziom wytrenowania,
• Indywidualne cechy sportowca – reaktywność.

Emocje w działalności

sportowej

Przeżycia

emocjonalne

związane

z

przebiegiem

rywalizacji

sportowej

określane są jako emocje przedstartowe
(gotowość bojowa), startowe („martwy
punkt”, „drugi oddech”) oraz postartowe
(emocje porażki bądź wygranej).

Przebieg emocji

przedstartowych i ich wpływ na

sprawność działania

Podział stanów przedstartowych według

symptomów psychofizjologicznych:

Stan gotowości startowej

SP - Napięte oczekiwanie, niecierpliwość,

lekkie pobudzenie (tzw. gniew sportowy),

obmyślanie taktyki walki, troska o

ekonomię wydatkowania energii.

SF – Zwiększenie częstotliwości tętna i

oddechu, pocenie się, drżenie (lekkie)

Przebieg emocji

przedstartowych i ich wpływ na

sprawność działania

Podział stanów przedstartowych według

symptomów psychofizjologicznych:

Stan „gorączki startowej”

SP

–

Zdenerwowanie,

możliwa

utrata

świadomości, nerwowe odruchy, zmienne

nastroje

i

uczucia,

zapomnienie

oraz

roztargnienie.

SF – Znaczne zwiększenie częstotliwości tętna i

oddechu, silne pocenie się, nadmierne drżenie

całego ciała, chłód kończyn, wzmożona praca

układu trawiennego i wydalniczego.

Przebieg emocji

przedstartowych i ich wpływ na

sprawność działania

Podział stanów przedstartowych

według symptomów

psychofizjologicznych:

Stan apatii startowej

SP – Ogólne zniechęcenie m.in. do

uczestnictwa w zawodach, apatia, złe
samopoczucie, senność.

SF – Chęć ziewania, silnie wzmożony

proces wydalania, silne pocenie się.

Regulacja emocji w trakcie

rywalizacji

• Przebieg emocji występujących podczas

trwania rywalizacji, ma związek ze

stopniem pobudzenia emocjonalnego, jaki
osiągnął sportowiec przed startem.

• Intensywność powyższych emocji spada z

chwilą rozpoczęcia startu

. Jednak jeżeli

efekt

rywalizacji

jest

odmienny

od

planowanego przez sportowca to emocje
mogą

wzrosnąć

bądź

osłabnąć

w

zależności od obecnej sytuacji sportowca.

Regulacja emocji w trakcie

rywalizacji

• W cyklicznych rodzajach działalności

sportowej,

w

wyniku

długotrwałych

intensywnych napięć podczas rywalizacji
powstaje

stan

martwego

punktu

.

Charakteryzuje

się

on:

gwałtownym

obniżeniem

procesów

świadomości,

rozproszeniem

uwagi,

zwolnieniem

szybkości

reakcji,

przykrym

stanem

duszności,

obniżeniem

aktywności

ruchowej.

Regulacja emocji

Przezwyciężenie

niekorzystnego

stanu

emocjonalnego wiąże się z intensywnym
napięciem

procesów

motywacyjnych,

ukierunkowanych na kontynuowanie zadania
pomimo

istniejących

sygnałów

do

jego

przerwania. Ma to jednak związek z wcześniej
wypracowanymi

w

treningu

naturalnymi

rezerwami organizmu. Jeżeli organizm przetrwa
kryzys

zachodzi

przebudowa

centralnych

procesów nerwowych i zwiększenie przemiany w
komórkach to prowadzi do stanu tzw. drugiego
oddechu

Regulacja emocji

postartowych

Pozytywny

rezultat

uzyskany

przez

zawodnika nie musi oznaczać, że w
trakcie

rywalizacji

nie

popełniono

żadnego błędu. Przegrana natomiast nie
wyklucza

wystąpienia

działań

poprawnych. Zatem nie zależnie od
wyniku, sposób postrzegania rezultatu
powinien

być

szeroki

oraz

wieloaspektowy, a także racjonalny i
rzeczowy.

