Wiesława Sotwin

 

WYKŁAD VI. 
Psychologia poznawcza 
(i cognitive science), 
czyli psychologia jako nauka 
o przetwarzaniu informacji 

 

 

Plan 

I. Początki psychologii poznawczej i cognitive 
science

1/ rozwój cybernetyki i informatyki, 
2/ pojawienie się idei poznawczych w psychologii.

 

II. Psychologia poznawcza

1/ przetwarzanie informacji czyli system poznawczy, 
2/ wartościowanie informacji czyli system normatywny, 

emocje i motywacja,

 

3/ system wiedzy osobistej czyli osobowość, 
4/ podejście badawcze, 
5/ psychoterapia poznawcza.

III. Co to jest cognitive science 

1/ reprezentacyjny model umysłu Z. Pylyshyna.

  

IV. Podsumowanie.

 

 

Źródła psychologii poznawczej

i cognitive science

I. Wewnątrzpsychologiczne 

1. Ułomność behawiorystycznego i 

psychoanalitycznego wyjaśniania zachowania 
człowieka.

2. Idea zmiennych pośredniczących, np. 

Tolmanowska mapa wewnętrzna.

II. Zewnątrzpsychologiczne.  

1. Rozwój cybernetyki, czyli nauki o sterowaniu i 

informatyki, czyli nauki o przetwarzaniu informacji.

 

 

Alan Turing (1950/1995). 

Computing machinery and intelligence

(Maszyna licząca a inteligencja)

• Pytanie: czy maszyny mogą myśleć? 

- 

Rzecz jasna nie wszystkie maszyny, ale maszyny 

liczące 

(komputery), czyli maszyny składające się 

z: 

1/ pamięci, czyli struktury służącej do przechowywania 

informacji,

2/ programu, czyli struktury zawierającej instrukcje 

postępowania i 

3/ jednostki wykonawczej, czyli struktury wykonującej 

zadane 

operacje.  

- Myśleć tzn. z powodzeniem zastąpić intelekt 

człowieka w grze  w udawanie. 

• 

Odpowiedź: w przeciągu 50 lat powstaną 

komputery, które będą mogły myśleć

 (tj. będą mogły 

z powodzeniem zastąpić człowieka w grze w udawanie). 

 

 

Początki psychologii poznawczej 

i cognitive science

 

• 1955 - George A. Kelly „The psychology of 
personal constructs” (konstruktywny alternatywizm) 

- działania ludzi uwarunkowane są przez ich przewidywania 

przyszłych zdarzeń 

- to przewidywanie możliwe jest dzięki temu, że ludzie w 

swoich 

umysłach tworzą odzwierciedlenia zdarzeń, 

czyli tzw. konstrukty 

osobiste (personal constructs)

- konstrukty te tworzone są poprzez wykrywanie 

podobieństw i 

różnic między zjawiskami i dlatego 

mają charakter dychotomiczny 

(np. czarne-białe, duże-małe) 

- konstrukty mają charakter dynamiczny, tj. w ciągu życia  

powiększa się ich ilość oraz zgodność wewnętrzna 

- człowiek wybiera do przewidywania zdarzeń te 

konstrukty, które 

w danej sytuacji są najbardziej użyteczne 

 

 

• 1956 - sympozjum nt. teorii informacji w 
Massachusetts Institute of Technology 

- Allen Newell i Herbert A. Simon: pionierski 

program 

komputerowy procesu myślenia 

(Logic Theorist) 

- Avram Noam Chomsky: teoria języka (język nie 

jest 

wynikiem uczenia się, ale wyrazem 

wrodzonej, 

uniwersalnej struktury)

- George Miller: pojemność pamięci krótkotrwałej 

(siedem plus minus dwa)

• 1956 - konferencja w Dartmouth College - 
początek problematyki sztucznej inteligencji

  

Początki psychologii poznawczej

i cognitive science, cd.

