Dążenie naszego kraju do stania się

pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej nie
pozostaje bez wpływu na charakter i podmiot
podejmowanych prac badawczych

.

Znajomość tamtejszych systemów

szkolnych, rozumienie tendencji rozwojowych

edukacji oraz kierunków myśli pedagogicznej i

polityki oświatowej może ułatwić znalezienie

właściwych kryteriów oceny polskich zjawisk i

faktów związanych z edukacją. Niewątpliwie

będzie miało to wpływ na przyspieszenie

dochodzenia do racjonalnych sposobów

doskonalenia naszego systemu edukacyjnego.

Dlatego też, przeanalizowanie niektórych

aspektów polityki edukacji wczesnoszkolnej

państw tworzących Wspólnotę Europejską

wydaje się w tej sytuacji celowe i pożyteczne.

Współczesna szkoła europejska, jak

pisze K.Kamińska „ to z jednej strony

nowe tendencje powielające

założenia reform oświatowych z lat

sześćdziesiątych, wówczas dotyczące

nauczania na poziomie szkoły

średniej, teraz uwzględniając

powszechność, bezpłatność i

obowiązkowość kształcenia w

odniesieniu do powiązania oświaty z

rynkiem pracy, typowe dla nurtu

przemian lat osiemdziesiątych, w

których naukę zaczęto traktować,

jako towar”.

Powyższe trendy przeobrażeń

oświatowych znalazły swoje odbicie

także w edukacji wczesnoszkolnej. Jej

obraz w ostatnich latach w krajach

Unii Europejskiej uległ zmianom.

Spowodowane one były następstwem

powolnego procesu integracji i

przenikania się wzajemnych wpływów

oraz koniecznością ujednolicenia

niektórych rozwiązań oświatowych i

przyjęcia wspólnych standardów

europejskich.

Edukacja wczesnoszkolna we wszystkich

krajach Unii Europejskiej (oprócz

Luksemburga) stanowi pierwszy,

obowiązkowy etap kształcenia. Mimo tego

występują w poszczególnych krajach różnice

zarówno strukturalno-organizacyjne jak i

programowo-metodyczne. Są one

spowodowane uwarunkowaniami

ekonomicznymi, kulturalnymi oraz etniczno

historycznymi. W niektórych z nich edukacja

wczesnoszkolna jest utożsamiana z

nauczaniem na poziomie szkoły

początkowej, w innych ze szkolnictwem

elementarnym lub podstawowym czy

powszechnym.

Aspekty edukacji

wczesnoszkolnej w wybranych

krajach Unii Europejskiej.

Termin rozpoczęcia nauki szkolnej

i czas jej trwania

Termin rozpoczęcia

nauki szkolnej

określany jako moment

równowagi między

możliwościami dziecka

a wymaganiami szkoły,

którym winno sprostać

wyznaczono na szósty

rok życia lub poniżej

tego wieku. Dotyczy to

takich państw jak m.in.

Niemcy, Francja,

Włochy, Irlandia,

Grecja, Holandia,

Hiszpania czy Wielka

Brytania.

Dzieci starsze,

siedmioletnie

rozpoczynają naukę

szkolną w Danii i w

Polsce.

By ułatwić dzieciom

adaptację do z

instytucjonalnego

kształcenia, niektóre

kraje odrzuciły wiek

dziecka jako podstawę

do rozpoczęcia nauki

szkolnej wprowadziły

tzw. „płynną” dolną

granicę obowiązku

szkolnego.

Rozwiązania w poszczególnych krajach są

zróżnicowane, jednak tkwi w nich jedna

wspólna tendencja- powiązania edukacji

wczesnoszkolnej z edukacją przedszkolną.

W Luksemburgu przyjęto roczny obowiązek

oddziaływania przedszkolnego, zaś w Belgii

postuluje się o obniżenie o rok dolnej granicy

obowiązku szkolnego. Liczba lat edukacji

wczesnoszkolnej w Niemczech waha się od

czterech, zaś w Belgii i Francji przez piecio-

lub sześcioletni okres nauki, który jest

podzielony na dwa lub trzy dodatkowe cykle

kształcenia

.

