Mikroekonomia
Mikroekonomia
Co jest przedmiotem
badań ekonomii ?
Pierwsza polska encyklopedia z 1746
roku – „Nowe Ateny,albo akademia
wszelkiej sciencji pełna, na różne
classes podzielona, mądrym dla
memoriału, idiotom dla nauki,
politykom dla praktyki,
melancholikom dla rozrywki
erygowana „
Judasz – „zdrajca, złota apetyczny
[tzn. żądny], towar miał
nieoszacowany [tzn. bezcenny], a
przedał tanio”
Jedno z pierwszych wielkich dzieł o
tematyce ekonomicznej Adam Smith
– 1776 rok – „Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa narodów”
Początki ekonomii
ekonomia z greckiego oikonomos tzn.
zarządzający gospodarstwem domowym
XVII w pod tą nazwą kryły się poradniki
dla właścicieli dworów i folwarków
XVIII i XIX wiek prace ekonomiczne
nabierają charakteru badawczego,
początki dyscypliny badawczej
powstają pojęcia ekonomia polityczna
(Anglia), ekonomia narodowa, krajowa
(Niemcy), ekonomia społeczna (Polska)
Ekonomia
nauka badająca, w jaki sposób
społeczeństwo gospodarujące
decyduje o tym, co jak i dla kogo
wytwarzać (Begg, Fischer,
Dornbusch)
Ekonomia pozytywna
zajmuje się obiektywnym,
naukowym objaśnieniem zasad
funkcjonowania gospodarki
Ekonomia normatywna
dostarcza zaleceń i
rekomendacji opartych na
subiektywnych sądach
wartościujących
Polityka gospodarcza
polityka gospodarcza – to
działalność państwa lub innego
organu publicznego, zmierzająca
do osiągnięcia konkretnych celów
społeczno-ekonomicznych w ściśle
określonych warunkach i
określonym horyzoncie czasu.
Rola państwa
w gospodarce
Typy gospodarek:
gospodarka nakazowa
gospodarka wolnorynkowa
gospodarka mieszana
Gospodarka nakazowa
wszystkie decyzje dotyczące
produkcji i konsumpcji są
dokonywane przez państwo
państwo decyduje o tym co, jak, ile
i dla kogo się produkuje
Gospodarka wolnorynkowa
państwo nie ingeruje w żaden
sposób w działalność rynków
„niewidzialna ręka rynku”
Gospodarka mieszana
państwo i sektor prywatny
współuczestniczą w rozwiązywaniu
problemów gospodarczych
państwo zajmuje się redystrybucją części
dochodów
państwo dostarcza dobra i usługi publiczne
(bezpieczeństwo, infrastruktura itp.)
kontrola zakresu w jakim jednostki mogą
się kierować własnym interesem
Mikroekonomia
mikroekonomia – bada zachowania
pojedynczych konsumentów,
przedsiębiorstw i rynków
patrzy na gospodarkę narodowa
przez pryzmat przedsiębiorców i
konsumentów z punktu widzenia
maksymalizacji ich korzyści
Makroekonomia
makroekonomia – bada i próbuje
wyjaśnić dlaczego z upływem czasu
gospodarka rozwija się, podlega
fluktuacjom i zmianom
w analizie gospodarki posługuje się
wielkimi agregatami takimi jak:
dochód narodowy, wydatki na
konsumpcję, oszczędności itp..
Przykładowe problemy
ekonomiczne
szoki cenowe na rynku ropy naftowej
podział dochodu
rzadkość zasobów, różne możliwości
ich zastosowania w produkcji
cykle koniunkturalne
zmiany cen papierów wartościowych
Możliwości produkcyjne
Produkcja
samochodów (tys.
szt.)
