1
Marek Garbicz, Edward Golachowski
Elementarne modele makroekonomiczne
Oficyna Wydawnicza SGH
Warszawa 2006 (lub nowsze)
Rok akad.
2011/2012
sem. zimowy
Literatura
Edward Golachowski
Katedra Teorii Systemów Ekonomicznych
ul. Wiśniowa 41, pok. 81
tel. (022) 564 86 99
e-mail : edgol@sgh.waw.pl
Notatki do
przedmiotu
MAKROEKONOMIA
II
(sygnatura 110470-0150)
2
Niniejsze „Notatki ...” mają pomóc w opanowaniu
przedmiotu
MAKROEKONOMIA II dzięki umożliwieniu koncentracji
podczas wykładów na słuchaniu i myśleniu ( a nie na
notowaniu )
oraz dzięki ułatwieniu samodzielnego powtarzania
materiału.
„Notatki ...” są wyciągiem z wykładów, zawierają
głównie definicje, formuły oraz analizy automatycznego
równoważenia gospodarki rynkowej i jej reakcji na
politykę ekonomiczną.
Zastosowana w „Notatkach ...” animacja ułatwia
zrozumienie omawianych zagadnień - jak na wykładach,
szkice graficzne powstają stopniowo i równie stopniowo
są komentowane.
W „Notatkach”... są też przedstawione
przykładowe pytania egzaminacyjne.
3
Tytuły wykładów
( autorskie ujęcie przedmiotu )
1. Modele sektorowe
2. Modelowanie IS - LM
3. Model rynku towarowego
i rynku pieniężnego
4. Analiza gospodarki według
n
modelu IS - LM
5. Analiza skuteczności polityki
n
ekonomicznej
6. Rynek obrotów z zagranicą
8. Rynek pracy – część I
9. Rynek pracy – część II
10. Kompleksowy model
n
krótkookresowej równowagi
n
makroekonomicznej
11. Cykl koniunkturalny
12. Teorie wzrostu
gospodarczego
7. Model gospodarki
otwartej
n
- analizy
4
1. Wstęp do modelu prostego
Schemat ruchu okrężnego wiąże trzy niezbędne w
analizach makroekonomicznych kategorie :
popyt – produkcja – dochód
Popyt (AD)
Produkcja (AS)
Dochód (Y)
Wniosek I :
Y = AD = AS
- produkcja podlega sprzedaży i tworzy dochody
właścicieli firm
czyli gospodarstw domowych .
Ruch okrężny:
- plany wydatkowania dochodów, tworzone przez ich
właścicieli
czyli gospodarstwa domowe, określają popyt ;
- popyt zgłoszony do producentów wywołuje
produkcję ;
ad. Wykład I – Modele sektorowe
W ruchu okrężnym są odroczenia ( opóźnienia reakcji )
typu A , B i C .
Typ A – pomiędzy otrzymaniem dochodu a jego
wydaniem
Chodzi przede wszystkim o podział dochodu na
a popyt aktualny ( popyt konsumpcyjny
C )
i popyt odroczony ( oszczędności S ).
Suwerenne decyzje gospodarstw domowych o takim
podziale dochodu wynikają z ich przezorności.
Proporcje podziału zależą od wysokości dochodu
( np. prawa Engla ).
Wniosek II :
Y = C + S
6
Typ B – pomiędzy popytem a produkcją
Chodzi o czas wytworzenia produkcji jako
odpowiedzi na zgłoszony popyt
konsumpcyjny oraz o
zaspokojenie potrzeb produkcyjnych.
Producenci określają podaż na cele konsumpcyjne
C
i na cele produkcyjne / inwestycyjne I .
Wniosek III :
AS = C + I
Typ C – pomiędzy podażą a dochodem
Chodzi o czas realizacji ( sprzedaży ) produkcji.
Najczęściej zakłada się wysoką sprawność
handlu i płatności, a więc
minimalizację odroczenia typu C .
7
Z dotychczasowych
wniosków :
I. AD = AS = Y
II.
K
Y = C + S
III. AS = C + I
otrzymujemy rezultat dotyczący warunku równowagi :
C + S = C + I ,
S = I lub I = S
8
Model
dwusektorowy
H
F
Y
C
B
S
I
Model trzysektorowy
( rozszerzenie o sektor rządowy Rz )
H
F
TR
Rz
T
G
2. Schematy
9
3. Funkcje w modelach
Y
d
= C + S,
Y = C + S ,
czyli Y
d
= C + S
3 sektory
2 sektory
1. Dochód dyspozycyjny
czyli Y
d
= Y – T + TR
2. Funkcja konsumpcji
C = C + c Y
d
C = C + c (Y – T + TR)
3. Funkcja oszczędności
S = Y
– C
czyli S = - C + s Y
czyli
S = - C + s (Y – T +
TR)
S = Y
d
– C
10
I = I
( dotyczy tylko prywatnych
inwestycji )
5. Funkcja popytu rządowego
G = G
4. Funkcja inwestycji
I = I
-
6. Funkcja transferów
-
TR = TR
7. Funkcja podatków
-
T = t Y
2 sektory
3 sektory
11
Przedstawione równania wyznaczają produkcję
w stanie równowagi, tj. Y
E
3 - sekt.
Y
E
=
1
1 - c
(C + I )
1
1 – c (1- t)
(C + I + G + c TR)
Y
E
=
2 - sekt.
Jeśli w gospodarce brak równowagi ( tj. Y
i
Y
E
),
automatycznie uruchamiają się działania zmieniające
produkcję
- zgodnie z założeniem decyduje wielkość
popytu.
12
4. Model czterosektorowy
( - rozszerzenie modelu trzysektorowego o sektor
wymiany
z zagranicą , tj. uwzględniamy otoczenie
zewnętrzne Oz ;
F
Oz
Import
Eksport
- z założenia tylko sektor F ma związki z Oz )
Specyficzna interpretacja
badamy strumienie pieniężne, a nie strumienie
towarowe :
tj. eksport to strumień obcego popytu płynący do
naszych firm,
import - strumień popytu naszych firm płynący za
granicę.
13
Nowe funkcje w modelu :
8. Funkcja eksportu :
Exp
Y
Exp
Exp = Exp ( z założenia
eksport ma
charakter
autonomiczny )
- pozostała część importu ma charakter zmienny,
zależy od wielkości produkcji Y ;
- przyjmujemy tu pojęcie skłonności do importu (
m )
Imp
Y
Niech m
=
- część importu ma charakter autonomiczny,
9. Funkcja importu :
to Imp ;
Wtedy import zmienny = m Y
14
Imp = Imp + m Y
Ogółem funkcja importu :
(autonomiczny plus
zmienny)
Imp + m Y
Imp
m Y
Imp
Y
Dygresja :
Rozszerzanie modelu o kolejne sektory prowadzi m.in.
do coraz szerszego ujmowania popytu
autonomicznego :
- w modelu 2-sektorowym to autonomiczny popyt
konsumpcyjny ( C ) i popyt inwestycyjny ( I ) ;
- w modelu 3-sektorowym dochodzi autonomiczny
popyt rządowy oraz konsumowana część transferów (cTR );
G
- w modelu 4-sektorowym dochodzi autonomiczny
popyt eksportowy ( ) i importowy (
).
Imp
Exp
Różne rodzaje popytu autonomicznego mają wiele
cech wspólnych, np. założoną stabilność w okresie
krótkim.
Dla uproszczenia rozważań i zapisu wygodnie jest
więc posługiwać się kategorią „ogólny popyt
autonomiczny”, oznaczoną
symbolem . Mamy więc :
A
A
III
= C + I + G + cTR
oraz A
IV
= C + I + G + cTR + Exp + Imp
15
Imp = Imp + m Y
Ogółem funkcja importu :
(autonomiczny plus
zmienny)
Imp + m Y
Imp
m Y
Imp
Y
10. Funkcja obrotów z zagranicą :
X = Exp – Imp
= Exp – Imp – m Y
Exp
Imp
Y
Exp,
Imp
Interpretacja ekonomiczna punktu E oraz obszarów A i B
E
B
A
16
Jeżeli Y
i
Y
E
czyli zgłoszony popyt jest mniejszy
lub większy od produkcji, to zrównoważenie nastąpi
dzięki zmianie produkcji - decyduje popyt
Produkcja w stanie równowagi
:
Y
E
=
1
1 – c ( 1 – t ) + m
( C + I + G + c TR + Exp - Imp )
; ( model 4-sektorowy,
podobnie jak poprzednie, można wykorzystać do
analiz
n
automatycznego równoważenia
gospodarki ).
Równowaga : gdy Y
i
= Y
E
17
5. Wykorzystanie modeli sektorowych
a ) dostosowania automatyczne
tj. obserwacja reakcji GR na odchylenia od równowagi
Metoda :
graficzne ujęcie zależności produkcji od popytu
według modelu
2- sektorowego,
3- sektorowego
i 4- sektorowego.
18
Y
AD
45
0
- oś pozioma : podaż AS ( produkcja ) lub dochód Y
- oś pionowa : popyt AD
- linia 45
0
: linia równowagi, tj.
AD = Y
19
Y
AD
AD
II
= C + I = C + c Y
d
+ I
AD
II
- o nachyleniu funkcji
AD
II
decyduje składnik cY
d
Model 2-sektorowy
- popyt C jest
autonomiczny,
więc linia
pozioma, I
- podobnie
20
Y
AD
AD
II
Y
E II
Y
i
x
E
II
W lewo od punktu E
II
popyt jest większy od podaży
- produkcja rośnie !
Model 2-sektorowy
równowaga w E
II
21
Y
AD
AD
II
Y
E II
Y
i
x
E
II
W prawo od punktu E
II
popyt jest mniejszy od podaży
- produkcja obniża się !
Model 2-sektorowy
równowaga w E
II
22
Y
AD
AD
II
Y
E II
E
II
Jeśli Y
i
Y
E
, w gospodarce zostają uruchomione
odpowiednie działania zmieniające produkcję - decyduje
wielkość popytu !
Model 2-sektorowy
równowaga w E
II
23
Y
AD
AD
II
AD
III
Y
E II
AD
III
E
III
Y
E III
E
II
Model 3-sektorowy
( tzn. AD
III
równoległa
do AD
II
,
ale wyżej )
równowaga w E
III
= C + I + G
Zał. : rząd zwiększa A o nowy popyt G
Jeśli Y
i
Y
E
, w gospodarce zostają uruchomione
odpowiednie działania zmieniające produkcję -
decyduje
wielkość popytu !
24
Y
AD
AD
II
AD
IV
Y
E II
= C + I + G + X
AD
III
AD
IV
Y
E III
E
IV
Y
E IV
E
II
E
III
Model 4-sektorowy
Wzrost
produkcji
dzięki G
oraz X
tj. X = Exp - Imp
podnosi linię AD
IV
,
zaś mY zmienia
kąt jej nachylenia
równowaga w E
IV
Zał. : otwarcie gospodarki zwiększa A o nowy popyt X
Jeśli Y
i
Y
E
, w gospodarce zostają uruchomione
odpowiednie działania zmieniające produkcję -
decyduje
wielkość popytu !
25
- na skłonność do konsumpcji c państwo nie ma
wpływu bezpośredniego
( również na skłonność do oszczędzania s = 1 –
c ) ;
Mamy trzy grupy instrumentów rządowej polityki
gospodarczej :
- podatki, zamówienia rządowe, transfery.
1
1 – c (1- t)
(C + I + G + c TR)
Y
E
=
c
- na stopę podatkową t państwo ma wpływ
decydujący,
według formuły wzrost podatków zmniejsza
mnożnik ;
t
(C + I + G + c TR)
- na części składowe popytu autonomicznego A
wpływ państwa jest zróżnicowany :
- na C i I tylko pośredni ;
- na G i TR bezpośredni ( sterowanie popytem ).
b ) możliwości regulacji państwowej
3 sektory
A
26
Wszystkie możliwości regulacji, przedstawione w
modelu 3-sektorowym, pozostają istotne też w
modelu 4-sektorowym. Jakie są nowe możliwości,
specyficzne dla tego modelu ?
Y
E
=
1
1 – c ( 1 – t ) + m
( C + I + G + c TR + Exp - Imp )
1
1 – c (1- t)
(C + I + G + c TR)
Y
E
=
1
1 – c ( 1 – t ) + m
( C + I + G + c TR + Exp - Imp )
IV
III
4 sektory
27
- rząd jako właściciel firm sektora publicznego ma
również
pewien wpływ bezpośredni ;
- Imp jest autonomiczny
m = m
t
+ m
a
( ale zachęty i hamulce są możliwe ) ;
m
a
to główny instrument regulacji
( złożony z wielu szczegółowych narzędzi )
- zależy od technologicznie koniecznej
importochłonności m
t
( stabilnej w okresie
krótkim ) ;
oraz od rządowych regulacji administracyjnych
m
a
( np. cła, nakazy i zakazy ).
- import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest
technologicznie
i administracyjnie :
( firmy prywatne mogą
jednak być
przez rząd zachęcane
lub zniechęcane );
- Exp jest autonomiczny
28
Podsumowanie - przegląd mnożników popytowych
:
We wszystkich formułach produkcji w stanie
równowagi ( tj. Y
E II
, Y
E III
i Y
E IV
) występują
mnożniki popytowe
.
Przypomnienie istoty ich działania :
gdy rośnie dochód Y, konsumenci mogą zakupić więcej
dóbr czyli rośnie popyt konsumpcyjny ;
to wywołuje potrzebę zwiększenia produkcji czyli wzrost
popytu na czynniki produkcji - rośnie popyt
produkcyjny ;
rośnie produkcja i jej sprzedaż, a więc rosną dochody,
a to prowadzi do zwiększenia popytu, produkcji itd.
Ostateczne produkcyjne skutki wzrostu dochodu są
znacznie większe niż impuls początkowy ( zgodne z
gasnącym postępem geometrycznym ) – nazywamy to
efektami mnożnikowymi.
