Sposoby i reguły komunikowania
się lekarza z pacjentem.
Modele relacji lekarz-pacjent.
Sposoby i reguły komunikowania
się lekarza z pacjentem.
Modele relacji lekarz-pacjent.
Czynniki niezbędne w procesie
przekazywania informacji
trzy czynniki:
nadawca, czyli osoba, która przesyła określoną informację (lekarz)
odbiorca, czyli osoba, do której dana informacja jest kierowana
(pacjent)
określony kod, czyli sposób przekazu tej informacji —obraz, gest,
słowo
trzy ogniwa:
aktywne słuchanie
werbalne przekazywanie informacji
sygnały niewerbalne
„Wielka jest siła lekarskiego słowa. Daje możliwość leczenia
i nauczania. Słowo jest potrzebne lekarzowi do
wykonywania zawodu, tak jak każde inne jego narzędzie.
Słowo lekarskie, które wywodzi się z prawdziwej wiedzy i
chęci pomożenia choremu, ma rzeczywistą skuteczną siłę.”
(J. Nielubowicz,
1991)
Komunikacja werbalna
Rozmowa lekarza z pacjentem powinna spełniać cztery funkcje:
terapeutyczną,
diagnostyczną,
informacyjną,
Terapeutyczno-doradczą.
Istotne dla pomyślnego dialogu jest to, żeby lekarz:
mówił językiem prostym, niedwuznacznym,
dostosował poziom językowy komunikatu do pacjenta, z którym
rozmawia (do jego oczekiwań, a także wieku, poziomu
wykształcenia i pochodzenia)
unikał tzw. „żargonu” medycznego, moralizowania, obwiniania
stawiał pytania otwarte, niesugerujące odpowiedzi.
Porozumiewanie się z lekarzem pacjent określa jako 3P:
1P – Pociecha – Lekarz nie wierzy w to, co mówi. Pacjent wyczuwa
fałsz, czuje się traktowany jak nierozumne dziecko.
2P – Pouczanie – Lekarz daje głównie dobre rady na temat diety i
leczenia. Pacjent odbiera to jako naiwne, uwłaczające jego
godności.
3P – Przymus – Pacjent ma się podporządkować, jest zniewolony,
czuje, że nikt się z nim nie liczy.
Komunikacja niewerbalna - „kody
mowy ciała”
Pacjent nieświadomie odbiera takie informacje jak:
intonacja głosu,
pozycja ciała, poruszanie się, sposób prezentowania się,
gestykulacja, ekspresja ciała,
mimika.
posługiwanie się fizycznymi rekwizytami (itp. leżanka, fartuch
lekarski),
organizacja przestrzeni itp.
Lekarz podczas rozmowy z pacjentem powinien:
być zwrócony w kierunku pacjenta i lekko przechylony w jego
stronę,
nie siedzieć (stać) w pozycji zamkniętej – ze skrzyżowanymi
nogami i rękami – „otwarta” pozycja ciała sprzyja nawiązywaniu
kontaktu i „mówi” pacjentowi, że rozmawia z osoba otwarta na
jego problemy,
utrzymywać kontakt wzrokowy, przez co wyraża zainteresowanie i
szczerość intencji,
zachować umiar w zbytnim gestykulowaniu, co może budzić u
chorego napięcie
i niepokój,
wybrać odpowiednie miejsce do przeprowadzenia rozmowy.
Typy interakcji w relacji lekarz-pacjent
Instrumentalna – umiejętności techniczne związane z
rozwiązaniem problemu; zdobywanie informacji, udzielanie porad,
dawanie instrukcji, objaśnianie leczenia.
Emocjonalna (afektywna) – traktowanie pacjenta nie jako
„przypadku”, ale jako osoby; okazywanie emocji, wspieranie
pacjenta, rozmawianie z nim.