 

 

• 1956 - J.S. Bruner, J.J. Goodnow i G.A. Austin „A 
study of thinking” 

- badania nad strategiami tworzenia pojęć

• 1957 - Leon Festinger: koncepcja dysonansu 
poznawczego 

- sprzeczność między - mówiąc najogólniej  - elementami 

poznawczymi jest wyznacznikiem bardzo złożonych 

zachowań 

ludzi 

• 1958 - Fritz Heider: koncpecja człowieka jako 
naiwnego badacza poszukującego przyczyn 
zdarzeń 

- system poznawczy rządzi się zasadą dążenia do 

równowagi

Początki psychologii poznawczej

i cognitive science, cd.

 

 

• 1967 - Ulric Neisser: Cognitive Psychology 

- między bodźcem (S) i reakcją (R) pośredniczą procesy 

poznawcze 

- proces poznawczy to proces przetwarzania informacji, 

które 

docierają do jednostki jako bodźce, a więc 

spostrzeganie, 

pamiętanie, myślenie, uczenie się, 

rozwiązywanie problemów etc. 

- przetwarzanie informacji dokonuje się sekwencyjnie, tj. w 

kolejnych fazach, przy czym wynik fazy 

wcześniejszej ma wpływ na  przetwarzanie informacji w fazie 
późniejszej 

- procesy poznawcze mają charakter aktywny  
- psychologia jest nauką o mechanizmach przetwarzania 

informacji 

tj. o mechanizmach funkcjonowania umysłu

Początki psychologii poznawczej

i cognitive science, cd.

 

 

Co to jest psychologia poznawcza 

• 

jest to nurt w psychologii, który pojawił się pod 

koniec lat 50. XX wieku, największe znaczenie osiągnął 
w latach 70. i nadal jest dominujący; nie stanowi 
jednak zwartego systemu twierdzeń (szkoły), nie ma 
wyraźnych założycieli, jest raczej wynikiem ewolucji 
myśli psychologicznej  

• nurt ten łączy przekonanie, że dla zachowania 
jednostki istotne znaczenie ma zarówno 

- treść jego wiedzy, a więc treść 

wewnętrznej 

reprezentacji rzeczywistości, jak i 
- mechanizmy tworzenia się i 

funkcjonowania tej 

wiedzy, czyli 

wewnętrzne mechanizmy 
przetwarzania informacji

  

 

 

• 

człowiek nieustannie przetwarza informacje, tj. odbiera 

je, przechowuje i generuje (matabolizm informacyjny), co 
dokonuje się w jego systemie poznawczym (percepcja, 
uwaga, pamięć, myślenie itp.)

- konsekwencje deprywacji sensorycznej 

• istnieją dwa podstawowe typy przetwarzania informacji: 

- automatyczne 
- kontrolowane

• informacje są gromadzone w schematach poznawczych, 
zbudowanych na zasadach: prototypowości i hierarchiczności 
(E. Rosch, 1978)

• istnieją dwa podstawowe rodzaje wiedzy: 

- deklaratywna (narracyjna), czyli dane o faktach: wiem, 

że... 

- proceduralna (operacyjna), czyli dane o metodach 

działania: 

wiem jak.... 

Przetwarzanie informacji, 

czyli system poznawczy 

 

 

Wartościowanie informacji,

czyli system normatywny, emocje i motywacja

• człowiek również nieustannie ocenia (wartościuje) 
informacje, tj. nadaje im sens, znaczenie

• źródłem tego wartościowania są: 

- preferencje wrodzone
- preferencje wyuczone (zinternalizowane) w 

ciągu 

życia 

- pewne właściwości systemu wiedzy (np. 

dążenie do 

zgodności czy równowagi 

poznawczej) 

• w ten sposób tworzy się system wiedzy na temat 
rzeczywistości takiej jaka powinna być (jej stanów 
pożądanych), czyli system wartości (normatywny)

 

 

• rozbieżność między stanami opisowymi a 
pożądanymi 
(wartościami) wytwarza - pod pewnymi warunkami - 
dążenie do zmiany stanu obecnego, a więc napięcie 
motywacyjne (energetyczne i ukierunkowujące 
działanie) 

• poznawcza ocena danego zdarzenia, tj. 
rozpoznanie określonego zdarzenia jako znaczącego, 
jest wystarczającym i koniecznym warunkiem 
wystąpienia emocji (R. Lazarus), a więc decyduje 

- o pojawieniu się emocji oraz 
- o tym jaka to będzie emocja 

Wartościowanie informacji,

czyli system normatywny, emocje i motywacja, cd. 