Oczywiście oprócz takiego efektu pozytywnego jest
też identyczne zjawisko negatywne dla produkcji
– mnożnikowe obniżanie po obniżce
dochodów.
29
-
IV
= , tj. kolejne osłabienie efektu
mnożnikowego o import ( tzn. ucieczkę części popytu za granicę ).
1
1 – c (1- t ) + m
-
III
= , tj. dalsze osłabienie efektu mnożnikowego
1
1 – c (1 – t)
jako skutek konieczności płacenia podatków ;
Y
E
=
1
1 – c ( 1 – t ) + m
( C + I + G + c TR + Exp - Imp )
-
II
= = , tj. wpływ wzrostu dochodu na wzrost
produkcji osłabiony jest przez oszczędzanie części dochodu;
1
1 - c
1
s
Podsumowanie - przegląd mnożników popytowych
:
30
Pytania :
1. Wyznacz wielkość produkcji w stanie równowagi
( oblicz Y
E
)
wg. modelu 2-sektorowego / 3-sektorowego / 4-
sektorowego.
2. Przeprowadź analizę ( także graficzną ) dojścia
gospodarki
do równowagi z sytuacji, w której Y
i
< Y
E
( lub Y
i
>
Y
E
)
w modelu 2-sektorowym / 3-sektorowym / 4-
sektorowym.
3. Omów postać i działanie mnożnika popytowego w
modelach
sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po
rozszerzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ?
4.
Przedstaw
wszystkie
możliwości
regulowania
gospodarki
przez państwo zgodne z założeniami modelu 3-
sektorowego/
4-sektorowego.
31
ad. Wykład II – Modelowanie IS - LM
1. Przedmiot
Równowaga makroekonomiczna w okresie
krótkim:
- na rynku towarowym ( IS ) z podziałem na
konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ;
- na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) z
podziałem
na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ;
- na rynku pieniężnym ( LM ) - obroty
pomiędzy
aktywami typu M i B ;
- na rynku pracy ( SR ) ;
- związki pomiędzy równowagami różnych rynków.
a) - analiza stanu równowagi ( E ) i jego warunków
;b) - analiza automatycznego procesu równoważenia
( gdy P E, to P E ), gdzie P - stan
praktyki ;
c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P E, to E
P ) ;
d) - szczególne cele polityki ( gdy P
0
= E
0
P
p
= E
p
,
gdzie P
p
- pożądany stan praktyki,tj. cel
gospodarczy ).
Rodzaje problemów :
32
2. Miejsce modelu IS - LM w
makroekonomii
Pojawił się w roku 1937 ( J. R. Hicks – Nobel 1972 )
jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M.
Keynesa.
Ewolucja modelu ciągle trwa, a współczesny neo-
keynesizm należy do głównego nurtu rozwoju
makroekonomii.
Co było przed Keynesem ?
Klasyczna koncepcja równowagi makroekonomicznej
ujęta w prawie rynków Say’a :
- podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż
kreuje własny popyt ;
- wymiana jest praktycznie naturalna, a pieniądz to
„techniczny” pośrednik ;
- gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne
wykorzystanie zdolności produkcyjnych ), a popyt
zależy od cen.
33
cena
AD
ilość
AS (= max.)
p
q
p
q
p
1
AD
1
E
1
Niech AD < 0
Obniżenie popytu
doprowadziło
do spadku cen,
produkcja nie
uległa zmianie.
Popyt
Podaż
Q
p
p
0
AD
AS
E
0
AD
0
wg. Say’a
( razem ) Klasyczny model równowagi
q
0
= q
1
34
q
2
E
2
Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży,
a cena pozostała bez zmiany.
AS
2
Po takiej krytyce Keynes odrzucił rozumowanie
klasyczne.
p
0
Q
q
0
E
0
AS
0
AD
0
AD
1
Przy takich ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie
działa.
ceny = const. !
E
1
Już w czasach Keynesa ceny i płace były administrowane.
Współcześnie taka kontrola jest jeszcze silniejsza
( rola monopoli, ZZ i państwa ).
Skutkiem jest wysoka „sztywność” cen i płac - co
uprawnia stosowanie keynesowskiego założenia o
stabilności cen ).
35
3. Założenia modelowania IS - LM
a) meta – założenia ( Keynesowskie )
- gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega
wstrząsom, reaguje na bodźce
ale
najważniejsze to
„zwierzęce” instynkty inwestorów
( „stadne”
decyzje,
irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ;
- gospodarka rynkowa może samoczynnie się
zrównoważyć,
to jednak wymaga czasu i przynosi koszty
społeczne ;
- polityka ekonomiczna państwa jest konieczna ;
- reakcje ( dostosowania ) mają charakter ilościowy,
a nie cenowy ( jak w ekonomii klasycznej ) .
- ale dąży do stabilności,
równowagi ;
- przyczyny wstrząsów są różne,
36
b)
założenia oczywiste ( we współczesnej
Polsce
n
niezbędne )
- grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje
ekonomiczne są podejmowane przez licznych
producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ;
- państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa
regulując całość gospodarki oraz jako właściciel
firm sektora publicznego ;
- gospodarka jest mieszana ;
- istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura
służąca gospodarowaniu ( techniczna,
instytucjonalna, prawna, informacyjna oraz
społeczna ) ;
- brak zjawisk nadzwyczajnych ( przyrodniczych,
ekonomicznych, społecznych, politycznych ).
Gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta,
„zdrowa”.
37
c) założenia idealizacyjne
( kierunki modelowego uproszczenia
rzeczywistości )
- istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji,
można nimi manipulować ;
- dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za
popytem
( keynesowskie czyli popytowe regulowanie
gospodarki );
- rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym
decyzje
dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich
kształtowania ;
- dochody budżetu państwa to tylko
podatki,
- ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta .
wydatki
to tylko
zamówienia państwowe ( uproszczenie w
porównaniu do modeli sektorowych - brak
transferów, uwzględniamy tylko opodatkowanie
netto ) ;
38
d) założenia analityczne ( cząstkowe )
- rodzaju impulsu zewnętrznego lub wewnętrznego,
zmieniającego stan wyjściowy
i / lub warunki funkcjonowania któregokolwiek z
rynków ;
- kolejności analiz rynków ( ceteris paribus - tj. zasada
analizy przyjmująca stabilność innych zmiennych /
czynników / rynków ).
- przebiegu linii równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ;
- celu, rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej,
wybranego instrumentu ekonomicznego ;
Takie założenia są przyjmowane i uchylane
stosownie
do logiki analiz, dotyczą np. :
- stanu wyjściowego na 4 badanych rynkach
( równowaga czy jej brak – nadmiar czy niedobór ) ;
39
Pytania :
1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do
gospodarki i jej modelowania.
2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich
analiz
modelowych nie można bezpośrednio stosować
do
współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej
i ustabilizowanej gospodarce rynkowej / do
dzisiejszej gospodarki polskiej ?
40
Część I - Model rynku towarowego
Równowaga rynku AD = AS =
Y
Trzy części popytu AD = C + I
+ G
- konsumpcja: C = C + c Y (1 – t )
I = I
i
gdzie – wrażliwość inwestorów
na zmianę stopy procentowej
( = const., > O )
- inwestycje:
- popyt rządowy
G =
G
ad. Wykład III – Model rynku towarowego
i rynku pieniężnego
( z założenia
brak transferów ! )
1. Wyprowadzenie funkcji równowagi
41
i
i
E
Y
E
Y
E
IS
formułę funkcji IS :
z równań Y = AD oraz AD = C + I + G ) po
podstawieniu powyższych 3 funkcji otrzymujemy
= / tj.
III
/
1
1 – c (1 – t)
gdzie : A = C + I + G
oraz
i =
Y
A 1
___ ____
Każda para zmiennych (i
E
,
Y
E
)
spełnia warunek równowagi
rynku ( tj. punkt E leży
na linii IS ) .
42
Analiza funkcji IS / rynku towarowego
czyli Polityka gospodarcza
na rynku towarowym ( odizolowanym ! )
- skutki zmian stopy procentowej ;
- skutki zmian popytu ;
- skutki zmian stopy podatkowej.
czyli „ruchy na IS”
czyli „ruchy IS”
czyli zmiany kąta
nachylenia
interpretacja ekonomiczna i graficzna
43
2. Analiza funkcji IS
E
1
E
2
Y
2
i
2
Y
1
IS
E
0
Y
Y
0
i
0
i
1
Przykład - skutki
wzrostu i
0
do i
1
:
- podrożenie kredytu
inwestycyjnego, więc
rezygnacja z najmniej
opłacalnych projektów
;
- obniżenie popytu inwestycyjnego,
więc również obniżenie produkcji
dóbr inwestycyjnych ;
- obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników
zatrudnionych w tej sferze ;
- obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie
produkcji
dóbr konsumpcyjnych ; dalsze efekty ...
a) zmiany położenia punktu E na IS
Przypadek
obniżenia stopy procentowej
( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E
2
).
Równowaga w E
1
.
44
2. Analiza funkcji IS
E
1
E
2
Y
2
i
2
Y
1
IS
E
0
Y
Y
0
i
0
i
1
a) zmiany położenia punktu E na IS
Ostateczne skutki :
Interpretacja ekonomiczna : zmiana stopy procentowej wpływa
bezpośrednio na popyt inwestycyjny, lecz pośrednio na całą
gospodarkę ; wzrost stopy to obniżenie całej produkcji,
spadek stopy to wzrost całej produkcji.
Interpretacja graficzna : zmiana stopy procentowej przesuwa
punkt E w górę lub w dół nieruchomej linii IS.
45
b) zmiany położenia linii
IS
To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu
lub podwyższeniu zamówień rządowych.
Ale : C = const. , I = const. , = const.
zmienić można tylko G = G !
Zgodnie z formułą IS zależą od zmian A i ,
. gdzie A = C + I + G .
( przesunięcia równoległe )
i =
Y
A 1
___ ____
46
Y
1
Y
2
IS
1
IS
2
Natomiast
ekspansja fiskalna
( tj. G > 0 )
zwiększa produkcję i
przesuwa linię IS
równolegle w prawo
.
i
i
0
Y
Y
0
IS
0
Restrykcja fiskalna przesuwa linię IS równolegle w lewo.
Niech G < 0 ( obniżenie zamówień rządowych,
tj. restrykcja fiskalna )
Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i
0
, Y
1
) .
Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i .
E
1
E
2
Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i
0
, Y
2
) .
Po obniżce popytu
zmniejszy się produkcja.
Po wzroście
popytu
wzrośnie
też produkcja.
Szczegółowych narzędzi polityki fiskalnej są
tysiące,
ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o
jednym : o zmianie zamówień rządowych G
.
47
c) zmiany kąta
nachylenia IS
Zgodnie z formułą IS kąt jej nachylenia zależy od
i , gdzie 1
. .
1 - c ( 1 - t )
=
= const., c = const. Można zmienić tylko t . Gdy t np.
wzrośnie, to mnożnik obniży się, tj. linia IS zbliży się
do pionu ( IS
1
).
i
IS
0
Y
IS
1
(t > 0)
IS
2
(t <0)
Gdy t obniży się,
linia IS zbliży się
do poziomu
( IS
2
).
i =
Y
A 1
___ ____
48
Część II - Model rynku pieniężnego
Równowaga rynku : popyt na pieniądz = podaży
pieniądza
- funkcja popytu na pieniądz
Popyt transakcyjny ( L
tr
) zależy od wielkości produkcji
Y
i od szybkości obiegu pieniądza V, tu ujętej poprzez k
1
=
V
L
tr
= k
Y
Popyt spekulacyjny ( L
s
) zależy
od :
- poziomu stopy procentowej i ( reakcja
przeciwna ) ;
- wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy
procentowej, tj. współczynnika ( = const., > 0 ) .
L
s
= -
i
Łącznie L = L
tr
+
L
S
czyli L = k Y - i
1. Wyprowadzenie funkcji równowagi
49
- funkcja podaży pieniądza
Autonomiczna decyzja państwa ( BC ),tj. M = M.
Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom, tzn.
konieczna korekta poprzez wskaźnik zmian poziomu
cen ( P
c
) :
M =
M
P
c
- formuła funkcji LM ( z równania L = M otrzymujemy : )
LM
Y
Y
E
i
E
i
E
Równowaga na rynku pieniężnym
i = Y
k 1
M
P
c
50
2. Analiza funkcji LM
a)
zmiany położenia punktu E na LM
i
1
Przykład - skutki
wzrostu
produkcji do Y
1
:
- produkcja rośnie, rośnie
więc popyt na pieniądz
( popyt transakcyjny ) ;
- przy danej podaży M
wzrost popytu wywoła
wzrost „ceny
pieniądza” ( tj.
stopy procentowej ) -
dokładnie tak, jak na
innych rynkach w GR .
Oznacza to, że np.
ucieczka
od lokat zmusi banki
do
podniesienia ich
atrakcyjności.
Y
2
i
2
i
LM
Y
Y
0
i
0
Y
1
Przypadek
obniżenia produkcji
( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E
2
).
E
0
E
1
E
2
( czyli wstępna analiza
odizolowanego
rynku pieniężnego )
51
Szczegółowych narzędzi polityki monetarnej są
tysiące,
ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o
jednym : o zmianie nominalnej podaży
pieniądza M .
b) zmiany położenia linii LM
Ale : = const. i P
C
=
const.
Zmienić można tylko
M , to decyzja BC .
i = Y
k 1
M
P
c
Zgodnie z formułą
przesunięcia równoległe
LM
zależą od zmian , P
C
i
M .
52
b) zmiany położenia linii LM
Ale : = const. i P
C
=
const.
Niech M < 0 ( tj. obniżenie podaży pieniądza w
obiegu
czyli restrykcja monetarna ) .