Cechy relacji lekarz–pacjent
Intymność (przekraczanie granic, tematy intymne)
Charakter perswazji i negocjacji
Cel relacji:
a)
zdobycie informacji przydatnych w diagnozie i leczeniu
b)
przekonanie i pozyskanie pacjenta do współpracy
c)
przekazanie niezbędnych informacji dotyczących choroby,
leczenia, rokowania i koniecznych badań oraz zabiegów
d)
wytworzenie właściwego obrazu choroby
e)
Ukierunkowanie zachowań, zmian w trybie życia
f)
rozwiązanie problemów psychospołecznych
Zindywidualizowany charakter (osobowość lekarza,
pacjenta, rodzaj choroby, miejsce i charakter leczenia)
Reguły poprawnej komunikacji z
pacjentem
Asertywność
Wiarygodność, profesjonalizm i życzliwość
Indywidualne podejście
Przewaga słuchania
Zgodności zachowań werbalnych i niewerbalnych
Zrozumiałość i prostota przekazu
Stymulowanie do przekazu zwrotnego
Poznawanie potrzeb pacjenta i ich zaspokojenie
Stosowanie pytań otwartych — które dają możliwość swobodnej
wypowiedzi
Zadawanie pytań dotyczących problemów psychologicznych, nie
tylko somatycznych
Zachęcanie do wyjaśniania problemów, które pacjent sygnalizuje
tylko ogólnikowo
Umiejętne posługiwanie się ciszą.
Grupy chorych wymagające
szczególnych technik komunikacji
Pacjent terminalny (redukowanie lęku i niepewności,
umożliwienie kontroli przez możliwość dokonywania
wyborów, kształtowania odpowiedniego obrazu choroby,
pogłębianie więzi rodzinnych)
Pacjent uzależniony (wyjaśnianie wpływu substancji
uzależniającej na funkcje organizmu, obrazowe
przedstawienie zmian, które zaszły w organizmie,
uświadomienie konieczności zerwania z nałogiem,
wskazanie na istnienie uzależnienia i konieczność podjęcia
leczenia odwykowego, wyjaśnienie istoty leczenia,
wskazanie możliwych rozwiązań praktycznych, wciągnięcie
do współpracy rodziny)
Dziecko (nawiązanie kontaktu z rodziną i wpływanie na jej
emocje, wyjaśnianie prostym językiem poszczególnych
czynności, redukcja niepokoju, walka z bólem)
Modele teoretyczne relacji lekarz-
pacjent
Model partnerski – polega on na udzieleniu pacjentowi możliwie
pełnej informacji, a ostateczny wolny wybór leczenia wymaga jego
zgody. Obie osoby chcą osiągnąć wspólny cel w oparciu o podobna
hierarchie wartości, wzajemne zaufanie i poszanowanie godności
osobistej.
Model paternalistyczny – to takie podejście lekarza do pacjenta,
które wymaga podporządkowania się propozycjom lekarza, gdyż
lekarz przypisuje sobie niemal wyłączne prawo decydowania o
losie chorego. I tak wyróżniamy tu następujące modele:
Model biologiczny i psychospołeczny (koncepcja T.Parsonsa)
Model aktywności i bierności według Szasza i Hollendra
Model biologiczny i psychospołeczny
(koncepcja T.Parsonsa)
Model biologiczny – zachowania ukierunkowane na zadania
instrumentalne
(lekarz realizując cel, przywrócenie zdrowia pacjenta, koncentruje
się w pierwszej kolejności na chorobie, a nie na osobie pacjenta, i
by osiągnąć ten cel podejmuje szereg czynności
instrumentalnych, które często powodują zachwianie równowagi
emocjonalnej pacjenta);
Model psychospołeczny – ukierunkowany na zachowania społeczne,
, ekspresywne (lekarz ma prawo domagać się udzielania mu
bardzo osobistych informacji o stylu życia , przeżyciach, sytuacji
życiowej, autorytatywnie ustala i prowadzi terapie).
Model aktywności i bierności
według Szasza i Hollendra
Relacja lekarz-pacjent uzależniona jest od stanu chorego i
jego zdolności do aktywnego uczestnictwa w terapii.
