Analiza techniczna

Teoria Dowa i inne

elementy analizy

technicznej

Kurs analityka giełdowego

Cz. 1

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•2

Analiza techniczna

• Uczucia rządzące inwestorami

na giełdzie:

Strach i chciwość

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•3

Analityk techniczny

• Osoba, która uświadomiła sobie

fakt, że rynek nie jest logiczny lecz
emocjonalny.

• Analiza techniczna pozwala sobie na

takie wyniesienie się ponad logikę,
które eliminuje emocjonalizm i
pozwala wykorzystać emocje
innych.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•4

AT / AF

• Metody analizy technicznej są

sprzeczne z intuicją.

• Różnice między AT i AF

przypominają różnicę między
fizyką newtonowską i mechaniką
kwantową.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•5

AT / AF

• Przez większość czasu tłum ma rację –

„szanuj trend”

• Inwestowanie wbrew opinii większości

należy rozważyć dopiero wtedy, gdy ceny

znajdą się na nienormalnym poziomie.

• W okolicach punktów zwrotnych tłum się

myli – dopiero wtedy należy

rozpoznawać skrajne stany emocjonalne.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•6

Dlaczego AT sprawdza

się?

•

Odzwierciedla ona proces filtrowania

•

Cena i wolumen oddają ocenę akcji wyrażaną
przez inwestorów, śledzących rynek.

•

W cenie znajdują odbicie nie tylko informacje
fundamentalne ale także emocje.

•

Rynek jest bardzo skuteczny jeśli chodzi o
przełożenie informacji i wydarzeń na ceny –
ale przełożenie odbywa się przez filtr emocji.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•7

AT - zastosowanie

• Rynki akcji
• Indeksy rynkowe
• Indeksy branżowe
• Pojedyncze akcje
• Waluty
• Stopy procentowe
• Towary (commodities)
• Kontrakty terminowe
• Opcje

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•8

AT / AF

• Metody analizy na giełdzie:
• Analiza techniczna
• Analiza fundamentalna
• Analiza międzyrynkowa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•9

Analiza fundamentalna

• Analiza fundamentalna – jest

metodą przewidywania przyszłych
ruchów

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•10

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•11

Fundamentalne

Gospodarka

Branża

Spółka

Wyniki

finansowe

spółek

Wewnętrzna

wartość akcji

Giełdowe

Sytuacja na

rynku papierów

wartościowych

Odchylenia od

wartości

wewnętrznej

Cena

akcji

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•12

Hossa - Bessa

• Czynniki gospodarcze stanowią

bezpośrednią przyczynę hossy lub

bessy.

• Wykresy, będące głównym narzędziem

analizy technicznej, odzwierciedlają

psychologię panującą na rynku byka

czy też niedźwiedzia.

• „Za każdą formacją z wykresów stoi

tłum inwestorów”

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•13

Aksjomaty AT

•

Trzema

najważniejszymi

aksjomatami

analizy

technicznej są:

1. Rynek dyskontuje wszystko.
2. Ceny podlegają trendom.
3. Historia się powtarza.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•14

Rynek dyskontuje

wszystko

• Do

najważniejszych

uwarunkowań

mających

bezpośredni wpływ na wycenę
danego towaru, należą czynniki:

1. Fundamentalne
2. Polityczne
3. Psychologiczne

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•15

Cena akcji

WWA

Informacje
ze spółek

WWA - Wartość
wewnętrzna akcji

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•16

Ceny podlegają

trendom

• Trend ma zasadnicze znaczenie w

większości metod analizy technicznej.

• Znaczna część metod stworzonych

przez analizę techniczną ma na celu
badanie właśnie trendów poprzez ich
rozpoznawanie i śledzenie tendencji
już istniejących.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•17

Ceny podlegają

trendom

A. Elder porównuje rynek do wielkiego,

falującego

oceanu,

pojedynczego

inwestora zaś do żeglarza: „Inwestor

musi analizować trendy i ich zwroty,

podobnie jak żeglarz studiuje ocean”.

„Inwestorzy w czasie trendów muszą

respektować siłę rynku”.

• Jedną z najważniejszych prawd analizy

technicznej pozostaje przecież zasada:

„nie walcz z trendem”.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•18

Historia się powtarza

Analiza techniczna w znacznej mierze opiera

się na badaniu ludzkiej psychiki.
Określone

zachowania

inwestorów

sprzedających lub kupujących akcje, tworzą

na wykresach charakterystyczne formacje

cenowe.
Formacje cenowe powstające na wykresach

badanych przez analizę techniczną, znane są

już od ponad stu lat i pozwoliły na

sformułowanie

twierdzeń

dotyczących

psychologii rynku hossy i bessy.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•19

Historia się powtarza

Z uwagi na fakt, że formacje te sprawdziły się

w przeszłości, analiza techniczna przyjmuje

założenie, że znajdą one swoje potwierdzenie

także i w przyszłości.
Badacze rynków finansowych są przekonani,

że przy obecnie szybkim tempie rozwoju

rynków finansowych, jedyną rzeczą, która się

nie zmienia lub też ewoluuje stosunkowo

wolno jest właśnie psychika ludzka.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•20

Historia się powtarza

W roku 1932 czy 1966 ludzie
reagowali w podobnie emocjonalny
sposób na nowe wiadomości czy
rozwój sytuacji gospodarczej, jak
czynią to dzisiaj. Wiadomości i
sytuacja gospodarcza są inne, ale
ludzkie reakcje pozostają takie same

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•21

Rodzaje wskaźników -

wprowadzenie

• Analiza szeregów czasowych posługuje się

trzema rodzajami wskaźników:

• 1.      Natężenia – uzyskujemy jako stosunek

dwu różnych wielkości pozostających w pewnym

związku logicznym. Np. stosunek liczby ludności

jakiegoś kraju do wielkości jego terytorium.

• 2.      Struktury – powstają poprzez porównanie

części badanej zbiorowości z całą zbiorowością.

Wskaźniki struktury określają, jaką część

całości stanowią wyróżnione elementy.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•22

Rodzaje wskaźników -

wprowadzenie

• 3.      Dynamiki – otrzymujemy

jako stosunek wartości zmiennej
zależnej w okresie badanym do jej
wartości w okresie podstawowym.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•23

Rodzaje wskaźników -

wprowadzenie

• Analiza techniczna wykorzystuje wskaźniki

natężenia w postaci siły relatywnej

mierzącej wzajemną się dwu aktywów

finansowych lub też relację danego papieru

wartościowego do indeksu wiodącego.

• Typowe wskaźnik natężenia stosowane w

analizie technicznej to Spread i Ratio.

• Pierwszy stanowi różnicę cen dwu

towarów, podczas gdy drugi jest wynikiem

ilorazu ich cen.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•24

Potwierdzenie trendu

przez wskaźniki

• Analiza techniczna przypisuje bardzo

istotną rolę koncepcji potwierdzania
lokalnych dołków i górek cenowych przez
lokalne górki i dołki wskaźnika (oscylatora),
przy pomocy którego dokonujemy badania.

• Wszelkie odstępstwa od tej zasady noszą

miano dywergencji i są szczególnie
poszukiwanym elementem na akcjogramach

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•25

Przykład dywergencji cena – impet
(zmiana)
wskaźnika na rynku wzrostowym

Cena

Czas

Czas

Impet
wskaźnika

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•26

Położenie trendu na wykresie w
szeregach

czasowych

i

analizie

technicznej

Analiza techniczna

Szeregi czasowe

t

t

ce

na

ce

na

trend

trend

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•27

Jun

Jul

Aug

Sep Oct

Nov Dec 2001 Feb Mar

Apr May Jun

Jul

Aug

Sep Oct

Nov Dec 2002

10000

20000

30000

x10

Volume

80

85

90

95

100

105

110

115

120

125

130

135

140

145

150

Linia trendu między punktami AB
dopasowana MNK

A

B

Linia trendu między punkatami CD
narysowana przy pmocy MNK
Dwie linie pomocnicze (powyżej i
poniżej linii trendu) narysowane zostały
w odległości 2 odchyleń standardowych
są to tzw. kanały Raffa

C

D

BRE Bank

100

Linear Regression Indicator

-1

0

1

2

Linear Regression Slope

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•28

Stopa zwrotu w czasie t

• Stopa zysku akcji w okresie t jest

zdefiniowana jako:

• gdzie:

• R

t

– stopa zysku akcji w przedziale czasu od t-1 do t,

• C

t

– kurs akcji w momencie czasu t,

• C

t-1

– kurs akcji w momencie czasu t-1,

• D

t

– wielkość dywidendy wypłaconej w przedziale czasu od t-1

do t.

