PRÓBY GODZENIA

ROZUMU I WIARY W

FILOZOFII ŚW.

TOMASZA Z AKWINU

Ś

W

. T

O

M

A

S

Z

Z

A

K

W

IN

U

ZMIANY W EUROPIE W XIII

W.

Wpływ krucjat

ZMIANY W EUROPIE W XIII W.:

– WIEK XIII OKRESEM INTENSYWNEGO
ŻYCIA UMYSŁOWEGO (POWSTAJĄ
UNIWERSYTETY W PARYŻU, LIZBONIE,
NEAPOLU, SORBONIE, SALAMANCE,
CAMBRIDGE)

– ROZWÓJ ARCHITEKTURY: POWSTAJE
NOWY GATUNEK – GOTYK

– ODKRYCIA M.IN. MARCO POLO

– PODRÓŻE DO AZJI WSCHODNIEJ

SKUTKI WYPRAW KRZYŻOWYCH:

» PRZEDE WSZYSTKIM NA ZIEMI ŚWIĘTEJ POWSTAŁY ZAKONY RYCERSKIE:
TEMPLARIUSZE W 1118 ROKU, JOANICI (ZAKON SZPITALA ŚWIĘTEGO JANA) I
KRZYŻACY POD KONIEC XII W.

» WZRÓSŁ AUTORYTET PAPIESTWA.

» NASTĄPIŁ ROZWÓJ HANDLU LEWANTYJSKIEGO. WZBOGACIŁY SIĘ NA NIM
SZCZEGÓLNIE MIASTA WŁOSKIE PORTOWE: PIZA, PADWA, GENUA, WENECJA.

» WRAZ ZE WZBOGACENIEM SIĘ MIAST WŁOSKICH WZRASTAŁA POTĘGA I
ZAMOŻNOŚĆ MIESZCZAN.

» NASTĄPIŁO PRZENIKANIE WZORCÓW OBYCZAJOWYCH MIĘDZY KULTURĄ
ARABSKĄ A EUROPEJSKĄ.

» UKSZTAŁTOWAŁ SIĘ TZW. ETOS RYCERSKI I KULTURA RYCERSKA.

» WYPRAWY KRZYŻOWE BYŁY PIERWSZYM EUROPEJSKIM KONTRUDERZENIEM
PRZECIW EKSPANSJI ISLAMU.

» EKSPANSJA TURKÓW PRZECIW EUROPIE, KTÓRA TRWAŁA DO KOŃCA XVII W.

» POSZERZYŁY SIĘ HORYZONTY MYŚLOWE EUROPEJCZYKÓW, WZROSŁO
ZAINTERESOWANIE OTACZAJĄCYM ŚWIATEM.

» WZRÓSŁ FANATYZM RELIGIJNY I NIECHĘĆ DO ŻYDÓW.

CO STAŁO SIĘ Z DZIEŁAMI

PLATONA I ARYSTOTELESA

PO ZAMKNIĘCIU

AKADEMII PLATOŃSKIEJ?

AKADEMIA PLATOŃSKA ISTNIAŁA PONAD 900 LAT, DO 529 N.E.;
ZAMKNIĘTA Z ROZKAZU JUSTYNIANA I WIELKIEGO. STANOWIŁA
WZORZEC DLA PODOBNYCH INSTYTUCJI W STAROŻYTNOŚCI,
M.IN. ARYSTOTELESOWSKIEGO LIKEJONU ORAZ SZKÓŁ
STOICKICH I EPIKUREJSKICH, A W CZASACH NOWOŻYTNYCH NP.
DLA AKADEMII FLORENCKIEJ.

NAJWIĘKSZYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWCY AKADEMII DOKONALI
W MATEMATYCE (ANALIZA, LOGIKA, ZASADY
PROPORCJONALNOŚCI), NIECO MNIEJSZE W GEOGRAFII,
ASTRONOMII I MEDYCYNIE. WIELE UWAGI POŚWIĘCIŁ PLATON
ASTRONOMII, UWAŻAJĄC ORBITY CIAŁ NIEBIESKICH ZA
IDEALNE KOŁA (LUB ZŁOŻENIA KÓŁ), A RUCH PO ORBITACH
JAKO WYNIK DZIAŁAŃ BOSKICH. MIMO WIELKICH ROZWAŻAŃ
FILOZOFICZNYCH PLATON NIE PRZYCZYNIŁ SIĘ BEZPOŚREDNIO
DO ROZWOJU WIEDZY POZYTYWNEJ, A CZĘSTO WRĘCZ
SPYCHAŁ JĄ NA MANOWCE. PRZYCZYNIŁ SIĘ JEDNAK DO
ROZWOJU WIEDZY PRZEZ ODPOWIEDNIE UKIERUNKOWANIE
SWOICH UCZNIÓW.

W JAKI SPOSÓB DOSZŁO

DO PONOWNEGO

ODKRYCIA ARYSTOTELESA?

Dzięki komu Zachód odzyskał dzieła

Arystotelesa?

ODZYSKANIE ARYSTOTELESA

MIGRACJA FILOZOFÓW Z ATEN DO PERSJI W CZASACH
CESARZA JUSTYNIANA SPOWODOWAŁA ZANIESIENIE
MYŚLI GRECKIEJ NA WSCHÓD. NATOMIAST NAJAZD
MUZUŁMANÓW W HISZPANII W ROKU 711 MIAŁ
POZWOLIŁ NA PODOBNY PROCES, BO W PRZECIWNYM
KIERUNKU. JEDNĄ Z WIELKICH ZASŁUG CYWILIZACJI
IBERO – MUZUŁMAŃSKIEJ BYŁO PRZEKAZANIE POWAŻNEJ
CZĘŚCI DOROBKU MYŚLI GRECKIEJ ZACHODOWI. W
WIEKACH XII I XIII HISZPAŃSKIE TOLEDO BYŁO
GŁÓWNYM OŚRODKIEM TŁUMACZEŃ Z ARABSKIEGO NA
ŁACINĘ I MEKKĄ UCZONYCH CHRZEŚCIJAŃSKIEGO
ZACHODU. TŁUMACZONO ZARÓWNO DZIEŁA
STAROŻYTNYCH ZNANE MUZUŁMANOM W PRZEKŁADACH
ARABSKICH, JAK I PRACE UCZONYCH I FILOZOFÓW
PISZĄCYCH PO ARABSKU, W TYM TAKŻE FILOZOFÓW
ŻYDOWSKICH.

ODZYSKANIE ARYSTOTELESA – CD

W TEN SPOSÓB ŚWIAT ZACHODNI PONOWNIE ODKRYŁ
ARYSTOTELESA. WARTO PRZYPOMNIEĆ, ŻE DOPIERO W
XIII WIEKU POWSTAŁ PRZEKŁAD ARYSTOTELESOWEJ
"METAFIZYKI" NA ŁACINĘ, DOKONANY Z GREKI. NIECO
WCZEŚNIEJ ZACHÓD POZNAŁ MYŚL AWICENNY, KTÓRA
NA DŁUGO OKREŚLIŁA EUROPEJSKI SPOSÓB
ODCZYTYWANIA ARYSTOTELESA POPRZEZ WPŁYW, JAKI
WYWARŁA NA ŚW. TOMASZA Z AKWINU. PONOWNE
ODKRYCIE FILOZOFII STAROŻYTNEJ (ZWŁASZCZA
ARYSTOTELESA, KTÓRE DAŁO IMPULS NIEBYWAŁEMU
ROZWOJOWI RACJONALNEJ SPEKULACJI FILOZOFICZNEJ
W DOBIE SCHOLASTYKI, ALE TAKŻE NASTANIE
INTELEKTUALNEJ ATMOSFERY ZWIASTUJĄCEJ EPOKĘ
RENESANSU) W DUŻEJ MIERZE DOKONAŁO SIĘ DZIĘKI
PRZYSWOJENIU OSIĄGNIĘĆ CYWILIZACJI ISLAMU, W
KTÓREJ ISTOTNĄ ROLĘ ODGRYWAŁO DZIEDZICTWO
IRANU.

