Slajd 1

ZDROWIE PSYCHICZNE

Zdrowie psychiczne

należy – zgodnie ze

współczesnym stanem nauki ujmować w sposób

dynamiczny i stopniowalny, w ścisłym powiązaniu z

wartościami do realizacji których człowiek dąży w

określonym środowisku fizycznym i psychospołecznym.

Określony stopień zdrowia psychicznego zarówno ujemny

jak i dodatni, stanowi rezultat zachodzącego w człowieku

długotrwałego procesu będącego bądź regresem, bądź

rozwojem zmierzającym do realizacji niezbędnej

podstawy rozumnego istnienia: poczucia sensu życia

opartego na coraz głębszym pojmowaniu wartości

transcendentnych i społecznych.

ZDROWIE PSYCHICZNE TRUDNO JEST ZDEFINIOWAĆ.

MOŻNA WYODRĘBNIĆ KILKA NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANYCH UJĘĆ:



brak patologii psychicznej, jako przeciwieństwo choroby

psychicznej chociaż zdrowie psychiczne nie może polegać

tylko na braku objawów patologicznych;



przeciwstawienie zdrowia i choroby jest raczej mało

przydatne ponieważ choroba psychiczna jest równie źle

zdefiniowana jak i zdrowie psychiczne;



zdrowie psychiczne jest to stan dobrego emocjonalnego

samopoczucia, umożliwiający sprawne funkcjonowanie w

środowisku społecznym, uzyskiwanie satysfakcjonujących

osiągnięć i rozwoju osobowości [Sadock – 2000].



definicja zdrowia psychicznego, pomimo pewnych

trudności da się jednak ująć w jakiś lapidarny zwrot, o tyle

definicja nie zdrowia jest dużo trudniejsza, bo granica

między zdrowiem psychicznym, a chorobą psychiczną jest

b. płynna.



określenie „zaburzenia”, a nie „choroby” psychiczne –

pojęcie choroba psychiczna zostało przyjęte do

pojęcia/określenia „psychozy”.

ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA



Stan zdrowia psychicznego dorosłego człowieka zależy od

ogólnego rozwoju danej osoby od wszystkich czynników,

które przez cały ten okres wywierały wpływ na jej

osobowość.



Dojrzewanie psychiki polega nie na stopniowym rozroście

ilościowych cech psychicznych dziecka, bo człowiek

dorosły stanowi inną jakość psychiczną niż dziecko.



Największa dynamika rozwoju ma miejsce w życiu

płodowym, a następnie stopniowo zmniejsza się. Chociaż

rozwoju psychicznego człowieka nie można określić

precyzyjnie (procentowo), to można przyjąć, że przebiega

on mniej więcej proporcjonalnie do rozwoju fizycznego.



Waga ciała od chwili zapłodnienia jajeczka do narodzin

wzrasta 11 mln razy, a od urodzenia do okresu

dojrzewania 20 razy.

ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA

C.D.



B. szybkie tempo rozwoju dotyczy ok. niemowlęctwa, zaś dużo

wolniejsze, choć też wysokie ma miejsce w ok. wczesnego

dzieciństwa [2-5 r.ż.].



Po okresowym niewielkim zwolnieniu rozwoju [7-11 r.ż.]

dochodzi do niewielkiego przyspieszenia w ok. dojrzewania, po

czym ma miejsce stopniowe zahamowanie rozwoju fizycznego,

natomiast rozwój psychiczny w tym okresie utrzymuje

nieznacznie wyższe tempo, lecz po 25 r.ż. i tutaj obserwuje się

pewną stabilizację.



W ocenie większości autorów podstawowe kształtowanie

osobowości odbywa się do 8 r.ż. (podstawowe reakcje

psychiczne na czynniki społeczne dotyczące funkcjonowania

psychicznego).



Rozwój człowieka odbywa się skokami, co uzależnione jest

zarówno od czynników biologicznych, kształtujących jakościowo

różne okresy rozwoju psychicznego, jak i od czynników

środowiskowych, które skokowo kształtują osobowość.

ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA

C.D.