Mniej pieniądza w obiegu oznacza ( przy stałej stopie
procentowej ) możliwość obsługi mniejszej liczby
transakcji czyli realizacji mniejszej produkcji.
Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie
produkcji.
Zmienić można tylko
M , to decyzja BC .
i = Y
k 1
M
P
c
Zgodnie z formułą
przesunięcia równoległe
LM
zależą od zmian , P
C
i
M .
53
Restrykcja monetarna zmniejsza
produkcję
i przesuwa linię LM równolegle w lewo.
Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i
0
, Y
1
) .
Natomiast ekspansja monetarna ( tj. M > 0 )
prowadzi do zwiększenia produkcji
( większa ilość pieniądza może obsłużyć
większą produkcję )
LM
1
Y
1
Y
2
LM
2
i
i
0
Y
Y
0
LM
0
E
0
E
1
E
2
i przesuwa linię LM równolegle w prawo ( punkt E
2
).
54
c) zmiany kąta nachylenia LM
Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od k
i .
Może zmieniać się wielkość k . Nie jest to
instrument polityki ekonomicznej.
Jest oczywiste, że obniżenie k zbliży linię LM
do poziomu, zaś zwiększenie k - do pionu.
Wiemy, że z założenia = const.
LM
1
(k< 0)
LM
2
(k > 0)
i
LM
0
Y
i = Y
k 1
M
P
c
55
Pytania :
1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację
graficzną funkcji równowagi na rynku towarowym /
na rynku pieniężnym.
2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną )
podstawową
analizę funkcji równowagi ( zmienność położenia
punktu E )
na rynku towarowym / na rynku pieniężnym.
3. Wyjaśnij, dlaczego na odizolowanym rynku
towarowym
zależność między poziomem stopy procentowej
a wielkością produkcji jest negatywna ( wzrost
jednej łączy
się z obniżeniem drugiej ), a na odizolowanym
rynku
pieniężnym – jest pozytywna.
56
1. Model IS - LM
Oba rynki są związane, zmiana na jednym z rynków
prowadzi do zmian na drugim.
Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie I = S i
L = M .
LM
IS
i
i
E
E
Y
E
Y
W punkcie E stopa procentowa określona na rynku
pieniężnym tak zbilansuje zamierzone oszczędności i
inwestycje, że wytworzona zostanie produkcja,
której sprzedaż wywoła popyt
na pieniądz równy jego podaży.
ad. Wykład IV – Analiza gospodarki
według modelu IS - LM
57
2. Automatyczne równoważenie obu rynków
a)
sytuacja wyjściowa
Punkty P oznaczające brak
równowagi mogą leżeć
w czterech różnych
obszarach
3
i
Y
1
2
4
Omówimy sytuację 3,
tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar
produkcji
czyli „ przegrzanie koniunktury”.
( w każdym z nich inny
jest charakter
nierównowagi ).
58
b) dostosowania rozpoczęte od rynku
towarowego
- punkt P jest ponad linią IS ,
- czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ;
- decyduje popyt, więc produkcja musi obniżyć się do Y
1
;
E
1
Y
1
- na rynku pieniężnym nastąpiła poprawa sytuacji,
gdyż zmniejszenie produkcji zredukowało niedobór
pieniądza ( punkt E
1
jest bliżej linii LM niż punkt
P ) ;
- ale rynek pieniężny jest nadal niezrównoważony !
( E
1
nie leży na LM ) ;
- musi wzrosnąć stopa procentowa , a to spowoduje
obniżenie produkcji ;
IS
i
Y
E
Y
P
P
LM
E
i
E
i
P
Y
.
( założenie analityczne )
- oba ruchy ujęte razem ( dla
uproszczenia ) oznaczać będą
przesunięcie z E
1
do E ;
59
b) dostosowania rozpoczęte od rynku
towarowego
E
1
Y
1
- obniżanie produkcji zmniejszając transakcyjny popyt
na pieniądz zlikwiduje jego niedobór czyli zahamuje
wzrostową tendencję stopy procentowej ( i ruchy
dostosowawcze zostaną zatrzymane ).
W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E
1
→ E
Ostateczne skutki :
- obniżenie produkcji ( z Y
P
do Y
E
) ;
- wzrost stopy procentowej ( z i
P
do i
E
) ;
- stabilna równowaga w E .
IS
i
Y
E
Y
P
P
LM
E
i
E
i
P
Y
.
60
c) dostosowania rozpoczęte od rynku
pieniężnego
- punkt P jest poniżej linii LM - niedobór pieniądza
;
- stopa procentowa w tej sytuacji musi wzrosnąć
( aż do spotkania z linią LM ) ;
E
2
i
2
- na rynku towarowym jest nadal nadmiar podaży ;
- ale wzrost stopy procentowej spowoduje obniżenie
popytu inwestycyjnego, a w konsekwencji też
produkcji ;
- w miarę obniżania produkcji będzie obniżać się
popyt na pieniądz oraz jego „cena” ( stopa
procentowa ) ; oba ruchy razem
oznaczać będą przesunięcie E
2
do E ;
- spadkowa tendencja produkcji zostanie zahamowana
przez obniżającą się stopę procentową
( i ruchy dostosowawcze zostaną zatrzymane
).
W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E
2
→ E
Ostateczne skutki :
- wzrost stopy procentowej ( z i
P
do i
E
) ;
- obniżenie produkcji ( z Y
P
do Y
E
) ;
- stabilna równowaga w E .
i
Y
E
Y
P
P
LM
E
i
E
i
P
Y
IS
.
( założenie analityczne )
61
.
P
R
d) dostosowania równoczesne
Dojdzie do przekroczenia linii LM ( punkt R ), do
sytuacji nierównowagi o innym charakterze, która
uruchomi inne ruchy dostosowawcze.
LM
IS
i
Y
E
T
Potem nastąpi przekroczenie IS ( punkt T ) – i dalsze
ruchy.
Z
Lecz amplituda wahań będzie się ciągle
zmniejszać, kolejne ruchy dostosowawcze
będą coraz słabsze.
W końcu rynki ustabilizują się w punkcie E .
( początek w P ; ruch równoczesny na obu rynkach
czyli wzdłuż wypadkowej, tj. P R )
62
3. Polityka ekonomiczna państwa
a ) uwagi wstępne
to trzeba uwzględnić :
- oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ;
- oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ).
Stąd cztery poniższe warianty polityki.
Ponieważ punkty P ( stan praktyki ) i P
P
( stan
pożądany ) mogą leżeć w różnych obszarach ( 1, 2,
3 lub 4 )
1
2
3
4
i
LM
IS
Y
i wymagać
odmiennych
kierunków
i narzędzi
działań
polityki
ekonomiczne
j,
63
Polityka fiskalna
Przypomnienie :
Politykę fiskalną omawiać będziemy
( dla uproszczenia )
tylko na „grubym”
przykładzie zmian G , tj.
manipulacji wielkością popytu rządowego
– bez wnikania w szczegółowe metody realizacji
takich zmian ( poszczególne instrumenty polityki
fiskalnej ).
64
Y
1
Y
2
i
2
IS
1
Przy produkcji równej Y
1
na rynku pieniężnym pojawi się
niedobór pieniądza.
Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej, po
którym nastąpi
„niechciane”
obniżenie produkcji
z Y
1
do Y
2
.
Y
LM
i
Y
0
i
0
IS
0
E
2
E
1
E
0
Gdy G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja.
To „efekt wypychania”
( gruba czarna strzałka ),
tj. wzrost wydatków rządowych podnosząc stopę
procentową zmniejszy prywatne inwestycje
n
( „wypchnie” je z rynku ) .
Po uwzględnieniu
„efektu wypychania”
mamy następujące
skutki ostateczne :
Pierwsza
i
druga
reakcja rynków
czyli „zyg-zak”
n
b ) ekspansywna polityka fiskalna
65
b ) ekspansywna polityka fiskalna
Y
2
i
2
IS
1
Y
LM
i
Y
0
i
0
IS
0
E
2
E
0
Gdy G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja.
Po uwzględnieniu
„efektu wypychania”
mamy następujące
skutki ostateczne :
n
ekonomiczne
skutki
ekspansji fiskalnej :
-
wzrost produkcji
;
-
wzrost stopy % .
graficzne
skutki
ekspansji fiskalnej :
- przesunięcie IS w prawo ;
- przesunięcie punktu
równowagi z E
0
do E
2
Uwaga ! Po takiej
analizie
szczegółowej
w bardziej
złożonych
analizach 3 i 4
rynków
uwzględniać
będziemy tylko
skutki ostateczne
(tj. bez „zyg-zak”).
66
c ) restrykcyjna polityka fiskalna
Y
2
Y
1
i
2
IS
1
Przy produkcji
zmniejszonej ( do
Y
1
) nadmiar pieniądza
spowoduje obniżenie
stopy procentowej
To przeciwieństwo
efektu
wypychania
( efekt „wpychania” ? )
: miejsce zmniejszonych
zamówień rządowych
zajmują przedsiębiorcy
prywatni.
Y
Y
0
i
0
LM
IS
0
i
E
0
E
1
E
2
i
„niechciany”
wzrost produkcji ( do Y
2
) .
Gdy G < 0 , to obniżający się
popyt
pociągnie za sobą spadek
produkcji.
Po uwzględnieniu
„efektu wpychania”
mamy następujące
ostateczne skutki :
Pierwsza
i
druga
reakcja rynków
czyli ponownie
„zyg-zak”
n
67
Y
2
i
2
IS
1
Y
Y
0
i
0
LM
IS
0
i
ekonomiczne
skutki
restrykcji fiskalnej :
-
obniżenie produkcji
;
E
0
E
2
Gdy G < 0 , to obniżający się
popyt
pociągnie za sobą spadek
produkcji.
Po uwzględnieniu
„efektu wpychania”
mamy następujące
ostateczne skutki :
-
obniżenie stopy %
.
graficzne
skutki
restrykcji fiskalnej :
- przesunięcie IS w lewo ;
- przesunięcie punktu
równowagi z E
0
do E
2
Uwaga ! Po takiej analizie
szczegółowej w bardziej
złożonych
analizach 3 i 4 rynków
uwzględniać będziemy tylko
skutki ostateczne
(tj. bez „zyg-zak”).
c ) restrykcyjna polityka fiskalna
68
Polityka monetarna
Przypomnienie :
Politykę monetarną - dla uproszczenia -
będziemy omawiać tylko
na „grubym” przykładzie
zmian podaży pieniądza przez BC,
bez wnikania w szczegółowe metody
i instrumenty dokonywania takich
zmian.
69
d ) ekspansywna polityka monetarna
(z analizy rynku pieniężnego pamiętamy,
że skutkiem jest ) przesunięcie LM w prawo
tj. M > 0
LM
0
IS
i
Y
i
0
Y
0
E
0
Zwiększenie podaży pieniądza prowadzi do
obniżenia jego ceny czyli do spadku stopy procentowej,
a w efekcie do wzrostu popytu i produkcji.
Skutki graficzne :
LM
1
E
1
i
1
Y
1
Ostateczne
skutki ekonomiczne
ekspansji monetarnej :
-
obniżenie stopy %
;
czyli przesunięcie punktu równowagi z E
0
do
E
1
-
wzrost produkcji
.
Uwaga !
W bardziej
złożonych
analizach 3 i 4
rynków
uwzględniać
będziemy tylko
wskazane
skutki ostateczne
.
70
LM
0
i
i
0
Y
0
Y
IS
LM
1
i
1
Y
1
e ) restrykcyjna polityka monetarna
Obniżenie podaży pieniądza prowadzi do wzrostu
jego ceny
czyli do podniesienia stopy procentowej, a w efekcie do
obniżenia popytu i produkcji.
E
0
E
1
tj. M < 0
Skutki graficzne :
(z analizy rynku pieniężnego pamiętamy,
że skutkiem jest ) przesunięcie LM w lewo
czyli przesunięcie punktu równowagi z E
0
do
E
1
Ostateczne
skutki ekonomiczne
restrykcji monetarnej :
-
podniesienie stopy %
;
- obniżenie produkcji .
Uwaga !
W bardziej
złożonych
analizach 3 i 4
rynków
uwzględniać
będziemy tylko
wskazane
skutki
ostateczne
.
71
Współcześnie w GR politykę fiskalną stosuje rząd
( np. ministerstwo finansów )
czyli partia polityczna / koalicja, która wygrała
wybory,
a politykę monetarną uprawia bank centralny,
niezależny od rządu.
Pomiędzy tymi autorami polityki gospodarczej
może być wiele różnic.
Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa
i gospodarki w ten sam sposób !
Mogą współpracować w realizacji wspólnych celów,
lecz mogą też dążyć do celów zupełnie innych.
Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony.
f ) polityka mieszana - policy
mix
72
polityka fiskalna
p
o
lit
y
ka
m
o
n
e
ta
rn
a
e
k
s
p
a
n
s
y
w
n
ar
e
s
tr
y
k
c
y
jn
a
restrykcyjna
ekspansywna
- wzrost stopy
procentowej
- wzrost / spadek
produkcji
- spadek produkcji
- wzrost / spadek stopy
procentowej
- wzrost produkcji
- spadek / wzrost stopy
procentowej
- spadek stopy
procentowej
- spadek / wzrost produkcji
Skutki policy mix :
Skutki poszczególnych wariantów polityki
- mogą osłabić ;
- mogą zredukować do zera ;
- mogą odwrócić
skutki działań strony drugiej !
Przy konflikcie pomiędzy rządem a BC
działania każdej ze
stron :
- ekspansja fiskalna : wzrost produkcji, wzrost stopy % ;
- restrykcja fiskalna : spadek produkcji, spadek stopy % ;
- ekspansja monetarna : wzrost produkcji, spadek stopy %;
- restrykcja monetarna : spadek produkcji, wzrost stopy %.
73
Pytania :
1. Przeprowadź analizę automatycznego procesu
równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych
cenach.