POGLĄDY

A.

godzenie rozumu i wiary

(racjonalizacja wiary)

B.

5. dowodów na istnienie Boga

C.

główne założenia tomizmu

GODZENIE ROZUMU I WIARY:

WEDŁUG ŚW. TOMASZA NIE JEST BEZPOŚREDNIO ZNANY
UMYSŁOWI LUDZKIEMU ANI BÓG, ANI DUSZA, ANI ŻADNE
PRAWDY OGÓLNE. CZŁOWIEK RODZI SIĘ BEZ WIEDZY I
ZDOBYWA JĄ DOPIERO W CZASIE ŻYCIA. TOMASZ UWAŻAŁ,
ŻE WIARA I WIEDZA STANOWIĄ DWIE RÓŻNE DZIEDZINY.
DZIEDZINA WIEDZY, W PRZEKONANIU TOMASZA, BYŁA
ROZLEGŁA: ROZUM POZNAJE NIE TYLKO RZECZY MATERIALNE,
ALE RÓWNIEŻ BOGA, JEGO ISTNIENIE, JEGO WŁASNOŚCI, JEGO
DZIAŁANIE. ISTNIEJĄ JEDNAK PRAWDY DLA ROZUMU
NIEDOSTĘPNE, JAK TRÓJCA ŚW., GRZECH PIERWORODNY,
WCIELENIE, STWORZENIE ŚWIATA W CZASIE; SĄ TO PRAWDY
WIARY, KTÓRE JEDYNIE OBJAWIENIE MOŻE LUDZIOM
UDOSTĘPNIĆ. NIEKTÓRE PRAWDY PRZEKRACZAJĄ ROZUM,
ALE ŻADNA MU SIĘ NIE SPRZECIWIA. NIE MOŻE BYĆ
SPRZECZNOŚCI MIĘDZY OBJAWIENIEM A ROZUMEM;
PODWÓJNEJ PRAWDY O TEJ SAMEJ RZECZY, JEDNEJ
OBJAWIONEJ, A DRUGIEJ WYPROWADZONEJ PRZEZ ROZUM BYĆ
NIE MOŻE, BO WSZELKA PRAWDA, ZARÓWNO
OBJAWIONA JAK I NATURALNA, POCHODZI Z JEDNEGO
ŹRÓDŁA: OD BOGA. PRAWDA, JAKĄ BÓG ZSYŁA NA DRODZE
ŁASKI, UZUPEŁNIA, ALE NIE ZMIENIA TEJ, KTÓRĄ UDOSTĘPNIA
NA DRODZE PRZYRODZONEJ.

5 DOWODÓW NA ISTNIENIE BOGA:

1. DOWÓD: DOWÓD Z RUCHU; EX
MOTU; DOWÓD KINETYCZNY.

2. DOWÓD: DOWÓD Z PRZYCZYNY
SPRAWCZEJ.

3. DOWÓD: DOWÓD Z KONIECZNOŚCI I
MOŻLIWOŚCI; DOWÓD Z KONIECZNOŚCI I
PRZYPADKU.

4. DOWÓD: DOWÓD Z RÓŻNYCH

5. DOWÓD: DOWÓD Z CELOWOŚCI
ŚWIATA.

DOWÓD PIERWSZY:

NA DRODZE POZNANIA
ZMYSŁOWEGO MOŻEMY STWIERDZIĆ,
ŻE NIEKTÓRE RZECZY NA TYM
ŚWIECIE SĄ W RUCHU. NIC JEDNAK
NIE PORUSZA SIĘ, O ILE NIE
ZOSTANIE WPROWADZONE W RUCH
PRZEZ COŚ, CO WCZEŚNIEJ JUŻ W
RUCHU POZOSTAWAŁO. "ZAWSZE
MUSIMY DOJŚĆ DO PIERWSZEGO
PORUSZAJĄCEGO, A TYM PIERWSZYM
JEST BÓG."