Pojawieniu się nowych cech rozwoju towarzyszy proces zanikania

„starych”. W ok. wczesnodziecięcym zanikowi ulega szereg

stereotypowych reakcji obronnych, uwarunkowanych genetycznie

mechanizmów adaptacyjnych, a także szereg zachowań

psychicznych koniecznych w okresie dziecięcym, które są nie do

przyjęcia w ok. późniejszym.



Rozwój poszczególnych funkcji psychicznych nie postępuje

harmonijnie. Procesy intelektualne osiągają swój szczyt [16-18 r.ż.]

a nawet ok. 30 r.ż.



Przemiany psychiczne nie mają swojego końca. Każdy okres życia

cechują dalsze dynamiczne przemiany (nawet w późnej starości).



W rozwoju psychicznym człowieka obowiązuje zasada dążenia do

doskonałości. Jeżeli z przyczyn biologicznych, psychologicznych lub

społecznych pewne cechy nie mogą się rozwinąć w pełni, to jest to

kompensowane lub maskowane przez rozwój innych cech psychiki.

Ta kompensacja wad psychicznych może być tak doskonała, że są

ujawniane jedynie w sytuacjach wyjątkowych obciążeń.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE ZDROWIE

PSYCHICZNE

Należy tu szereg czynników:



Wzajemne relacje między zmianami ilościowymi i jakościowymi

w sferze psychicznej



Tempo i ciągłość rozwoju



Harmonijność w rozwój poszczególnych cech osobowości w

powiązaniu z określonymi zmianami anatomiczno –

fizjologicznymi w o.u.n. i endokrynnymi



W zakresie funkcji intelektualnych, które są przejawem życia

psychicznego (

poznawanie, pamięć, procesy myślowe,

orientacja).



W zakresie rozwoju sfery uczuciowej człowieka stopniowe

uzupełnianie oraz przejmowanie kierowania całokształtem życia

uczuciowego [

do 7 r.ż. rozwijają się z uczuć pierwotnych,

uczucia archaiczne, a z nich pomiędzy 10-15 r.ż. rozwijają się

uczucia wyższe



Rozwój życia uczuciowego człowieka decyduje o jego strukturze

osobowości (charakteru). Dysfunkcje w rozwoju osobowości

charakteryzują się opóźnieniem rozwoju życia uczuciowego w

stosunku do rozwoju intelektualnego = niedojrzałością

emocjonalną

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE ZDROWIE PSYCHICZNE

C.D.



Rozwój woli opiera się na uspołecznieniu potrzeb bardziej

społecznych niż biologicznych. Wytwarzane jest

przekonanie o hierarchii potrzeb, zwiększeniem

decyzyjności oraz zdecydowania, panowania nad sobą i

wytrwałością w dążeniu do celu.

Psychika

Osobowość

człowieka

całokształt procesów i cech psychicznych

takich jak (

zjawiska emocjonalne, pamię-

ciowe, procesy myślowe, intelektualne,

motywacyjne).

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH

STRESU

Współczesna psychologia prowadzi badania nad całokształtem

złożonych mechanizmów regulujących zachowanie się człowieka w

różnych sytuacjach „psychologicznie trudnych” [konflikty, stres].

sytuacja trudna jako bodziec

reakcja ze strony

układu wegetatywnego

reakcja ze strony

układu endokrynnego

oś przysadka - podwzgórze

reakcja ze strony

układu ruchowego

ośrodkowy układ nerwowy

receptory

układ krążenia, skóra

narządy wewnętrzne i inne

nadnercza, tarczyca, i inne

gruczoły wewnątrzwydzielnicze

kości, mięśnie

Nieswoista biologiczna reakcja organizmu na sytuację trudną

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH

STRESU C.D.

Stres



sytuacja w której dążenie ukierunkowane na cel

ulega zablokowaniu.

W życiu codziennym są to:



zawiedziona nadzieja



niezaspokojone potrzeby



nierozwiązane problemy



napięcia emocjonalne



niespełnione prośby



odmowa słusznych praw



ograniczenie lub pozbawienie słusznych żądań

Nagła przeszkoda w planowanym działaniu może być

sytuacją frustracyjną, stresową, z wyjątkiem jednak sytuacji

nieprzewidzianych takich jak: klęski żywiołowe, śmierć

bliskiej osoby

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH

STRESU C.D.