Produkcja ciągników
(tys. szt)
500
0
400
160
300
250
200
320
100
380
0
400
Krzywa możliwości
produkcyjnych
0
100
200
300
400
0
200
400
600
800
samoc hody
c
ią
g
n
ik
i
Krzywa możliwości
produkcyjnych
pokazuje problem ważnego pojęcia
w ekonomii: kosztu alternatywnego
obrazuje problem substytucyjności
prawo malejącego przyrostu
produkcji zwiększonej (jeśli krzywa
jest wypukła)
prawo rosnącego kosztu
alternatywnego
Ważniejsze pojęcia
ekonomiczne
dobro, dobro prywatne, dobro
publiczne
usługa
czynnik wytwórczy
nakłady, koszty
wyniki, przychody, dochody
zjawiska realne i regulacyjne
Dobro
rzecz lub czynność, która zaspokaja
potrzeby ludzkie
produkty materialne: stal, komputery,
samochody oraz czynności: naprawa
samochodu, sprzątanie itp..
dobra rzeczowe i usługi (czynności)
centralny problem ekonomii: rzadkość
dóbr
„Produktem (dobrem) jest
cokolwiek, co może znaleźć się na
rynku, zyskać uwagę, zostać
nabyte, użyte lub skonsumowane,
zaspakajając czyjeś pragnienie
lub potrzebę”
Philip Kotler
Dobra prywatne
i publiczne
dobra prywatne mogą być
konsumowane wyłącznie przez
osobę, która je nabyła
dobra publiczne – takie dobra z
których może korzystać wielu
konsumentów naraz, trudno jest
ograniczyć do nich dostęp
Czynnik wytwórczy
czynnik wytwórczy – dobro, za pomocą
którego możemy wytworzyć inne dobra.
proces produkcji – to wykorzystywanie
czynników wytwórczych po to aby
uzyskać dobra
trzy główne czynniki: ziemia (czynniki
naturalne), praca ludzka i kapitał.
Nakłady, koszty
nakłady – mierzą użycie czynników
wytwórczych w jednostkach
naturalnych (fizycznych:
kilogramach, metrach, sztukach
itp..)
koszty – to nakłady wyrażone w
jednostkach pieniężnych
Wyniki, przychody,
dochody
przychód (utarg) – efekt sprzedaży
wytworzonych dóbr
przychód może być wyrażony w
jednostkach naturalnych bądź w
pieniądzu
dochód, zysk – ta część przychodu ze
sprzedanych dóbr, która pozostaje po
odliczeniu poniesionych na ich
wytworzenie kosztów
Zjawiska realne i
regulacyjne
zjawiska realne – te wszystkie,
które można opisać w jednostkach
naturalnych
zjawiska regulacyjne – to zjawiska
kształtujące zjawiska realne
Zjawiska regulacyjne
Dwa sposoby patrzenia:
poprzez pryzmat
instytucji ekonomicznych
lub
mechanizmów gospodarczych
instytucje ekonomiczne – firma, rynek,
państwo,
tworzą ustalone formy i reguły zgodnie z
którymi odbywa się działalność gospodarcza
mechanizmy gospodarcze – sposób w jaki
działa gospodarka (mechanizm kreacji
pieniądza, inflacji, negocjacji handlowych)
Najważniejsi uczestnicy
życia gospodarczego
konsumenci
pracownicy
przedsiębiorcy
właściciel
przedstawiciele władzy publicznej
Najważniejsi uczestnicy
życia gospodarczego
konsument – jednostka, która decyduje
o tym co będzie konsumować, a więc o
zawartości koszyka dóbr, które zakupi.
pracownik – najemny albo prowadzący
własną działalność gospodarczą
przedsiębiorca – osoba decydująca o
wykorzystaniu czynników wytwórczych
do produkowania dóbr
Najważniejsi uczestnicy
życia gospodarczego
właściciel – podejmuje decyzje
dotyczące wykorzystania posiadanych
czynników wytwórczych (może je
wykorzystać do produkcji, wynająć
innym uczestnikom życia gospodarczego
lub pozostawić niewykorzystane)
przedstawiciel władzy publicznej –
podejmuje decyzje mające wpływ na
warunki gospodarowania.