• PP

t

– wielkość praw poboru w przedziale czasu od t-1 do t.

1

1













t

t

t

t

t

t

C

PP

D

C

C

R

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•29

Stopa zwrotu w czasie t

• Na podstawie stóp zysku można wyznaczyć

trzy ważne charakterystyki akcji.

• Pierwszą

jest

przeciętna

(inaczej

oczekiwana) stopa zysku, informująca o

atrakcyjności inwestowania w akcję.

• Drugą jest ryzyko związane z akcją. Określa

je zmienność stopy zysku akcji, a więc np.

odchylenie standardowe (lub wariancja)

stopy zysku

.

Przy czym zachodzi związek: im

większa zmienność stopy zwrotu z akcji, tym

większe ryzyko z nią związane.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•30

Stopa zwrotu w czasie t

• Trzecia charakterystyka odnosi się do pary

akcji i jest to korelacja stóp zysku.

• Ma ona duże znaczenie przy tworzeniu

portfela akcji.

• Inwestor stara się stworzyć portfel akcji w

taki sposób aby, charakteryzował się on jak

największą oczekiwaną stopą zysku i

jak najmniejszym ryzykiem.

• Okazuje się, że duże znaczenie ma

uwzględnianie w portfelu tych akcji,

których stopy zysku są skorelowane

ujemnie lub słabo dodatnio.

R

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•31

Stopa zwrotu w czasie t

• W analizie relacji stopa zwrotu z

inwestycji – ryzyko stosuje się także inne

miary ryzyka akcji np.:

• semiwariancja,
• odchylenie przeciętne stopy zwrotu,
• semiodchylenie przeciętne stopy

zwrotu,

• poziom bezpieczeństwa,
• prawdopodobieństwo nieosiągnięcia

poziomu aspiracji.

R

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•32

Rodzaje wykresów

• Słupkowe
• Świecowe
• W cenach zamknięcia
• Kółko i krzyżych (P&F)
• Techniki japońskie (renko, kagi,

przełamanie trzech linii)

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•33

Czas

• Wykres Intraday (ticki, minuty, 5 –

minut, 10 – minut, 30- minut,

godzina).

• Dzienny
• Tygodniowy
• Miesięczny
• Kwartalny
• Roczny

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•34

Przykład notowań intraday

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•35

Czas wg GPW

• Na potrzeby statystyki sporządza się wykresy w ujęciu

kwartalnym i rocznym. Wykresy dzienne, tygodniowe i

miesięczne stosuje się do analizy rynku w ujęciu średnio

-

i długoterminowym. Terminy te w analizie technicznej

oznaczają trochę co innego niż na przykład na rynku

finansowym.

• Krótki termin to w analizie technicznej okres do 4

tygodni.

• Średni termin - od 1 do 9 miesięcy.

• Długi termin rozpoczyna się od 9 miesięcy.

• Niektórzy uważają, że pieniądze można zarabiać

korzystając ze zmian cen w trakcie jednej sesji. Graczy,

którzy rozpoczynają i kończą transakcję w tym samym

dniu, nazywamy daytraderami.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•36

Skale

• Arytmetyczna
• Logarytmiczna

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•37

Skale

•

Skala arytmetyczna utrzymuje takie same

odległości w ujęciu bezwzględnym. To

znaczy, że odległość na wykresie między ceną

2 i 4 będzie taka sama, jak między 100 i 102.

Mimo, iż w pierwszym wypadku kurs wzrósł

100%, to w drugim tylko 2%. Skala

arytmetyczna słabo nadaje się do

konstruowania wykresów długoterminowych,

na których znajdować się będą bardzo różne

ceny. Szczególnie utrudniona jest obserwacja

kursów akcji, które znacząco spadły.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•38

Skale

• Skala logarytmiczna zachowuje takie

same odległości w ujęciu

procentowanym (względnym). Jeśli

zmianę ceny z 2 do 4 dzieli na wykresie

2 cm, to również wzrost ze 100 do 200

oznaczać będzie przesunięcie się w

górę o 2 cm. W obydwu wypadkach

notowania zmieniły się o 100%.

Teoria Dowa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•40

Teoria Dowa

• Za ojca klasycznej analizy technicznej

uznaje się Charles’a H. Dowa, który w dniu
3.07.1884

r.

opublikował

założenia

dotyczące tzw. średniej Dowa.

• Średnia obejmowała akcje zaledwie 11 firm,

w tym dziewięciu spółek kolejowych (Dow
Rails). W trzy lata później została ona
podzielona na dwa odrębne wskaźniki:

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•41

Teoria Dowa

• Średnią przemysłową obejmującą

akcje 12 firm przemysłowych – Dow
Jones Industrial Average (DJIA)

• Średnią transportową utworzoną na

bazie 20 firm transportowych – Dow
Jones

Transportation

Average

(DJTA)

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•42

Pierwotny skład średniej

DJIA

1. American Cotton Oil
2. American Sugar Refining
3. American Tabacco
4. Chicago Gas
5. Distilling & Cattle Feeding
6. General Electric
7. Laclede Gas Light
8. Nationa Lead
9. North American
10.Tennessee Coal, Iron & Railroad\
11.US Leather
12.Us Rubber

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•43

Teoria Dowa

Aktualnie w skład:
• DJIA wchodzi 30 spółek przemysłowych,
• DJTA - 20 spółek transportowych,
• DJUA (Dow Jones Utility Average) - 15

spółek użyteczności publicznej.

Razem 65 przedsiębiorstw stanowi
DJCA (Dow Jones Composite Average).

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•44

Teoria Dowa - 1

Średnie giełdowe tzn. DJIA i DJTA

dyskontują wszystko.

W stosunku do pierwszego kanonu

analizy technicznej zachodzi tutaj

istotna zmiana:

to nie rynek, ale

średnie giełdowe

są czynnikiem

dyskontującym.

Każdy

czynnik

zewnętrzny oddziałujący na popyt i

podaż znajduje swoje odzwierciedlenie

w średnich rynkowych.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•45

Teoria Dowa - 2

Wyróżniamy trzy rodzaje trendu:

główny, wtórny i krótkookresowy.

Trend wzrostowy ma miejsce wtedy,

gdy każdy kolejny szczyt i dołek
występuje na coraz wyższym poziomie.
O trendzie spadkowym możemy
mówić wtedy, gdy każdy kolejny dołek
i szczyt występują na coraz niższym
poziomie.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•46

Teoria Dowa - 2

Trendy główne trwają zazwyczaj od kilkunastu

miesięcy do kilkunastu lat.

Trendy wtórne stanowią korektę trendów

głównych. Wtórne trendy zniżkujące znoszą
część fali wzrostowej trendu głównego.

W przypadku wtórnych trendów zwyżkujących

możemy mówić o

korekcie technicznej

następującej

po

silnej

fali

deprecjacji

stanowiącej zniżkujący trend główny. Zazwyczaj
trendy wtóre trwają od kilku tygodni do kilku
miesięcy – rzadko dłużej.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•47

Teoria Dowa - 2

Trendy

krótkookresowe

zwane

również mniejszymi, przebiegają od
kilku godzin do kilku tygodni.