Niektóre zagrożenia są powodem niepokoju i lęku dla wielu

osób, co z czasem prowadzi do wystąpienia:



zaburzeń nerwicowych



zaburzeń psychicznych



tendencji samobójczych i samobójstw

W obliczu różnych zagrożeń człowiek traci sens życia.

Współczesna cywilizacja i jej przyspieszone tempo życia i

rozwoju nieustannie tworzy: ludzi nieodpornych,

nieprzystosowanych, co w konsekwencji nasila niepokój i lęk oraz

poczucie zagrożenia prowadzące do występowania zaburzeń

psychicznych. W takich warunkach rozwój osobowości jest

utrudniony, a życie ciągle generuje różne stresy utrudniające

normalny rozwój osobowości i prowadzi do rozwoju zachowań

właściwych dla licznych patologii społecznych (

uzależnienia,

zachowania przestępcze

), ale może też być dla wielu okazją do

przyspieszonego dojrzewania osobowości.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH

STRESU C.D.



Do integracji osobowości dochodzi poprzez dezintegrację,

zagrożenia i stresy.



Zagrożeniem może być każdy bodziec wywołujący lęk.



Charakterystyczną cechą dla stresu są takie zmiany w otoczeniu,

które wywołują wysoki stan napięcia emocjonalnego i stanowią

przeszkodę w normalnych reakcjach danej osoby.



Przejawem napięć stresowych może być: lęk, gniew, wstyd,

agresja, zachowania rezygnacyjne itp.

Wpływ stresu na funkcjonowanie człowieka i kształtowanie jego

osobowości, może prowadzić w życiu codziennym do agresji w

kontaktach interpersonalnych, spadku postępowania

konstruktywnego, gorsze wykonywanie zadań, sztywność w

procesach adaptacyjnych, podejmowanie nieskutecznych prób

radzenia sobie w sytuacji psychologicznie trudnej i chaotycznego

działania.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH

STRESU C.D.

Najbardziej skrajnym przejawem sytuacji

stresowych są:



tendencje i próby samobójcze



autodestruktywność pośrednia (uzależnienia, ryzykowne

działanie, itp.)

Obserwuje się, że współcześnie wyraźnemu

obniżeniu uległa odporność ludzi na różne sytuacje

stresowe, co może być następstwem braku należytego

ukształtowania i informowania pewnych cech osobowości

w procesie wychowawczym.

Świadczyć o tym może wzrost uzależnień i samobójstw

wśród młodzieży.

MECHANIZMY STRESU

W ZABURZENIACH DEPRESYJNYCH



STRES –

reakcja biologiczna – odpowiedź organizmu na zmieniające się i nie-

przewidywalne czynniki środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Reakcja

ta ma charakter ogólnoustrojowy i w stosunku do wywołujących ją bodźców,

czy sytuacji zwanych stresorami, jest niespecyficzna, tzn. niezależnie od

charakteru stresorów jej podstawowe mechanizmy pozostają takie same.



REAKCJA STRESOWA

to przygotowanie organizmu do wypracowania

nowych, skuteczniejszych reakcji, czyli poprawienia zdolności adaptacyjnych.

Reakcja stresowa to ogólnoustrojowa, niespecyficzna, stawiająca jednostkę

w gotowości do działania. Odbywa się to poprzez aktywizację podstawowych

struktur stresu: osi podwzgórzowo – przysadkowo – nadnerczowej [P-P-N],

miejsca sinawego i układu wegetatywnego, wstępujących dróg dopamino- i

noradrenergicznych oraz tzw. układu zahamowania behawioralnego. Zaham.

behaw. ma istotne znaczenie – należy zaprzestać działania, które może

przynieść niepożądane następstwa, należy przemyśleć całą sytuację i

znaleźć z niej wyjście. Zostają wyhamowane inne funkcje nieistotne w danej

chwili (procesy immunologiczne, rozrodcze, anaboliczne).