Schemat obiegu
gospodarczego
państwo
gospodarst
wo
domowe
przedsiębiorst
wo
1
2
3
7
4
5
6
Analiza ekonomiczna
próbując wyjaśnić zjawiska
zachodzące w gospodarce
ekonomia posługuje się modelami
(inaczej teoriami).
model jest uproszczonym
odzwierciedleniem rzeczywistości
(zawiera z reguły szereg założeń
upraszczających).
Dane do analizy
ekonomicznej
szeregi czasowe danych – kolejne
wartości interesującej nas zmiennej w
różnych momentach
dane przekrojowe – pozwalają
zaobserwować jakie wartości przyjmuje
interesująca nas zmienna w pewnych
wyodrębnionych grupach (grupy osób,
obszary geograficzne itp.)
Dane do analizy
ekonomicznej
wskaźniki – wyrażają względną
wartość zmiennej odniesioną do jej
wartości w okresie bazowym
wielkości nominalne i realne –
wielkości nominalne oparte są o
ceny bieżące, wartości realne można
otrzymać poprzez skorygowanie
wartości nominalnych o zmianę cen
Rynek i gospodarka
rynkowa
Cechą działalności człowieka jest
produkcja dóbr materialnych celem
zaspokojenia jego potrzeb.
W historii występowały dwie
zasadnicze formy produkcji:
gospodarka
naturalna
gospodarka
towarowa
Gospodarka naturalna
gospodarka naturalna polega na
tym, iż producent wytwarza
produkty w celu zaspokojenia
swoich potrzeb (ewentualnie
rodziny czy rodu)
brak handlu
wielkości ekonomiczne występują w
jednostkach naturalnych
Gospodarka towarowa
(wymienna)
gospodarka towarowa – polega na
tym, iż producent wytwarza
produkty, nie na zaspokojenie
swoich własnych potrzeb ale z
przeznaczeniem na wymianę (czyli
sprzedaż)
dobro, które jest przedmiotem
wymiany staje się towarem
występuje handel
Warunki powstania
gospodarki towarowej
musi wystąpić podział pracy między
ludźmi
ekonomiczne wyodrębnienie się
producentów na bazie prywatnej
własności
stopniowa ewolucja handlu
zamiennego w stronę wymiany za
pośrednictwem
pieniądza
Powstanie pieniądza
handel zamienny – wymiana
bezpośrednia: towar za towar
upowszechnieni tej formy handlu,
wyodrębnienie najchętniej
wymanianych towarów, towar-
pośrednik (Chiny – sól, Aztekowie –
ziarno kakaowe)
pieniądz w postaci kruszców, złoto i
srebro
Pieniądz
pieniądz – jest to pewien
powszechnie zaakceptowany
towar, za pomocą którego
dokonujemy płatności za
dostarczane dobra.
pieniądz – dobro o najwyższym
stopniu płynności
Funkcje pieniądza
miernik wartości (jednostka
rozrachunkowa)
środek cyrkulacji (środek wymiany)
środek tezauryzacji (środek
przechowywania własności)
środek płatniczy
Rynek
rynek – zespół warunków, które
doprowadzają do kontaktu pomiędzy
kupującym i sprzedającym w procesie
wymiany dóbr i usług
rynek to proces za pomocą którego
kupujący i sprzedający określają co chcą
kupić lub sprzedać i na jakich warunkach
rynek pozwala nawiązać kontakt pomiędzy
kupującym i sprzedającym w celu ustalenia
warunków transakcji: ceny, ilości, miejsca i
czasu jej realizacji
Warunki dokonania
transakcji
występowanie co najmniej dwóch
podmiotów wymiany tj. producenta-
sprzedawcy oraz konsumenta-
nabywcy
współwystępowanie przedmiotów
wymiany
b. często istnieje również pośrednik
lub kilku pośredników
Rynek
rynek w ujęciu ogólnym –
obejmujący całość procesów
wymiennych
rynek w wąskim, konkretnym
ujęciu – rynek pojedynczy
