Slajd podsumowania

Wybrane 
zagadnienia 
z bioetyki

 

 

Wybrane 
zagadnienia 
z bioetyki

Prof. nadzw. dr hab. med. Cezary Kucio

 

 

Wykłady z bioetyki

studia

04.10.2007
11.10.2007
18.10.2007
25.10.2007
08.11.2007
15.11.2007
22.11.2007
29.11.2007
06.12.2007 zaliczenie

13.10.2007
10.11.2007
24.11.2007
08.12.2007
05.01.2007
27.01.2007
02.02.2007 
zaliczenie

      stacjonarne                 niestacjonarne

 

 

Cel  nauczania:

  zapoznanie  przyszłych 

magistrów fizjoterapii z podstawową wiedzą 
dotyczącą zagadnień związanych z bioetyką 
(oceny  i  normy  moralne  w  stosunku  do 
ingerencji  w  życie  ludzkie).  Posiadanie  tej 
wiedzy  jest  istotne,  gdyż  fizjoterapeuta 
uczestniczy  czynnie  w  procesie  leczenia 
człowieka i niejednokrotnie bierze udział w 
eksperymentach  medycznych  na  ludziach  i 
zwierzętach.

 

 

Treści  programowe:

  Zagadnienia  związane  z 

bioetyką    (rys  historyczny,  definicja  i  podstawowe 
rozumienia 

bioetyki, 

problematyka 

bioetyki, 

koncepcje  i  kryteria)  i  biotechnologią  (rys 
historyczny,  definicja,  opis  techniczny,  aspekty 
etyczne). 

Wybrane 

zagadnienia 

bioetyczne: 

doświadczenie 

i 

eksperymenty 

medyczne 

przeprowadzane  na  ludziach  i  zwierzętach,  zasady 
dobrej  praktyki,  komisje  bioetyczne,  medycyna 
oparta  na  faktach,  problem  świadomej  zgody, 
podmiotowość  człowieka  chorego  i  umierającego, 
etyczne  konsekwencje  komercjalizacji  medycyny, 
transplantacja:  zgoda  domniemana,  zapłodnienie  in 
vitro, podtrzymywanie życia, nowa definicja śmierci. 
Nierzetelność  w  nauce,  zmyślanie,  fałszowanie, 
plagiatorstwo.  Zabezpieczenie  i  przechowywanie 
wyników.  Zasady  autorstwa  publikacji  naukowych. 
Konflikt interesów w badaniach.

 

 

Efekty  kształcenia  –  umiejętności  i 
kompetencje: 

dostrzeganie, 

rozpoznawanie  i  rozróżnianie  konfliktów 
etycznych  związanych  z  rozwojem  nauk 
biomedycznych;  ocenianie  etycznego  i 
moralnego  postępowania  człowieka  w 
obszarze 

nauk 

o 

zdrowiu, 

przygotowywanie  wniosków  o  zgodę 
komisji  bioetycznych  na  prowadzanie 
badań.

 

 

Metody: 

Metody: 

wykłady (prezentacja 

wykłady (prezentacja 

multimedialna) 30 godzin.

multimedialna) 30 godzin.

 

Forma zaliczenia: zaliczenie       
      (1 ECTS)

 

 

Osiągnięcia XX wieku

 

 

XX wiek

 

 

Etyka

Etyka

 

pojmowana  jest  jako  nauka  o 

moralności, zmierza do ustalenia pewnych 
właściwości  wspólnych  i  swoistych  ocen  i 
norm  zachowań  człowieka,  które  mogą 
być  moralnie  dobre  lub  złe.  Etyka  bada 
społeczne 

i 

psychologiczne 

źródła 

powstawania  poglądów  moralnych,  ich 
funkcję  społeczną,  i  historyczny  rozwój 
kryteriów ocen moralnych.

 

 

Co to jest bioetyka ?

Czy studenci Wydziału 

Fizjoterapii powinni mieć 

wykłady z bioetyki ? 

 

 

 

 

Fizjoterapeuci zajmują się przede wszystkim 
leczeniem !

Stąd też celem wykładów z bioetyki dla 
studentów Wydziału Fizjoterapii jest:

 

 

Cel nauczania

Zapoznanie  przyszłych  magistrów  fizjoterapii  z 
podstawową 

wiedzą 

dotyczącą 

zagadnień 

związanych  z  bioetyką  (oceny  i  normy  moralne  w 
stosunku do ingerencji w życie ludzkie). Posiadanie 
tej  wiedzy  jest  istotne,  gdyż  fizjoterapeuta 
uczestniczy czynnie w procesie leczenia człowieka 
i  niejednokrotnie  bierze  udział  w  eksperymentach 
medycznych na ludziach i zwierzętach.