DOWÓD DRUGI:

W ŚWIECIE ZMYSŁOWYM PANUJE
PEWIEN PORZĄDEK PRZYCZYN
SPRAWCZYCH – ZAWSZE PRZYCZYNA
WYPRZEDZA SKUTEK, BO GDYBY
BYŁO INACZEJ, TO COŚ MUSIAŁOBY
ISTNIEĆ WCZEŚNIEJ OD SIEBIE
SAMEGO. ŁAŃCUCHA PRZYCZYN I
SKUTKÓW NIE MOŻEMY PROWADZIĆ
W NIESKOŃCZONOŚĆ, ZAWSZE
MUSIMY DOJŚĆ DO PRZYCZYNY
SPRAWCZEJ, A JEST NIĄ BÓG.

DOWÓD TRZECI:

RZECZY ŚWIATA MATERIALNEGO
MOGĄ ISTNIEĆ I NIE ISTNIEĆ, A JEŚLI
TAK, TO JEST MOŻLIWE, ŻE ONE
KIEDYŚ W OGÓLE NIE ISTNIAŁY. JEŚLI
ZAŚ NIE ISTNIAŁY, TO NIE MOGŁY
ZAISTNIEĆ SAME PRZEZ SIĘ. MUSIAŁ
ISTNIEĆ BYT KONIECZNY, KTÓRY JE
DO ŻYCIA POWOŁAŁ I TYM BYTEM
KONIECZNYM JEST BÓG.

DOWÓD CZWARTY:

RZECZY ŚWIATA MATERIALNEGO MAJĄ
WŁAŚCIWOŚCI W RÓŻNYM STOPNIU.
Z TEGO WYNIKA, IŻ MUSI ISTNIEĆ
BYT, KTÓRY POSIADA TE
WŁAŚCIWOŚCI W STOPNIU
NAJINTENSYWNIEJSZYM I WSZYSTKIE
INNE BYTY ZAWDZIĘCZAJĄ SWOJE
WŁASNOŚCI UCZESTNICTWU WE
WŁASNOŚCIACH TEGO
NAJDOSKONALSZEGO BYTU. TYM
BYTEM JEST BÓG.

DOWÓD PIĄTY:

RZECZY ŚWIATA MATERIALNEGO
(CHOCIAŻ POZBAWIONE ROZUMU)
ZMIERZAJĄ DO JAKBY Z GÓRY
WYTKNIĘTEGO CELU, SAME DO TEGO
CELU ZMIERZAĆ NIE MOGĄ. MUSI W
TAKIM RAZIE ISTNIEĆ BYT ROZUMNY,
KTÓRY TYM ZMIERZANIEM DO CELU
KIERUJE. TYM BYTEM JEST BÓG.

TOMIZM

SYSTEM TEOLOGICZNO – FILOZOFICZNY, STWORZONY PRZEZ
ŚW. TOMASZA Z AKWINU W XIII W, STANOWIĄCY JEDNĄ Z
FILOZOFICZNYCH POSTAW RELIGIJNYCH, MORALNYCH I
SPOŁECZNYCH KATOLICYZMU.

ŚW. TOMASZ ZASTĄPIŁ DUALISTYCZNĄ DOKTRYNĘ ŚW.
AUGUSTYNA GRADUALIZMEM (STOPNIOWANIE), MÓWIŁ O
HIERARCHICZNEJ STRUKTURZE WSZECHŚWIATA.

TOMIZM KŁADŁ NACISK NA PROBLEMY ETYKI. DĄŻENIE DO
CNOTY TO ZNACZY UMIEJĘTNOŚCI ROZUMOWANIA,
PRZEZORNOŚCI, DZIAŁANIA ZGODNEGO Z WŁASNYM
SUMIENIEM.

ZA DWA GŁÓWNE ŹRÓDŁA POZNANIA UZNAŁ ŚW. TOMASZ
OBJAWIENIE ZAWARTE W PIŚMIE ŚW. I ROZUM LUDZKI. WIDZIAŁ
W PIERWIASTKU INTELEKTUALNYM NAJWYŻSZĄ WARTOŚĆ
CZŁOWIEKA, BO DZIĘKI NIEMU
CZŁOWIEK ZOSTAŁ STWORZONY NA PODOBIEŃSTWO BOGA.