Rozpocznij analizę od rynku towarowego / od rynku
pieniężnego. Jako punkt wyjścia przyjmij położenie
P
zgodne z sytuacją 1 / 2 / 3 / 4 ( por. slajd 57 ).
2. Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną )
powinno
zastosować państwo, by ( z wyjściowego punktu E )
doprowadzić gospodarkę zamkniętą o stałych
cenach do
równowagi w punkcie P
p
( tj. do stanu
pożądanego ),
leżącego w obszarze 1 / 2 / 3 / 4 ( por. slajd 57 ).
3. Wyjaśnij skutki gospodarcze ( tj. zmiany stopy
procentowej
i produkcji ) różnych przypadków policy mix.
74
ad. Wykład V
- Analiza
skuteczności
polityki ekonomicznej
Miarą skuteczności polityki jest zmiana
produkcji .
Przy danej
G lub
M polityka jest tym
bardziej
skuteczna, im większa jest
Y .
Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi
do zmian produkcji, oczekiwanych przez jej
autora, tj. do :
- obniżenia po restrykcji fiskalnej /
monetarnej ;
- wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej.
75
1. Skuteczność a współzależność polityki fiskalnej
i monetarnej
Politykę fiskalną uprawia rząd,
a politykę monetarną bank centralny
( BC ).
Między nimi może być wiele różnic :
- inny horyzont czasowy ;
- inne pojmowanie potrzeb gospodarki ;
- często inna opcja polityczno-ekonomiczna
( np. sprawa poglądów o roli sektora
publicznego, wysokości podatków, wielkości budżetu
) ;
- a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem
czy z inflacją ? ).
Konflikt ? Współpraca ?
76
Przykład : rządowa restrykcja fiskalna zmierzająca
do obniżenia produkcji przez zmniejszenie popytu
G
IS
1
Y
1
i
2
Y
2
E
1
E
2
Po restrykcji fiskalnej linia IS
przesuwa się w lewo, do IS
1
,
produkcja obniża się do Y
1
.
Ale nadmiar pieniądza w
E
1
obniży stopę
procentową i
spowoduje pewien wzrost
produkcji,
niepożądany
( efekt „wpychania”)
.
Ostateczny skutek : produkcja obniży się z Y
0
do Y
2
- restrykcja fiskalna jest skuteczna.
Ale w punkcie E
1
była bardziej skuteczna, gdyż Y
1
<
Y
2
.
Pogorszenie skuteczności nastąpiło jako efekt
nadmiaru pieniądza w punkcie E
1
- a tu BC może coś
zmienić !
a ) zgodność, współpraca
LM
0
IS
0
i
0
Y
0
i
Y
E
0
77
To przykład
monetarnego wspomagania polityki
fiskalnej
, podnoszącego jej skuteczność :
gospodarka zatrzyma się w E
1
,
nie dojdzie do E
2
o większej produkcji.
LM
1
Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić
do obniżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć
nadwyżkę
podaży pieniądza, która
wystąpiła w E
1
.
Oznacza to zastosowaną
w odpowiednim
momencie restrykcję
monetarną, tj.
przesunięcie LM
0
w
lewo do LM
1
.
IS
1
Y
1
i
2
Y
2
E
1
E
2
LM
0
IS
0
i
0
Y
0
i
Y
E
0
78
LM
1
Oznacza to zastosowaną
w odpowiednim
momencie restrykcję
monetarną, tj.
przesunięcie LM
0
w
lewo do LM
1
.
LM
0
IS
0
IS
1
Y
1
i
0
Y
0
i
Y
E
0
E
1
To przykład
monetarnego wspomagania polityki
fiskalnej
, podnoszącego jej skuteczność :
gospodarka zatrzyma się w E
1
,
nie dojdzie do E
2
o większej produkcji.
Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić
do obniżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć
nadwyżkę
podaży pieniądza, która
wystąpiła w E
1
.
79
IS
1
E
2
E
1
Y
1
Y
2
Ekspansja fiskalna przesunie
linię IS
0
w prawo do IS
1
,
produkcja wzrośnie z Y
0
do
Y
1
.
Niedobór pieniądza w E
1
podniesie stopę procentową,
nastąpi znany
efekt wypychania
,
produkcja obniży się do Y
2
.
i
Y
IS
0
E
0
LM
0
Y
0
Skutek ekspansji fiskalnej
to wzrost produkcji
z Y
0
do Y
2
.
b ) bankowe przeciwdziałanie polityce rządu
Przykład: rząd dla ożywienia produkcji stosuje ekspansję
fiskalną,
ale bank inaczej ocenia stan gospodarki i inny kierunek
polityki
gospodarczej uważa za niezbędny !
80
Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia
produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za
niesłuszną - może ją skontrować !
W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej
bank może zastosować restrykcję monetarną,
a więc przesunąć LM
0
w lewo do LM
1
.
Gospodarka
znajdzie się w E
3
,
LM
1
E
3
wyjściowe Y
0
mimo
ekspansji fiskalnej
nie ulegnie
zmianie !
IS
1
E
2
E
1
Y
1
Y
2
i
Y
IS
0
E
0
LM
0
Y
0
Po kontrze banku
skuteczność polityki rządu
okazała się zerowa.
81
Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać
zredukowane przez bank
- w naszym przykładzie zniwelowane do zera !
Może też być odwrotnie - to rząd może redukować
skuteczność polityki banku centralnego.
Skuteczność polityki ekonomicznej zależy
od współpracy bądź konfliktu
pomiędzy autorami pociągnięć fiskalnych i
monetarnych.
82
2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki
ekonomicznej
a ) zmiany w modelu
Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy
założeniu : ceny = const.
Teraz usuwamy to ważne założenie.
W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia
z powszechnym ruchem cen w górę,
tj. z inflacją – i tylko taki ruch cen
uwzględnimy .
Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza
( funkcja LM ! )
oraz obniżenie dochodu i popytu realnego ( funkcja IS
! ) .
Zmieni się więc położenie obu funkcji równowagi .
83
Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje
szkic :
Y
0
Y
1
IS
1
LM
1
E
1
Zmniejsza się popyt realny czyli obniża się produkcja
( jak przy restrykcji fiskalnej ),
Zmniejsza się realna podaż pieniądza czyli obniża się
produkcja
( jak przy restrykcji monetarnej ),
Inflacja
zmniejsza
realną
produkcję !
więc
IS
w lewo !
więc
LM
też w lewo !
Inflacyjny wzrost
podaży to tylko
pozorny wzrost
produkcji.
i
Y
IS
0
LM
0
E
0
84
b ) przykład ekspansji fiskalnej
Y
0
Ekspansja fiskalna przesunie linię IS
0
w prawo do
IS
1
.
IS
1
E
1
Y
1
Ekspansja jest skuteczna, produkcja rośnie do Y
1
,
równowaga w E
1
.
Ale inflacja przesunie obie linie w
lewo !
E
2
IS
2
LM
1
Teraz punktem równowagi jest E
2
. Produkcja powróciła
do Y
0
,
ekspansja fiskalna okazała się zupełnie nieskuteczna.
i
Y
IS
0
LM
0
E
0
Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji.
- w tym przykładzie do zera !
Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki
ekspansji fiskalnej
85
c ) przykład ekspansji monetarnej
Ekspansja monetarna przesunie LM
0
w prawo do
LM
1
,
produkcja osiągnie Y
1
, skuteczność O.K !
LM
1
E
1
Y
1
Ale inflacja przesunie obie linie w lewo !
E
2
IS
1
LM
2
Teraz punktem równowagi jest E
2
.
Produkcja powróciła do Y
0
,
ekspansja monetarna okazała się zupełnie
nieskuteczna.
i
IS
0
E
0
LM
0
Y
0
Y
Inflacja redukuje również produkcyjne skutki ekspansji
monetarnej
- w tym przykładzie do zera !
Wzrost podaży pieniądza nie przyniósł wzrostu produkcji,
lecz wyłącznie wzrost cen.
86
a ) zmiany kąta nachylenia IS
Zgodnie z formułą IS zależą one od parametru
( wrażliwość inwestorów ) i od poziomu t
( stopa podatkowa, składnik
mnożnika ) .
3. Kąt nachylenia linii równowagi a skuteczność
Wpływ zmian stopy t na nachylenie IS był już
omówiony przy analizie rynku towarowego.
Tam zakładaliśmy, że
= const.
Teraz załóżmy, że
też może ulegać zmianom.
1
gdzie.
=
.
1 - c ( 1 - t )
gdzie :
c = const. z założenia
i =
Y
A 1
___ ____
87
Z funkcji IS wynika, że im
większa
,
zaś im mniejsza
, tym IS bliższa jest pionu
( np. o inwestycjach decydują inne czynniki niż koszt
kredytu, tj. bardzo wysoka efektywność czy
konieczność technologiczna ).
Wrażliwość inwestorów
nie jest instrumentem
polityki,
to rezultat oceny sytuacji gospodarczej przez
przedsiębiorców prywatnych, to odbicie ich
optymizmu.
tym IS bliższa jest poziomu,
Wzrost wrażliwości inwestorów
oznacza, że każde
drgnięcie stopy procentowej coraz wyraźniej wpływa na
popyt inwestycyjny
( np. inwestycje są finansowane głównie z
kredytów ).
88
b ) zmiany kąta nachylenia LM
Zgodnie z formułą LM zależą one od :
- parametru k ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza
) ;
- parametru ( wrażliwość popytu pieniężnego na
zmianę stopy procentowej, „wrażliwość spekulantów” ) .
Wpływ wielkości k na nachylenie LM był już omówiony
przy analizie modelu rynku pieniężnego i linii LM .
Tam zakładaliśmy, że
= const.
Teraz załóżmy, że
też może ulegać zmianom.
i = Y
k 1
M
P
c
89
Z funkcji LM wynika, że im
większa ,
zaś im mniejsza , tym linia LM bliższa jest pionu,
( np. niskie zaufanie do banków, wysoka preferencja
gotówki ).
tym linia LM bliższa jest poziomu,
Wzrost wrażliwości oznacza, że poziom stopy
procentowej decyduje o lokatach i zakupach obligacji
czyli też o popycie na pieniądz
( tj. posiadacze aktywów finansowych wolą spekulować
niż trzymać gotówkę ).
Rząd nie reguluje , jej wysokość zależy :
- od ocen stanu i perspektyw gospodarki przez
prywatnych
posiadaczy aktywów finansowych, od ich
optymizmu,
- od ich skłonności do ryzyka,
- od ich zaufania do lokat i
obligacji ...
90
c ) skrajności
Przypadek I – pionowa IS , pozioma
LM
Y
i
IS
LM
jest maksymalnie skuteczna,
każde zmiana G ( tj. przesunięcie IS ) to zmiana produkcji ;
jest absolutnie nieskuteczna,
zmiana podaży pieniądza nie daje efektów produkcyjnych
( nie da się przesunąć LM w lewo lub w prawo ! )
-
polityka monetarna
Polityka fiskalna : im bardziej stroma linia IS , tym
większa
skuteczność polityki fiskalnej ( dla każdej linii LM ).
-
polityka fiskalna
?
91
Przypadek II – pozioma IS , pionowa LM
Y
i
LM
IS
jest absolutnie
nieskuteczna ;
jest
maksymalnie
skuteczna,
każda zmiana podaży
pieniądza
( przesunięcie LM ) to
zmiana produkcji.
-
polityka fiskalna
-
polityka monetarna
Polityka monetarna :
im bardziej stroma linia LM ,
tym większa skuteczność polityki monetarnej
( dla każdej linii IS ).
( nie da się przesunąć IS w lewo lub w prawo ! )
92
d ) tzw. pułapka płynności
IS
1
i
IS
0
LM
Y
jest
maksymalnie skuteczna,
każda zmiana G
to zmiana produkcji,
brak efektu wypychania
( stopa procentowa
nie ulega zmianie ) .
nie daje efektu, np. dodatkowe
pieniądze społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki
( stąd „pułapka” ) .
tj. typowa IS , pozioma LM
Gospodarkę reguluje wyłącznie popyt na
towary,
manipulowanie podażą pieniądza nie jest
skuteczne
– to ekstremalny przypadek keynesowski.
IS
2
Polityka fiskalna
Polityka monetarna
93
e ) przypadek klasyczny
tj. typowa IS , pionowa LM
LM
Y
IS
i
Polityka fiskalna
prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji –
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .
94
e ) przypadek klasyczny
tj. typowa IS , pionowa LM
LM
Y
IS
i
Polityka fiskalna
prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji –
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .
Polityka monetarna
jest
maksymalnie
skuteczna.
Produkcję reguluje
pieniądz, a nie popyt
na towary – to
podejście monetarystów.
LM
1
LM
2
95
Pytania :
1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank
centralny chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać )
akcji
rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną
( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia
produkcji
( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw
interpretację
i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich
ostatecznych skutków.
2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd
chcąc
pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku
centralnego,
zamierzającego poprzez ekspansję monetarną
( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do
ożywienia
produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ?
Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną )
obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.
96
3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki
ekonomicznej
w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ).
Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej
( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o
stałych
cenach, gdy linia IS ( - linia LM ) zmienia kąt
nachylenia od poziomu ku pionowi ?
Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
5. Porównaj ekstremalny przypadek keynesowski
( „pułapka
płynności” ) z przypadkiem klasycznym
( zob. slajdy 92 - 94 ).
97
ad. Wykład VI – Rynek obrotów z zagranicą
Z założenia bilans płatniczy ( BP ) ujęty jest wąsko,
obejmuje tylko : obroty bieżące ( X )
plus obroty kapitałowe ( R )
BP = X + R .
Szczególna interpretacja równowagi i nierównowagi :
BP = 0 ( równowaga BP )
BP > 0 ( nadwyżka BP )
BP < 0 ( deficyt BP )
Jeśli BP to suma tylko X plus R , to z założenia nie
może być równoważony ani oficjalnymi transakcjami
wyrównawczymi (OFF), ani obrotami tzw. II
gospodarki .