 

 

Co to jest bioetyka ?

Bioetyka

 

- stanowi stosunkowo nowy (od 1960 r.) dział 

etyki, zajmujący się dylematami moralnymi - już 

istniejącymi i nowymi, pojawiającymi się w związku z 

powstawaniem oraz doskonaleniem nowych metod, 

technik i leków w praktyce nauk medycznych, a także 

biologicznych.

Bioetyka

 

jest pojęciem szerszym od dawniej 

istniejących pojęć, takich jak etyka zawodowa lekarza. 

Obejmuje znacznie więcej spraw i znacznie dokładniej i 

bardziej drobiazgowo określa oceny i normy moralne w 

stosunku do ingerencji w życie ludzkie w granicznych 

sytuacjach jego powstawania

 

(biogeneza),

 

trwania

 

(bioterapia)

 

i śmierci

 

(tanatologia).

Wraz z ustawicznym, szybkim rozwojem nauk 

medycznych, biologicznych i technicznych pojawiają 

się coraz to nowe możliwości ingerencji w życie 

ludzkie, które bioetyka powinna ocenić pod kątem

 

godziwości lub niegodziwości moralnej.

 

 

Bioetyka – rys historyczny

Dekalog – V przykazanie „nie zabijaj”
Klasyczna etyka lekarska Hipokratesa (IV wiek p.n.e.)
Św. Tomasz z Akwinu poruszał kwestie takie jak: 

godziwość, okaleczenie, biczowanie, uwięzienie, 

zabójstwo, samobójstwo, kara śmierci
1747 traktat opata Francesco Cangiamila Embriologia 

opowiadający się za szacunkiem do życia od chwili 

poczęcia aż do śmierci (neotomizm)
Thomas Percival (Medical Ethics, 1803) – 3 zasady, 

które powinien przestrzegać lekarz w relacjach z 

pacjentem – lekarz powinien żyć godziwie, nie 

szkodzić drugiemu, oddawać każdemu, co mu się 

należy

 

 

XX wiek

 

 

Bioetyka – rys historyczny

1948 rok Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwala Powszechną 

Deklarację Praw Człowieka – jako odpowiedź na działania 

nazistów (w tym osiągnięcia medyczne wykorzystane do celów 

ludobójstwa, sterylizacji, eutanazji oraz eksperymenty 

medyczne prowadzone na więźniach)
1970 rok Van Rensslaer Potter (onkolog) użył po raz pierwszy 

terminu bioetyka w artykule 

Bioethics: The science of survival. 

Perspectives in Biology & Medicine, 1970, 14.

 Podobne refleksje 

zawarł w książce: 

Bioethics: Bridge to the Future. 1971

Europejska Konwencja Bioetyczna 04.04.1997 – Konwencja o 

Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej w 

Kontekście Zastosowań Biologii i Medycyny
1999 rok Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie 

szczegółowych zasad powoływania i finansowania oraz trybu 

działania komisji bioetycznych (Dz.U. Nr 47, poz.480)

 

 

Zadania bioetyki

VR. Potter „bioetyka to wysiłek wykorzystania 
nauk biologicznych dla poprawy jakości życia i 
jego przetrwania” . Stąd akcentacja na 
biotykę: ziemi, przyrody, populacji, 
wykorzystania zasobów naturalnych, 
ulepszania jakości życia.
A. Hellegers: bioetykę zawężał do medycyny, 
relacji lekarz – pacjent oraz respektowania i 
ochrony praw pacjenta

 

 

Problematyka bioetyki

Bioetyka ekologiczna
Bioetyka genetyczna
Bioetyka bioterapii
Bioetyka umierania

 

 

Rodzaje norm

Normy techniczne – co jest dobre lub 
skuteczne w osiągnięciu celu (np. lek 
skutecznie  RR, lecz może się zdarzyć, że  RR 

pogorszy jakość życia)
Normy prawne – co wolno i czego nie wolno 
nam czynić na gruncie prawa
Normy moralne i etyczne – jakie działania i 
jakie konsekwencje są dobre same przez się 
(np. obyczaje, pokój społeczny)

 

