Układ oddechowy

Jądro (testis s. orchis)

Jest parzystym gruczołem cewkowym złożonym, kształtu
elipsoidalnego. Jądro lewe jest nieco większe od prawego.

• powierzchnia boczna (facies lateralis) i przyśrodkowa (facies
medialis)

• brzeg przedni (margo anterior) i tylny (margo postarior)

• koniec górny (extremitas superior) i dolny (extremitas inferior).

• przegroda moszny (septum scroti)

Brzeg tylny i koniec górny jądra łączy się z najądrzem.
Do tylnego brzegu jądra dochodzi pasmo błony surowiczej –

krezka

jądra

(mesorchium) prowadząca naczynia krwionośne i nerwy.

Do dolnego końca jądra przyczepia się pasmo tk. łącznej włóknistej
–
więzadło mosznowe (lig. scrotale) zawierające pasmo włókien
mięśniowych gładkich i będące pozostałością

jądrowodu

(gubernaculum testis).
Miąższ jądra (parenchyma testis) otoczony jest grubą torebką
łącznotkankową –

błoną białawą

(tunica albuginea), która jest silnie

unerwiona i unaczyniona. W okolicy tylnego brzegu jądra błona
biaława jest grubsza, tworząc

śródjądrze

(mediastinum testis).

Przegródki

jądra

(septula

testis)

promieniste

blaszki

łącznotkankowe dzielące miąższ jądra na płaciki (lobuli testis).
Każdy płacik składa się z 1-4

kanalików krętych nasiennych

(tubuli

suminiferi contorti) wytwarzających plemniki. Kanaliki kręte łączą
się ze sobą w

kanaliki proste

(tubuli recti) prowadzące do

śródjądrza. W dolnej część śródjądrza kanaliki proste łączą się w

sieć jądra

(rete testis).

Komórki gruczołu śródmiąższowego jądra

–

w płacikach jądra,

pomiędzy kanalikami krętymi; produkują hormony płciowe męskie.

Surowicza osłonka pochwowa

(tunica vaginalis testis) – na

zewnątrz osłonki białawej:

 blaszka trzewna

(lamina visceralis) – zrośnięta z błoną białawą;

nabłonek jednowarstwowy płaski i częściowo kostkowy; pokrywa
także najądrze

 blaszka ścienną osłonki pochwowej jądra

– tworzy krezkę

(mesorchium).

Jama surowicza moszny

(cavum serosum scroti) – przestrzeń

pomiędzy blaszkami osłonki pochwowej; powstaje z wyrostka
pachwinowego otrzewnej i stanowi jej przedłużenie.

Kanaliki nasienne jądra

(tubuli seminifari contorti).



błona własna kanalika krętego

(membrana propria):

• warstwa zewnętrzna – tk. łączna luźna

• warstwa środkowa – zawiera miofibroblasty ułożone w 3–5
pokładów
(skurcze tej warstwy przesuwają płyn kanalikowy wraz z
plemnikami

stronę śródjądrza)

• warstwa wewnętrzna – błona podstawna


komórka podporowa

(sustentocytus, komórka Sertoli’ego ) –

wysoka  komórka  sięgająca  do  światła  kanalika;  duże  owalne,
pęcherzykowate  jądro,  leżące  w  pobliżu  podstawy  komórki.  W
cytoplazmie:    nitkowate  mitochondria  ułożone  wzdłuż  ciała
komórki,  obfita  RER,  3  rodzaje  krystaloidów.  Połączone  z
komórkami  szeregu  spermatogenicznego  połączeniami  jonowo-
metabolicznymi. Posiadają receptory dla testosteronu i FSH.


nabłonek plemnikotwórczy

(epithelium spermatogeninum)

Zachodzi w nim spermatogeneza. Za stymulację spermatogenezy
są odpowiedzialne gonadotropiny: FSH i LH oraz odpowiedni
poziomu testosteronu.

Spermatogeneza

obejmuje dwa procesy:

Spermatocytogeneza

– polega na przemianach dotyczących ilości

jądrowego materiału genetycznego prowadzących do powstania
komórek o haploidalnej ilości chromosomów. Dotyczy przemiany
od spermatogonii do stadium spermatydy.

Spermiogeneza

– obejmuje przekształcenia spermatyd w plemniki

i polega na zmianach jakościowych.

Spermatocytogeneza

Spermatogonie

– leżą na błonie podstawnej pomiędzy

przypodstawnymi częściami komórek podporowych; śr. 9-15 µm,
jądra owalne położone centralnie. Ze względu na morfologię jąder
wyróżnia się 3 typy spermatogonii: Ad, Ap oraz B.