Odporność psychiczna

sportowca

• Jest to zdolność do sterowania

procesami

percepcyjnymi,

intelektualnymi i emocjonalnymi, a
także czynnościami motorycznymi
zawodnika w warunkach rywalizacji
sportowej.

• Jednym z podstawowych składników

odporności

psychicznej

jest

odporność emocjonalna.

Odporność emocjonalna

• Jest to zdolność do efektywnego

działania pomimo odczuwania silnych

emocji negatywnych oraz zdolność do

kontroli tych emocji.

• Jest to także zdolność do powściągania

niepożądanych

impulsów

emocjonalnych,

do

odraczania

gratyfikacji, zdolność do wzbudzania

pożądanych w danej sytuacji emocji, a

także do ich poznawania i regulacji.

Odporność emocjonalna

Zależna jest od:

1.Stopnia wrażliwości osobnika na

bodźce

emocjonalne

-

próg

podniecenia

.

2.Stopień dezorganizacji zachowania

osobnika

będącego

w

stanie

podniecenia –

próg zaburzenia

.

Odporność emocjonalna

• Podstawowe

kryterium odporności

emocjonalnej

to

efektywność

działania pomimo podwyższonego
napięcia emocjonalnego.

• Zależy również pomijając pobudzenie,

od stopnia podatności na bodźce
emocjonalne, aktywizujące funkcje
wegetatywnego układu nerwowego.

Zasady kształtowania

odporności psychicznej

1. Zasada kształtowania zdolności do

koncentracji na zadaniu.

2. Zasada kształtowania samoorientacji i

samokontroli (zmiany organiczne i
niepokój to normalne objawy związane
z rywalizacją sportową).

3. Zasada

kształtowania

czynności

kontrolno-regulacyjnych

(mowa

wewnętrzna)

Zasady kształtowania

odporności psychicznej

4. Zasada opanowania i przekształcania

emocji (próba zmiany lęku w złość

sportową).

5. Zasada wzmacniania wytrwałości w

pokonywaniu

trudności

sportowych

(podwyższanie celów sportowych oraz

obciążeń treningowych)

6. Zasada stosowania specjalistycznych

technik zmiany napięcia emocjonalnego (

techniki odprężenia i relaksacji).

Zasady kształtowania

odporności psychicznej

Redukowanie napięcia emocjonalnego

• Celowe zmiany kierunku myśli,

• Oddziaływanie na zewnętrzne przejawy

stresu,

• Dobór środowiska,

• Wykorzystanie specjalnie zorganizowanej

rozgrzewki,

• Masaż i automasaż,

• Ćwiczenia oddechowe,

• Techniki relaksacyjne,

• Sugestywne oddziaływania trenera.

Aktywność ruchowa a

samopoczucie i zdrowie

Psychiczne korzyści płynące z

systematycznych ćwiczeń

fizycznych. Wpływ wysiłku na

psychikę.

Zdrowie

Definicja Światowej Organizacji Zdrowia
(ŚOZ) opisuje zdrowie jako „stan pełnego
dobrostanu fizycznego, umysłowego i
społecznego, a nie tylko brak choroby
czy niedomagania” (WHO 1948 ).

Paradygmat zdrowia

Największy wpływ na zdrowie, aż 50%
mają: zachowania zdrowotne, styl życia.
Czynnikiem warunkującym zdrowie w
20% jest środowisko fizyczne w którym
żyjemy.
Warunki

biologiczne

to

20%

(wyposażenie genetyczne).
Najmniejszy wpływ na stan naszego
zdrowia ma opieka zdrowotna 10%
( Juczyński, 2010).

Wymiary zdrowia za WHO

(1984)

• fizyczny (physical);
• umysłowy (mental);
• emocjonalny (emotional);
• społeczny (social);
• duchowy (spiritual);
• publiczny (social).

Nastrój

• Nastrój jest dłużej utrzymującym się

stanem uczuciowym, jest podstawowym

tonem uczuciowym nadającym przeżyciom

psychicznym swoiste zabarwienie.