 

Rodzaje norm a bioetyka

Bioetyk
a 

 

 

Zdrowie

Koncepcja potoczna

 – stan pełnej sprawności 

fizycznej i brak jakichkolwiek zaburzeń lub 

dolegliwości

Koncepcja psychologiczna

 – stan dobrego 

samopoczucia związany ze świadomością 

sprawnego funkcjonowania własnego organizmu

Koncepcja medyczna

 – brak jakiegokolwiek 

zagrożenia zarówno organicznego, jak i 

funkcjonalnego w organizmie człowieka

Definicja WHO

 – stan całkowitego dobrostanu pod 

względem fizycznym, psychicznym i społecznym, 

a nie tylko brak choroby lub kalectwa

 

 

Choroba

Choroba 

– dynamiczny zespół zaburzeń 

czynności organizmu wywołany czynnikami 
chorobotwórczymi zewnętrznymi lub 
wewnętrznymi, którym zazwyczaj towarzyszą 
morfologiczne zmiany komórek, tkanek i 
narządów oraz zakłócenia mechanizmów 
regulujących ustrój.

W potocznym rozumieniu choroba to zły stan 
zdrowia fizycznego lub/i psychicznego 
wymagający pomocy lekarza i otoczenia.

 

 

Jakość życia

Jakość życia (quality of life) – przyjęty standard 
biologicznego, psychicznego, osobowościowego, 
społecznego i ekonomicznego funkcjonowania 
człowieka, według którego chce się rozstrzygnąć 
kto jest warty, a kto jest niewarty życia.

W odróżnieniu w wsobnej wartości (świętości życia 
ludzkiego) we współczesnej bioetyce ocenę tę 
stosuje się w trudnych i konfliktowych decyzjach 
klinicznych dotyczących kontynuowania lub 
zaniechania terapii medycznej, a nawet zakończenia 
czyjegoś życia (aborcja, eutanazja).

 

 

Choroba a jakość życia

Choro
ba

Jakość 
życia

Konieczność leczenia

Ograniczenia fizyczne, psychiczne i 
społeczne

Świadomość choroby

Konieczność opieki lekarskiej i otoczenia

Inne 

 

 

Jak mierzyć jakość życia ?

J. Fletcher: samoświadomość, rozumienie przeszłości i 

przyszłości, zrównoważenie emocjonalne, zdolność do 

panowania nad sobą, zdolność do nawiązywania 

kontaktów z innymi, umiejętność troski o innych
R.A. McCornick: potencjalna zdolność do ludzkich reakcji
E Shelp: minimalna niezależność w stosunku do otoczenia
J. Walter: medyczna kondycja pacjenta
Liczba QALY

*

 (Quality-Adjusted Life Years)

Skala analogowa
Kwestionariusze, ankiety

*

 QALY jest odpowiednikiem liczby lat życia w pełnym zdrowiu – z 

tego powodu liczba QALY jest z reguły niższa niż liczba 
przewidywanych lat życia

 

 

Liczba QALY

Liczba QALY jest to ilość przewidywanych lat, 

jakie pozostały pacjentowi, pomnożonych przez 

jakość tego życia, mierzoną na skali od 0 do 1

Dzięki liczbie QALY można obliczyć, jaką „sumę 

jakości życia” osiągnie pacjent w tym okresie 

życia, jaki mu pozostał do śmierci

Jeśli zatem są różne sposoby leczenia można 

wyliczyć ile jednostek QALY da każdy z nich i 

wybrać te, które gwarantują najlepsze rokowanie

Czy zatem dobrze jest przeżyć jeden rok z 

jakością życia równą 1, czy 10 lat z jakością życia 

równą 1 (10x0.1=1) ?

 

 

Choroba a jakość życia

1

0

Jakość 
życia

Długość 
życia

Choroba:

ostra

przewlekła 
zaostrzając
a się

przewlekła

 

 

Jakość życia a leczenie

choroba

leczenie

 

 

Promocja godności osoby i praw 
człowieka

Promocji godności i zniesienia rasizmu oraz segregacji 
rasowej.
Przeciwdziałania różnym formom zniewolenia.
Przeniknięcia do życia społecznego poprzez wejście jej 
zasad do konstytucji większości krajów demokratycznych 
i wpływ na kształtowanie się prawodawstwa i stosowanie 
zasady godności ludzkiej w budowie demokracji.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona 
przez ONZ w 1948 roku – „uznanie przyrodzonej 
godności i niezbywalnych praw wszystkich członków 
wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, 
sprawiedliwości i pokoju świata”. Przyczyniła się ona 
do:

