Metody kształcenia
Zagadnienia
• 1. Pojęcie i rozwój metod kształcenia
• 2. Klasyfikacja metod kształcenia
• 3. Metody służące zaznajamianiu uczniów
z nowym materiałem
• 4. Metody utrwalania materiału
• 5. Metody sprawdzania i oceny osiągnięć
szkolnych
• 6. Nauczanie programowane
• 7. Kryteria doboru metod kształcenia
Pojęcie i rozwój metod
kształcenia
• Pojęcie methodos (greckie) oznacza
badanie
• Okoń: metoda to wypróbowany i
systematycznie stosowany układ czynności
nauczyciela i uczniów, realizowanych
świadomie w celu spowodowania zmian w
osobowości uczniów.
• Inne definicje: Metoda to forma, droga lub
środek nauczania
Klasyfikacja metod
kształcenia
• K. Sośnicki: podające, poszukujące
• W. Okoń: słowne, oglądowe, praktyczne
• - podające, problemowe, eksponujące,
praktyczne
• Cz. Kupisiewicz: oparte na obserwacji, oparte
na słowie, oparte na działalności praktycznej
• J. Zborowski: podające, poszukujące,
samodzielnej pracy uczniów
• B. Nawroczyński: podające, poszukujące,
laboratoryjne
Metody podające (metody
służące zaznajamianiu uczniów
z nowym materiałem
• Metody podające (metody asymilacji wiedzy):
• Wg. Okonia: pogadanka, dyskusja, opis,
opowiadanie, wykład, praca z książką, pokaz,
pomiar.
• 1. Pogadanka – polega na rozmowie nauczyciela
z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej
rozmowie osobą kierującą, zna cel, zadaje
przygotowane pytania. Może być: wstępna,
heurystyczna, utrwalająca.
• Prowadzenie pogadanki
Prowadzenie pogadanek
Prowadzenie pogadanek
1.
Przygotowanie materiału nauczania
-
Ustanowienie metodycznego celu pogadanki
-
Analiza merytoryczno – logiczna wiedzy
-
Rozłożenie wydobytych elementów między poszczególne
pytania i ustalenie kolejności pytań
-
Zaprojektowanie zadań (w celu utrwalenia i
wykorzystania wiedzy z pogadanki)
2. Praca z uczniem
-
Połączenie tematu lekcji z doświadczeniami uczniów
-
Dopasowanie pytań i odpowiedzi
-
Zebranie i wykorzystanie wiadomości zgromadzonych
podczas pogadanki
Metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem
Metody podające
2. Dyskusja – jest to wymiana zdań na
jakiś temat, wspólne roztrząsanie
sprawy, rozmowa, dysputa.
Dyskusja w ujęciu szerszym to wymiana
informacji, narzędzie porozumiewania
się. Może być użyta w trzech
odmiennych układach społecznych:
współpraca, współzawodnictwo, walka.
• Dyskusja
Dyskusja
1.
Przygotowanie materiału nauczania
K. Kruszewski, Sztuka Nauczania, t.
1, s. 202
-
Ustalenie celu dyskusji
-
Wybór tematu dyskusji i ustalenie jej rezultatów
-
Przewidywanie stanowisk w dyskusji
-
Opracowanie roboczego scenariusza dyskusji
-
Umiejscowienie materiału dyskusji w obrębie większej całości
2. Praca z uczniami
-
Wprowadzenie do dyskusji, ustalenie jej przedmiotu
-
Wzbudzenie dyskusji
-
Utrzymanie kierunku dyskusji
-
Kontrolowanie wychowawczych konsekwencji dyskusji
-
Nadzór nad formalną stroną dyskusji
-
Zebranie rezultatów dyskusji
-
Metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem
Metody podające
3. Wykład
– polega na słownym
przekazywaniu określonych treści
kształcenia w postaci wypowiedzi
ciągłej, w przystępnej formie oraz w
porządku chronologicznym i
logicznym. Podział: kursowe,
monograficzne. Okoń:
konwencjonalny, problemowy,
konwersatoryjny
Wykład
Przygotowanie materiału nauczania
• Zaprowadzenie logicznego porządku w treści
wykładu
• Ustalenie celów minimalnych wykładu
• Zaplanowanie „treści wypoczynkowych” i ich
miejsce w strukturze wykładu –
wykres uwagi
• Atrakcyjne ujęcie treści
• Problemowy tok wykładu
• Wybór i doskonalenie układu treści
Wybór i doskonalenie układu
treści w wykładzie
• Układ treści:
• Liniowy
• Koncentryczny
• Spiralny
• Wykład cd
Wykład cd
• Wykład
– pierwszy 10-15 min. nie
dłużej niż 45 minut
2. Praca z uczniem
• Zaangażowanie emocjonalne
nauczyciela
• Środki wzrokowo – słuchowe
• Urozmaicenie roli ucznia
• Notowanie wykładu
Metody podające
•4. Opis
– to charakterystyka
przedmiotów, zjawisk, procesów, a nawet
ludzi. Opis stanowi namiastkę osobistego
doświadczenia uczniów.