Organizm przygotowuje się do nadmiernego wysiłku – następ. aktyw. osi P-P-

MECHANIZMY STRESU

W ZABURZENIACH DEPRESYJNYCH

C.D.

Następstwem aktywacji osi P-P-N i wynikający z tego wzrost stężenia

kortyzolu przez korę nadnerczy oraz adrenaliny przez rdzeń nadnerczy, a

także wzrost czynności ukł. sympatycznego (sekrecja noradrenaliny).

Prowadzi to do zmian, które przygotowują się do podjęcia zwiększonego

wysiłku:



wzrost glukoneogenezy



obniżenie wychwytu glukozy przez tkanki



przepływ krwi do naczyń mięśni i mózgu



przyspieszenie tętna i wzrost kurczliwości m. sercowego



rozszerzenie dróg oddechowych i przyspieszenie oddechu



wzrost agregacji płytek krwi

Takie przestawienie organizmu pozwala na uniknięcie lub zwalczenie

sytuacji zagrażającej oraz wypracowanie nowych struktur poznawczo –

behawioralnych, które umożliwiają właściwą kontrolę środowiska

wewnętrznego i zewnętrznego.

Sytuacja stresująca (stresor) znika i przestaje aktywować mechanizmy

stresu.

MECHANIZMY STRESU

W ZABURZENIACH DEPRESYJNYCH C.D.



Właściwe poradzenie sobie ze stresem, to wytworzenie nowego

mechanizmu adaptacyjnego, prowadzącego do usunięcia sytuacji

stresowej i w wyniku tego – ustąpienia reakcji stresowej.



Znaczenie takiego sposobu radzenia sobie ze stresem jest

niezwykle istotne dla prawidłowego rozwoju organizmu.

Determinuje on rozwój jednostki, pozwala na wytworzenie i

udoskonalenie mechanizmów adaptacyjnych, które pozwalają na

zachowanie integralności i autonomii jednostki, czyli przeżycie.



Inaczej przedstawia się sprawa, gdy stres nie ulega rozwiązaniu z

powodu niedostatecznego funkcjonowania mechanizmów

obronnych i osłabionego hamowania zwrotnego w obrębie osi P-

P-N.

Konsekwencje tego są dla organizmu niekorzystne. Dlatego taki

przewlekły stres nazywa się distresem, w odróżnieniu od

opisywanej korzystnej dla organizmu ostrej reakcji stresowej –

eustresu.

STRES PRZEWLEKŁY

- ROLA PATOGENETYCZNA

Utrzymujące się przez długi czas w stresie przewlekłym:



hiperkortyzolemia



nadczynność układu sympatycznego lub jego dysregulacja prowadzą

do:

> osłabienia procesów pamięciowych

> immunosupresji

> zahamowania produkcji hormonów płciowych

> osteoporozy

> nadciśnienia tętniczego krwi

> tachykardii i zaburzeń rytmu serca

Procesy te sprzyjają rozwojowi wielu chorób:



układu sercowo – naczyniowego



metabolicznych i endokrynnych



nowotworowych

Przewlekły stres odgrywa istotną rolę w patogenezie zespołu

insulinooporności [

hiperinsulinemia, hiperglikemia, nadciśnienie

tętnicze,

↓ HDL, ↑ LDL, wzrost stężenia trójglicerydów, nietolerancja

glukozy, otyłość typu brzusznego].

Zespół insulinooporności

usposabia do powstania wielu chorób matabolicznych i sercowo –

naczyniowych min. cukrzycy typu 2, zmian miażdżycowych oraz

choroby wieńcowej.

STRES PRZEWLEKŁY

- ROLA PATOGENETYCZNA C.D.

Z utrzymującym się podwyższonym stężeniem

kortykoliberyny wiąże się:



obniżenie nastroju



pogorszenie życia popędowego



lęk



zaburzenia snu



osłabione łaknienie

Nadmierna i przewlekła aktywacja śródmózgowo –

limbicznych szlaków dopaminergicznych w distresie może

prowadzić do wystąpienia pierwszego epizodu schizofrenii

lub kolejnego tej choroby.