Składają się one na trendy wtórne –

często trend wtórny jest kompozycją
trzech ruchów trendów mniejszych.

Ich znaczenie w teorii Dowa jest

nieznaczne.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•48

Teoria Dowa - 2

Obecnie z uwagi na zwiększenie
tempa zawieranych transakcji i
upowszechnienie

handlu

elektronicznego

coraz większego

znaczenia

nabierają

trendy

mniejsze

, które mogą dzielić się na:

• sekundowe,
• minutowe
• godzinowe.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•49

Teoria Dowa - 3

Trend główny przebiega zazwyczaj w trzech

fazach. Pierwsza z nich to faza akumulacji

polegająca na skupowaniu akcji przez

najbardziej wytrawnych inwestorów

[1]

w

momencie, kiedy wszystkie niekorzystne

informacje są już zdyskontowane przez

rynek.
Liderami wzrostów w pierwszej fazie są

zazwyczaj firmy, których zyski są uzależnione

od poziomu stopu procentowej.

[1] W literaturze przedmiotu wytrawni gracze określani są
jak tzw. silne (mocne) ręce.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•50

Teoria Dowa - 3

Faza

druga,

w

której

uczestniczy

większość

inwestorów

podejmujących

swoje decyzje z wykorzystaniem analizy
technicznej,

charakteryzuje

się

szybkimi

wzrostami

cen

akcji

i

napływaniem na rynek coraz lepszych
informacji ekonomicznych.
Prym wiodą teraz spółki cykliczne, tj. takie
których zyski pozostają w ścisłym związku
z przebiegiem cyklu koniunkturalnego.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•51

Teoria Dowa - 3

W tej fazie dochodzi
do zmiany giełdowych
liderów.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•52

Teoria Dowa - 3

W trzeciej fazie biorą udział
masowo inwestorzy, przekonani, że
doskonałe wiadomości i prognozy
gospodarcze wywindują ceny do
niebotycznych rozmiarów.

W

ostatniej

fazie

rynku

obserwujemy nasilenie transakcji
o charakterze spekulacyjnym.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•53

Teoria Dowa - 3

Z punku widzenia kapitalizacji poszczególnych
firm należy odnotować fakt, że firmy o dużej
kapitalizacji i dobrych fundamentach

(tzw. blue

chips)

wzrastają w czasie pierwszych dwu faz

cyklu hossy.
W fazie trzeciej ich kurs praktycznie się nie
zmienia, oddając pola silnej aprecjacji cen akcji o
znacznie mniejszej kapitalizacji (zwanych

MidCap

od Middle Capitalization oraz

SmallCap

od Small

Capitalization)

lub

gorszych

wynikach

ekonomicznych (tzw.

High Flyers

czy też

Junk

Stocks

)

lub niskiej cenie giełdowej akcji (tzw.

Penny Stocks

).

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•54

Teoria Dowa - 3

W pobliżu szczytu hossy, tj. zakończenia
fazy trzeciej, inwestorzy, którzy nabyli
akcje w fazie początkowej, przystępują
do

realizacji zysków

, odsprzedając

akcji mniej doświadczonym inwestorom.

Trzecia

faza

trendu

wzrostowego

przechodzi stopniowo w

pierwszą fazę

bessy

,

kiedy

grono

inwestorów

przystępujących do realizacji zysków
systematycznie się powiększa.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•55

Teoria Dowa - 3

Ceny akcji minęły już swoje maksimum i
wykazują znacznie większą łatwość do
spadków niż wzrostów.
Pierwsza faza bessy przechodzi dość
gwałtownie w etap drugi zwany

paniką

.

Podaż akcji znacznie przewyższa popyt
wywołując gwałtowną zniżkę cen. Panika
zazwyczaj trwa od kilku dni do kilku tygodni.
Po osiągnięciu lokalnego dołka obserwujemy
zwyżkujący

trend

wtórny

wymazujący

znaczną część zniżki z okresu paniki.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•56

Teoria Dowa - 3

Trzecią fazą jest rozczarowanie.
Inwestorzy, którzy nabyli walory w trakcie
paniki oraz ci, którzy utrzymali pozycję długo w
czasie jej trwania, poddają się przystępując do
wyprzedaży

akcji.

Zniżce

towarzyszą

pogarszające się wiadomości ekonomiczne.
Na tym etapie wielu inwestorów nie wytrzymuje
psychicznie odwracając się na zawsze lub też na
stosunkowo długi okres czasu od giełdy.

Należy jednak zauważyć, że każda hossa i
każda bessa różnią się nieco przebiegiem
od siebie.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•57

Teoria Dowa - 3

Np. krach z 1929 r. zarejestrował aż

pięć faz paniki

, podczas gdy inne w

ogóle nie odnotowały tej fazy.
W ogólności można powiedzieć, że im

dłuższa i silniejsza hossa tym

dłuższa i silniejsza bessa po niej

następująca.
Hossa internetowa z przełomu 1999 /

2000 r. doprowadziła indeks Nasdaq do

niebotycznego poziomu 5000 punktów.

Bessa trwała prawie 3 lata.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•58

Teoria Dowa - 3

Drugą regułą, którą stosuje się do
oszacowania przybliżonego czasu
trwania bessy można sformułować w
następujący sposób:

bessa wymazuje ok. 50% wzrostu
poprzedzającej ją hossy i trwa
zazwyczaj od ¼ do 1/3 czasu
poprzedzającej ją hossy.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•59

Teoria Dowa - 4

Średnie rynkowe muszą się nawzajem

potwierdzać.

Każdy

istotny

sygnał

zapowiadający hossę lub bessę musi zostać

potwierdzony przez wskazania DJIA i DJTA.
W przypadku, kiedy tylko jedna z tych

średnich daje sygnał zajęcia lub likwidacji

pozycji długiej – sygnał ten nie jest zdaniem

Dowa wiarygodny.
Ważne, aby potwierdzenie wskazań jednej

średniej przez drugą wystąpiło stosunkowo

szybko – zdaniem twórcy teorii co najwyżej na

przestrzeni trzech miesięcy od wystąpienia

pierwszego wskazania.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•60

72

74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

5000

10000

15000

DJTA

DJIA

Dow Jones Indu Average, Dow Jones Trans Average (USA)

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•61

2001 A M J J A S O N D 2002 A M J J A S O N D 2003 A M J J A S O N D 2004 A M J J A S O N D 2005 A M J J A S O N D 2006 A M

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

x100

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

x100

Trend wzrostowy na wolumenie

Volume

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

2400

2500

2600

2700

2800

2900

3000

3100

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

2400

2500

2600

2700

2800

2900

3000

3100

WIG20

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•62

Teoria Dowa - 5

• Zmiana wolumenu stanowi potwierdzenie

trendu.

• Obroty mają tendencję wzrostu z trendem

głównym.

• W czasie rynku byka wolumen wzrasta

podczas zwyżki a maleje podczas zniżki.

• I odwrotnie, w czasie bessy wolumen wzrasta

podczas zniżki i maleje podczas zwyżki.

• Tendencję tę obserwujemy także podczas

trendów wtórnych.

• Należy podkreślić, że analiza wolumenu obrotu w teorii Dowa

jest aspektem drugorzędnym – najważniejszy jest sam ruch cen.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•63

Teoria Dowa - 6

•

Trend jest kontynuowany dopóki nie
pojawią się definitywne oznaki jego
odwrócenia.

•

Istniejący trend wykazuje tendencję do
kontynuacji swojego dotychczasowego
kierunku.

•

Sygnał zmiany trendu może nastąpić w
każdej chwili, ale dopóki nie następuje, gracz
giełdowy musi szanować ustalony trend.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•64

Teoria

Dowa -

6

• O zmianie trendu ze wzrostowego na

spadkowy będziemy mówić wtedy, gdy kolejna

zwyżka (punkt C) nie zdoła przekroczyć

poprzedniego szczytu (punkt A), a kolejna

zniżka cen (punkt D) przełamała poziom dołka

występującego po pierwszym szczycie (punkt

B).