• Stosuje się we wszystkich klasach, opisowi
towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu,
co podnosi jego walory kształcące. Opis
uściśla obserwacje uczniów. Im młodsi
uczniowie tym opis winien być barwniejszy.
Efekty zależą od umiejętności opisywania,
ćwiczyć się we władaniu słowem.
Metody podające
5. Opowiadanie
– polega na
zaznajamianiu uczniów z
określonymi, nieznanymi osobami,
zdarzeniami, rzeczami lub procesami
w formie ich słownego opisu.
• Opowiadanie powinno być: zwarte,
obrazowe, żywo prowadzone,
trzymające w napięciu
Metody podające
6. Praca z książką
(ze źródłami
drukowanymi) K. Kruszewski, K.
Konarzewski, Sztuka nauczania, PWN,
Warszawa 2007, ss. 206-208.
Metody podające
7. Pokaz
– występuje w dwóch wersjach:
• 1. Jako czynności, zabieg metodyczny, gdy
służy wyłącznie zilustrowaniu treści w
innych metodach.
• 2. Jako metoda kształcenia, gdy jest
głównym sposobem dostarczania uczniom
określonych informacji.
• Pokaz to zespół czynności dydaktycznych
nauczyciela, który polega na
demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk,
procesów i czynności, przy jednoczesnym
umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na
ich istotne cechy.
Metody podajace
8. Pomiar – to czynności wykonywane
bądź przez nauczyciela w postaci
pokazu, bądź bezpośrednio przez
uczniów pracujących pod kierunkiem
nauczyciela, pozwalające określić
ilościową stronę badanych rzeczy,
zjawisk i procesów za pomocą
odpowiednich jednostek miar.
Metody problemowe
• 1. Gry dydaktyczne
• - burza mózgów
• - metoda inscenizacyjna (symulacyjna)
• - metoda sytuacyjna
• - metoda biograficzna
• 2. Klasyczne nauczanie problemowe
• 3. Metoda badawcza (K. Sośnicki, H. Rowid, B.
Suchodolski, S. Palka, W. Okoń) – odmiana - uczenie się
przez badanie (Wł. P. Zaczyński, Dydaktyka, w: red. M.
Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika.
Podręcznik akademicki Warszawa 1974; Wł. P. Zaczyński,
Uczenie się przez przeżywanie, Warszawa 1990.
• 4. Dyskusja dydaktyczna (F. Bereźnicki, Dydaktyka
kształcenia ogólnego, IMPULS, Kraków 2001, ss. 315-
316)
Gry dydaktyczne
• Gry dydaktyczne to rodzaj metod
nauczania należących do grupy
metod problemowych i
organizujących treści kształcenia w
modele rzeczywistych zjawisk sytuacji
lub procesów w celu zbliżenia procesu
poznawczego uczniów do poznania
bezpośredniego dzięki dostarczeniu
okazji do manipulowania modelem.
Gry dydaktyczne
Fazy gry z pozycji ucznia:
1. Wyposażenie ucznia we wstępny zasób
doświadczeń
2. Wykorzystanie wstępnego zasobu doświadczeń
3. Wytwarzanie nowych doświadczeń
4. Wykorzystanie nowych doświadczeń
Fazy gry z pozycji nauczyciela
1. Wykonać model tego, co uczeń ma poznać
2. Wyposażyć ucznia w niezbędny wstępny zasób
doświadczeń
3. Ukierunkować działalność uczniów
4. Umożliwić uczniom wykorzystywanie w trakcie gry
całego nabywanego doświadczenia
5. W miarę potrzeby ingerować w grę
Klasyczne nauczanie
problemowe
Fazy:
• 1. Dostrzeganie problemu
• 2. Generowanie pomysłów (hipotez)
• 3. Weryfikacja hipotez
Etapy wg. K. Kruszewskiego:
• 1. Przygotowawczy
• 2. Inkubacyjny
• 3. Olśnienia
• 4. Wykonawczy
• 5. Oceny
Środki dydaktyczne w procesie rozwiązywania
problemów:
• - Korzyści w fazie dostrzeżenia problemów oraz
generowania pomysłów
Typy problemów
• Problemy orientacyjne – decyzyjne –
wykonawcze
• Problemy „odkryj”, „wynaleź”
• Otwarte – zamknięte
• Dywergencyjne – konwergencyjne
Techniki twórczego myślenia
• Metoda sokratejska
• Metoda Kartezjusza
• Metoda Polya
• Podejście systemowe
• Analiza morfologiczna
• Brainstorming
• Macierze eksploracji
• Synektyka
• Algorytm rozwiązywania zadań wynalazczych
• A. Góralski, Twórcze rozwiązywanie zadań, PWN,
Warszawa 1989.