MECHANIZM STRESU W DEPRESJI



Występują znaczne podobieństwa między

zaburzeniami depresyjnymi, a stresem przewlekłym.



W z.d. stwierdza się podobne zmiany biologiczne jak w

stresie przewlekłym:

długotrwała aktywacja osi P-P-N

> osłabienie hamowania zwrotnego w obrębie osi P-P-

> nadaktywność układu naradrenergicznego

Szczególnie jest to wyraźne w depresjach

endogennych z somatyzacją, w których obecność

czynnika biologicznego jest znaczna.

STRES PRZEWLEKŁY, A DEPRESJA: OŚ

LPPN

W zaburzeniach depresyjnych przewlekła aktywacja osi P-P-N pozostaje we

wzajemnym związku (sprzężeniu zwrotnym dodatnim) z dysregulacją

ośrodkowych układów monoaminergicznych. Sprzężenie z układem 5HT

odbywa się na poziomie hipokampa, w którym receptory glukokortykoidowe

i sserotoninowe 5HT 1A wzajemnie wpływają na zmianę wrażliwości.

Uwarunkowany genetycznie defekt tego układu miałby prowadzić do

utrzymywania się reakcji stresowej i rozwoju patogenetycznego zaburzeń

depresyjnych.

MECHANIZM STRESU W DEPRESJI C.D.

Także objawy psychopatologiczne depresji jak:



anhedonia



zaniżona samoocena



poczucie bezradności



poczucie beznadziejności

Są istotnymi stresorami przewlekłymi. Zaburzają one w
takim stopniu funkcjonowanie i możliwości adaptacyjne
chorego, że drobne wydarzenia stają się niemożliwymi do
opanowania sytuacjami.

Chory na depresję podlega ciągłemu oddziaływaniu

przewlekłych stresorów psychologicznych.

MECHANIZM STRESU W DEPRESJI C.D.

Nieodłącznym składnikiem zaburzeń depresyjnych jest

zawsze sytuacja przewlekłego stresu. Dotyczy to zarówno

poziomu przeżyć psychicznych, jak i zmian układów

biologicznych, które wzajemnie się indukują i podtrzymują.

Stresor

psychologiczn

Stresor

psychologiczn

Przeżycia

depresyjne

Podłoże

biologiczne

depresji

Mechanizmy

stresu

)

PPN

)

MECHANIZM STRESU W DEPRESJI C.D.



osłabione hamowanie zwrotne przez kortyzol

osi

P-P-N podtrzymuje reakcję stresową,

wzmacniającą się w obrębie układu limbicznego

z innymi biologicznymi mechanizmami stresu.



z kolei depresyjny styl przeżywania powoduje,

że chory stale podlega przewlekłym i

powtarzającym się stresorom psychologicznym,

co dodatkowo podtrzymuje reakcję stresową.

NASTĘPSTWA KLINICZNE

PRZEWLEKŁEGO STRESU W DEPRESJI



Przewlekły stres, będący nieodłącznym składnikiem zespołów

depresyjnych, może spowodować wystąpienie nasilenia objawów

schorzeń somatycznych.



Badania epidemiologiczne wskazują, na znacznie częstsze

współwystępowanie depresji z innymi chorobami somatycznymi.



Szczególnie niebezpieczne pod tym względem są długotrwające

przewlekłe zaburzenia depresyjne.



Niezwykle ważne jest szybkie postawienie rozpoznania oraz

rozpoczęcie właściwego leczenia, zmierzającego do usunięcia

zaburzeń.



Przewlekły stres stanowi istotny czynnik podtrzymujący depresję.



Leki p/depresyjne wyhamowują reakcję stresową poprzez:

- zwiększenie liczby/wrażliwości receptorów glukokortykoidowych

- poprawę hamowania zwrotnego osi P-P-N

- osłabienie aktywacyjnego działania kortykoliberyny (CRF) na miejsce sinawe

- stłumienie mechanizmu wzajemnej aktywacji struktur związanych ze stresem.

Document Outline