Nierównowaga BP wymaga dostosowań
wewnętrznych
( tj. zmian na rynku towarowym i na rynku
pieniężnym ).
98
1. Wyprowadzenie funkcji BP
Saldo obrotów bieżących :
X = Exp – Imp –
m Y
Saldo obrotów kapitałowych : R = a ( i – i’ )
gdzie : a - wrażliwość ruchów kapitałowych na
zmiany
stopy procentowej ( a > 0 )
i’ - przeciętna światowa stopa
procentowa
- krótkookresowo a oraz i’ = const.
i
i
E
E
Y
E
BP
Y
nadwyżka BP
deficyt BP
BP = X + R = 0
więc :
i = Y + i’
m
Exp – Imp
a
a
99
2. Analiza funkcji BP
a ) zmiany położenia punktu E na BP
i
i
0
E
0
Y
0
BP
Y
E
1
Y
1
i
1
Przykładowa sytuacja :
– obniżenie stopy procentowej ;
- czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt BP
;
- wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ;
- obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ;
- równowaga w E
1
.
A po podwyższeniu stopy
i ...
i
2
Y
2
E
2
( rynek odizolowany !!! )
100
b ) zmiany położenia linii BP
Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji BP .
Ale eksport i import są autonomiczne,
niezmienne, zaś i’ oraz a z
założenia są stałe.
Czy BP jest nieruchoma ?
W tych analizach – w zasadzie tak , bo z założenia
w okresie krótkim volumen autonomicznych
obrotów z zagranicą jest niezmienny.
Ale może zmienić się wartość tych obrotów
( nawet w okresie bardzo krótkim),
jeżeli uwzględnimy zmienność kursu walutowego
- wtedy linia BP zmieni położenie.
i = Y + i’
m
Exp – Imp
a
a
101
Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej
wyrażona w walucie krajowej.
Na przykład 1 USD = 3,0 PLN
Jest to tzw. notowanie proste.
Przy notowaniu prostym wzrost kursu ( = wzrost
ceny ) oznacza osłabienie waluty krajowej
( np. 1 USD = 4,0 PLN ) .
Wtedy za ten sam volumen obrotów autonomicznych
mamy więcej złotówek, następuje ruch BP w prawo.
Y
2
Y
1
BP
2
BP
1
Przy spadku kursu
( tj. wzmocnieniu waluty
krajowej ) – ruch BP w lewo.
i
0
i
Y
0
BP
0
Y
102
Zależą od m i od a , ale a = const.
Wielkość m ( mobilność ) zależy
od ograniczeń
technologicznych ( m
t
)
i od ograniczeń administracyjnych ( m
a
)
.
m = m
t
+ m
a
Wielkość m
t
jest w krótkim okresie stała .
Wielkością m
a
państwo może manipulować.
c ) zmiany kąta nachylenia BP
i = Y + i’
m
Exp – Imp
a
a
103
Wzrost mobilności ( tj. rozluźnienie ograniczeń
administracyjnych ) zbliża BP do poziomu – linia
BP
1
.
BP
2
i
Y
BP
0
BP
1
Obniżenie mobilności – BP do pionu ( linia BP
2
) .
104
Z założeń i analizy wynika jednak, że :
- nie są instrumentami : a , i’ ani m
t
( m = m
a
+
m
t
)
___
____
a także
Exp oraz Imp ;
- instrumentem może być kurs walutowy
( jeśli regulowany jest przez państwo ) ;
- zmianie ulega wtedy wartość obrotów
autonomicznych i równolegle przesuwa się
linia BP ;
- instrumentem jest m
a
– ale tu ważna reakcja
partnerów
( retorsje za protekcjonizm ).
3. Instrumenty polityki ekonomicznej
W formule BP występują różne wielkości – potencjalne
narzędzia polityki .
i = Y + i’
m
Exp – Imp
a
a
105
4. Współzależność 3 rynków
przykład napływu obcych
kapitałów :
- po wymianie na pieniądz
krajowy oznacza to wzrost
podaży pieniądza, a więc
obniżenie stopy
procentowej
( rynek pieniężny ) ,
- czyli wzrost produkcji
( rynek towarowy ) ,
- a więc wzrost importu
( rynek obrotów z
zagranicą ) .
Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe
rynki - towarowy i pieniężny.
Przykłady :
Obroty kapitałowe -
Obroty bieżące -
przykład obniżenia
eksportu :
- to spadek popytu
ogólnego,
a więc spadek produkcji
( rynek towarowy ) ,
- czyli spadek popytu na
pieniądz i obniżenie stopy
procentowej
( rynek pieniężny ) ,
- czyli ucieczka obcych
kapitałów
( rynek obrotów z
zagranicą ) .
W obu przykładach zaczynamy od BP, przechodzimy
na IS ( lub LM ), potem na LM ( lub IS )
- a powrót do BP następuje od drugiej
strony !
106
Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać
łącznie.
( do modelu IS – LM dodajemy linię BP )
To model IS - LM - BP
[ zwany modelem Fleminga - Mundella ( Nobel
1999 ),
wprowadzony do światowej ekonomii w 1962 roku ].
Gospodarka otwarta jest w równowadze
tylko wtedy, gdy równocześnie są
zrównoważone 3 rynki.
LM
IS
Y
i
E
i
E
Y
E
BP
107
Pytania :
1. Omów wyprowadzenie i podstawową analizę
( zmienność położenia punktu E ) funkcji
równowagi
na rynku obrotów z zagranicą ( linii BP ) .
Przedstaw odpowiednie szkice graficzne.
2. Omów podstawowe instrumenty polityki
ekonomicznej,
jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank
centralny )
na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną
interpretację skutków działania tych instrumentów.
108
1. Automatyczne równoważenie gospodarki
otwartej
a ) założenia :
- ogólne dla IS – LM ( okres krótki, ceny stałe,
produkcja elastycznie podąża za popytem ) ;
- specyficzne dla BP ( kraj mały, kurs walutowy stały,
mobilność obrotów stała, eksport i import
autonomiczny również stałe ) .
Część I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym
Interpretacja ekonomiczna : analiza dostosowania
rynku towarowego i pieniężnego do stanu rynku obrotów
z zagranicą.
Interpretacja graficzna : krzywa BP nieruchoma
( brak prze-sunięć, brak zmiany kąta nachylenia ), inne
krzywe zmienne.
ad. Wykład VII – Model gospodarki
otwartej
- analizy
109
Założenia cząstkowe ( analityczne ) :
- stany nierównowagi gospodarki otwartej mogą być
różne
( kombinacje 3 możliwych stanów na 3
rynkach )
– analiza obejmie tylko 3 wybrane sytuacje ;
- zaczynamy od nierównowagi dotyczącej wyłącznie
BP ;
będzie to sytuacja 1 – nadwyżka BP,
a potem sytuacja 2 – deficyt BP ;
- a następnie przejdziemy do sytuacji 3 –
równoczesna nierównowaga na wszystkich trzech
rynkach .
110
E
BP
LM
1
Y
P
Y
E
b ) sytuacja 1
(symbolicznie : I = S , L = M , BP
0 , BP > 0 )
Skutki dostosowań automatycznych :
- istniejąca w P
1
nadwyżka BP stworzy presję na
obniżenie kursu walutowego, a ten ma pozostać stały
( z założenia ) ;
- broniąc kursu walutowego system bankowy skupi
obce pieniądze ( część tej nadwyżki ), a to
spowoduje wypływ pieniądza krajowego na rynek ;
- otrzymamy ekspansję monetarną
( wymuszoną ! )
i linia LM przesunie się w prawo ;
- wtedy obniżeniu ulegnie stopa procentowa ;
i
p
i
1
- a to spowoduje serię znanych skutków,
w wyniku których wzrośnie produkcja.
W punkcie E otrzymamy
stabilną równowagę gospodarki otwartej.
Y
i
IS
P
1
LM
111
jest rezultatem trzech
dostosowań rynkowych, „konsumujących” części tej
nadwyżki :
1 - wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz
krajowy ;
Zniwelowanie nadwyżki BP
2 - odpływu części obcych kapitałów ze względu na
obniżkę
stopy procentowej ;
3 - wzrostu wydatków na import spowodowanego
wzrostem produkcji.
1
2
3
E
BP
LM
1
Y
P
Y
E
i
p
i
1
Y
i
IS
P
1
LM
112
Ostateczne skutki zrównoważenia rynku obrotów z
zagranicą - po nadwyżce BP - to :
- wzrost produkcji ( rynek towarowy )
- obniżenie stopy procentowej ( rynek pieniężny )
czyli zrównoważone „ożywienie” gospodarki.
1
2
3
E
BP
LM
1
Y
P
Y
E
i
p
i
1
Y
i
IS
P
1
LM
113
BP
LM
2
E
c ) sytuacja 2
( symbolicznie : I = S, L = M, BP
0, BP
< 0 )
Skutki dostosowań automatycznych :
- brak obcych walut stworzy presję na wzrost kursu,
który z założenia ma być niezmienny ;
- system bankowy broniąc kursu musi sprzedać obce
waluty, a to spowoduje obniżenie ilości pieniądza
krajowego na rynku ;
- otrzymamy restrykcję monetarną ( wymuszoną
! ) i linia LM przesunie się w lewo ;
- stopa procentowa zostanie podwyższona ;
- a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie
produkcji.
W punkcie E gospodarka otwarta zostanie zrównoważona.
i
IS
LM
P
2
Y
114
Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech
dostosowań rynkowych :
- sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ;
- napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy
procentowej ;
- ograniczenie wydatków na import ze względu na
obniżenie
produkcji.
Rezultaty ostateczne
to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a
więc
„ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek
ujemnego BP .
115
d ) sytuacja 3 ( symbolicznie : I
S , L
M , BP
0 )
Jest wiele możliwości takiej sytuacji :
BP
2
1
4
3
Y
i
LM
IS
5
6
7
8
BP
Y
i
IS
LM
- na rynku towarowym nadmiar
towarów ;
- na rynku pieniężnym niedobór
pieniądza ;
- na rynku obrotów z zagranicą
nadwyżka.
Przy nadwyżce BP
: stany 1 – 4 ,
a stany 5 - 8 przy deficycie BP .
Przykładowa interpretacja stanu 3 :
116
Y
i
LM
BP
IS
P
•
Nierównowaga w P oznacza :
- niedobór towarów ;
- niedobór pieniądza ;
- nadwyżkę BP .
Gospodarka „wewnętrzna” jest zagrożona
kryzysem,
nadzieja w dobrym stanie BP .
Do analizy
wybrany stan 4
- punkt P
„poza liniami
równowagi”
117
W praktyce dostosowania na wszystkich rynkach
zachodzą
n
równocześnie.
Dla jasności analiz załóżmy jednak następujący ich
przebieg :
-
najpierw rynek towarowy,
-
potem rynek pieniężny,
-
potem rynek obrotów z zagranicą
-
i powrót na pozostałe rynki.
118
1 - w punkcie P jest niedobór towarów,
musi wzrosnąć produkcja, umożliwia to
założenie o elastycznym podążaniu
produkcji za popytem ;
. E
1
2 - interpretacja punktu E
1
- stan trzech
rynków ;
3 - wzrost niedoboru pieniądza oznacza potrzebę
wzrostu stopy procentowej ( podaż pieniądza nie ulega
zmianie ! ) ;
4 - a w konsekwencji obniży się produkcja ;
E
2
5 - interpretacja punktu E
2
- stan trzech rynków
;
6 - nadwyżka BP w punkcie E
2
to znana już
sytuacja prowadząca do skupu walut obcych i wzrostu
podaży pieniądza krajowego ( BC broni kursu
walutowego ! ) ;
7 - co przesunie linię LM w prawo ( wymuszona
ekspansja monetarna ) ;
LM
1
8 - wobec dodatkowej podaży pieniądza obniży się
stopa procentowa ;
9 - a w konsekwencji nastąpi wzrost produkcji
E
3
10 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E
3
.
i
IS
LM
BP
Y
P
•
119
Zgodnie z analizą po przejściu P E
1
E
2
E
3
w gospodarce nastąpi ostatecznie :
- wzrost produkcji i równowaga IS ;
- wzrost podaży pieniądza oraz wzrost stopy
procentowej
i równowaga LM ;
- zanik nadwyżki BP i równowaga BP .
Dobry stan BP pozwolił na zrównoważenie
gospodarki.
„Kraj mały” dostosował swoją gospodarkę do
stanu BP
- automatycznie, bez inicjatywy państwa
( interwencja BC była wymuszona obroną
kursu ).
120
2. Polityka ekonomiczna w gospodarce
otwartej
Założenia :
- pozostają ogólne dotyczące IS – LM ( tj.: okres krótki,
ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za
popytem ) ;
- pozostają specyficzne dotyczące BP ( tj.: kraj mały,
kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport
i import autonomiczny również stałe ) .
- założenia analityczne :
- w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech
rynków ;
- ale według zgodnej oceny rządu i banku
centralnego
poziom produkcji jest za wysoki, grozi kryzysem .
Trzeba zastosować politykę restrykcyjną,
żeby „ochłodzić” gospodarkę .
121
a ) restrykcja fiskalna
Punkt wyjścia :
wysoka
równowaga
1 - restrykcja fiskalna oznacza zmniejszenie
popytu rządowego ( G < 0 ) ;
2 – po obniżeniu popytu nastąpi obniżenie
produkcji, tzn. linia IS
0
przesuwa się w lewo do
IS
1
;
IS
1
E
1
3 - a punkt równowagi rynku towarowego i
pieniężnego przesuwa się do E
1
;
4 - deficyt BP w punkcie E
1
wymusi obronę kursu
walutowego czyli spowoduje sprzedaż walut obcych
przez system bankowy, co zmniejszy podaż pieniądza
krajowego ;
5 - nastąpi wymuszona restrykcja monetarna
i LM
0
przesunie się w lewo, do LM
1
;
LM
1
6 - wobec obniżenia podaży pieniądza krajowego
wzrośnie stopa procentowa ;
7 - a w konsekwencji nastąpi zmniejszenie produkcji
8 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E
2
.