Nietypowe

rozwiązanie jest w

Holandii, gdzie

wczesna edukacja

trwa osiem lat,

przedszkole zostało

włączone w

dotychczasową

strukturę

sześcioletniej szkoły

podstawowej i

przekształciło ją w
ośmioletnią szkołę

podstawową

przeznaczoną dla

dzieci od 4 do 12 lat.

W Austrii naukę w

czteroletniej szkole

podstawowej

rozpocząć można w

szóstym roku życia.

Dzieci, które

wkroczyły w wiek

szkolny, ale nie

osiągnęły niezbędnej

dojrzałości do

rozpoczęcia

kształcenia

podstawowego mogą

uczęszczać przez

jeden rok do klasy

przygotowawczej.

W Finlandii dzieci w wieku 6-7 lat mogą

uczęszczać do domu opieki dziennej lub klasy

zerowej szkoły podstawowej, która obejmuje

dwa cykle: pierwszy sześcioletni i cykl

wyższy, który obejmuje trzy ostatnie lata

nauki.

W Szwecji kształcenie obowiązkowe

rozpoczyna się od 6-7 roku życia. Do

1995 roku podzielony był na trzy

poziomy:

- niższy – od pierwszego do trzeciego

roku nauki,

- pośredni – od czwartego do szóstego

roku nauki,

- wyższy – od siódmego do dziewiątego

roku nauki.

W Norwegii uczniowie wstępują do szkoły w

wieku siedmiu lat. Nauka podzielona jest na

poziomy – pierwszy pięcioletni przeznaczony

jest dla dzieci w wieku od 7 do 13 lat. Poziom

ten dzieli się na dwa cykle: cykl I obejmujący

trzy pierwsze lata (1-3) i cykl II lata następne

(4-6). Drugi czteroletni poziom nauki

obowiązkowej przeznaczony jest dla uczniów

w wieku 14-16 lat.

Charakterystycznym dla Irlandii są dwa

poziomy nauki szkolnej ( między 1 a 12

rokiem życia): edukacja przedszkolna i

siedem pierwszych lat kształcenia

obowiązkowego. Te dwa poziomy nie są

podzielone na cykle.

Norweska szkoła podstawowa

W większości krajów Unii Europejskiej panuje

tendencja do skracania a nie wydłużania okresu

nauki w szkole podstawowej. Poniższy wykres

obrazuje czas trwania obowiązku szkolnego.

Prywatne szkolnictwo wczesnoszkolne

We wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej

dziecko lub jego rodzice mają prawo do wyboru

takiej drogi kształcenia, którą uznają za

najwłaściwszą. Uczeń może naukę pobierać w

szkole państwowej – publicznej, jak i prywatnej –

niepublicznej. Szkoły prywatne mogą mieć

charakter wyznaniowy.

Szkolnictwo niepaństwowe, mimo iż jest

subsydiowane musi przestrzegać ściśle regulacji

prawnych, ustanowionych przez państwowe

władze oświatowe.

W poszczególnych krajach istnieją różnice w
sieci szkół państwowych i niepaństwowych

Holandia jest krajem, gdzie najwięcej uczniów (70%)
uczęszcza do prywatnych i wyznaniowych szkół.
Dotyczy to również Francji.
Największy procent uczniów uczęszczających do szkół
państwowych dotyczy takich państw jak m.in. Niemcy,
Irlandia, Polska.

Nie wszystkie szkoły prywatne pobierają czesne od
swych wychowanków. Do tych krajów zaliczyć można
Belgię, Wielką Brytanię, które to otrzymują dotacje
finansowe od władz publicznych. Dość wysokie opłaty
wnoszą rodzice zapisujący swe dzieci do
niepaństwowych szkół we Włoszech. Duża liczba szkół
państw Unii dotowana jest przez państwo, co
gwarantuje naukę bezpłatną na poziomie
wczesnoszkolnym bądź wpłatę tzw. wpisowego. Ta
znaczna dotacja szkół niepublicznych umożliwia różnego
typu kontrole przez publiczne władze państwowe.