Spermatocyty I rzędu

– śr. 25µm, oddalają się od błony

podstawnej;  okrągłe  jądro  z  rozproszoną  chromatyną,  dobrze
wykształcone  jąderko.  W  okolicy  jądra  widoczne  wszystkie
struktury  niezbędne  do  podziału  komórki.  W  obwodowej  części
cytoplazmy występują mitochondria.
Ulegają

pierwszemu

podziałowi

(redukcyjnemu),

który

doprowadza

powstania

komórek

potomnych

–

spermatocytów II rzędu.

Spermatocyty II rzędu

– o połowę mniejsze od ich prekursorów,

leżą  bliżej  światła  kanalika  krętego.  Bardzo  szybko  (bez
podwojenia  ilości  DNA)  wchodzą  w  II  podział  dojrzewania
(mitotyczny)  i  w  efekcie  potomne

spermatydy

zawierają

haploidalną (1n) ilość materiału genetycznego w jądrze.

Spermiogeneza

Spermatyda – rozbudowany GA, pojawia się

proakrosam

, a

następnie

akrosom

, który zbliża się do jądra spermatydy i układa

na błonie jądrowej. Centriole wytwarzają

rzęskę

– zaczątek

witki

Płynna część pęcherzyka akrosomalnego ulega wchłonięciu, a
nadmiar błony akrosomalnej tworzy

osłonę główki

. Jądro wydłuża

się, a chromatyna ulega zagęszczeniu. Jądro pozbywa się
rybonukleoprotein,

które

tworzą

cytoplazmie

ciało

chromatoidalne

w postaci skupienia drobnych ziarenek. Później

ciałko  to  wytwarza  pierścień  wokół  centrioli,  który  następnie
wchodzi  w  skład  pierścienia  dolnego  plemnika.  Centriola  bliższa
(centriolum  proximale)  w  sąsiedztwie  jądra  spermatydy  układa
się  w  tzw.  zagłębieniu  implantacyjnym,  w  kontakcie  z  płytką
podstawną, w której bierze początek

włókno osiowe

Centriola dalsza

(centriolum distale) wytwarza pierścień wokół

włókna osiowego, który następnie wytwarza

włókno grube

plemnika

i na końcu wstawki formuje

pierścień dalszy

(anulus

distalis).
Mitochondria spermatydy w obrębie wstawki otaczają włókno
osiowe wytwarzając

osłonkę mitochondrialną

. W czasie wzrostu

witki wokół włókna osiowego wytwarza się osłonka zbudowana z
okrężnie ułożonych włókienek –

osłonka okrężna

. W okolicy

wstawki i częściowo witki gromadzi się nadmiar cytoplazmy
(

ciałko

resztkowe

które

zostaje

sfagocytowane

przez

sustentocyty.

W procesie spermiogenezy wyróżnia się 4 fazy: faza aparatu
Golgiego, faza czapeczki, faza akresomu, faza dojrzewania.
Z jednej wchodzącej w cykl spermatogeniczny spermatogonii
powstaje u człowieka 16 plemników.

Budowa plemnika (spermatozoon, spermatozoidum, spermium)

 główka

(caput spermatozoidi): kształt spłaszczonej gruszki (Ho),

owalny  lub  spłaszczony.  Jądro  (nucleus  spermatozoidi)  zawiera
zagęszczoną,  nieaktywną  chromatynę  i  otoczone  jest  błoną
jądrową  pozbawioną  porów.  Ok.  1/3  przedniej  powierzchni  jądra
plemnika  pokrywa  akrosom  (acrosoma)  –  płaski  pęcherzyk
kształtu  czapeczki.  Krawędź  akrosomu  jest  pogrubiona  tworząc
pierścień  równikowy.  Akrosom  zawiera  enzymy  umożliwiające
wniknięcie do komórki jajowej.

 szyjka

(collum spermatozoidi): centriole i 9 segmentowanych

kolumn połączonych z 9 grubymi włóknami wstawki i witki. W
szyjce bierze początek włókno osiowe witki.

 wstawka

(corpus spermatozoidi): włókno osiowe (filum axiale),

które  przebiega  także  przez  witkę,  składające  się  z  9  par
mikrotubuli  na  obwodzie  i  jednej  pośrodku.  Na  zewnątrz  każdej
pary  mikrotubuli  obwodowych  leży  włókno  grube  ciągnące  się
wzdłuż  witki  plemnika.  Zewnętrznie  występuje  pochewka
mitochondrialna,  która  ściśle  łączy  się  z  włóknami  grubymi.
Wstawka kończy się pierścieniem zamykającym.

 witka

(cauda spermatozoidi) składa się z włókna osiowego wraz

z otaczającymi go włóknami obwodowymi. Odcinek końcowy witki
zawiera tylko zakończenia podwójnych mikrotubuli włókna
osiowego, które otacza błona komórkowa witki. Za ruch witki
odpowiadają 2 białka kurczliwe –
spermiozyna i flaktyna.