Y
Y
0
i
0
i
IS
0
LM
0
BP
E
0
E
2
122
Wyniki analizy mówią, że po przejściu E
0
E
1
E
2
w gospodarce nastąpi ostatecznie :
- obniżenie produkcji ;
IS
1
E
1
LM
1
Y
Y
0
i
0
i
IS
0
LM
0
BP
E
0
E
2
- obniżenie stopy procentowej ;
- stabilna równowaga w E
2
( tj. w punkcie przecięcia trzech linii równowagi ).
Wniosek :
polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest
skuteczna, restrykcja doprowadziła do pożądanego
przez rząd
obniżenia produkcji
- przy stabilnym kursie walutowym !
123
b ) restrykcja monetarna
1 - restrykcja monetarna to zmniejszenie podaży
pieniądza ( M < 0 ) ;
2 - krzywa LM
0
przesuwa się do LM
1
(w lewo),
następuje wzrost stopy procentowej i obniża się
produkcja ;
LM
1
E
1
3 - interpretacja punktu E
1
- stan trzech rynków ;
4 - jak dotąd restrykcja monetarna jest skuteczna
( obniżyła się produkcja ) , ale w E
1
mamy
nadwyżkę BP ;
5 – broniąc kursu bank skupi nadwyżki
walutowe, nastąpi wypływ
pieniądza krajowego na rynek ;
6 - przesunie to krzywą LM
1
w prawo ( wymuszona
ekspansja monetarna ) ;
7 - nastąpi obniżenie stopy procentowej ;
8 - oraz wzrost produkcji ;
9 - gospodarka znajdzie się ponownie w punkcie E
0
!!!
Polityka monetarna w gospodarce otwartej
okazała się nieskuteczna, po restrykcji
produkcja nie uległa zmianie.
i
Y
0
i
0
Y
E
0
IS
0
LM
0
BP
124
Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała,
że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona
ekspansja.
Przykład to skrajność - skuteczność została zredukowana
do zera !
Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu
walutowego obniża skuteczność polityki monetarnej
- niekoniecznie do zera.
Natomiast płynny kurs walutowy zmieni
skuteczność polityki monetarnej, a także polityki
fiskalnej.
125
Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i
importu, lecz również wpłynie na ich rozmiary.
1. Skutki zmian kursu walutowego
Po wzroście kursu eksport staje się tańszy dla
zagranicznych
nabywców. Rośnie więc popyt eksportowy. Import staje
się
droższy dla krajowych nabywców - obniża się popyt
importowy.
Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X, czyli rośnie
popyt
ogólny - linia IS przesuwa się w prawo !
Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci posiadaczy
obcych
walut do ich sprzedaży. Do systemu bankowego wpłyną
obce
pieniądze, a wypłynie pieniądz krajowy. Zwiększy się
podaż
pieniądza ( jak przy ekspansji monetarnej ), a więc linia
LM
również przesunie się w prawo !
Część II - Równowaga w gospodarce
otwartej
- świat płynnego kursu
walutowego
Z analiz linii BP wiemy, że zmiany kursu walutowego
przesuwają ją równolegle w lewo lub w prawo. A linie IS i
LM ?
126
Skutkiem wzrostu kursu walutowego
( tj. osłabienia waluty krajowej )
jest
ożywienie gospodarcze
( wzrost produkcji i
obniżka stopy procentowej ).
BP
0
LM
0
IS
0
Y
i
E
0
i
0
Y
0
IS
1
LM
1
E
1
BP
1
- ceny krajowe ulegną zmianie ( wzrosną po wzroście
kursu walutowego, co najmniej stosownie do
podrożenia tzw. wsadu importowego ) ;
- na zmiany naszego kursu i naszych obrotów towarowych
i kapitałowych zareagują partnerzy zagraniczni
( by na tych zmianach nie stracić ).
trzy rynki
IS w prawo
LM w prawo
BP w prawo
Jednak tylko krótkookresowe, ponieważ :
Wzrost kursu walutowego przemieści trzy
powiązane linie równowagi w prawo .
127
BP
0
LM
0
IS
0
Y
i
E
0
i
0
Y
0
IS
2
LM
2
BP
2
E
2
Natomiast obniżka kursu
przesunie trzy związane linie w lewo.
Podsumowanie
W warunkach płynnego kursu walutowego
automatyczne zrównoważenie gospodarki otwartej
następuje poprzez :
- zmiany produkcji ( np. wzrost produkcji wymagający
wzrostu wydatków na import - efektem jest redukcja
nadwyżki BP );
- zmiany stopy procentowej ( np. obniżenie stopy w
wyniku wymiany nadwyżek walut na pieniądz krajowy -
efektem jest redukcja nadwyżki BP w wyniku „ucieczki”
kapitału obcego );
- zmiany kursu walutowego, prowadzące do zmian
wartości eksportu i importu oraz zmian volumenu
obrotów z zagranicą .
Graficzną interpretacją takich zmian są równoległe
przesunięcia funkcji BP, a także IS i LM :
- w prawo po wzroście kursu
( tj. po osłabieniu pieniądza krajowego );
- w lewo po obniżeniu kursu
( tj. po wzmocnieniu pieniądza krajowego).
129
Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno
wewnątrz gospodarki, jak i w jej stosunkach z
zagranicą.
Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki.
Skuteczność polityki monetarnej w warunkach
sztywnego kursu można podnieść, jeśli bank
centralny przeprowadzi specyficzną operację na
„otwartym rynku”.
2. Zanim nastąpi zmiana kursu
W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka
fiskalna
była skuteczna, natomiast polityka monetarna
okazała się
nieskuteczna – lub mało skuteczna, ponieważ
obrona
kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza,
wymuszonych i przeciwnie skierowanych.
Polityka ekonomiczna
130
-
restrykcja monetarna
doprowadziła do obniżenia produkcji i do
wzrostu stopy procentowej ;
- obniżył się więc import, a także napłynęły obce
kapitały ;
- pojawiła się więc nadwyżka BP, a wraz z nią presja na
zmianę kursu walutowego ;
- broniąc stabilności kursu BC musiał skupić tę
nadwyżkę ;
- wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza
krajowego podziałała jak ekspansja monetarna
i zredukowała skuteczność uprzedniej
restrykcji .
Ale można zatrzymać pieniądz krajowy w systemie
bankowym sprzedając atrakcyjne elementy
agregatu B ( np. wysoko
oprocentowane bony skarbowe )
i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza !
To tzw. polityka sterylizacji, krótkookresowo
podnosząca skuteczność polityki
monetarnej.
Przykład :
131
3. Polityka monetarna przy płynnym kursie
- na przykładzie restrykcji
Restrykcja przesunie linię LM w lewo, podniesie
stopę procentową i obniży produkcję do Y
1
Przy płynnym kursie walutowym nadwyżka BP
doprowadzi do wzmocnienia waluty krajowej
i cały układ trzech powiązanych funkcji
przesunie się w lewo ( jak wiemy z poprzednich
analiz ) .
IS
1
LM
1
E
1
BP
1
Y
1
Powstanie jednak nadwyżka BP ( punkt E
1
) .
Jeśli BC broniąc stabilności kursu walutowego skupi
nadwyżkę, nastąpi wypływ pieniądza krajowego i
linia LM przesunie się w prawo redukując
skuteczność restrykcji monetarnej.
Równowaga ustali się w punkcie E
2
,
E
2
a produkcja obniży się do Y
2
.
Y
2
Zmienny kurs
walutowy
zwiększa skuteczność
polityki monetarnej.
Ostatecznym efektem restrykcji monetarnej będzie
przesunięcie
E
0
do E
2
.
LM
2
i
Y
IS
0
LM
0
BP
0
E
0
Y
0
132
( na przykładzie restrykcji )
Y
i
IS
0
LM
0
BP
0
E
0
Y
0
IS
1
E
1
Y
1
IS
2
LM
1
BP
1
E
2
Y
2
Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo
do IS
1
.
Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y
1
.
Ale w E
1
jest deficyt BP, wzrośnie więc kurs walutowy,
co przesunie trzy powiązane linie w prawo !
Równowaga ustali się w E
2
, przy produkcji Y
2
.
Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji tylko do Y
2
.
Przy wysokiej mobilności
( BP bliska poziomu )
płynny kurs walutowy
obniża skuteczność polityki fiskalnej !
4. Polityka fiskalna przy płynnym kursie
133
W podręczniku ( punkt 5.6 ) jest też omówiona
polityka fiskalna przy niskiej mobilności
( tj. BP bliska pionu ).
To problem do samodzielnego zbadania przez
czytelnika.
Wniosek z analizy jest wtedy inny :
Przy niskiej mobilności płynny kurs
walutowy
podnosi skuteczność polityki fiskalnej !
134
Pytania :
1. Omów przebieg dostosowań automatycznych,
przywracających równowagę w gospodarce
otwartej
o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym
– jako punkt wyjścia przyjmij sytuację 1
( - 2 ; - 3 ; - 4 ; - 5 ; - 6 ; - 7 ; - 8 ) ( por. slajd
115 ).
Przedstaw też graficzną interpretację analizy.
2. Omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki
ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w
gospodarce
otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie
walutowym.
Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy
wprowadzimy
założenie o jednorazowym niewielkim szoku
inflacyjnym ?
135
3. Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią
na rynku towarowym ( - na rynku pieniężnym ;
- na rynku obrotów z zagranicą ;
- na trzech powiązanych rynkach )
w wyniku wzrostu ( - obniżenia ) kursu walutowego.
4. Porównaj ( też graficznie ) skuteczność polityki
ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w
gospodarce
zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym
( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej
( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej.
Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy
wprowadzimy
założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?
136
ad. Wykład VIII – Rynek pracy
( część I )
Włączenie rynku pracy do modelu IS – LM – BP
następuje poprzez krótkookresową funkcję produkcji
Y = f ( N ,
K )
1. Cechy rynku pracy
- uwarunkowania pozaekonomiczne ;
- segmentacja ;
- ograniczona mobilność ;
- ograniczona konkurencja ;
- skłonność do monopolizacji.
137
a ) funkcja popytu na
pracę :
W = P
C
MP
N
(N
D
)
N
D
N
W
P
C
gdzie MP
N
to krańcowy produkt pracy
Niech g (N
S
) oznacza funkcję
ujmującą indywidualne czynniki
określające podaż pracy.
Podaż pracy ustabilizuje się,
gdy krańcowa g (N
S
) wyrówna
się
z płacą realną, tj. W / P
c
.
Stąd W = P
C
g (N
S
)
b ) funkcja podaży pracy :
N
s
N
W
P
C
2. Model rynku pracy
138
c ) równowaga rynku pracy
Popyt równy podaży ( N
D
= N
S
) , czyli po
uproszczeniu
MP
N
(N
D
) = g (N
S
)
Krótkookresowa stabilizacja rynku pracy następuje,
- gdy poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców
i akceptowany przez pracowników ;
- gdy „przykrość” pracy zrówna się z przyjemnością
konsumpcji
oraz - co ważne dla IS - LM – gdy powstająca dzięki
pracy produkcja zrównoważy rynek towarowy .
Przesunięcia
linii podaży
- przykłady
Przesunięcia
linii popytu
- przykłady
N
s
W
E
E
N
D
N
E
Elementy analizy
:
Ruch na liniach N
D
i N
S
zależy od poziomu płac.
W
P
C
N
139
3. Nierównowaga na rynku pracy
Dwa kierunki :
- za duża podaż, niedobór miejsc pracy
-
za duży popyt, nadmiar miejsc pracy.
Największym problemem jest bezrobocie .
stopa bezrobocia =
bezrobotni
bezrobotni plus pracujący
czyli zasoby pracy
Poważne znaczenie mają definicje.
Bez ich jednoznaczności -
pole do nieporozumień
i różnorodnych manipulacji.
140
Bezrobotny nie pracuje, ale :
- jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek,
odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ;
- chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ;
- gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy .
To są aspekty realne,
często dodaje się też aspekt prawny
( rejestracja w odpowiednim urzędzie
pracy )
oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla
bezrobotnych ).
Konkretne rozwiązania ( przyjęte w danym kraju i w
danym czasie ) mogą być różnorodne,
prowadzą więc do innej definicji licznika stopy
bezrobocia ( „właściwi” bezrobotni )
i jej mianownika ( zasoby pracy, tj. bezrobotni plus
pracujący )
- a inne definicje to inne wnioski o stopie
bezrobocia !
141
- praca dorywcza ;
- pracujący młodociani i staruszkowie ;
- pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ;
- prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ;
- praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ;
- praca za granicą ...
Pracujący - przykładowe problemy definicyjne :
142
W porównaniach międzynarodowych
( wg zaleceń Międzynarodowej Organizacji Pracy )
odchodzi się od lokalnych/krajowych definicji i
przepisów
- w Polsce to Badania Aktywności Ekonomicznej
Ludności ( BAEL ), prowadzone przez GUS .
Według BAEL :
- pracujący : w tygodniu poprzedzającym badanie
przepracował zarobkowo przynajmniej 1
godzinę, niezależnie od statusu tej pracy ;
- bezrobotny : nie pracuje, ale aktywnie szuka
pracy zarobkowej ( niezależnie od wieku, zdrowia
itp. ) ;
- pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy
( tj. do mianownika stopy bezrobocia ) .
Wyniki BAEL są różne od oficjalnych, ale :
- są porównywalne międzynarodowo,
- są realistyczne,
- są wolne od manipulacji politycznych.
143
Pytania :
1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada
rynek pracy w porównaniu do innych rynków
objętych
modelowaniem typu IS-LM ?