• W tym przypadku sygnał sprzedaży zostaje

wygenerowany w momencie przebicia poziomu

pierwszego dołka (punkt S).

A

B

C

D

S

A

B

C

K

D

Zmiana trendu wzrostowego
na spadkowy. Sygnał
sprzedaży w S.

Zmiana trendu spadkowego na
wzrostowy. Sygnał kupna w K.

Hossa

Bessa

Hossa

Bessa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•65

Teoria

Dowa - 6

• Zmiana trendu spadkowego na wzrostowy

występuje, gdy kolejna zniżka (punkt C) nie
zdoła przekroczyć poprzedniego dołka (punkt
A), a kolejna zwyżka cen (punkt D) przebije
szczyt występujący po pierwszym dołku (punkt
B).

• Sygnał kupna zostanie utworzony w momencie

przebicia pierwszego szczytu (punkt K).

A

B

C

D

S

A

B

C

K

D

Zmiana trendu wzrostowego
na spadkowy. Sygnał
sprzedaży w S.

Zmiana trendu spadkowego na
wzrostowy. Sygnał kupna w K.

Hossa

Bessa

Hossa

Bessa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•66

Teoria Dowa - 6

A

B

C

D

S

A

B

C

K

D

Zmiana trendu wzrostowego
na spadkowy. Sygnał
sprzedaży w S.

Zmiana trendu spadkowego na
wzrostowy. Sygnał kupna w K.

Hossa

Bessa

Hossa

Bessa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•67

Rynek po teorii Dowa

• Wraz z powstaniem teorii Dowa rozpoczął

się proces tworzenia wykresów spółek i

indeksów giełdowych.

• W początkowej fazie na wykres nanoszona

była jedynie cena zamknięcia i data sesji.

• Kolejnym

krokiem

było

powstanie

wykresów punktowo - symbolicznych i

słupkowych oraz dodanie wolumenu

obrotu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•68

Rynek po teorii

• Następnie

zaczęto

stosować

skalę

półlogarytmiczną

[1]

, odwróconą

[2]

a także

nanoszenie

różnych

wskaźników

nad

wykresem słupkowym danego aktywu.

• Wraz z powstaniem pierwszych wykresów

analizy technicznej rozpoczęły się badania
nad prawidłowościami wykazywanymi przez
trendy i kanały wzrostowe, spadkowe i
horyzontalne, poziomami wsparcia i oporu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•69

Rynek po teorii

•

[1]

Skala półlogarytmiczna to taka,

w której na osi pionowej stosuje
się skalę logarytmiczną, natomiast
oś pozioma odzwierciedla, tak jak
w pozostałych przypadkach, upływ
czasu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•70

Rynek po teorii

•

[2]

W skali odwróconej wyższe ceny akcji, z

układu standardowego, będą znajdowały się

bliżej osi poziomej niż ceny niższe.

• W związku z tym trend spadkowy z układu nie

odwróconego, przejdzie w trend wzrostowy w

układzie odwróconym.

• Odwrócenie

skali

umożliwia

często

dostrzeżenie

formacji

niewidocznych

w

układzie standardowym.

• Bardzo często też w skali odwróconej

przedstawia się oscylatory i wskaźniki

ujemnie skorelowane z ruchem ceny.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•71

• Wg teorii Dowa gdy mamy hossę

akcje zwyżkują średnio o 35%

• W ciągu ostatnich 100 lat teoria

Dowa tylko siedem razy
niepoprawnie prognozowała
symptom hossy

• Gdy teoria wskazuje bessę, akcje

tracą średnio po 6% wartości

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•72

7

14 21 28 4

11

August

18 25 1

8

15

September

22 29 6

13

October

20 27 3

10 17

November

24 1

8

15

December

22

5

12

2004

19 26 2

9

February

16

0

10000

30000

x10

Volume, Accumulation/Distribution, Chaikin A/D Oscillator

40

45

50

55

60

65

70

40

45

50

55

60

65

70

AGORA, Parabolic SAR

-2

-1

0

1

2

3

-2

-1

0

1

2

3

MACD

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•73

7

14 21 28 4

11

August

18 25 1

8

15

September

22 29 6

13

October

20 27 3

10 17

November

24 1

8

15

December

22

5

12

2004

19 26 2

9

February

16

0

10000

30000

x10

Volume, Accumulation/Distribution, Chaikin A/D Oscillator

65

60

55

50

45

40

65

60

55

50

45

40

Skala półlogarytmiczna i odwrócona

AGORA, Parabolic SAR

-2

-1

0

1

2

3

-2

-1

0

1

2

3

MACD

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•74

Rynek po teorii

• Wraz z nimi analiza techniczna

rozpoczęła wykorzystywanie złotej
proporcji i ciągów Fibonacciego, co
zaowocowało wytworzeniem takich
narzędzi jak:

• wachlarze Fibonacciego,
• strefy czasowe Fibonacciego
• poziomy zniesienia Fibonacciego.

Trendy

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•76

Linie trendu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•77

Co to jest trend?

• Trend to kierunek (tendencja),

w którym podążają ceny.

• Nie poruszają one się w linii

prostej, ale tworzą na wykresie
serie szczytów i dołków, trend
to kierunek, w jakim układają
się na wykresie szczyty i dołki.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•78

Trend wyznaczanie

• Znacznie linii trendu określają dwa

czynniki: czas jaki obejmują i liczba
odbić od niej.

• Im dłuższy okres czasu linia

obejmuje i im więcej razy
powstrzymała ruch cen, tym
większe przypisuje się jej znaczenie.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•79

Podział trendów

1. Wzrostowe

2. Spadkowe

3. Horyzontalne (boczne)

 

 

 

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•80

Podział trendów

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•81

Trend wzrostowy,

spadkowy i boczny

• Z trendem wzrostowym mamy do czynienia

wtedy, kiedy kolejne szczyty i dołki
znajdują się na coraz wyższym poziomie

• W trendzie spadkowym kolejne szczyty i

dołki znajdują się na coraz niższym
poziomie.

• W trendzie bocznym szczyty i dołki

powstają mniej więcej na tej samej
wysokości

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•82

Lina trendu

wzrostowego

• Linia trendu wzrostowego jest

prostą biegnącą prawo skośnie
ku górze wzdłuż punktów
wyznaczonych przez dna
kolejnych korygujących zniżek.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•83

Trend

wzrostowy

• Aby wyznaczyć trend zwyżkujący należy wyodrębnić dwa

minima cenowe (1,2) przy czym drugie musi zostać
ustalone na wyższym poziomie niż pierwsze.

• Minima te muszą być oddalone od siebie przynajmniej o

pewien odcinek czasu, a pomiędzy nimi kurs musi
wyraźnie odejść (oddalenie od linii trendu) od
wyznaczanej właśnie linii trendu.

• Potwierdzenie trendu następuje, gdy kolejne minimum

cenowe (3) utworzy się na tej linii lub w jej pobliżu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•84

Trend

wzrostowy

• Istnieją trzy kryteria ważności (w sensie technicznym)

trendu zwyżkującego:

– ilość potwierdzeń

: większa liczba dołków na linii bądź blisko

niej świadczy o większej sile trendu, tzn. każdy test trendu

podkreśla jego znaczenie

– odległość między punktami wyznaczającymi trend:

im

większy jest odstęp (w czasie) pomiędzy dołkami, tym

silniejszy trend

– kąt nachylenia:

im mniej stroma jest linia trendu, tym

większe jest jej znaczenie (tym trudniej trend będzie przebity

i tym ważniejszy jest sygnał sprzedaży po przebiciu trendu).

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•85

Trend wyznaczanie

• Wiarygodność przełamania

zwiększa odpowiednia dynamika i
rosnący wolumen.