Porównanie oogenezy ze spermatogenezą

Oogeneza

Spermatogeneza

1. Trzy etapy (mnożenie, wzrostu i

dojrzewania

1. Cztery etapy (mnożenia,

wzrostu, dojrzewania i

kształtowania plemników

2. Odbywa się w okresie płodowym

i w okresie dojrzałości płciowej

2. Odbywa się w okresie

dojrzałości płciowej

3. Do dokończenia oogenezy

niezbędne jest zapłodnienie

3. Do dokończenia

spermatogenezy nie potrzeba

zewnętrznego bodźca

4. Zachodzi w jajniku i jajowodzie

4. Zachodzi w jądrze

5. Z 1 oocytu 1 ootyda i 3 ciałka

kierunkowe

5. Z 1 spermatocytu powstają 4

równorzędne plemniki

6. U ssaków jest jedna osłonka

(zona pellucida). U królika

dochodzi osłonka białkowa

powstająca w jajowodzie

6. Plemnik nie posiada osłonek

Gruczoł śródmiąższowy jądra

Niewielkie

skupiska

komórek

obrębie

tkanki

śródmiąższowej,

która

wypełnia

miejsce

pomiędzy

kanalikami krętymi. Niekiedy mogą występować także w
tkance łącznej najądrza.

Komórki

owalne

lub

wieloboczne

(śr.

µm),

pęcherzykowate  owalne  jądra  z  2  jąderkami,  widoczny
centrosom  w  otoczeniu  GA,  liczne  mitochondria  tubularne
(charakterystyczne  dla  komórek  produkujących  hormony
sterydowe), wyraźna SER.

Produkują  głównie  testosteron,  ponadtao  androstendiol
i  dihydrotestosteron.    Wydzielanie  testosteronu  jest
stymulowane  przez  LH  a  także  PRL  (wzmaga  ekspresję
receptorów błonowych dla LH). Dodatni wpływ na produkcję
androgenów  wykazują  także:  hormon  wzrostowy,  insulina
oraz glikokortykoidy.

Śródjądrowe drogi wyprowadzające nasienie

Kanaliki proste jądra

(tubuli recti) – krótkie przewody

rozpoczynające  się  w  miejscu  połączenia  kanalików  krętych
przechodzących  z  poszczególnych  płacików,  a  kończące
przejściem w sieć jądra.
Kanalik prosty jest cieńszy od kanalika krętego. Początkowo
wysłane  nabłonkiem  jednowarstwowym  walcowatym,  w
dalszym odcinku –
nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym.

Sieć jądra

(rete testis) – układ połączonych ze sobą, jamisto

porozszerzanych

kanałów

wysłanych

nabłonkiem

jednowarstwowym kostkowym o zróżnicowanej wysokości
komórek (mikrokosmki oraz pojedyncze rzęski).

Drogi wyprowadzające nasienie z jądra

Najądrze

(epididymidis)

 głowa (caput) – początkowy odcinek przewodu najądrza wraz z
wpadającymi do niego kanalikami wyprowadzającymi, które
wychodzą z sieci jądra

 trzon (corpus)

 ogon (cauda) .

kanaliki

wyprowadzające

(ductuli

efferentes):

nabłonek

jednowarstwowy  z  komórkami  cylindrycznymi  i  kostkowymi
(światło  kanalików  jest  pofałdowane).  Urzęsione  komórki
cylindryczne  przesuwają  zawartość  kanalików  w  stronę  przewodu
najądrza.  Komórki  kostkowe  są  komórkami  gruczołowymi.
Widoczne komórki przypodstawne.

przewód najądrza

(ductus epidydimidis) – powstaje w obrębie

głowy  najądrza  w  przedłużeniu  kanalika  wyprowadzającego
pierwszego  największego  płacika  głowy  najądrza,  biegnie  wzdłuż
podstaw  dalszych  płacików,  których  kanaliki  wyprowadzające
kolejno  dołączają  do  niego.  W  obrębie  trzonu  najądrza  przewód
stanowi bardzo poskręcaną cewę. Wychodząc z najądrza staje się
nasieniowodem.
Nabłonek  dwurzędowy  –  przeważają

komórki główne

(wysokie,

cylindryczne, mające pęczki stereocilli; komórki główne pełnią
rolę wydzielniczo-resorbcyjną), mniej liczne

komórki podstawne

(leżą na błonie podstawnej pomiędzy przypodstawnymi częściami
komórek  głównych).  Pod  błoną  podstawną  wyróżnia  się  błonę
mięśniową  (kilka  warstw  miocytów  gładkich  o  okrężnym
ułożeniu).
Łącznotkankowa  błona  biaława,  zawierająca  u  konia  miocyty
gładkie. Błona biaława jest pokryta błoną surowiczą.