 

 

System wiedzy osobistej, 

czyli osobowość

  

• w wyniku przetwarzania i oceniania informacji formuje się 
system naturalnej, gorącej, pragmatycznej, często słabo 
uświadamianej wiedzy osobistej, czyli osobowość 

• osobowość stanowi podstawę 
a/ regulacji stosunków jednostki z otoczeniem, tj. 

- poznawczej konstrukcji odbieranej rzeczywistości
- wartościowania jej, czyli nadawaniu jej sensu (znaczenia)

b/ samoregulacji, tj.  

- ustanawiania celów i dobierania strategii ich realizacji  
- sterowania przebiegiem działania

• dzięki osobowości człowiek zachowuje poczucie ciągłości w 
czasie i przestrzeni oraz poczucie wewnętrznej integracji, jedności 
i autonomii, a także sprawuje kontrolę nad sobą i biegiem 
zdarzeń, jest więc podmiotem  

 

 

Podejście badawcze

• cel: poznanie mechanizmów przetwarzania 
informacji, 

tj. jej odbierania, przechowywania i generowania 

• mechanizmy te są nieobserwowalne, a więc żeby je 
poddać badaniu należy je zoperacjonalizować   

• badanie powinno przebiegać w max. 
kontrolowalnych warunkach 

(preferowany model 

badawczy: eksperyment, zwłaszcza laboratoryjny)

 

• analiza intra- i interindywidualnej zmienności 
uzyskanych wyników i statystycznej istotności 
różnic między nimi jest podstawą wnioskowania o 
zakładanych mechanizmach przetwarzania informacji

 

 

Psychoterapia poznawcza

 

• 

przyczyny problemów: nieadekwatne konstrukty 

osobiste dot. świata, lub samego siebie

 

• 

cel terapii: stworzenie bardziej adekwatnego 

systemu konstruktów, czyli zmiana osobowości

• 

metoda: oparta na modelu badań naukowych

: 

terapeuta i pacjent są badaczami, którzy wspólnie próbują 
rozwiązać problemy pacjenta, przy pomocy różnych technik:  

- treningu
- grania ról
- wolnych skojarzeń   

 

 

Co to jest cognitive science

(nauka o poznawaniu) 

Jest to ruch naukowy (samodzielna nauka), który 

• zajmuje się badaniem systemów poznawczych, 
czyli systemów przetwarzających informacje 
niezależnie od tego z czego te systemy są 
zbudowane, a więc czy należą do człowieka, robota 
czy komputera
 
• stara się formułować ogólne prawa dot. 
przetwarzania informacji

• obejmuje naukę o sztucznej inteligencji (artificial 
intelligence), psychologię przetwarzania informacji, 
logikę formalną, lingwistykę etc

.

 

 

Reprezentacyjny model umysłu 

Zenona Pylyshyna 

(1987/1999) 

Istnieją dwa podstawowe poziomy wyjaśniania 
funkcjonowania umysłu, którym powinny 
odpowiadać autonomiczne nauki, stosujące odrębne 
słowniki:

1/ biologia mózgu
2/ reprezentacje 
- które mają określoną treść, czyli semantykę 

(znaczenie) 

- którymi umysł manipuluje według reguł 
niepodpadających pod prawa przyrody, np. reguł 

gramatyki lub zasad wnioskowania

 

 

Podsumowanie: 

co dalej z psychologią (przetwarzania informacji)

  

• psychologia poznawcza jest w dużej mierze 
realizacją  postulatu badania umysłu na 
poziomie reprezentacji (paralelizm psycho-fizyczny)

• obecnie coraz mocniej podważany jest 
paradygmat przetwarzania informacji, jest to 
czas dużych zmian, okres „rozmrożenia 
epistemicznego”

- lata 80. XX w. - debata nt. prymatu poznania vs 

emocji 

(Richard Lazarus- Robert Zajonc)

- lata 90 i nadal: coraz więcej danych nt. znaczenia nie 

tylko 

układu nerwowego, ale całego ciała dla 

funkcjonowania umysłu 

(ucieleśnianie umysłu)