 

 

Zasady podważające wartość życia 
ludzkiego i wykluczające ludzi z 
prawa do życia

Zasada jakości życia staje

 

się coraz częściej 

zasadą wykluczającą pewne grupy ludzi ciężko 
chorych czy niepełnosprawnych z prawa do 
leczenia i życia (np. stany utraty świadomości, 
stany terminalne różnych chorób, stan 
wegetatywny). Zasadę tę przekształca się 
następnie w:

Zasadę złego życia (wrongful life)
Zasadę złego urodzenia (wrongful birth) 

 

 

Konsekwencje prawne – 
odpowiedzialność lekarza i szpitala za 
szkody związane z urodzeniem 
upośledzonego dziecka

Uważa  się,  że  wiedza  medyczna  (fetoskopia,USG, 
UKG,  radiografia,  amniocenteza)  pozwala  ustalić 
wcześniej  niż  w  20  tygodniu  rozwoju  płodu,  czy 
rodzice mający nienormalny układ genetyczny będą 
mieli  normalne  dziecko,  bądź  wykryć  inne  wady 
płodu.  Mogą  wtedy  wybrać  między  urodzeniem 
dziecka  a  przerwaniem  ciąży.  Decyzja  należy  do 
nich, choć konsekwencje w razie urodzenia dotyczą 
także  dziecka.  W  związku  z  tym  lekarz  powinien 
rodziców  o  takiej  sytuacji  powiadomić,  a  w  razie 
zaniedbania  spełnienia  tego  obowiązku  może 
odpowiadać za szkodę wobec nich i dziecka.

 

 

Konsekwencje prawne

W  pierwszej  tego  typu  sprawie  sądowej  w  USA 
Gleitman  v.  Cosgrove  (1967)  Sąd  Najwyższy  New 
Jersey 

oddalił 

powództwo 

odszkodowawcze 

rodziców  i  dziecka.  Matka  cierpiała  w  ciąży  na 
różyczkę.  W  wyniku  tego  urodziło  się  dziecko 
niewidome 

i 

głuche 

oraz 

z 

poważnym 

niedorozwojem  umysłowym  na  skutek  zespołu 
Downa.  Lekarz  wiedział  o  możliwości  szkody,  lecz 
rodziców  o  tym  nie  powiadomił,  jak  również  o 
takim badaniu, jak amniocenteza. Twierdzili oni w 
procesie,  że  lekarz  naruszył  ich  konstytucyjne 
prawo  do  dokonania  aborcji  w  sytuacji,  gdy 
dziecko, jeśliby się urodziło, cierpiałoby na skutek 
wad  genetycznych.  Sąd  jednak  uznał,  że  nie  ma 
podstaw do odszkodowania za wrongful birth ("złe 
urodzenie"),  a  tym  bardziej  za  wrongful  life  ("złe 
życie") z uwagi na niemożliwość oceny i ustalenia 
szkody.

 

 

Konsekwencje prawne

W

 

Niemczech Sąd Najwyższy w kilku orzeczeniach 

dopuścił roszczenia odszkodowawcze rodziców z 
tytułu wrongful birth. W wyroku uwzględnił 
roszczenia matki (która urodziła kalekie dziecko na 
skutek różyczki nabytej podczas ciąży) z tytułu 
wrongful birth, oddalił natomiast powództwo córki 
z tytułu wrongful life. Stwierdził, że prawo jest 
skierowanie na ochronę życia. Ustawa zapewnia 
matce prawo do aborcji lecz dziecko nie ma 
roszczenia do lekarza, że nie nastąpiło przerwanie 
ciąży i w konsekwencji lekarz nie ma w tym 
zakresie żadnego prawnego zobowiązania wobec 
dziecka. Sędzia, który dopuściłby taką skargę 
dziecka, wydawałby jednocześnie wyrok o wartości 
życia dziecka głosząc, że dla niego byłoby 
oczywiście lepiej, aby nie zostało urodzone. 