• Jest to niezróżnicowane tło uczuciowe, na

którym rozgrywają się wszystkie akty

psychiczne człowieka.

• U osób zdrowych nastrój wykazuje wahanie

w zależności od wpływu czynników

zewnętrznych (wydarzenia w otoczeniu)

lub wewnętrznych (przeżycia, problemy

własne, stan somatyczny), ale zawsze

podlega

najwyższemu

sternictwu

psychicznemu.

Nastrój

W

chorobach

psychicznych

afektywnych wahania nastroju nie
podlegają czynnikom sterującym. Stają
się objawem psychopatologicznym,
przybierają postać sztywnych reakcji
emocjonalnych,

wymagających

leczenia psychiatrycznego.

Nastrój

• Na

nastrój

składa się stan afektywny i

towarzyszące mu oczekiwania dotyczące
przyszłości

.

• Nastrój

to system, który sygnalizuje

organizmowi,

że

interakcja

ze

środowiskiem może być

dla niego

korzystna lub nie.

Nastroje

• Są to emocje trwające całymi godzinami, dniami,

a nawet tygodniami i miesiącami.

• Trwają dłużej niż emocje.
• Są mniej intensywne niż emocje.
• Zwykle nie powstają pod wpływem jakiegoś

konkretnego obiektu,

• Nie są nastawione na realizacje konkretnego

działania,

• Rzadko bywają zabarwione treściowo jak

emocje,

• Nastroje są pozytywne bądź negatywne oraz

podwyższone lub obniżone.

Samopoczucie

Stan psychiczny i fizyczny

odczuwany bezpośrednio przez daną

osobę

Aktywność fizyczna

Nauka dostarcza niezliczonych dowodów,
że aktywność fizyczna przyczynia się do
utrzymania

zdrowia

fizycznego

i

psychicznego. Badania dowiodły, że
aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko
choroby

wieńcowej

serca,

raka

okrężnicy,

osteoporozy

i

udaru.

Ćwiczenia fizyczne pomagają także w
leczeniu cukrzycy, otyłości i depresji.

Ćwiczenia aerobowe

Tzw.

ćwiczenia

z

tlenem,

które

pobudzają aktywność serca i płuc przez

czas

wystarczający

do

wywołania

korzystnych zmian w ciele. Ćwiczenia te,

polegają

na

uruchamianiu

dużych

mięśni

ciała

przez

wykonywanie

rytmicznych lub dynamicznych ruchów.

Typowe ćwiczenia to szybkie chodzenie,

bieganie, jazda na rowerze, pływanie i

niektóre aktywne dyscypliny sportowe.

Ćwiczenia aerobowe

• Częstotliwość: od 3 do 5 razy w

tygodniu, przez 15 do 60 min.

• Intensywność: 60-90% maksymalnej

częstości akcji serca.

• Czas trwania: zależy od intensywności

ćwiczeń

Ćwiczenia rozciągająca i

siłowe

• Ćwiczenia

rozciągające

zwiększają

elastyczność, zaś siłowe poprawiają siłę
mięśni i ich wytrzymałość.

• Elastyczność definiuje się jako zasięg

możliwych ruchów danego stawu lub grupy
stawów. Słaba elastyczność i wiotkie mięśnie
przyczyniają się do zaburzeń układu
mięśniowo-kostnego. Ocenia się, że 80%
bólów

kręgosłupa

ma

związek

z

niewłaściwym stanem aparatu mięśniowego.

Ćwiczenia rozciągająca i

siłowe

Ćwiczenia

rozciągające

należy

wykonywać

codziennie,

dopóki

nie

zostanie osiągnięty pożądany poziom
elastyczności. Program siłowy to od 3 do
5 sesji w tygodniu.

Badania

Poprzez ćwiczenia fizyczne (długie
spacery, gimnastyka) można odwrócić
wiele

negatywnych

zjawisk

towarzyszących starzeniu się m.in.
obniżyć ciśnienie, poprawić wydolność
serca oraz płuc, obniżyć poziom
cholesterolu, a także poprawić poziom
składników mineralnych w kościach
DeVries (1977).