Metody eksponujące
• Podział metod:
• Impresyjne – polegają na organizowaniu
udziału uczniów w odpowiednio
eksponowanych wartościach: społecznych,
moralnych, estetycznych, naukowych i innych.
• Ekspresyjne – polega na stworzeniu takich
sytuacji, w których uczniowie sami wytwarzają
bądź odtwarzają określone wartości
wyrażające niejako siebie, a zarazem je
przeżywają.
Metody praktyczne
Podział:
• Metody ćwiczebne
• Ćwiczenia,
• Zajęcia laboratoryjne,
• Zajęcia praktyczne
Metody utrwalania
materiału
Metody:
• Powtarzanie
• Wg. K. Sośnickiego: powtarzanie
łańcuchowe, wyrywkowe,
strukturalne i syntetyczne
(problemowe)
• Uczenie się na pamięć
• Ćwiczenia
Metody sprawdzania i oceny
osiągnięć szkolnych
1. Znaczenie kształcenia: diagnostyczne,
profilaktyczne, prognostyczne
2. Formy sprawdzania: wstępne, bieżące, końcowe.
3. Metody sprawdzania: sprawdzian: ustny,
pisemny, praktyczny
4. Egzamin
5. Testy osiągnięć szkolnych – wymagania:
obiektywność, trafność, czułość, rzetelność
• Rodzaje:
• Testy zamknięte (wyboru) – prawda – fałsz,
zadania wielokrotnego wyboru, zadania doboru
(przyporządkowania),
• Testy otwarte (luk) – zadania: rozprawka, zadanie
krótkiej odpowiedzi, zadanie z luką
Nauczanie programowane
• S. Trębicki – prekursor w Polsce
• B. F. Skinner – 1954
• Czesław Kupisiewicz, Tadeusz Nowicki, Kazimierz
Denek, Krzysztof Kruszewski (~ 500 prac)
Zasady nauczania programowanego:
1. Zasada podziału materiału na niewielkie ściśle ze
sobą powiązane porcje (dawki, kroki)
2. Zasada aktywizowania uczniów studiujących
programowy tekst
3. Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi
4. Zasada indywidualnego tempa i treści uczenia się
5. Zasada empirycznej weryfikacji tekstów
programowanych
Nauczanie programowane
Rodzaje:
1. Program liniowy – struktura:
• Jednostka tekstowa „mały krok”
• Zadanie, zwykłe w formie zadania z
opuszczeniem do uzupełnienia przez ucznia
• Odpowiedź ucznia, wypełnienie luk w
zadaniu, ale może to być i skonstruowanie
całego zadania
• Prawidłowa odpowiedź, znajdująca się w
tekście, zwykle zakryta w chwili udzielenia
odpowiedzi przez ucznia
Nauczanie programowane
2. Program rozgałęziony – twórca N. A.
Crowder
• Jednostka treściowa zasadnicza
• Zadanie
• Odpowiedź do wyboru
• Odpowiedzi uzupełniające, które
uczeń przechodzi w razie nietrafnej
odpowiedzi
Nauczanie programowane
3. Programy mieszane
• - Program blokowy – Czesław
Kupisiewicz
• Bloki: informacyjny, testowo –
informacyjny, problemowy, testowo
problemowy, korektywno –
informacyjny, korektywno –
problemowy
• Ocena nauczania programowanego
Pytania
• 1. Omów pojęcie i rozwój metod kształcenia
• 2. Omów różne klasyfikacje metod kształcenia
• 3. Kryteria doboru metod kształcenia
• 4. Omów metody podające
• 5. Na czym polega klasyczne nauczanie problemowe, gry
dydaktyczne, gry dydaktyczne, metoda badawcza?
• 6. Omów różne typy problemów.
• 7. Omów metody eksponujące
• 8. Omów metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym
materiałem
• 8. Omów metody utrwalania materiału
• 9. Omów metody sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych
• 10. Na czym polega nauczanie programowane