 

 

Polskie prawodawstwo

Polskie  prawo  dopuszcza  badania  prenatalne  tak,  jak 
wszelkie  inne  badania  lecznicze.  Nie  są  jedynie 
dozwolone  eksperymenty  badawcze  na  dzieciach 
poczętych.  Badania  te  powinny  być  łatwo  dostępne  i 
dokonywane w odpowiednim czasie. Ustawa z 1993 r. 
o planowaniu rodziny nakłada na organy administracji 
rządowej  oraz  samorządu  terytorialnego  obowiązek 
zapewnienia  swobodnego  dostępu  do  informacji  i 
badań prenatalnych, a szczególnie wtedy, gdy istnieje 
podwyższone  ryzyko  bądź  podejrzenie  wystąpienia 
wady  genetycznej  lub  rozwojowej  płodu  lub 
nieuleczalnej  choroby  zagrażającej  życiu  płodu. 
Jednostki  samorządu  terytorialnego  (gmina,  powiat, 
województwo),  będące  organami  założycielskimi 
szpitali 

publicznych, 

muszą 

ten 

obowiązek 

zrealizować  pod  rygorem  odpowiedzialności  cywilnej 
wobec

 

pacjentek.

 

 

Eugenika a bioetyka

Eugenika pozytywna

 – wyposażenie człowieka 

w nowe cechy, geny lub udoskonalenia 
posiadanych cech lub genetycznego 
wyposażenia (np. klonowanie, preselekcja w 
trakcie zapłodnienie in vitro, terapia genowa, 
poradnictwo genetyczne)

Eugenika negatywna 

- eliminacja 

chorobotwórczych, wadliwych genów (np. 
sterylizacja, aborcja, eutanazja, inżynieria 
genetyczna?)

Eugenika – dyscyplina teoretyczno-praktyczna 
stawiająca sobie za cel poprawę ludzkiego 
gatunku

 

 

Biotechnologia

Biotechnologia (gr. bios – życie, techne – sztuka, 
rzemiosło, logos – nauka) jest to wykorzystanie 
metod naukowych i inżynieryjnych do obróbki 
materiałów czynnikami biologicznymi lub 
zastosowanie organizmów, komórek i ich części 
oraz molekularnych analogów w celu pozyskania 
dóbr i usług (definicja Organizacji Współpracy 
Gospodarczej i Rozwoju OECD oraz Europejskiej 
Federacji Biotechnologii)

Biotechnologia jest najstarszą formą działalności 
gospodarczej, mimo iż samo pojęcie pojawiło się 
współcześnie (Karl Ereky koniec XX wieku).

 

 

Biotechnologia – rys historyczny

Wykorzystanie ognia do przygotowania posiłków
Od ok. 7 tys. Lat temu – wypiek chleba, wytwarzanie 
produktów mlecznych, przetworów roślinnych, posługiwanie 
się procesami fermentacyjnymi, hodowla zwierząt, uprawa 
roślin (biotechnologia tradycyjna)
Scheele (1770 - 1786) – kontrolowana fermentacja 
gliceryny, kwasu cytrynowego, mlekowego, jabłkowego i 
mlekowego
Robiquet (1806) – wyizolowanie asparginy (pierwszego 
aminokwasu)
Pasteur (1857 – 1885) – odkrycie fermentacyjnej roli 
bakterii, zastosowanie szczepień przed chorobami 
wywołanymi przez drobnoustroje

 

 

Biotechnologia – rys historyczny

Weigman (początek XX w.) wykorzystanie glicerolu i 
butanolu do produkcji syntetycznego kauczuku
Fleming (1942) odkrycie penicyliny, które zapoczątkowało 
produkcję antybiotyków na skalę przemysłową
Watson i Crick (1953) – poznanie struktury DNA  szybki 

rozwój inżynierii genetycznej, synteza enzymów i innych 
białek
Khoran (1976) chemiczna synteza genu
Firna E. Lilly i Gentech (1982) wyprodukowanie ludzkiej 
insuliny
1986 rośliny transgeniczne odporne na insekty i herbicydy
1993 odkrycie ukierunkowanej mutagenazy i reakcji 
łańcuchowej polimerazy
Wilmut (1996) klonowanie ssaków 
Koniec lat 90 XX w. – żywność genetycznie zmodyfikowania
2000 poznanie ludzkiego genomu

 

 

Nurty biotechnologii

Ochrona zdrowia
Ochrona środowiska
Biotechnologia zwierząt, roślin i 
drobnoustrojów
Produkcja żywności

 

 

Aspekty etyczne biotechnologii

Biotechnologia tradycyjna, farmaceutyczna (poza 

technologiami genetycznymi), ochrona środowiska (np. 

