Sposoby i reguły komunikowania

się lekarza z pacjentem.

Modele relacji lekarz-pacjent.

Czynniki niezbędne w procesie

przekazywania informacji

trzy czynniki:



nadawca, czyli osoba, która przesyła określoną informację (lekarz)



odbiorca, czyli osoba, do której dana informacja jest kierowana

(pacjent)



określony kod, czyli sposób przekazu tej informacji —obraz, gest,

słowo

trzy ogniwa:



aktywne słuchanie



werbalne przekazywanie informacji



sygnały niewerbalne

„Wielka jest siła lekarskiego słowa. Daje możliwość leczenia

i nauczania. Słowo jest potrzebne lekarzowi do

wykonywania zawodu, tak jak każde inne jego narzędzie.

Słowo lekarskie, które wywodzi się z prawdziwej wiedzy i

chęci pomożenia choremu, ma rzeczywistą skuteczną siłę.”

(J. Nielubowicz,

1991)

Komunikacja werbalna

Rozmowa lekarza z pacjentem powinna spełniać cztery funkcje:



terapeutyczną,



diagnostyczną,



informacyjną,



Terapeutyczno-doradczą.

Istotne dla pomyślnego dialogu jest to, żeby lekarz:



mówił językiem prostym, niedwuznacznym,



dostosował poziom językowy komunikatu do pacjenta, z którym

rozmawia (do jego oczekiwań, a także wieku, poziomu

wykształcenia i pochodzenia)



unikał tzw. „żargonu” medycznego, moralizowania, obwiniania



stawiał pytania otwarte, niesugerujące odpowiedzi.

Porozumiewanie się z lekarzem pacjent określa jako 3P:



1P – Pociecha – Lekarz nie wierzy w to, co mówi. Pacjent wyczuwa

fałsz, czuje się traktowany jak nierozumne dziecko.



2P – Pouczanie – Lekarz daje głównie dobre rady na temat diety i

leczenia. Pacjent odbiera to jako naiwne, uwłaczające jego

godności.



3P – Przymus – Pacjent ma się podporządkować, jest zniewolony,

czuje, że nikt się z nim nie liczy.

Komunikacja niewerbalna - „kody

mowy ciała”

Pacjent nieświadomie odbiera takie informacje jak:



intonacja głosu,



pozycja ciała, poruszanie się, sposób prezentowania się,



gestykulacja, ekspresja ciała,



mimika.



posługiwanie się fizycznymi rekwizytami (itp. leżanka, fartuch

lekarski),



organizacja przestrzeni itp.

Lekarz podczas rozmowy z pacjentem powinien:



być zwrócony w kierunku pacjenta i lekko przechylony w jego

stronę,



nie siedzieć (stać) w pozycji zamkniętej – ze skrzyżowanymi

nogami i rękami – „otwarta” pozycja ciała sprzyja nawiązywaniu

kontaktu i „mówi” pacjentowi, że rozmawia z osoba otwarta na

jego problemy,



utrzymywać kontakt wzrokowy, przez co wyraża zainteresowanie i

szczerość intencji,



zachować umiar w zbytnim gestykulowaniu, co może budzić u

chorego napięcie

i niepokój,



wybrać odpowiednie miejsce do przeprowadzenia rozmowy.

Typy interakcji w relacji lekarz-pacjent



Instrumentalna – umiejętności techniczne związane z

rozwiązaniem problemu; zdobywanie informacji, udzielanie porad,

dawanie instrukcji, objaśnianie leczenia.



Emocjonalna (afektywna) – traktowanie pacjenta nie jako

„przypadku”, ale jako osoby; okazywanie emocji, wspieranie

pacjenta, rozmawianie z nim.