Badania

Osteoporoza

- im silniejszy kościec

posiada jednostka w wieku 35 lat, tym
mniejsze

prawdopodobieństwo

zachorowania na osteoporozę. Brak
aktywności ma wyraźny związek z
ubytkami kości u ludzi we wszystkich
przedziałach wiekowych, niezależnie od
płci. Aby utrzymać masę kośćca, zaleca
się 40-50 minut ćwiczeń siłowych, 3 lub 4
razy w tygodniu.

Psychologiczne korzyści z

uprawiania ćwiczeń fizycznych

Według badań dobry nastrój, duma,
pewność siebie i poczucie kontroli, a także
ogólne poczucie dobrostanu towarzyszy
głównie ludziom wykonującym regularne
ćwiczenia fizyczne.

Psychologiczne korzyści z

uprawiania ćwiczeń fizycznych

W badaniu osób starszych aktywnych
ruchowo wykazano poprawę w obszarze
wielu

zmiennych

psychologicznych

takich jak: samoocena, obraz własnego
ciała, pamięć i koncentracja, a także
relacje rodzinne. Dodatkowo uczestnicy
twierdzili, że maja więcej energii, lepiej
śpią i mają bardziej satysfakcjonujące
życie seksualne.

Lęk i depresja

• Spacer lepiej rozluźnia niż typowa dawka leku

uspokajającego (DeVries i Adams, 1972).

• Ćwiczenia

aerobowe,

jak

i

spokojny

odpoczynek zmniejszają lęk.

• Istnieją badania potwierdzające, możliwość

leczenia depresji przy pomocy ćwiczeń

ruchowych (Folkins i Sime, 1981), dzięki nim

u osób depresyjnych, następuje wzrost

noradrenaliny,

poczucia

sprawności

i

samokontroli

oraz

poprawienie

obrazu

własnego ciała i podniesienie poczucia

własnej wartości.

Lęk i depresja

• Badania dowodzą, że dzięki regularnej

aktywności ruchowej osoby w różnym
wieku lepiej oceniają swoją sprawność
oraz są bardziej zadowolone ze swojej
figury i wagi.

Aktywność a stres

Ćwiczenia

fizyczne,

ze

względu

na

pozytywne

skutki

fizjologiczne

i

psychologiczne, uważane są za podstawowy
element

zmagania

się

ze

stresem

(Sheridan, 1983). Ćwiczenia ruchowe mogą
także

zabezpieczać

organizm

przed

chorobami będącymi następstwem stresu.

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Efekt

ostry

(wpływ

jednorazowego

wysiłku)

• Spadek

poziomu

lęku-stanu

po

jednorazowych ćwiczeniach utrzymujący się

do

4-6

godzin

-lęk somatyczny komponent napięcia

• Pozytywne efekty stwierdzano zarówno w

grupach

osób

zdrowych

(dorosłych,

młodzieży i dzieci) jak i pacjentów

cierpiących na zaburzenia lękowe.

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Efekty chroniczne (uczestnictwo w
programach trwających przez dłuższy
czas)

• Ćwiczenia fizyczne powodują spadek

gotowości do reagowania lękiem;

• Efekt jest wyraźniejszy w przypadku

programów trwających co najmniej
10 tygodni;

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Efekty chroniczne (uczestnictwo w
programach trwających przez dłuższy
czas)

• Efekty psychologiczne pojawiają się

wcześniej

niż

poprawa

parametrów

fizjologicznych;

• Większych efektów należy spodziewać się

u osób z podwyższonymi wskaźnikami
lęku i w populacjach klinicznych.

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Ćwiczenia fizyczne a depresja

• U

osób

mało

aktywnych

ryzyko

wystąpienia depresji jest o 70% większe
niż u osób aktywnych ruchowo;

• Jednorazowe

ćwiczenia

fizyczne

powodują spadek wskaźników depresji;

• Po kilku tygodniach systematycznych

ćwiczeń zmiany są jeszcze bardziej
wyraźne.