• Po przełamaniu często występuje

ruch powrotny, dla którego
graniczeniem jest pokonana
wcześniej linia trendu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•86

Trend

wzrostowy

• Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany, jeśli kurs przebija w

dół linię trendu (o co najmniej 3% w przypadku akcji, lub 2% w

przypadku indeksu – filtry cenowe).

• Uwaga 1:

Bardzo duży wzrost wolumenu obrotów podczas

przebicia linii trendu, a potem natychmiastowy powrót kursu

do tej linii może oznaczać fałszywy sygnał sprzedaży –

pułapka

hossy

.

• Uwaga 2:

Na początku głównego trendu wzrostowego

poprawnie wyznaczona linia najczęściej przebiega przez drugie

i trzecie minimum (a nie przez pierwsze i drugie). Wolumen

obrotów powinien potwierdzać trend tzn. powinien osiągać

wyższe wartości, gdy kurs wyznacza nowe maksima.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•87

Trend

wzrostowy

- taktyka

gry

• Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu

sprzedaj natychmiast

• Przy dużym oddaleniu się ceny od linii trendu

można sprzedać walory i odkupić je ponownie przy
linii trendu

• Jeśli nie posiadasz akcji:

• Dokupowanie walorów ma miejsce przy linii trendu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•88

Przykład

1997

1998

1999

2000

2001

2002 2003

2004

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

Przebicie trendu wzrostowego

i

U

T

[

BAUMA

BAUMA

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•89

Trend spadkowy - boczny

• Linia trendu spadkowego jest prostą

biegnącą prawo skośnie w dół
wzdłuż punktów wyznaczonych
przez wierzchołki kolejnych zwyżek.

• Także w przypadku trendu

bocznego, dolne i górne jego
ograniczenie, nazywa się liniami
trendu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•90

Trend

spadkowy

• Aby wyznaczyć trend zniżkujący należy wyodrębnić

dwa maksima cenowe (1,2) przy czym drugie musi
zostać ustalone na niższym poziomie niż pierwsze.

• Maksima te muszą być oddalone od siebie

przynajmniej o pewien odcinek czasu (np. tydzień),
a pomiędzy nimi kurs musi wyraźnie odejść od
wyznaczanej właśnie linii trendu.

• Potwierdzenie trendu następuje, gdy kolejne

maksimum cenowe (3) utworzy się w jego pobliżu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•91

Trend

spadkowy

• Istnieją trzy kryteria ważności (w sensie

technicznym) trendu zniżkującego:

– ilość potwierdzeń:

większa liczba szczytów na linii bądź

blisko niej świadczy o większej sile trendu, tzn. każdy test
trendu podkreśla jego znaczenie

– odległość między punktami wyznaczającymi trend:

im

większy jest odstęp (w czasie) pomiędzy szczytami, tym
silniejszy trend

– kąt nachylenia:

im mniej stroma jest linia trendu, tym

większe jest jej znaczenie (tym trudniej trend będzie
przełamany).

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•92

Trend

spadkowy

• Uwaga:

Przebicie w górę linii trendu

zniżkującego nie jest sygnałem kupna (może
być traktowane jako sygnał przygotowawczy) –

Kontrowersyjny punkt.

• Wolumen obrotów powinien potwierdzać trend

tzn. powinien osiągać wyższe wartości, gdy kurs
wyznacza nowe minima.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•93

Trend

spadkowy

- taktyka

gry

• Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nie sprzedałeś wcześniej, sprzedaj przy

potwierdzeniu trendu (trzeci punkt zwrotny)

• Jeśli nie posiadasz akcji:

• jeśli nastąpi wybicie w górę (W) przygotuj się do

zakupu - czekaj na inne sygnały kupna

(tutaj

kupują już agresywni gracze)

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•94

Trend wzrostowy – spadkowy –

taktyka gry

• Zawsze na początku analizy powinieneś wyznaczyć na

wykresie linie trendu i inwestować w zgodzie z trendem

głównym. Trendy pozwalają na zabezpieczenie przed zbyt

wczesnym wyjściem z rynku przy inwestycjach

długoterminowych.

• Ważne informacje dotyczące trendów:
• Trendy główne zwykle trwają przez długi okres czasu i w tym

czasie kursy akcji przebywają długą drogę.

• Ogromne zyski można by osiągnąć kupując na samym dnie

bessy, a sprzedając na samym szczycie hossy.

• Nie jest możliwe wykonanie ruchów opisanych w punkcie

powyżej.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•95

Trend wzrostowy – spadkowy –

taktyka gry

• Jest możliwe uniknięcie kupowania pod koniec hossy.
• Możliwe jest osiągnięcie zysków przy inwestycjach zgodnych z

trendem głównym, w trendzie drugorzędnym, a czasami nawet
na akcjach poruszających się przeciwnie do trendu głównego.

• Największe i najpewniejsze zyski można osiągnąć inwestując w

trendzie głównym przez większą część czasu jego trwania ale
nie w początkowej ani końcowej fazie tego trendu.

• Dlatego kapitał należy inwestować w największym stopniu w

środkowej fazie trendu głównego.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•96

Trend boczny

• Trend boczny obrazuje równowagę sił

między popytem i podażą.

• Szczyty i dołki położone są mniej

więcej na tym samym poziomie.

• Górne ograniczenie trendu bocznego,

na którym zostaje powstrzymany

wzrost, nazywane jest linią oporu.

• Dolne ograniczenie, które

powstrzymuje spadek cen, to linia

wsparcia.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•97

• Aby wyznaczyć kanał horyzontalny należy wyodrębnić dwa minima

cenowe (1,2) określające dolną poziomą krawędź kanału (trend

czerwony) oraz dwa maksima (A,B) wyznaczające prostą równoległą

do dolnej krawędzi (trend niebieski).

• Jeśli kurs porusza się w kanale, sygnałem kupna jest spadek w

okolicę dolnej jego krawędzi, a sygnałem sprzedaży wzrost w

pobliże górnego ograniczenia kanału.

• Jeżeli po dojściu kursu do górnej krawędzi następuje dalszy wzrost i

jej przebicie przy zwyżce wolumenu obrotów - zostaje

wygenerowany sygnał kupna.

• Jeżeli natomiast po spadku kursu do dolnej krawędzi kanału

następuje dalsza zniżka i przebicie tej krawędzi - zostaje

wygenerowany sygnał sprzedaży.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•98

• Pozycja długa:

• jak tylko ustali się czerwona linia trendu (1,2) wyznaczamy

prostą równoległą przechodzącą przez punkt (A) i od tego
czasu sprzedajemy blisko tej prostej a kupuj blisko czerwonej
linii trendu (posługujemy się oscylatorami)

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu

sprzedajemy natychmiast (stop loss)

• Bez akcji

• kupujemy blisko czerwonej linii trendu począwszy od punktu

(3) a sprzedawaj blisko niebieskiej linii trendu

• Uwaga: Jeśli nastąpi wybicie w górę z kanału potwierdzone

wzrostem wolumenu obrotów można kupować na korekcie

.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•99

Trend boczny - LINIA

• Linia to horyzontalny ruch cen o bardzo

wąskim zakresie i w zasadzie oznacza po

prostu trend boczny.

• Linie stanowić mogą zarówno o

zakończeniu poprzedzającego je trendu,

mogą również być jedynie przerwą w

dotychczasowym ruchu cen.

• Linia to ruch cen trwający dwa, trzy tygodnie

lub dłużej, w czasie którego to okresu

odchylenia cen wahają się w granicach 5%. Taki

ruch wskazuje albo na akumulację, albo na

dystrybucję.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•100

Trend boczny - LINIA

Jednocześnie odchylenia powyżej granicy

linii w górę wskazują na akumulację i

przepowiadają wyższe ceny.

Spadki poniżej linii wskazują na

dystrybucję i przepowiadają niższe

ceny, które z pewnością wystąpią.