Cechy relacji lekarz–pacjent



Intymność (przekraczanie granic, tematy intymne)



Charakter perswazji i negocjacji



Cel relacji:

a)

zdobycie informacji przydatnych w diagnozie i leczeniu

b)

przekonanie i pozyskanie pacjenta do współpracy

c)

przekazanie niezbędnych informacji dotyczących choroby,

leczenia, rokowania i koniecznych badań oraz zabiegów

d)

wytworzenie właściwego obrazu choroby

e)

Ukierunkowanie zachowań, zmian w trybie życia

f)

rozwiązanie problemów psychospołecznych



Zindywidualizowany charakter (osobowość lekarza,

pacjenta, rodzaj choroby, miejsce i charakter leczenia)

Reguły poprawnej komunikacji z

pacjentem



Asertywność



Wiarygodność, profesjonalizm i życzliwość



Indywidualne podejście



Przewaga słuchania



Zgodności zachowań werbalnych i niewerbalnych



Zrozumiałość i prostota przekazu



Stymulowanie do przekazu zwrotnego



Poznawanie potrzeb pacjenta i ich zaspokojenie



Stosowanie pytań otwartych — które dają możliwość swobodnej

wypowiedzi



Zadawanie pytań dotyczących problemów psychologicznych, nie

tylko somatycznych



Zachęcanie do wyjaśniania problemów, które pacjent sygnalizuje

tylko ogólnikowo



Umiejętne posługiwanie się ciszą.

Grupy chorych wymagające

szczególnych technik komunikacji



Pacjent terminalny (redukowanie lęku i niepewności,

umożliwienie kontroli przez możliwość dokonywania

wyborów, kształtowania odpowiedniego obrazu choroby,

pogłębianie więzi rodzinnych)



Pacjent uzależniony (wyjaśnianie wpływu substancji

uzależniającej na funkcje organizmu, obrazowe

przedstawienie zmian, które zaszły w organizmie,

uświadomienie konieczności zerwania z nałogiem,

wskazanie na istnienie uzależnienia i konieczność podjęcia

leczenia odwykowego, wyjaśnienie istoty leczenia,

wskazanie możliwych rozwiązań praktycznych, wciągnięcie

do współpracy rodziny)



Dziecko (nawiązanie kontaktu z rodziną i wpływanie na jej

emocje, wyjaśnianie prostym językiem poszczególnych

czynności, redukcja niepokoju, walka z bólem)

Modele teoretyczne relacji lekarz-

pacjent

Model partnerski – polega on na udzieleniu pacjentowi możliwie

pełnej informacji, a ostateczny wolny wybór leczenia wymaga jego

zgody. Obie osoby chcą osiągnąć wspólny cel w oparciu o podobna

hierarchie wartości, wzajemne zaufanie i poszanowanie godności

osobistej.

Model paternalistyczny – to takie podejście lekarza do pacjenta,

które wymaga podporządkowania się propozycjom lekarza, gdyż

lekarz przypisuje sobie niemal wyłączne prawo decydowania o

losie chorego. I tak wyróżniamy tu następujące modele:



Model biologiczny i psychospołeczny (koncepcja T.Parsonsa)



Model aktywności i bierności według Szasza i Hollendra

Model biologiczny i psychospołeczny

(koncepcja T.Parsonsa)

Model biologiczny – zachowania ukierunkowane na zadania

instrumentalne

(lekarz realizując cel, przywrócenie zdrowia pacjenta, koncentruje

się w pierwszej kolejności na chorobie, a nie na osobie pacjenta, i

by osiągnąć ten cel podejmuje szereg czynności

instrumentalnych, które często powodują zachwianie równowagi

emocjonalnej pacjenta);

Model psychospołeczny – ukierunkowany na zachowania społeczne,

, ekspresywne (lekarz ma prawo domagać się udzielania mu

bardzo osobistych informacji o stylu życia , przeżyciach, sytuacji

życiowej, autorytatywnie ustala i prowadzi terapie).

Model aktywności i bierności

według Szasza i Hollendra

Relacja lekarz-pacjent uzależniona jest od stanu chorego i

jego zdolności do aktywnego uczestnictwa w terapii.