Wyróżnia się trzy rodzaje interakcji:
aktywność-bierność – lekarz robi coś dla pacjenta, który
przyjmuje te działania z uległością,
kierowanie-współpraca – lekarz mówi pacjentowi co robić
(zasada „lekarz wie lepiej”), a ten współpracuje i jest
posłuszny,
współuczestnictwo – lekarz pomaga pacjentowi, aby ten
pomógł sobie sam. (choroby przewlekłe)
Model w pewnych sytuacjach dopuszcza partnerstwo i
współdziałanie, ale nadal zakłada dominację lekarza i
podporządkowanie pacjenta.
Modele teoretyczne relacji lekarz-
pacjent
Podział według R.A. Pierloota
Model komunikacji – wymiana, przekazywanie i odbieranie
interakcji.
Model społeczno-kulturowy – wzajemne oczekiwania lekarza i
pacjenta wobec siebie są wyznaczone przez role społeczne
charakterystyczne dla każdego z nich.
Model przyjacielski – nawiązanie pomiędzy lekarzem a
pacjentem stosunków przyjacielskich.
Konflikt u podstaw relacji lekarza z
pacjentem
wg E. Freidsona („zderzenie
perspektyw”)
Główne przyczyny:
poziom wiedzy medycznej pacjenta
zetknięcie się dwóch różnych wzorów kulturowych,
reprezentowanych przez lekarza i pacjenta
struktura organizacyjna opieki medycznej, niewłaściwe
zorganizowanie miejsca pracy lekarza
nieprofesjonalne oceny postępowania lekarzy dokonywane przez
ich pacjentów
różny sposób definiowania problemów i dróg jego rozwiązania
nieuwzględnianie lub wręcz ignorowanie przez lekarza objawów
zgłaszanych przez pacjenta, lub rutynowe podchodzenie do
wszystkich pacjentów
sprzeczność między tym co lekarz mówi, a jak się zachowuje
złe nastawienie lekarza do pacjenta lub odwrotnie.
Jakość relacji lekarz-pacjent i jej wpływ
na proces zdrowienia
Znaczenie relacji lekarz-pacjent
Porozumienie między lekarzami a pacjentami wpływa na
wypełnianie zadań warunkujących rozwiązywanie problemów
zdrowotnych:
odgrywa rolę w kształtowaniu się odpowiedniego nastawienia do
choroby
i leczenia,
wywiera wpływ na samopoczucie psychiczne pacjenta a pośrednio
na proces jego powrotu do zdrowia, poprzez mobilizację do walki
z chorobą.
wyrażać się jasno, rzeczowo i zrozumiale;
przekazywać tylko podstawowe i niezbędne informacje podczas
jednej rozmowy, akcentując możliwości jakie pacjent może
wykorzystać w procesie leczenia;
powtarzać najważniejsze informacje;
włączać elementy edukacji medycznej;
okazywać zrozumienie i akceptację;
słuchać uważnie potrzeb pacjenta;
wyjaśniać, pytać i odpowiadać;
być uwrażliwionym na odbiorcę, podążać za nim (empatia);
unikać nieszczerości;
podchodzić indywidualnie i plastycznie;
interesować się pacjentem, nie tylko jego chorobą;
uwzględniać kontekst sytuacyjny;
nie opuszczać w trudnych chwilach;
dbać o racjonalną nadzieję, wspierać emocjonalnie.
Jak rozmawiać z pacjentem, aby
pozytywnie wpłynąć na jego proces
leczenia?
Bibliografia:
Barański J., Waszyński E., Steciwki A. (red), Komunikowanie się
lekarza
z pacjentem, ASTRUM, Wrocław 2000.
Tobiasz-Adamczyk B., Relacje lekarz-pacjent w perspektywie
socjologii medycyny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2002.
Suwała M., Komunikowanie się lekarza z pacjentem,
http://www.umed.lodz.pl/kmz/doc/kmz_komunikacja_z_pac.pdf.