suma rynków pojedynczych tworzy
rynek w ogólnym ujęciu
Podział rynków z punktu
widzenia ich zasięgu
rynek lokalny – obejmujący część
terytorium kraju
rynek krajowy
rynek międzynarodowy
rynek światowy
Rodzaje rynków:
Z punktu widzenia jego struktury
(liczba podmiotów występujących
po różnych stronach rynku)
rynek wolnokonkurencyjny
rynek zmonopolizowany
Rynek
wolnokonkurencyjny
działa na nim nieograniczona liczba
sprzedawców, pośredników i
nabywców
żaden z nich indywidualnie nie ma
wpływu na poziom cen
cena kształtuje się w wyniku relacji
pomiędzy globalną wielkością
podaży i popytu
Rynek zmonopolizowany
rynek monopolistyczny – jeden
sprzedawca i wielu kupujących. Cena
jest dyktowana przez sprzedawcę
(lub ustalana przez państwo)
rynek monopsoniczny – jeden
kupujący wielu sprzedających (cena
jest dyktowana przez nabywcę,
zamówienia publiczne)
Rynek zmonopolizowany
rynek oligopolistyczny – kilku
sprzedawców i wielu kupujących
rynek oligopsoniczny – istnieje
wielu sprzedawców i kilku
nabywców
Podstawowe modele rynku
od strony podaży
czysta konkurencja (niektóre
towary rolne)
konkurencja monopolistyczna
(odzież, obuwie, meble)
oligopol (przemysł samochodowy,
petrochemiczny)
monopol
Podstawowe modele rynku
od strony popytu
czysta konkurencja
konkurencja monopsonowa
oligopson (sieci handlowe)
monopson (zamówienia publiczne)
Popyt
to ilość danego dobra, jaką nabywcy są
gotowi zakupić przy różnym poziomie
ceny
relacja pomiędzy ceną dobra a jego
ilością, jaką konsumenci chcą i mogą
nabyć w określonym czasie przy
założeniu niezmienności innych
elementów charakteryzujących
sytuację
Popyt na dobro A
CENA
WIEKOŚĆ POPYTU
0
160
1
140
2
120
3
100
4
80
5
60
6
40
7
20
8
0
Prawo popytu
popyt zmienia się w przeciwnym
kierunku do zmiany ceny (przy
założeniu, że inne czynniki
pozostają niezmienione)
istnieją jednak wyjątki od tego
prawa !
Wyjątki od prawa popytu
paradoks Giffena (dobra Giffena)
dobra Veblena (efekt Veblena,
efekt snoba)
popyt spekulacyjny
Czynniki kształtujące
popyt
cena danego towaru
dochody nabywców
ceny innych dóbr (substytucyjnych,
komplementarnych)
oczekiwanie w stosunku do zmian
dochodów
Czynniki kształtujące
popyt
oczekiwanie w stosunku do zmian cen
liczba konsumentów
gusty konsumentów
wiek, czynniki
warunkowane,środowisko
geograficzne, środowisko społeczne
Podaż
to ilość danego dobra, którą
sprzedawcy są gotowi zaoferować
przy różnym poziomie ceny
relacja między ilością dobra jaką
producenci skłonni są zaoferować do
sprzedaży w określony czasie a jego
ceną, przy założeniu niezmienności
pozostałych zjawisk rynkowych
Podaż na dobro A
CENA
WIEKOŚĆ PODAŻY
0
0
1
20
2
40
3
60
4
80
5
100
6
120
7
140
8
160
Prawo podaży
podaż zmienia się w tym samym
kierunku w którym następują
zmiany ceny (przy założeniu, że
inne czynniki pozostają
niezmienione)
istnieją jednak wyjątki od tego
prawa !
Czynniki kształtujące
podaż
koszty produkcji
technika produkcji
działalność regulacyjna państwa
Optymalizacja i
równowaga
zasada optymalności – ludzie starają
się wybrać najlepszy model
konsumpcji, na jaki mogą sobie
pozwolić
zasada równowagi – ceny dostosowują
się dopóty, dopóki ilości, na które
ludzie zgłaszają popyt, nie zrównają się
z ilościami oferowanymi jako podaż.