2. Przedstaw ( też graficznie ) wyprowadzenie funkcji
popytu /
funkcji podaży / obu linii równowagi na rynku
pracy.
144
ad. Wykład IX – Rynek pracy
( część II )
1. Płace a
bezrobocie
a ) płace elastyczne
W
1
Pracujący to N
E
,
bezrobotni to ( N
L
- N
E
) .
Szukają tylko dobrej pracy i płacy. To bezrobocie
dobrowolne. Przyczyna – za wysokie żądania
płacowe
Natomiast
wzrost
płac
N
L
N
L
to maksymalna podaż pracy.
W
2
W
N
D
N
S
N
W
E
N
E
prowadzi do wzrostu zatrudnienia aż do N
L
.
Nie pracują, bo
warunkiem
podjęcia pracy jest
zgoda na obniżkę płac
do W
1
.
145
b ) płace nieelastyczne ( za wysokie )
Przyczyny - np. siła ZZ, decyzje państwa o
wysokiej
płacy
minimalnej
Poziom płac W
E
równoważy rynek
pracy,
ale usztywnienie
nastąpiło przy W
1
.
W
1
N
1
W
E
W
N
E
N
N
S
N
D
Wtedy pracuje N
1
,
a chce pracować
N
2
.
Różnica ( N
2
- N
1
) to bezrobocie wymuszone :
bezrobotni są skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale
nie mogą znaleźć pracy.
N
2
Przyczyna bezrobocia : wygórowane
płace.
B
Z
E
146
c ) płace nieelastyczne ( za niskie )
Przyczyny - np. silni pracodawcy
W
2
N
3
W
E
W
N
E
N
N
S
N
D
N
2
Poziom płac W
E
równoważy
rynek.
Pracuje N
2
pracowników.
Ale usztywnienie
nastąpiło przy W
2
.
A przedsiębiorcy chcą zatrudnić
N
3
.
Różnica ( N
3
– N
2
)
to nadwyżka miejsc
pracy,
z reguły krótkookresowa .
Przyczyna nierównowagi : zaniżone płace.
E
C
D
147
2. Podaż pracy a bezrobocie
a ) ograniczenie podaży pracy
Przyczyna - np. jakakolwiek dyskryminacja na rynku
pracy
Zmniejszenie
podaży pracy ( tj. N
S
w lewo ),
Przy płacach W
1
chce pracować N
2
osób,
W
1
N
2
N
1
N
S 1
W
E
W
N
E
N
N
S 0
N
D
podnosi płace do
W
1
i ogranicza
zatrudnienie
do N
1
.
lecz pracuje tylko
N
1
.
Różnica ( N
2
– N
1
)
to bezrobocie
wymuszone.
Przyczyna : j.w.
Z
C
E
148
b ) wzrost podaży pracy
( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku
szkolnego
czy wojskowego
)
Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie
wymuszone równe ( N
1
- N
E
) .
Zwiększenie podaży
pracy przesuwa N
S
w
prawo.
W
1
N
2
N
1
N
S 1
W
E
W
N
N
D
N
E
N
S 0
Jeśli płace obniżą się do
W
1
,
zatrudnienie wzrośnie do
N
2
.
Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie
i bezrobocie wyniesie ( N
1
- N
2
) .
Przyczyny : wzrost podaży
+ usztywnienie
płac.
D
C
Przy płacach W
E
chce
pracować N
1
osób.
E
149
3. Popyt na pracę a bezrobocie
a ) obniżenie popytu
np. skutek obniżenia popytu na towary
będzie bezrobocie wymuszone równe ( N
E
- N
2
) .
Obniżenie popytu
przesuwa
linię N
D
w lewo.
W
1
N
1
N
D1
N
2
W
E
W
N
E
N
N
S
N
D0
Jeśli płace obniżą się
do W
1
,
to
zatrudnienie
spadnie do N
1
,
a bezrobocie
wyniesie ( N
E
- N
1
)
.
Przyczyny : recesja + sztywne
płace.
K
Jeśli płace nie ulegną obniżce,
Z
E
150
b ) wzrost popytu na pracę
np. skutek wzrostu popytu na towary
Wzrost popytu
przesuwa
linię N
D
w prawo.
W
1
N
1
N
D1
W
E
W
N
E
N
N
S
N
D0
Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do N
1
,
ale warunkiem jest wzrost płac do W
1
.
Dopóki nie spełnią tego warunku, będzie
nadwyżka miejsc pracy równa ( N
1
- N
E
) .
Przyczyna nierównowagi : ożywienie gospodarki.
A
E
151
Założenia :
- ZZ pełnią rolę przede wszystkim ekonomiczną ;
- ZZ działają w imieniu gospodarstw domowych
( tj. pracowników ) podczas negocjacji
dotyczących warunków pracy i płacy ;
- ZZ negocjują umowy zbiorowe i mają wpływ na
kształt ustawodawstwa związanego z
warunkami zatrudnienia ;
- w rezultacie określają pracę i płacę większości
zatrudnionych, a nie tylko swych członków ;
- pomimo różnic pomiędzy odmiennymi ZZ i ogólnie
niezbyt wysokiego poziomu
„uzwiązkowienia” w analizach makroekonomicznej roli
ZZ uprawnione jest więc założenie, że mamy do
czynienia z jednym ZZ obejmującym wszystkich
pracowników !
4. Związki zawodowe a bezrobocie
152
W
E
W
N
E
N
N
S
N
D
1 – ZZ powodują
wprowadze-nie pakietu
dodatkowych świadczeń
pozapłacowych
2 – pracodawcy traktują
to jako wzrost kosztów
pracy
E
W
1
3 – również dla
pracowników pakiet
oznacza wzrost „płac”
4 – w rezultacie linia N
S
przesuwa się do N
S1
N
S1
5 – nowy punkt równowagi to E
1
E
1
6 – najsłabsi pracodawcy zwolnią część
pracowników – pod groźbą bankructwa
!!!
7 – zatrudnienie obniży się do N
1
N
1
8 – pozornie „pro-pracownicza” akcja ZZ stworzy bezrobocie !
Przykład :
153
W
E
W
N
E
N
N
S 0
N
D
Zmniejszenie
podaży pracy
przesuwa N
S
w
lewo do N
S1
N
S 1
E
E
1
i ogranicza
zatrudnienie do N
1
.
N
1
„Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie.
Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie
zapisów ustawowych określających minima
kwalifikacyjne ( np. egzaminy
„korporacyjne” ), warunkujące przyjęcie do pracy na
konkretnym stanowisku.
Skutkiem makroekonomicznym jest sztuczne
ograniczenie podaży pracy .
154
5. Rynek pracy a inflacja
Uchylamy założenie : ceny = const.,
ale nie chodzi o tzw. giętkość cen
( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ),
lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji
( tj. P
C
> 1 ) .
a ) zmiana założeń
155
Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego,
więc uwzględniamy tylko tzw. szoki
inflacyjne :
- kosztowy ( wzrost kosztów pcha ceny w górę ) ;
- dochodowy ( wzrost popytu ciągnie ceny w górę
) .
Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych
skutków gospodarczych, m.in. :
- zniechęca do podejmowania inwestycji ,
co zwiększa bezrobocie ;
- wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy
rachunek ekonomiczny ;
- powoduje przypadkową redystrybucję dochodów.
Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem
pracy.
156
pracownicy widzą inflację jako wzrost cen
artykułów konsumpcyjnych
czyli wzrost kosztów utrzymania
i spadek realnych wynagrodzeń ;
- naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac
nominalnych ;
- jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami
włącznie ),
płace rosną.
b ) postrzeganie inflacji
Strona podażowa :
157
przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen
m.in. na towary przez siebie wytwarzane ;
- a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym
popycie.
W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję
- warunkiem jest wzrost zatrudnienia,
a on zależy głównie od wzrostu płac.
Płace więc rosną.
Strona popytowa :
158
W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu
powodów,
więc rosną dochody i popyt, a także koszty
produkcji.
A taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę.
W gospodarce rozkręca się spirala inflacyjna
( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac ...) .
Sytuacja może stać się groźna ( hiperinflacja ! ).
Jedynym prawdziwym wyjściem jest wzrost produkcji
( jej volumenu ! ).
Możliwe są jednak różne
przypadki.
Całość rynku :
159
Przypadek I
- przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako
wzrost popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą
zwiększyć zatrudnienie, warunkiem jest wzrost
płac ;
- o wzroście płac decydują wyłącznie
przedsiębiorcy,
to przypadek dyktatu pracodawców ;
- pracownicy albo nie dostrzegają inflacji,
- albo nie mają siły do skutecznych żądań
płacowych ;
- skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia,
wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji
i szybkie „uzdrowienie gospodarki”.
8. Analizy
160
N
1
N
0
N
1
F
P
N
Y
Y
1
Y
0
W
1
N
D1
N
0
W
0
W
N
N
S
N
D0
E
0
E
1
161
Przypadek II
- pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac
realnych, skutecznie żądają podwyżki płac ;
- przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują
pracobiorcy, to przypadek dyktatu
pracowniczego ;
- wymuszony wzrost płac przesuwa w górę krzywą
podaży pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie
zatrudnienia i produkcji ;
- zmniejszenie produkcji napędza inflację,
wygrana pracowników jest pozorna ( iluzja pieniężna),
- a gospodarka „bardziej chora”.
162
N
1
Y
1
W
1
N
S1
N
0
W
0
W
N
N
S0
N
D
N
1
E
0
E
1
F
P
N
Y
N
0
Y
0
163
Przypadek III
- równe siły obu stron rynku pracy,
obie przyczyny powodują wzrost płac ;
- krzywa popytu idzie w górę, krzywa podaży
też ;
- ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają
zmianie ;
- obniża się tylko wartość pieniądza ;
- to kompromis, który niczego nie rozwiązuje ;
- skutkiem jest „stabilizacja choroby”.
Jest to tzw. przypadek klasyczny.
164
W
1
N
S1
N
D1
Y
0
= Y
1
F
P
N
N
0
=
N
1
Y
W
0
W
N
N
S0
N
D0
N
0
Y = 0
!
165
Przypadek IV
To ogólny przypadek keynesowski,
łagodniejszy od przypadku I
( ekstremalnego ) .
Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy,
oni lepiej znają gospodarkę i rozumieją
inflację, oni decydują o wzroście płac,
ale pracownicy też coś
wywalczą !
Obie linie zmieniają położenie ( „popyt bardziej” )
,
rosną płace, zatrudnienie i produkcja,
a przyczyna inflacji jest stopniowo
likwidowana.
„Powraca zdrowie” !
W
1
N
S1
N
D1
N
1
N
1
Y
1
Czy jest inne
wyjście z
inflacji ?
Tak, ale
długookresowe.
Chodzi o zmianę F
P
- czyli wzrost
wydajności pracy
( relacja Y/N )
dzięki inwestycjom
i postępowi
technicznemu.
Wtedy
wychodzeniu
z inflacji może
towarzyszyć
wzrost płac
realnych
( gdy wydajność
rośnie szybciej
niż płace ).
W
0
W
N
N
S0
N
D0
N
0
F
P
N
Y
N
0
Y
0
E
1
167
Pytania :
1. Omów ( i przedstaw graficznie ) sytuacje
nierównowagi
na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach
elastycznych / przy płacach nieelastycznych za
wysokich / za niskich.
2. Omów ( i przedstaw graficznie ) wpływ wzrostu /
spadku podaży pracy / popytu na pracę na sytuacje
nierównowagi na rynku pracy.
3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw
przypadek I / II / III / IV ( por. slajdy 159 – 166
).
168
ad. Wykład X - Kompleksowy model
krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej
Ujęcie graficzne :
Do modelu gospodarki otwartej IS – LM - BP
dodajemy model rynku pracy ( SR )
za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji
( Fp )
i powstaje kompleksowy model IS – LM – BP –
SR .
1. Konstrukcja modelu
169
F
p
N
S
N
D
N
N
E
Y
IS
LM
BP
E
Y
E
i
E
i
W
P
c
W
(E)
P
c
E
1
E
2
A
B
C
170
Y - produkcja ( dochód ) ;
i - stopa procentowa ;
N - zatrudnienie ;
W - płace .
Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań
definiujących funkcje równowagi 4 uwzględnionych
rynków
( tj. : funkcje IS, LM, BP, N
D
, N
S
oraz Fp ).
Cztery główne zmienne modelu
to najważniejsze agregaty
makroekonomiczne :
Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich wartości
powyższych zmiennych,
przy których cztery powiązane
rynki są zrównoważone.
171
Do liczbowego rozwiązania modelu niezbędna
jest znajomość wszystkich występujących w nim
parametrów
( np.
,
,
, k , m , a ) ,
Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować
tylko „typowy” szkic graficzny.
Znajomość tych wielkości to też warunek graficznie
poprawnej lokalizacji linii równowagi w układzie
współrzędnych, określenia kątów ich nachylenia
i współrzędnych punktów
przecięcia,
- to znaczy określenia takiego położenia punktów
wyróżnionych w analizach ( tj. E , P i P
p
) ,
które odpowiada realiom ekonomicznym
( przy uwzględnieniu koniecznych uproszczeń
wynikających z założeń idealizacyjnych modelu ).
( np. C , I , G , M , Exp , Imp ) .
a także wielkości autonomicznych
172
2. Możliwości wykorzystania modelu
Bez poznania wartości liczbowej
wszystkich składników wszystkich funkcji
równowagi musimy pozostać przy analizach tylko
graficznych.
Dają one odpowiedź :
- co do logiki przebiegu dostosowań
automatycznych ;
- co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia
polityki ekonomicznej ;
- ale nie co do siły ( wartości numerycznej ) tych
zmian .
Uwaga wstępna
Do rozumienia gospodarki to wystarcza,
do prowadzenia polityki gospodarczej - nie !
