Komunikacyjne
uwarunkowania
zachowań
językowych
Komunikacyjne
uwarunkowania
zachowań
językowych
Społeczne uwarunkowania
języka
Wzory zachowań regulujące porządek interakcji
zależą od:
Trwałości kontaktu: trwały (wielokrotny,
powtarzający się) nietrwały (jednokrotny,
sporadyczny)
Stopnia oficjalności kontaktu: oficjalny
(instytucjonalny), nieoficjalny (prywatny)
Społecznych rang rozmówców: rangi równorzędne,
nierównorzędne (podrzędne, nadrzędne)
Społeczne role trwałe
1. W kontaktach oficjalnych
1.1. w wypadku rang równorzędnych
- relacje służbowe (dyrektor – dyrektor)
- sytuacje zawodowe (lekarz – lekarz)
1.2. w wypadku rang nierównorzędnych
- sytuacje służbowe (przełożony – podwładny)
- sytuacje utrwalone w tradycji życia religijnego (duchowny – wyznawcy)
- sytuacje sterowania zachowaniami w środkach masowego przekazu
2. W kontaktach nieoficjalnych
2.1. w wypadku rang równorzędnych
- sytuacje rodzinne (ojciec – matka, brat – siostra)
- sytuacje towarzyskie (kontakty przyjaciół)
2.2. W wypadku rang nierównorzędnych:
- sytuacje rodzinne (dziadek – wnuczek; teściowa – synowa)
- sytuacje utrwalone w procesie wychowania (dziecko – rodzice)
Społeczne role nietrwałe
1. W kontaktach oficjalnych
1.1. w wypadku rang równorzędnych:
- codzienne kontakty osób nieznajomych (spotkanych w
pociągu, restauracji)
1.2. w wypadku rang nierównorzędnych
- relacje petent – pełniący funkcję (sprzedawca – kupujący)
- sytuacje wyznaczone etykietą (znany pisarz – czytelnik)
Sytuacje sterowania zachowaniami odbiorców (na wiecu
politycznym)
2. W kontaktach nieoficjalnych
2.1. w wypadku rang równorzędnych (zachowania
spotkanych przypadkowo osób).
Sytuacyjne uwarunkowania
zachowań językowych
Wśród determinant określających przebieg
interakcji wyróżnia się następujące komponenty
sytuacji:
Liczba rozmówców – decyduje o monologowej lub
dialogowej / polilogowej formie wypowiedzi;
Czas rozmowy: relacja między nadawcą a odbiorcą
Miejsce rozmowy
Temat rozmowy
Kanał przekazu informacji
Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – liczba rozmówców
Jeden mówiący – monolog
Przynajmniej dwu mówiących – dialog
Wielu rozmówców jednocześnie – polilog
- polilog zogniskowany – uwaga wszystkich
uczestników skupiona na jednym zjawisku
- polilog niezogniskowany (suma dialogów
na różne tematy)
Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – czas rozmowy
Czasowa relacja między nadawcą i odbiorcą:
- interakcja zachodzi w tym samym dla uczestników czasie
- nadawca zwraca się do odbiorców w przyszłości
- nadawca zwraca się do odbiorców z przeszłości
lub
Podział z relacji między czasem rozmowy a czasem
rozgrywających się w rozmowie zdarzeń:
- czas rozmowy może być spójny z czasem akcji
- czas rozmowy rozmija się z czasem akcji (dotyczy
zdarzeń przed rozmową lub zdarzeń mających się dopiero
dokonać)
Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – miejsce rozmowy
1. Plener
2. Miejsce zamknięte
2.1. środki podróży
- samochód (własny / cudzy)
- pociąg
2.2. mieszkanie
- własne
- cudze
2.3. urząd
2.4. lokal publiczny
Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – temat rozmowy
1.
Autobiografia (dzieciństwo, szkoła, studia i in.)
2.
Dom rodzinny (dzieci, żywienie, sprzątanie, urządzanie i
in.)
3.
Praca, zawód (zakład pracy, przedmiot pracy, i in.)
4.
Nauka, szkoła
5.
Czas wolny, urlop, rozrywki (wczasy, stroje, wycieczki i
in.)
6.
Życie kulturalne (TV, radio, teatr, kino, lektury i in.)
7.
Usługi (handel, komunikacja, lecznictwo, gastronomia i in.
8.
Ideologia (zagadnienia moralno-etyczne, religijne,
polityczne i in.)
Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – kanał przekazu informacji
Kanał słuchowy – tekst mówiony
Kanał wzrokowy – tekst pisany
Pragmatyczne uwarunkowania
wypowiedzi
- Emocjonalne funkcje wypowiedzi
- Informacyjne funkcje wypowiedzi
- Modalne funkcje wypowiedzi
- Funkcje działania