W najądrzu następuje końcowy etap dojrzewania plemników.

–

Nasieniowód (ductus deferens)

 błona śluzowa:

wytwarza podłużne fałdy (światło nieregularne)

  nabłonek  dwurzędowy  ze  stereociliami,  który  w  dalszym
odcinku  przechodzi  w  nabłonek  jednowarstwowy  cylindryczny
pozbawiony  stereocilii.  U  buhaja  występuje  nabłonek
wielorzędowy

 blaszka właściwa błony śluzowej: tk. łączna z licznymi
włóknami sprężystymi

 błona mięśniowa:

2 warstwy komórek mięśniowych gładkich:

wewnętrzna  –  okrężna  i  zewnętrzna  –  podłużna  (u  Ho  –  3
warstwy);  wyraźnie  zaznaczone  u  knura  i  tryka,  natomiast  u
ogiera  buhaja  i  psa  włókna  mięśniowe  obu  pokładów  przeplatają
się ze sobą.

 przydanka:

tk. łączna wiotka (nerwy, naczynia krwionośne i

limfatyczne,  a  w  części  powrózkowej  nasieniowodu  podłużnie
ułożone  pęczki  miocytów  pochodzące  z  mięśnia  dźwigacza
wewnętrznego  jądra.  Nasieniowód  w  obrębie

fałdu moczo-

płciowgo

(plica urogenitalis), zostaje otoczony błoną surowiczą.

W  końcowym  odcinku  rozszerza  się  tworząc  bańkę  nasieniowodu
(ampulla  ductus  deferentis)  –  nie  występuje  u  kotowatych.  U
zwierząt  w  błonie śluzowej bańki nasieniowodu występują  licznie,
rozgałęzione  gruczoły  cewkowe,  wydzielające  wydzielinę    o
charakterze kwaśnym, która wchodzi w skład nasienia.

–

Przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius)

U zwierząt NIE występuje

– istnieje tylko otwór wytryskowy

(ostium ejaculatorium).
U  ludzi  rozpoczyna  się  w  miejscu,  gdzie  do  zwężającej  się
końcowej  części  bańki  nasieniowodu  dochodzi  ujście  pęcherzyka
nasiennego,  a  kończy  się  przejściem  w  część  sterczową  cewki
moczowej na wzgórku nasiennym.
Wysłany  nabłonkiem  dwurzędowym  nieurzęsionym.  W  ujściach
przewodów  nabłonek  przechodzi  w  nabłonek  wielowarstwowy
kostkowy.

Cewka moczowa męska (urethra masculina)

Jest długim przewodem rozpoczynającym się przy dnie pęcherza
moczowego, a kończąca ujściem zewnętrznym przy żołędzi prącia.

(została omówiona przy układzie moczowym)

Prącie (penis)

Składa  się  z  dwóch  ciał  jamistych  położonych  u  góry  i
nieparzystego  ciała  gąbczastego,  które  zawiera  cewkę  moczową  i
położone  jest  u  dołu  narządu.  Obydwa

ciała jamiste

(corpora

cavernosa  penis)  otacza  łącznotkankowa  błona  biaława,  która
wytwarza  przegrodę  prącia  (nie  występuje  u  ogiera).  Od  błony
białawej  odchodzą  do  wnętrza  beleczki  oraz  przegródki
zawierające  włókna  sprężyste  oraz  kom.  mięśniowe  gładkie,
wytwarzające  gęstą  sieć  o  utkaniu  gąbczastym.  Oczka  sieci
wypełniają  naczynia  żylne  wysłane  śródbłonkiem  (zatoki  jamiste).
Ciała  jamiste  mają  liczne  włókna  nerwowe  naczynioruchowe  i
czuciowe.  Na  brzusznej  (u  kota  grzbietowej)  powierzchni  ciała
jamistego  prącia  znajduje  się  rynienkowate  zagłębienie  (sulcus
urethralis),  w  którym  leży  cewka  moczowa  wraz  z  jej  ciałem
gąbczastym.  Nieparzyste