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Ćwiczenia fizyczne a depresja

• Efekty pozytywne występują bez

względu na wiek, płeć i stan zdrowia;

• Większe korzyści obserwuje się u osób

z

podwyższonymi

wskaźnikami

depresji;

• Ćwiczenia

fizyczne

mogą

być

skutecznym środkiem terapeutycznym

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Ćwiczenia fizyczna a nastrój

• Osoby, które ćwiczą co najmniej dwa-

trzy razy tygodniowo ujawniają istotnie
mniej objawów depresji, gniewu i
wrogości niż osoby ćwiczące rzadziej
lub w ogóle,

• Po

jednorazowych

ćwiczeniach

fizycznych następuje poprawa nastroju,
ale efekty są ograniczone w czasie;

Wpływ ćwiczeń fizycznych na

stany emocjonalne

Ćwiczenia fizyczne a lęk

Ćwiczenia fizyczna a nastrój

• Po

udziale

w

kilku

-

czy

kilkunastotygodniowych

programach

następuje spadek poziomu nastrojów

negatywnych oraz wzrost poziomu

wigoru;

• Efekty pozytywne występują niezależnie

od płci i wieku, także u osób

niepełnosprawnych

fizycznie,

z

nadciśnieniem, zaburzeniami lękowymi,

bulimią.

Aktywność a kobieta

• Kobiety aktywnie uczestniczące w zajęciach

rekreacyjnych pozytywniej oceniają swoje

funkcjonowanie

w

sferze

zawodowej,

potrafią radzić sobie w sytuacjach trudnych,

wymagających inicjatywy, niezależności w

myśleniu,

efektywnie

funkcjonują

w

sytuacjach społecznych, cieszą się sympatią

innych,

cechuje

je

wysoki

poziom

umiejętności współdziałania w grupie oraz

ujawniają

pozytywne,

optymistyczne

nastawienie do samych siebie i innych osób,

ujawniają pozytywny obraz własnego ciała

(Garstka, 2002).

Aktywność a kobieta w ciąży

• Odpowiednio

dobrana

i

dozowana

aktywność ruchowa jest ważna w każdym

etapie życia kobiety, także w okresie ciąży.

Przynosi ona korzyści zdrowotne – poprawę

wydolności fizycznej, poprawę sprawności

układu krążenia, zmniejsza przyrost masy

ciała. A w sferze psychicznej: pojawia się

pozytywne nastawienie do ciąży, słabnie

lęk

przed

porodem,

zwiększa

się

zrównoważenie psychiczne w trakcie ciąży

i w okresie po porodowym.

Regulacja emocji

• ćwiczenia rytmiczne
• angażujące duże grupy mięśni
• o charakterze tlenowym
• o umiarkowanej i małej intensywności
• realizowane co najmniej przez 20 minut
• nie rzadziej niż 3 razy w tygodniu
• pozbawione elementów

współzawodnictwa.

Jak motywować ludzi do

ćwiczeń fizycznych?

Na gotowość do ćwiczeń ruchowych ma
wpływ

postawa

oraz

czynniki

osobowościowe. Osoby zniechęcają się do
ćwiczeń, gdyż uważają, że muszą one być
intensywne

i

długotrwałe.

Program

ćwiczeń powinien, zatem uwzględniać typ
osobowości

np.

ekstrawertycy

wolą

ćwiczenia w towarzystwie innych ludzi
(aerobik itp.) Introwertycy wolą spacery,
jazdę na rowerze lub bieganie.

Ustalanie celu i zawieranie

kontraktu

• Ustalanie celu może zwiększyć motywacje do

wprowadzania zmian w stylu życia. Najlepsze

cele to cele realistyczne, stanowiące

wyzwanie

i

ustalone

oraz

zapisane

samodzielnie. Jasny i konkretny opis celów

zwiększa prawdopodobieństwo wdrażania

programu zmian. Cele są także pomocne

gdyż jasno określają termin ich realizacji.

• Podzielenie celu na cele cząstkowe to

najlepsza forma jego realizacji (Bandura

1982).