Elastyczność cenowa
popytu
elastyczność cenowa popytu jest to
stosunek względnej zmiany
wielkości popytu na dane dobro do
względnej zmiany jego ceny
Trzy sposoby liczenia
elastyczności
prosta elastyczność cenowa
popytu
łukowa elastyczność popytu
punktowa elastyczność popytu
Elastyczność cenowa -
przykłady
Dobro
Współczynnik
elastyczności
cenowej
paliwa i energia
0,47
żywność
0,52
mleko i jego
przetwory
0,05
pieczywo
0,22
wycieczki
zagraniczne
1,63
usługi
gastronomiczne
2,61
W zależności od wielkości
współczynnika elastyczności
cenowej wyróżniamy
popyt elastyczny – gdy e
cd
>1
popyt o elastyczności jednostkowej
– gdy e
cd
=1
popyt nieelastyczny – gdy e
cd
<1
popyt doskonale nieelastyczny
(doskonale sztywny) – gdy e
cd
=0
popyt doskonale elastyczny – gdy
e
cd
=
Rodzaje dóbr (ze względu na
współczynnik elastyczności)
dobra normalne - gdy e
cd
>0. a
wśród nich
- dobra podstawowe - gdy 0<e
cd
<1
- dobra luksusowe - gdy e
cd
>1
dobra niższego rzędu - gdy e
cd
<0
Elastyczność popytu a
zmiany wydatków
zmiany
wydatkó
w
zmiany
wydatkó
w
zmiany
wydatkó
w
zmiany
ceny
popyt
elastyczn
y (e
cd
>1)
popyt
proporcjon
alny
(e
cd
=1)
popyt
elastyczn
y (e
cd
<1)
wzrost
ceny
spadek
bez
zmian
wzrost
spadek
ceny
wzrost
bez
zmian
spadek
Elastyczność mieszana
popytu
elastyczność mieszana popytu na
dobro
i
jest to stosunek względnej
zmiany wielkości popytu na dobro
i
do względnej zmiany ceny dobra
j
(która wywołała zmianę popytu na
dobro i)
Wartość współczynnika
elastyczności wskazuje na
charakter dóbr
dla dóbr substytucyjnych
współczynnik elastyczności
mieszanej jest dodatni
dla dóbr komplementarnych
współczynnik elastyczności jest
ujemny
Elastyczność dochodowa
popytu
elastyczność dochodowa popytu jest
to stosunek względnej zmiany
rozmiarów popytu na określone
dobro do względnej zmiany
dochodów
Elastyczność dochodowa -
przykłady
Dobro
Współczynnik
elastyczności
dochodowej
chleb
-0,50
żywność
-0,45
opał, paliwo, światło
0,30
odzież
1,23
usługi
1,75
artykuły służące
rekreacji
1,99
Rodzaje dóbr ze względu na
wysokość współczynnika
elastyczności cenowej
dobra normalne (zwykłe) – dla
których współczynnik elastyczności
dochodowej jest dodatni
dobra niższego rzędu – dla których
współczynnik elastyczności
dochodowej jest ujemny
Rodzaje dóbr ze względu na
wysokość współczynnika
elastyczności cenowej
dobra wyższego rzędu – dla których
współczynnik elastyczności
dochodowej jest wyższy od 1
dobra pierwszej potrzeby – dla
których współczynnik elastyczności
dochodowej jest niższy od jedności
Konsekwencje zmiany
dochodów
Zmiany w strukturze wydatków w budżetach
gospodarstw domowych
przy wzroście dochodów – wzrost udziału
dóbr wyższego rzędu, spadek udziału dóbr
pierwszej potrzeby i niższego rzędu
przy spadku dochodów – spadek udziału
dóbr wyższego rzędu, wzrost udziału dóbr
pierwszej potrzeby i niższego rzędu
Elastyczność podaży
elastyczność podaży jest to stosunek
względnej zmiany wielkości podaży
określonego dobra do względnej
zmiany jego ceny