Zgodnie z tą definicję linię uznaje się za

odmianę trendu bocznego - to drugie

pojęcie jest szersze.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•101

Baza

(linia)

i wybicie

• Podczas kształtowania się formacji bazy kurs porusza

się w bardzo wąskim zakresie cen przy dość
regularnym niskim wolumenie obrotów. Im dłużej
kształtuje się baza, tym większy powinien być ruch cen
po wybiciu. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po
wybiciu przez górne ograniczenie formacji (W). Podczas
wybicia powinien nastąpić znaczny wzrost wolumenu
obrotów.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•102

Baza

(linia)

i wybicie

- taktyka

gry

•

Jeśli posiadasz akcje:

•

sprzedaj na wybiciu w górę i odkup akcje na korekcie

po wybiciu

•

jeśli nastąpi wybicie w dół sprzedaj natychmiast

•

Jeśli nie posiadasz akcji:

•

kupuj dopiero po wybiciu w górę (potwierdzonym

wzrostem wolumenu obrotów) na korekcie po wybiciu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•103

Odwrócenie linii trendu

• Odwrócenie trendu odbywa się

w trzech etapach:

• przełamanie linii trendu,
• ponowny test ostatniego dołka /

szczytu,

• początek nowej tendencji.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•104

Przełamanie linii trendu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•105

Przełamanie linii trendu

• Punkt 1 - po przełamaniu spadkowej linii trendu

rozpoczyna się wzrost. Ale zwyżka dość szybko załamuje

się i ceny ponownie spadają w kierunku ostatniego dołka.

Punkt 2 - wsparcie, które wyznacza ostatni dołek,

okazuje się dostatecznie silne, żeby powstrzymać napór

podaży. Kurs akcji ponownie zaczyna rosnąć.

Punkt 3 - zbliżamy się do szczytu, na którym zakończyła

się poprzednia fala wzrostowa. Opór okazuje się za słaby,

żeby powstrzymać kupujących. Z dużym impetem i przy

zwiększonym wolumenie opór zostaje przełamany.

Rozpoczyna się trend wzrostowy.

To sygnał zachęcający do kupna akcji.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•106

Wachlar

z

• Wachlarz. Jest to pęk linii wychodzących z jednego

punktu, które tworzą linie wsparcia (względnie oporu)
dla kształtujących się w kolejnych okresach linii
trendu.

• Oznacza to sytuację, kiedy w następujących po sobie

okresach powstają odmienne trendy cenowe.
Przy rynku zwyżkującym formacja ta sygnalizuje
stopniowe osłabienie.

• Dawna linia wsparcia tego trendu staje się w tej

formacji na krótki czas, linią oporu. Ostrzeżenia o
zmianie przychodzą tu stopniowo.

A

B

C

D

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•107

Wachlarz

• Przekroczenie linii pierwszej i drugiej jest

poważnym sygnałem niebezpiecznego
zwrotu trendu cenowego.

• Przekroczenie trzeciej linii

zdecydowanie oznacza ukształtowanie
się nowego niekorzystnego poziomu cen.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•108

Wachlarz

• Podobne rozumowanie należy zastosować

w przypadku wachlarza występującego

przy trendzie zniżkującym.

• Wówczas pojawienie się tej formacji

oznacza poprawę trendu cenowego.

• Formację tę możemy znaleźć analizując

tylko dość długie okresy.

• W krótkich odcinkach czasu można bowiem

pomylić trend z przejściowymi

fluktuacjami.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•109

A

B

C

D

Przebicie
kolejnych linii
trendu w:
B, C i D

Opór

Wachlarz - przykład

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•110

Linie trendu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•111

Trend przyspieszony

• Zadaniem linii trendu jest jak najlepsze

oddanie tempa trendu.

• Jeśli dotychczasowy trend przyspiesza,

konieczne jest czasem wykreślenie
bardziej stromo nachylonej linii trendu.

• Nową linię trendu nazywamy w takiej

sytuacji przyspieszoną linią trendu, a
wcześniejszą linię, właściwą linią trendu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•112

Trend przyspieszony

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•113

Trend przyspieszony -

hiperbola

Hiperbola zwyżkująca

Wzrost wolumenu
obrotu przy
wybiciu w górę

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•114

Trend przyspieszony -

hiperbola

Hiperbola
zniżkująca

Wzrost wolumenu
oborotu na spadku

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•115

Hiperbola wzrostowa

February March

April

May

June

July

August

September October

NovemberDecember 2004

February

10000

30000

x100

10000

x10

Volume, Accumulation/Distribution, Chaikin A/D Oscillator

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100

Boryszew

BORYSZEW Zaklady Chemiczne

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•116

Podział trendów - czas

• Trendy dzielą się na trzy rodzaje ze

względu na czas kształtowania i ich
znaczenie dla ruchów cen.

• Trend główny (długoterminowy) to - szeroki

podstawowy trend, ogólnie znany jako
znany jako hossa lub bessa, trwający przez
okres od nieco poniżej roku do kilku lat.

• Różne źródła podają różny minimalny czas

trwania trendu długoterminowego.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•117

Trend

• Istnieją dwa ważne czynniki, określające

istotność linii trendu:

• Pierwszy czynnik to ilość punktów, przez

które przebiega linia trendu - im więcej
punktów, tym znaczenie linii trendu jest
większe.

• Drugi czynnik to czas, jaki minął od ostatniego

testu linii trendu - im dawniej wykres kursu
próbował pokonać linię trendu, tym mniejszą
możesz przywiązywać do niej wagę.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•118

Podział trendów - czas

• Przyjmuję, że ruch cen w ramach

tej tendencji nie powinien być
krótszy niż dziewięć miesięcy.

• Oprócz hossy i bessy, także trendy

boczne mogą mieć charakter
długoterminowy.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•119

Podział trendów - czas

• Trend średnioterminowy trwa od miesiąca

do 9 miesięcy. (inni 3 tygodnie – 3 miesiące)

• Wyróżnić można dwa rodzaje trendów

średnioterminowych.

• Pierwszy to trendy zgodne z trendem

wyższego rzędu - nazywane głównymi

trendami średnioterminowymi.

• Trendy średnioterminowe, których kierunek

jest przeciwny do trendu głównego,

nazywamy trendami wtórnymi.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•120

Podział trendów - czas

• Trendy krótkoterminowe trwają do

czterech tygodni.

• Mają najmniejsze znaczenie i są

najtrudniejsze od wychwycenia.

• Często tworzą trendy wyższego

rzędu (średnioterminowe)

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•121

 

                                                           

                                                                                        

                                                              

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•122

 

 

 

 

 

 

• Punkty 1 i 4 wyznaczają długoterminowy trend wzrostowy.
• Fale wzrostowe widoczne między punktami 1 i 2 oraz 3 i 4

to średnioterminowe trendy główne, których kierunek jest
zgodny z trendem wyższego rzędu.

• Spadki zawarte między punktami 2 i 3 oraz 4 i 5 to

korekty wtórne, czyli trendy średnioterminowe, których
kierunek jest przeciwny do trendu głównego.

• Punkty a, b, c, d, e, f, g i h wyznaczają trendy

krótkoterminowe - ich znaczenie jest niewielkie.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•123

Podział trendów

W

szczególności

wyróżnia

się

jeszcze

istnienie

trendów

wewnętrznych (wzrostowych lub
spadkowych). Identyfikacji trendu
dokonuje się m.in. na podstawie:

• Linii trendu
• Średnich kroczących
• Kanałów

trendu

i

ich

przełamania

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•124

Podział trendów

Poszczególne trendy wzrostowe
(spadkowe) dzielą się jeszcze na
słabo, umiarkowanie i silnie
wzrostowe.
Kwestia pomiaru siły trendu jest
umowna, niemniej w literaturze
przedmiotu można spotkać cały
szereg publikacji poświęcony
wyłącznie temu zagadnieniu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•125

Podział trendów – V.