Wyróżnia się trzy rodzaje interakcji:



aktywność-bierność – lekarz robi coś dla pacjenta, który

przyjmuje te działania z uległością,



kierowanie-współpraca – lekarz mówi pacjentowi co robić

(zasada „lekarz wie lepiej”), a ten współpracuje i jest

posłuszny,



współuczestnictwo – lekarz pomaga pacjentowi, aby ten

pomógł sobie sam. (choroby przewlekłe)

Model w pewnych sytuacjach dopuszcza partnerstwo i

współdziałanie, ale nadal zakłada dominację lekarza i

podporządkowanie pacjenta.

Modele teoretyczne relacji lekarz-

pacjent

Podział według R.A. Pierloota

Model komunikacji – wymiana, przekazywanie i odbieranie

interakcji.

Model społeczno-kulturowy – wzajemne oczekiwania lekarza i

pacjenta wobec siebie są wyznaczone przez role społeczne

charakterystyczne dla każdego z nich.

Model przyjacielski – nawiązanie pomiędzy lekarzem a

pacjentem stosunków przyjacielskich.

Konflikt u podstaw relacji lekarza z

pacjentem

wg E. Freidsona („zderzenie

perspektyw”)

Główne przyczyny:



poziom wiedzy medycznej pacjenta



zetknięcie się dwóch różnych wzorów kulturowych,

reprezentowanych przez lekarza i pacjenta



struktura organizacyjna opieki medycznej, niewłaściwe

zorganizowanie miejsca pracy lekarza



nieprofesjonalne oceny postępowania lekarzy dokonywane przez

ich pacjentów



różny sposób definiowania problemów i dróg jego rozwiązania



nieuwzględnianie lub wręcz ignorowanie przez lekarza objawów

zgłaszanych przez pacjenta, lub rutynowe podchodzenie do

wszystkich pacjentów



sprzeczność między tym co lekarz mówi, a jak się zachowuje



złe nastawienie lekarza do pacjenta lub odwrotnie.

Jakość relacji lekarz-pacjent i jej wpływ

na proces zdrowienia

Znaczenie relacji lekarz-pacjent

Porozumienie między lekarzami a pacjentami wpływa na

wypełnianie zadań warunkujących rozwiązywanie problemów

zdrowotnych:



odgrywa rolę w kształtowaniu się odpowiedniego nastawienia do

choroby

i leczenia,



wywiera wpływ na samopoczucie psychiczne pacjenta a pośrednio

na proces jego powrotu do zdrowia, poprzez mobilizację do walki

z chorobą.



wyrażać się jasno, rzeczowo i zrozumiale;



przekazywać tylko podstawowe i niezbędne informacje podczas

jednej rozmowy, akcentując możliwości jakie pacjent może

wykorzystać w procesie leczenia;



powtarzać najważniejsze informacje;



włączać elementy edukacji medycznej;



okazywać zrozumienie i akceptację;



słuchać uważnie potrzeb pacjenta;



wyjaśniać, pytać i odpowiadać;



być uwrażliwionym na odbiorcę, podążać za nim (empatia);



unikać nieszczerości;



podchodzić indywidualnie i plastycznie;



interesować się pacjentem, nie tylko jego chorobą;



uwzględniać kontekst sytuacyjny;



nie opuszczać w trudnych chwilach;



dbać o racjonalną nadzieję, wspierać emocjonalnie.

Jak rozmawiać z pacjentem, aby

pozytywnie wpłynąć na jego proces

leczenia?

Bibliografia:

Barański J., Waszyński E., Steciwki A. (red), Komunikowanie się

lekarza

z pacjentem, ASTRUM, Wrocław 2000.

Tobiasz-Adamczyk B., Relacje lekarz-pacjent w perspektywie

socjologii medycyny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Kraków 2002.

Suwała M., Komunikowanie się lekarza z pacjentem,

http://www.umed.lodz.pl/kmz/doc/kmz_komunikacja_z_pac.pdf.