Programy kształcenia i ich

realizacja

W dynamicznie zmieniających się

warunkach kulturalnych i ekonomicznych

krajów członkowskich edukacja

wczesnoszkolna to nie tylko przygotowanie

do dalszej nauki na średnim i wyższym

poziomie kształcenia, ale silniejsze niż

kiedykolwiek powiązanie treści

kształcenia, metod i form organizacyjnych

nauczania z faktycznymi możliwościami

ucznia. Przemianom w zakresie treści

wczesnoszkolnych, zwłaszcza ich

nasyceniem informacjami związanymi z

osiągnięciami współczesnej nauki,

towarzyszą przeobrażenia w zakresie

metod i organizacji w szkole

W programach nauczania i przewodnikach

metodycznych zawarta jest przede

wszystkim integracja przedmiotowa,

nauczanie zróżnicowane, praca zespołowa

i w małych grupach oraz uczenie się przez

zabawę, która wspiera aktywność ucznia.

We wszystkich krajach Unii z

wyjątkiem Niemiec, Irlandii i Portugalii

rozpowszechnione jest nauczanie

zróżnicowane

.

W zależności od kraju programy

nauczania przybierają inny kształt.

W Danii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii

modernizacje programu zatwierdza
parlament ustawy. Zarządzenia ministra
dotyczą zmian programowych we Francji,
Belgii i Luksemburgu.

W Niemczech i Holandii co dwa lata

dokonuje się okresowej aktualizacji
programów. Takie kraje jak Francja, Szkocja i
Włochy posiadają specjalne struktury
doradcze d.s. programów.

W swoich wytycznych niektóre kraje

akceptują sposoby nauczania. Ustalają
wymiar godzin, określają metody i proponują
materiał dydaktyczny (Grecja, Belgia, Dania,
Niemcy i Luksemburg). Kraje te pozostawiają
swobodę w zakresie zastosowań
praktycznych dyrektyw i wyborze
podręczników

.

W Holandii i Wielkiej Brytanii

szczególny nacisk kładzie się na cele, które
mają być osiągnięte w pracy z uczniem.
Dobór środków, które mają służyć osiąganiu
tych celów leży w gestii nauczycieli. Cele
edukacyjne wyznaczone są celami
ogólnymi, minimalnymi i operacyjnymi.

W niektórych krajach wytyczne co do

przydziału godzin na poszczególne
przedmioty pozostawione zostają
nauczycielowi (np. Holandia, Portugalia,
Anglia). We Włoszech czas jaki
przeznaczony jest dany przedmiot ustala się
na szczeblu krajowym zaś szczegółowy
przydział godzin na przedmioty podejmuje
zespół nauczycieli.

W edukacji wczesnoszkolnej

stwierdzić można jedynie różnice w
liczbie godzin przeznaczonych na
naukę języka ojczystego. Oscylują one
od wymiaru 132 godzin (Włochy) do
272 godzin (Belgia). Jeszcze większe
zróżnicowanie zauważa się w realizacji
edukacji matematycznej. Roczna liczba
godzin z tego przedmiotu waha się od
87,5 do 189. W takich przedmiotach
jak plastyka, wychowanie fizyczne
również odnotowuje się różnice (od 30
do 240 godzin).

Cechy uczniów rozwijane w edukacji
zintegrowanej.