Sperandeo

Podział wg tzw. faz technicznych

[1]

:

• Faza akumulacji – zakupy dokonywane

są przez długoterminowych inwestorów

• Faza dystrybucji - sprzedaż jest

realizowana przez długoterminowych

inwestorów

• Ruch w górę lub w dół
• Konsolidacja – dostosowywanie się cen

w potwierdzonym trendzie po realizacji

zysków.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•126

Podział trendów – V.

Sperandeo

[1]

Przez fazę techniczną autor rozumie

odpowiedni układ linii powiązany w
określony sposób z wielkością obrotów.
Linią natomiast jest ruch cen trwający
trzy tygodnie lub dłużej, w czasie
którego odchylenia cen od obu średnich
(tj. Dow Jones Industrial Average i Dow
Jones Transportation Average) wahają
się w granicach około 5%.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•127

Podział trendów –

R. Koppela

i H. Abbela

Akumulacja – mały wolumen
obrotu, mała liczba otwartych
kontraktów i małe zmiany cen w
ciągu dnia. Wszystko związane z
rynkiem

jest

nieciekawe

i

zniechęcające.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•128

Podział trendów –

R. Koppela i H.

Abbela

Główna - zaczyna się od wybicia i dłuższego wzrostu, który

wynosi kurs ponad poziom akumulacji.

Nie widać żadnych przyczyn zwyżki ani w sytuacji

fundamentalnej ani w stanie publicznych wiadomości.

Obrót rośnie, ale zmienność rynku pozostaje niewielka. W

czasie trwania tej fazy do wiadomości publicznej

docierają informacje uzasadniające rozwijający się

właśnie

trend,

czemu

towarzyszy

zwiększone

zainteresowanie rynkiem.

Zmienność rynku rośnie, podobnie jak zakres dziennych zmian

cen. Upowszechnia się przekonanie o dalszych wzrostach.

W ten sposób trend wchodzi w kolejną fazę.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•129

Podział trendów –

R. Koppela i H.

Abbela

Dystrybucja

–

długoterminowi

inwestorzy, którzy zajęli długie pozycje
na etapie akumulacji, wykorzystują
publiczne zainteresowanie giełdą do
wyjścia z rynku. W tej fazie rynek
charakteryzuje

znaczna

zmienność,

rekordowy

poziom

otwartych

kontraktów, duży wolumen obrotu. W
tym

czasie

giełdzie

towarzyszy

zainteresowanie mediów.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•130

Podział trendów –

W. Gann

Trend możemy uznać za silnie wzrostowy, gdy

linia trendu utworzona na akcjogramie w skali
nominalnej

(nie

półlogarytmicznej)

jest

większa niż

45

stopni.

W przypadku, gdy linia ta ma nachylenie mniejsze

niż 45 stopni, mówimy o powolnym trendzie
wzrostowym.

Dla linii trendu wzrostowego nachylonej pod

kątem 45 stopni przyjmuje się określenie 1:1.

Dla W. Ganna miarą pomiaru siły trendu był kąt

jego nachylenia do osi czasu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•131

Nachylenie linii trendu – A.

Elder

Kąt nachylenia linii trendu jest
najważniejszą informacją, jakiej
nam ona dostarcza.

A

C

Kąt nachylenia linii trendu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•132

Nachylenie linii trendu – J.

Murphy

•

Miarą siły trendu są także proporcje zachodzące
między poszczególnymi ruchami cen.

•

Korekta poprzedniej fali znosi bardzo często
33%, 50% lub 66% zasięgu jej ruchu. Minimalna
korekta wynosi 33%, a maksymalna 66%.

•

W przypadku korekty silnego trendu wzrost lub
spadek cen wynosi w przybliżeniu jedną trzecią
uprzedniego ruchu.

•

Maksymalne zniesienie poprzedniego ruchu
wynosi 66% i obszar ten ma znaczenie krytyczne.
Jeśli dotychczasowy trend ma być kontynuowany,
korekta nie może być głębsza niż 66%.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•133

Metody AT służące do śledzenia

trendu

Analiza techniczna wypracowała cały szereg
metod służących do pomiaru siły trendu i
rynku.
Można tutaj wymienić chociażby wskaźnik
ADX, Stochastic czy też

wstęgę Bollingera

(zwykłe, ważone, ekspotencjalne) średnie
kroczące a także cała gama wskaźników
wyprzedzających trend i podążających za
trendem takich jak: MACD, DI, OBV, A/D, ROC,
RSI, CCI, Williams %R, należących już do
kanonów analizy technicznej.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•134

Kanały trendowe

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•135

Kanał wzrostowy – przykład

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•136

Kanały trendowe

• Kanały trendowe podobnie jak linie trendu

wyznaczają przede wszystkim kierunek

bieżącej tendencji.

• Na tej podstawie dzielą się na trzy grupy:

wzrostowe, spadkowe oraz boczne

(horyzontalne).

• Tworzy je układ dwóch równoległych

względem siebie linii przebiegających po

lokalnych maksimach oraz minimach

cenowych.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•137

Kanały trendowe

• Dominującą zaletą kanałów trendowych

są przede wszystkim bardzo wyraźnie
pokazane poziomy wsparcia i oporu,
które wyznaczają oczywiście punkty
zwrotne w granicach kanału.

• Niejednokrotnie po wybiciu z kanału

trendowego, zasięg ruchu jest co
najmniej równy jego wysokości.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•138

Kanał

wzrostowy

• Aby wyznaczyć kanał zwyżkujący należy wyodrębnić dwa

minima cenowe (1,2) określające czerwony trend

wzrostowy oraz dwa maksima (A,B) wyznaczające prostą

równoległą do linii trendu (niebieski trend wzrostowy).

• Jeśli kurs porusza się w kanale, sygnałem kupna jest

spadek w okolicę dolnej krawędzi kanału (czerwonej linii

trendu), a sygnałem sprzedaży wzrost w pobliże górnego

ograniczenia kanału (niebieskiej linii trendu).

• Wolumen obrotów powinien rosnąć gdy kurs wyznacza

nowe maksima, a maleć podczas zniżek kursu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•139

Kanał

wzrostowy

- taktyka

gry

• Jeśli posiadasz akcje:

• jak tylko ustali się czerwona linia trendu (1,2) wyznacz prostą

równoległą przechodzącą przez punkt (A) i od tego czasu sprzedawaj

blisko tej prostej a kupuj blisko linii trendu

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu sprzedaj natychmiast

• Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj blisko czerwonej linii trendu począwszy od punktu (3) a

sprzedawaj blisko niebieskiej linii trendu

• Uwaga: W przypadku, gdy kanał nie jest bardzo stromy możesz też

kupować na korekcie po wybiciu w górę przez niebieską linię trendu

(jeśli wybicie zostało potwierdzone wzrostem wolumenu obrotów).

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•140

Kanał spadkowy

• Aby wyznaczyć kanał zniżkujący należy wyodrębnić dwa

maksima cenowe (1,2) określające niebieski trend

zniżkujący oraz dwa minima (A,B) wyznaczające prostą

równoległą do linii trendu (czerwony trend zniżkujący).

• Przy dojściu do górnej krawędzi kanału (3) następuje

wygenerowanie sygnału sprzedaży.

• Wolumen obrotów powinien rosnąć gdy kurs wyznacza

nowe minima, a maleć podczas zwyżek kursu.

• Uwaga: Już po ustanowieniu drugiego maksimum (2)

można wyznaczyć prostą równoległą do niebieskiej linii

trendu przechodzącą przez punkt (A), co umożliwia

wcześniejsze rozpoznanie kanału.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•141

Kanał

spadkowy

- taktyka gry

• Jeśli posiadasz akcje:
• jeśli nie sprzedałeś wcześniej, sprzedaj przy

potwierdzeniu niebieskiego trendu spadkowego (3)

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•142

Linia oporu i

linia wsparcia

• Jeśli założymy, że ruch cen wyrysował punkty

A,B,C,D,E, to należy przewidzieć cenę jaką osiągnie
zniżka na poziomie podtrzymania w punkcie F.