CO ZADECYDOWAŁO

O MOŻLIWOŚCI

ODNOWIENIA TOMIZMU

(NEOTOMIZM) W

XIX W.?

Co zadecydowało o jego aktualności po dzień

dzisiejszy?

NEOTOMIZM

WSPÓŁCZESNA WERSJA TOMIZMU, GŁÓWNY KIERUNEK
FILOZOFICZNY NEOSCHOLASTYKI, POPULARNY W ŁONIE
KATOLICYZMU.

NEOTOMIŚCI OPOWIADAJĄ SIĘ ZA TZW. KLASYCZNĄ
KONCEPCJĄ FILOZOFII, AKCENTUJĄ RÓŻNICĘ MIĘDZY
NAUKĄ A RELIGIĄ I SZTUKĄ; ZA "FILOZOFIĘ PIERWSZĄ"
UZNAJĄ TEORIĘ BYTU.

ISTOTNYMI SKŁADNIKAMI NEOTOMIZMU SĄ: REALIZM,
PLURALIZM, HYLEMORFIZM, TEIZM, RACJONALIZM,
INTELEKTUALIZM. KLASYCZNA KONCEPCJA PRAWDY,
UMIARKOWANY REALIZM POJĘCIOWY.

ISTNIEJĄ CO NAJMNIEJ CZTERY ZASADNICZE ODMIANY
NEOTOMIZMU: TOMIZM TRADYCYJNY, LOWAŃSKI,
TRANSCENDENTALIZUJĄCY, EGZYSTENCJALNY.

TOMIZM TRADYCYJNY – CECHUJĄCY SIĘ
BADANIAMI NAD KATEGORIĄ ISTNIENIA,
POJĘTEGO JAKO RELACJA BYTU DO BOGA;

TOMIZM LOWAŃSKI – CHARAKTERYZUJĄCY SIĘ
TENDENCJĄ DO ŁĄCZENIA METAFIZYKI Z
WYNIKAMI NAUK SZCZEGÓŁOWYCH;

TOMIZM TRANSCENDENTALNY – POWIĄZANY Z
FENOMENOLOGIĄ;

TOMIZM EGZYSTENCJALNY – POSTULUJĄCY
ŚCISŁE ODDZIELENIE TOMIZMU OD
ARYSTOTELIZMU I BADANIE KATEGORII
ISTNIENIA.

AKTUALNOŚĆ NEOTOMIZMU:

A) UNIWERSALIZM PRZECIWSTAWIAJĄCY SIĘ INDYWIDUALIZMOWI
NEOPLATOŃSKIEMU,

B) REALIZM UMIARKOWANY, PRZECIWSTAWIAJĄCY SIĘ SKRAJNEMU
REALIZMOWI PLATONA I NOMINALIZMOWI,

C) OBIEKTYWIZM DZIĘKI GŁOSZENIU PRZEKONANIA, ŻE RZECZY
ZEWNĘTRZNE SĄ NAM DANE W POZNANIU BARDZIEJ BEZPOŚREDNIO
NIŻ WEWNĘTRZNE,

D) INTELEKTUALIZM PRZEZ NAUKĘ O PIERWSZEŃSTWIE UMYSŁU W
POZNANIU I DZIAŁANIU PRZED WOLĄ,

E) PERSONALIZM PRZEZ PODKREŚLENIE GODNOŚCI I PRAW OSOBY
LUDZKIEJ ORAZ JEJ INTEGRALNEGO DOSKONALENIA JAKO CELU
POSTĘPOWANIA I SPRAWDZIANU JEJ MORALNEJ WARTOŚCI,

F) HUMANIZM PRZEZ UZNANIE ZA DOBRE TEGO WSZYSTKIEGO, CO
NALEŻY DO NATURY LUDZKIEJ CZYLI JEST ZGODNE Z ROZUMEM
WŁAŚCIWIE NASTAWIONYM DO OSTATECZNEGO CELU, STANOWIĄCEGO
SENS ŻYCIA LUDZKIEGO,

G) CAŁKOWITA ZGODNOŚĆ Z ZASADAMI WIARY KATOLICKIEJ.