W krajach Unii Europejskiej poprzez
zintegrowaną edukację rozumie się rozwinięcie
następujących cech uczniów:

dociekliwość – naturalna ciekawość dziecka jest
podsycana, aktywna nauka sprawia dzieciom
przyjemność i ich zainteresowanie nauką będzie
podtrzymywane przez cale życie.

myślenie- dzieci wykazują inicjatywę stosując
zręczność krytycznego myślenia i kreatywności,
aby podejmować słuszne decyzje i rozwiązywać
złożone problemy

podejmowanie ryzyka – dzieci podchodzą do
nowych, nieznanych sytuacji bez niepokoju i
czują się pewnie i niezależnie, badając nowe role,
pomysły i strategie.

komunikacja – dziecko otrzymuje i wyraża myśli
i informacje w sposób pewny , w więcej niż
jednym języku, również w języku
matematycznych symboli.

opanowanie wiedzy – dzieci spędzają czas
w szkole badając tematy, które mają
globalne odniesienie i znaczenie. W ten
sposób zdobywają przydatny zakres
wiedzy.

zasady – dziecko ma duże pojęcie
podstaw moralnego i etycznego
rozumowania. Nabywa cech poczucia
integralności, uczciwości i sprawiedliwości.

wrażliwość – dzieci okazują wrażliwość w
stosunku do potrzeb i uczuć innych.

otwarty umysł – szanowanie poglądów,
wartości i tradycji innych osób i kultur,
przyzwyczajony do szukania i rozważania
różnych punktów widzenia.

zrównoważenie – dzieci zaczynają
rozumieć znaczenia fizycznej i umysłowej
równowagi i powodzenia w życiu.

refleksja – głębokie zastanawianie się
nad własną nauką i analizowanie własnych
atutów i słabości w sposób konstruktywny.

Podręczniki przygotowywane są do
wszystkich lub tylko najważniejszych
przedmiotów w zależności od kraju. Rodzaj
podręcznika i swoboda z jego korzystania
pozostaje w kompetencjach nauczycieli.

Autorami podręczników, których treści
mają zmierzać do osiągania określonych
cech są bardzo często dyrektorzy,
inspektorzy szkolni, specjaliści w
dziedzinie edukacji.

Kwalifikacje nauczycieli

Znaczenie edukacji wczesnoszkolnej w

krajach Unii jest ogromne. Jest ona

bowiem przygotowaniem uczniów do

późniejszego, odpowiedzialnego wejścia

w dorosłe życie. O tym, iż jest ona bardzo

ważna w życiu człowieka świadczyć może

waga, jaką władze oświatowe przywiązują

do odpowiednich kwalifikacji nauczycieli

uczących w szkołach początkowych. W

większości krajów winni oni legitymować

się wyższym wykształceniem

uniwersyteckim. Wymagania w

poszczególnych krajach określają

precyzyjnie okres trwania studiów – od

trzech do pięciu lat. Na ogół przeważają

jednolite studia czteroletnie. W

Niemczech wymagania kwalifikacyjne

poszerzono o kilkunastomiesięczną

praktykę pedagogiczną (od 18 do 24).

Unia Europejska od początku

swego powstania przyjęła demokrację

za podstawę swej działalności.

Dlatego też, problem demokratyzacji

oświaty jest traktowany przez nią jako

sprawa priorytetowa.

Zapewnia ona wszystkim równy

dostęp do edukacji, zniesienie barier

edukacyjnych, na jakie napotykają

dzieci niepełnosprawne. Ta troska o

demokratyzację edukacji wyraża się

również w zwalczaniu niepowodzeń

szkolnych

W centrum zainteresowania

wszystkich państw członkowskich

znajduje się potrzeba podnoszenia

jakości kształcenia, mimo iż samo

pojęcie jakości kształcenia jest

różnie interpretowane. Dzieje się tak

dlatego, że chociaż systemy szkolne

tych krajów różnią się między sobą

(przede wszystkim pod względem

organizacyjnym), to jednak stykają

się z podobnymi trudnościami i

problemami, których pokonywanie i

rozwiązywanie przebiega często w

podobny sposób.

Dlatego obserwacja i stopień

zainteresowania systemami

edukacyjnymi powinny stać się

priorytetowym w działaniu każdego

nauczyciela.