173
Działanie modelu :
Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy
procentowej i poziom produkcji, równoważące podaż
z popytem.
Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia,
niezbędny do uzyskania tej produkcji.
A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki zapewni
takie zatrudnienie.
Otrzymujemy gospodarkę zrównoważoną
– na wszystkich rozpatrywanych rynkach !
Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek
zegara możemy badać powiązane dostosowania
automatyczne przebiegające na różnych rynkach ( od
IS do SR ) .
Model pozwala opisać gospodarkę
rynkową, zrozumieć jej
funkcjonowanie,
przewidywać jej reakcje na bodźce
losowe.
ekonomia
opisowa
Model pozwala też badać skutki polityki
ekonomicznej
( fiskalnej i monetarnej ) - od skutków na rynku
towarowym / pieniężnym aż do skutków na rynku pracy.
Czasem jednak to rynek pracy ma znaczenie
decydujące.
Model umożliwia też taką analizę
( w kierunku przeciwnym do
ruchu wskazówek zegara ) .
Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub
obniżenia podaży pracy, popytu na pracę oraz
poziomu płac, wynikające z przyczyn
ekonomicznych i pozaekono-micznych mogą
wymagać zmian polityki gospodarczej.
Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy
zostanie przez gospodarkę wchłonięta , jeśli nastąpi
odpowiednie ożywienie produkcji - np. dzięki
ekspansji fiskalnej.
Podobnie inne decyzje ( np. kształtowanie stopy
procentowej czy podatkowej bądź politykę HZ ),
można dostosować do zmian na rynku pracy.
Analizy modelu pozwalają
wybrać
politykę ekonomiczną
prowadzącą do pożądanych
celów.
ekonomia
normatywn
a
175
3. Założenia analiz
Ogólne :
- stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność
produkcji ;
- gospodarka otwarta, a w niej :
- płynny kurs walutowy
- stała, ale wysoka mobilność
- założenie o kraju małym .
Analityczne :
- tylko syntezy .
176
Dostosowania : - wędrówka P ku E ;
Punkt wyjścia : dowolne P = E
.
P
Y
A
B
C
IS
LM
BP
E
Fp
N
S
N
D
N
N
E
Y
E
i
E
i
W
Pc
W
(E)
Pc
- zmiany dostosowawcze i oraz Y ;
- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N
i W
.
a ) dostosowania automatyczne - synteza
Równowaga w E .
Uwaga ! Linie IS , LM i BP mogą zmienić położenie
( z założenia ceny są stałe, ale kurs walutowy jest
płynny ! ) .
177
- G zmienia położenie IS ( tu : ekspansja
fiskalna ) ;
- M zmienia położenia LM ( tu : restrykcja
monetarna ) ;
- możliwy też ruch BP ( zmienny kurs
walutowy ! ) ;
- oraz dodatkowe ruchy IS i LM ( zmiany
kursowe ) ;
- w efekcie następują zmiany i oraz Y od
E ku P
p
;
.
P
p
Punkt wyjścia :
równowaga,
ale problem P
p
Y
A
B
C
IS
LM
BP
E
Fp
N
S
N
D
N
N
E
Y
E
i
E
i
W
Pc
W
(E)
Pc
Nowa równowaga w P
p
.
b ) skutki polityki ekonomicznej - synteza
i
P
Y
P
- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N i W .
178
Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen :
- dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana
wartości dochodów i popytu, pieniądza i kursu
walutowego ) ;
- praktycznie - dostosowania ilościowe zostaną
zmienione ( osłabione lub wzmocnione ) przez
możliwe dostosowania cenowe ( np. zmiana cen jako
możliwy skutek polityki fiskalnej - dodatkowego popytu
lub polityki monetarnej - dodatkowej podaży pieniądza
) ;
- czyli zmieni się też skuteczność polityki
ekonomicznej
( na + lub na - ) .
179
Pytania :
1. Posługując się kompleksowym modelem
krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej omów ( i
przedstaw
graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie
zachodzić
będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce
otwartej
o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie
walutowym
- przyjmij P
i
jako punkt wyjścia .
Jakim zmianom ulegną dostosowania rynkowe,
gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki
szok
inflacyjny ?
180
2. Posługując się kompleksowym modelem
krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw
graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji )
fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o
stałych
cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym,
jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach.
Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować,
by gospodarka osiągnęła pożądany punkt P
p
?
Jakim zmianom ulegnie skuteczność tej polityki
ekonomicznej, gdy w gospodarce wystąpi
jednorazowy niewielki szok inflacyjny ?
181
3. Posługując się kompleksowym modelem
krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej omów ( i
przedstaw
graficznie ) politykę ekonomiczną, jaką może
zastosować
rząd ( - bank centralny ), by doprowadzić do
wchłonięcia
przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy,
zwiększonej w wyniku wyżu demograficznego
( - do praktycznej realizacji politycznie
motywowanej
decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ).
Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych
cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym.
Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych
rynkach.
182
1. Pomiar dynamiki gospodarczej
W okresie długim zmienia się popyt ( AD ) i produkcja
( AS )
- czyli ogólna aktywność ekonomiczna
( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie
itd. ) .
- brutto czy netto ?
- ceny bieżące czy inne ?
- co ze zmianą liczby ludności ?
- co ze zmianą struktury i jakości produkcji ?
- co z porównywalnością w przestrzeni
( międzynarodową ) ?
Syntetyczny miernik rocznych efektów tych zmian to
produkt krajowy :
ad. Wykład XI – Cykl koniunkturalny
- itd., np. zmiany terytorialne
183
Wady :
- tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie
nagromadzony poziom majątku produkcyjnego i
dobrobytu społecznego ;
- wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia
( np. czas wolny, środowisko
przyrodnicze ) ;
- tylko towarowa produkcja rejestrowana,
brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ;
- brak uwzględnienia sposobu podziału
( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ;
- trudne przeliczenie na obcą walutę ( kurs ? , złoto
?, waluta głównego partnera ?, siła
nabywcza ? ) ;
- problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ;
- itd.
Ale brak lepszego miernika !
Rozwiązanie umowne : realny produkt krajowy
brutto
per capita w USD .
184
wahania przypadkowe
- przyczyny wewnętrzne ( np. klęski
żywiołowe ) ;
- przyczyny zewnętrzne ( wpływ otoczenia ) .
Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie :
co by było, gdyby nie było ...
1
2 wahania sezonowe
- przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja
rolna ) ;
- przyczyny „kalendarzowe” ( np. turystyka ) ;
Usunięcie trudne ...
2. Rodzaje dynamiki gospodarczej
185
Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i
sezonowych widać regularność zmian, okresy
ekspansji i recesji.
3 cykl koniunkturalny
- periodyczne fluktuacje całej aktywności
ekonomicznej, okresy przyspieszenia i
zwolnienia ;
- powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ;
- zniekształcenia jako skutki interwencji państwa
( polityki antycyklicznej ) ;
- podobieństwa nie tylko objawów, lecz
mechanizmów, przyczyn.
trend rozwojowy gospodarki
- dominująca tendencja długookresowa
( wzrost, stagnacja, regres ) ;
- widoczna po oczyszczeniu z wahań
koniunkturalnych.
4
186
3. Klasyfikacja teorii cyklu
I kryterium – opis przebiegu cyklu ( jaki jest ? )
np. 4 fazy : ożywienie, rozkwit, recesja,
depresja ;
3 fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ;
2 fazy : przemienne okresy ożywienia i
recesji .
II kryterium – mechanizm wystąpienia cyklu, jego
przyczyny, tj. nie tylko jaki jest ?, lecz też
dlaczego jest ?
Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne )
oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) :
- głównie przyczyny inwestycyjne
i związane z drugim czynnikiem produkcji –
pracą
III kryterium – teoretyczna podstawa teorii cyklu
- tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej
187
4. Model Kaldora
Założenia keynesowskie, model oparty na
relacji
pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami.
W długim okresie
oszczędności
są nie stałą,
lecz rosnącą
funkcją dochodu.
Y
S
I
Y
Inwestycje są rosnącą
funkcją dochodu,
ale ten wzrost
jest zmienny !
Model Kaldora to nałożenie obu funkcji :
Interpretacja punktów i obszarów pomiędzy nimi :
A,
B,
C
.
I
B
A
C
I
Y
S ,
S
gdy I < S – produkcja maleje
gdy I > S – produkcja rośnie
I = S - równowaga
Równowaga krótkookresowa
stabilna
stabilna
niestabilna
189
- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa
S
przesunie się w dół, do
S
1
;
- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa
I
przesunie się w górę, do
I
1
;
A
B
C
I
S
I
1
S
1
Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A
):
- w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać .
Punkty A
i B
będą się zbliżać do siebie, potem zleją
się w jeden punkt ,
A = B
potem „znikną”.
190
- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa
S
przesunie się w dół, do
S
1
;
- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa
I
przesunie się w górę, do
I
1
;
A
B
C
I
S
I
1
S
1
Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A
):
- w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać .
Punkty A
i B
będą się zbliżać do siebie, potem zleją
się w jeden punkt ,
potem „znikną”.
Pozostanie
punkt C
jako jedyny punkt przecięcia .
C
Skutek ?
gdy I < S – produkcja maleje
gdy I > S – produkcja rośnie
To
ożywienie gospodarcze
( skok produkcji z A do
C ).
191
Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C
) :
- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa
I
przesunie się w dół, do
I
2
;
- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa
S
przesunie się w górę, do
S
2
;
- w górnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać .
A
B
C
I
S
I
2
S
2
B = C
Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją
się
w jeden,
potem „znikną”.
192
Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C
) :
- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa
I
przesunie się w dół, do
I
2
;
- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa
S
przesunie się w górę, do
S
2
;
- w górnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać .
Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją
się
w jeden,
A
B
C
I
S
I
2
S
2
potem „znikną”.
Punkt
A
będzie jedynym punktem
przecięcia.
A
Skutek ?
gdy I < S – produkcja maleje
gdy I > S – produkcja rośnie
Faza
recesji gospodarczej
(skok z C do A).
W efekcie otrzymujemy model cyklu
koniunkturalnego .
193
Pytania :
1. Omów podstawowe problemy związane z
wykorzystaniem
PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej.
2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw
graficznie )
mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia
( - recesji ).
194
1. Istota teorii wzrostu gospodarczego
- przedmiot : długookresowa dynamika
gospodarcza
- metoda :
- obserwacja danych i ich oczyszczenie ;
- wykrycie zależności ( funkcja produkcji ) ;
- formuła tempa wzrostu produkcji ( r = ? ).
- cel :
- zbadanie, poznanie, wyjaśnienie,
przewidywanie procesu wzrostu (
ekonomia
opisowa
) ;
- dostarczenie podstaw długookresowej polityki
gospodarczej, symulacja, określenie
warunków
działania i skutków poszczególnych
instrumentów
polityki ekonomicznej (
ekonomia
normatywna
) .
ad. Wykład XII – Teorie wzrostu
gospodarczego
195
2. Klasyfikacja teorii wzrostu
Kryterium I : główny czynnik wzrostu ( ekonomia
opisowa )
- waga rolnictwa i zasobów naturalnych ;
- waga pracy ;
- waga kapitału ;
- waga inwestycji ;
- waga nauki i postępu technicznego ;
- waga informacji i regulacji ;
- waga kapitału ludzkiego.
Kryterium III : baza teoretyczna
Kryterium II : tempo postulowanego wzrostu
( ekonomia normatywna )
- koncepcje wzrostu przyspieszonego ;
– koncepcje wzrostu zerowego;
- koncepcje wzrostu zrównoważonego .
- tyle teorii, ile szkół !
196
Współczesne praktyczne problemy wspólne
( przykładowe ) :
- ile inwestować ?
- jak inwestować ?
- gdzie inwestować ?
- jak kształtować relację :
gospodarka - środowisko przyrodnicze ?
- co z problemem własności ?
- jak rozwiązywać konflikty wokół inwestycji
publicznych,
dotacji, kredytów ...
197
3. Model Domara
Założenia ( wybrane ) :
- gospodarka dwusektorowa ;
- w punkcie wyjściowym równowaga ;
- rezerwy wykorzystane ( też zasoby pracy ) ;
- wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału,
a ten inwestycji ;
- inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są
natychmiastowe ( brak odroczeń ) ;
- równowaga procesu wzrostu,
gdy dynamika obu efektów równa.
Efekt popytowy : AD = I
gdzie : = =
1 - c s
1 1
Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji.
Efekt podażowy : ZP = I e
gdzie : ZP - zdolności produkcyjne,
e - efektywność inwestycji
Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją
inwestycji.
Równowaga dynamiczna, gdy AD = ZP ,
tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe.
Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji
( z założenia brak opóźnień - gdy rośnie popyt, rosną
inwestycje, rośnie też sama produkcja ),
Jeśli I I e , to łatwo obliczyć, że =
e s
I
I
więc r = e s
Wzrost zrównoważony wymaga więc :
-
pełnego wykorzystania zasobów
-
stałego przyrostu inwestycji.
Według Domara gospodarka rynkowa nie jest w
stanie zapewnić samodzielnie trwałej realizacji tych
warunków.
Dla osiągnięcia i utrzymania wzrostu
zrównoważonego
interwencja państwa jest
konieczna,
by umieścić gospodarkę na tzw. ostrzu noża
- tj. państwowa polityka pro-popytowa i pro-
inwestycyjna
jest niezbędna .
Jeśli r e s , to nastąpi przegrzanie lub
recesja
czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony.
200
Pytania :
1. Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie
wzrostu
gospodarczego ? Przedstaw też podstawowe
kryteria
ich klasyfikacji.
2. Omów założenia i istotę teorii wzrostu
gospodarczego
E. Domara.
3. Posługując się modelem Domara omów skutki
sytuacji,
w której r < es ( lub r > es ) .