• Punkt F jest wtedy idealnym momentem kupna. Po

kupnie w punkcie F wystarczy trzymać akcje do
przewidywanego punktu G, który jest na poziomie
wyznaczonym przez linię oporu.

• W punkcie G sprzedaje się akcje

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•143

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•144

Poziom wsparcia i oporu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•145

Poziom oporu

• Poziom oporu to "strefa, w której

aktywność podaży jest na tyle
wysoka,
że zaspokaja wszystkie oferty kupna
i jeszcze jest w stanie przez dłuższy
czas powstrzymać wzrost cen".

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•146

Poziom wsparcia

• Poziom wsparcia to strefa, "w

której popyt jest na tyle silny,
że jest
w stanie zatrzymać spadek cen
przez dłuższy okres."

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•147

Jak powstają poziomy

wsparcia i oporu

• Poprzednie maksima i minima

cenowe

• Średnie ruchome
• Linie trendu
• Określone punkty w formacjach.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•148

Waga poziomu

• Dwa parametry określają znaczenie

obszarów wsparcia i oporu.

• Po pierwsze - im większa była aktywność

inwestorów w czasie kształtowania
szczytu bądź dołka, tym większe ma on
znaczenie.

• Po drugie - waga wsparcia i oporu maleje

w miarę jak notowania oddalają się od
nich.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•149

Ruch mierzony

A

B

C

D

AB=CD

BC=1/2 AB

Kąt
alfa

Kąt
alfa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•150

Ruch mierzony

• Czas tworzenia odcinka AB =

czasowi tworzenia odcinka CD

• Ruch mierzony obserwowany jest

w trendach głównych.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•151

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•152

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•153

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•154

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•155

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•156

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•157

Linia oporu i

linia wsparcia

• Jeśli założymy, że ruch cen wyrysował punkty

A,B,C,D,E, to należy przewidzieć cenę jaką osiągnie
zniżka na poziomie podtrzymania w punkcie F.

• Punkt F jest wtedy idealnym momentem kupna. Po

kupnie w punkcie F wystarczy trzymać akcje do
przewidywanego punktu G, który jest na poziomie
wyznaczonym przez linię oporu.

• W punkcie G sprzedaje się akcje

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•158

Reguła siedmiu

• Stosuje się mnożniki:
• 7/5=1,4
• 7/4=1,75
• 7/3=2,33
• 7/2=3,5
• Zestaw poziomów docelowych uzyskuje się,

mnożąc przez te wielkości pierwszy ruch

hossy i dodając wynik do poziomu dołka

• Podczas bessy odejmuje się go od poziomu

szczytu.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•159

Reguła siedmiu

• Artur Sklarew – twórca tej metody

sugeruje aby:

• Mnożniki 1,75; 2,33 i 3,5 stosować

podczas hossy

• Mnożniki 1,4; 1,75 i 2,33 podczas

bessy

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•160

162 pkt

Poziom 2 =
1465+1,75x16
2 = 1749

Dno 1465

Poziom 3 =
1465+2,33x
162=1843

Poziom 4 =
1465+3,5x
162=2032

Reguła siedmiu - hossa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•161

Reguła siedmiu - bessa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•162

Poziom bezpieczeństwa

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•163

Poziom

bezpieczeństwa

• Przy każdym zakupie akcji musi być wyznaczony

poziom bezpieczeństwa. Zabezpiecza on przed
stratami w przypadku niezgodnego z oczekiwaniami
zachowania rynku.

• Poziom ten najczęściej ustala się nieco poniżej

ostatniego lokalnego minimum przed wykonaniem
transakcji kupna.

• Jeśli zakup nastąpił na korekcie oznaczonej na

rysunku kolorem zielonym, to poziom
bezpieczeństwa należy wyznaczyć nieco poniżej
ostatniego lokalnego minimum przed zakupem (B1).

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•164

Poziom

bezpieczeństwa

• W miarę wzrostu ceny poziom bezpieczeństwa

może być podwyższany, nie może być jednak

nigdy obniżany. Podwyższanie poziomu

bezpieczeństwa powinno odbywać się po

przebiciu ostatniego maksimum (M). Nowy

poziom bezpieczeństwa powinien znaleźć się

nieco poniżej najbliższego dołka (poziomy od B2

do B4).

• Poziom bezpieczeństwa nie został podwyższony

do punktu (X), gdyż szczyt oznaczony numerem

(1) nie przekroczył ostatniego maksimum (M).

• Po spadku cen poniżej poziomu bezpieczeństwa

(punkt P) musi bezwzględnie nastąpić sprzedaż.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•165

Poziom oporu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•166

Poziom oporu

• Poziom oporu wyznaczają poprzednie minima cenowe

podczas zniżki cen, czyli wcześniejsze dna (punkt 1 lub

punkty 1,2). Takie minimum powinno zostać potwierdzone

przez wysoki wolumen obrotów. Poziom oporu nabiera

znaczenia, gdy kurs spada poniżej ostatniego dna. To

właśnie w okolicy tego poziomu powinien zostać

zakończony lub zatrzymany ruch wzrostowy. Im dłużej kurs

nie był w okolicy oporu (np. kilka miesięcy lub nawet lat)

tym większe jest znaczenie tego poziomu. Każde

testowanie poziomu oporu (wzrost w jego pobliże)

powoduje zmniejszenie ważności tego poziomu.

• Przebicie w górę poziomu oporu może być traktowane jako

sygnał kupna. Jeśli nastąpi przynajmniej 10% wzrost kursu

ponad opór - poziom ten zmienia się on we wsparcie, które

najprawdopodobniej będzie powstrzymywało ewentualne

późniejsze zniżki.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•167

Poziom oporu - taktyka

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•168

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•169

Poziom wsparcia

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•170

Poziom wsparcia

• Poziom wsparcia wyznaczają poprzednie maksima cenowe

podczas zwyżki cen, czyli wcześniejsze szczyty (punkt 1 lub

punkty 1,2). Takie maksimum powinno zostać potwierdzone

przez wysoki wolumen obrotów.

• Poziom wsparcia nabiera znaczenia, gdy kurs przekroczy

ostatnie maksimum lub maksima. To właśnie w okolicy wsparcia

może zostać zakończony lub zatrzymany ruch korekcyjny po

wzrostach. Im dłużej kurs nie był w okolicy wsparcia (np. kilka

miesięcy lub nawet lat) tym większe jest znaczenie tego

poziomu.

• Każde testowanie poziomu wsparcia (spadek w jego pobliże)

powoduje zmniejszenie ważności tego poziomu.

• Przebicie w dół poziomu wparcia może być traktowane jako

sygnał sprzedaży. Jeśli nastąpi przynajmniej 10% spadek kursu

poniżej wsparcia - zmienia się ono w poziom oporu, który

najprawdopodobniej będzie hamował ewentualne późniejsze

zwyżki.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•171

Poziom wsparcia

• Wsparcie jest najczęściej używane przy

określaniu wielkości zniżek po wybiciu w

dół z różnych formacji.

• Uwaga: Minimum cenowe (3) nie jest

poziomem wsparcia.

• Uwaga: W trendzie krótkoterminowym

poziomy wsparcia są najlepiej widoczne na

notowaniach dziennych, natomiast dla

ruchów głównych i średnioterminowych na

notowaniach tygodniowych i miesięcznych.

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•172

Przebicie wsparcia i oporu

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•173

Poziom wsparcia - taktyka

•Krzysztof Borowski - Analiza techniczna

•174

Źródła wykorzystane w

prezentacji

• Strony internetowe:

•

http://gielda.onet.pl/eat-online/index.html

•

http://www.inwestor.gryf.pl/index.php?a=124

•

http://www.analizator.strefa.pl/trend.htm

•

http://www.webmedia.pl/bp2000/wig/analiza/notowania.html

•

http://www.bossa.pl/

•

http://www.parkiet.com.pl