ciało gąbczaste prącia

(corpus

spongiosum penis) leży pośrodkowo, poniżej ciał jamistych. Składa
się z trzech części: końca tylnego zwanego opuszką prącia (bulbus
penis),  ciała  gąbczastego  właściwego  oraz  końca  przedniego
tworzącego żołądź prącia.
Od  zewnątrz  prącie  pokryte  jest  skórą,  która  w  części  końcowej
tworzy  fałd  zwany

napletkiem

(praeputium) otaczający

żołądź

(glans). Na wewnętrznej powierzchni napletka znajdują się ujścia
gruczołów łojowych, wydzielających łój napletkowy zwany mastką
(smegma praeputii).
U mięsożernych, owadożernych i gryzoni występuje, grzbietowo od
cewki moczowej nieparzysta kość prącia (os penis s. priapi).

Dodatkowe gruczoły płciowe męskie

1. Pęcherzyki nasienne

(vesiculae seminales) stanowią uchyłek

bańki nasieniowodu. Są to gruczoły pęcherzykowo-cewkowe
złożone.

Odcinki

wydzielnicze

wysłane

są

nabłonkiem

dwurzędowym.  Komórki  gruczołowe  są  bogate  ergastoplazmę  i
mitochondria; nad jądrem komórkowym znajduje się GA, a w części
szczytowej występują ziarna wydzielnicze.
Wydzielina  pęcherzyków  nasiennych  jest  zasadowa  o  gęstej
konsystencji  i  barwy  żółtej.  Zawiera  fruktozę,  jako  źródło  energii
dla  plemników.  Pęcherzyki    nasienne  produkują  część  płynną
nasienia. W płynie pęcherzyków nasiennych jest fosforylocholina, z
której  pod  wpływem  fosfatazy  kwaśnej  gruczołu  krokowego
powstaje

cholina

nasienna.

Wydzielają

także

wesikulinę

powodującą koagulację nasienia, co zapobiega jego wypływaniu z
pochwy.

2. Gruczoł krokowy

(stercz, prostata)

U  człowieka,  psa  i  konia  obejmuje  początkowy  odcinek  cewki
moczowej (corpus prostatium).
U  knura  i  buhaja  występuje    postać    rozsiana  tego  gruczołu
(prostata disseminata).
Miąższ    gruczołu  stanowią  rozgałęzione  cewkowo-pęcherzykowe
odcinki  wydzielnicze.  Odcinki  wydzielnicze  wyściela  gruczołowy
nabłonek  jednowarstwowy  cylindryczny  o  merokrynowym  i
apokrynowym  sposobie  wydzielania.  W  blaszce  właściwej  błony
śluzowej  występują  liczne  miocyty  gładkie  ułożone  w  wiązki.
Poszczególne  zespoły  wydzielnicze  poprzedzielane  są  tkanką
łączną  śródmięśniową.  Płyn  produkowany  przez  gruczoł  krokowy
charakteryzuje  się  kwaśnym  odczynem,  jest  ubogi  w  białko  i
zawiera  dużo  wolnych  aminokwasów.  Jednym  z  białek  jest

spermina

, odpowiedzialna za charakterystyczny zapach nasienia.

Występują również: fibrynolizyna, transaminaza, fosfataza kwaśna
i zasadowa, fruktaza. Wydzielanie gruczołu krokowego jest
regulowane przez testosteron. Kastracja wywołuje zwyrodnienie
komórek gruczołowych.

3. Gruczoły opuszkowo-cewkowe (gl. bulbourethrales)

Są  gruczołami  parzystymi  położonymi  w  przejściu  części
miedniczej w część gąbczastą cewki moczowej – na zgięciu cewki.
Gruczoł  opuszkowo-  cewkowy  jest  złożonym  gruczołem  cewkowo-
pęcherzykowym.
Pęcherzyki  łączą  się  w  zraziki  otoczone  niewielką  ilością  tkanki
łącznej.  Nabłonek  gruczołowy  jest  nabłonkiem  jednowarstwowym
cylindrucznym.

Odcinki

wyprowadzające

uchodzą

początkowego odcinka części gąbczastej cewki moczowej.
Produkują wydzielinę śluzową, lepką, lekko zasadową. Wydzielają
intensywnie w czasie pobudzenia płciowego. Podczas wytrysku
nasienia ich wydzielina jest wydalana najwcześniej, przygotowując
cewkę moczową do przejścia nasienia.
Kastracja powoduje zwyrodnienie i zanikanie komórek
gruczołowych.

Document Outline