biopaliwa) – nie stanowią problemu etycznego
Biotechnologia ingerująca w drobnoustroje i rośliny -GMO 

(ulepszanie gatunkowe, uodpornienie na szkodniki, 

większa wydajność) – budzi kontrowersje
Tworzenie nowych gatunków roślin i zwierząt (poza 

spożywczymi) – ze względu na nieznane dalsze skutki 

związane z zakłóceniem ekosystemów i zdrowia ludzi 

budzi poważne wątpliwości etyczne
Biotechnologia genetyczna u zwierząt i ludzi mająca na 

celu tworzenie hybryd zwierzęco-ludzkich, klonowanie lub 

genetyczne „ulepszanie” człowieka jest niedopuszczalne 

etycznie i prawnie zabronione w wielu krajach

 

 

Postulaty bioetyczne w 

biotechnologii

Najpierw należy uwzględnić różnicę ontologiczną i 
aksjologiczną między człowiekiem a innymi istotami żywymi
Dalej rozważyć trzeba, czy mamy do czynienia z leczeniem 
lub naprawianiem struktur biologicznych, czy też 
doskonaleniem już istniejących lub tworzeniem nowych 
struktur biologicznych
W kryterium terapeutycznym wymagane jest rozstrzygnięcie 
czy  diagnostyka genetyczna i związane z tym konsekwencje 
mają na celu leczenie zarodka czy też unicestwienie go
Należy zwrócić uwagę na ochronę ekosystemu oraz 
uwzględnić wymiar społeczny danej metody 
biotechnologicznej, interes różnych grup ludzi, koszty 
ekonomiczne i społeczne

 

 

Żywność genetycznie 
zmodyfikowana –transgeniczna 
(GMO)

Żywność transgeniczna to artykuły spożywcze zawierające 

produkty modyfikacji genetycznej lub żywność 

wyprodukowana z roślin lub zwierząt, które zostały 

wcześniej ulepszone technikami inżynierii genetycznej.
Ż.g.z. jest wyprodukowana z organizmu zmodyfikowanego 

genetycznie (ang. Geneticatty Modified Organism - GMO), 

czyli organizmu poddanego procesowi inżynierii 

genetycznej, w którym genom został zmieniony za pomocą 

laboratoryjnych technik rekombinacji DNA.
W przypadku roślin modyfikacje mają głównie za cel 

zachowanie dłuższego okresu świeżości, uodpornienie na 

choroby, szkodniki, mróz lub zasolenie gleby. W przypadku 

zwierząt powodują one szybszy wzrost, uodpornienie na 

choroby, większą mleczność krów, itp.

 

 

Techniki produkcji GMO

 metody z wykorzystaniem wektora polegające na 

wykorzystaniu 

nośników 

do 

wprowadzenia 

materiału  genetycznego  do  komórek  roślinnych 

(mogą nimi być wirusy lub bakterie, np. bakterie 

Agrobacterium  tumefaciens  lub  Agrobacteńum 

rhizogenes),
 metody bez wykorzystania wektora - polegają na 

bezpośrednim  (np.  za  pomocą  mikropipety) 

wprowadzeniu  DNA  do  komórek  roślinnych. 

Stosuje się tu najczęściej techniki elektroporacji, 

mikrowstrzeliwania, 

mikroiniekcji 

i 

fuzji 

liposomów.

 

 

Korzyści

Poprawa odporności roślin na szkodniki i choroby
Wzrost produkcji
Zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska przez 
ograniczenie zastosowania środków ochrony roślin
Zmniejszenie strat podczas transpostu i 
przechowywania
Poprawa cech użytkowych takich jak: smak, 
wygląd, zapach, skład chemiczny

Wszystkie te zalety sprawiają, iż GMO z 
ekonomicznego punktu widzenia jest bardzo 
pożądana.

 

 

Obawy

zachwianie  różnorodności  biologicznej  przez  wyparcie 

naturalnych  dzikich  gatunków  oraz  niekontrolowane 

krzyżowanie się roślin transgenicznych z naturalnymi;
uodpornienie  szkodników  na  działanie  środków  ochrony 

roślin;
zanieczyszczenie  środowiska  przez  zwiększenie  ilości 

stosowanych herbicydów;
powstanie tzw. superchwastów

;

wzrost  ryzyka  zachorowalności  na  różnego  rodzaju 

nowotwory  i  alergie  spowodowane  obecnością  w  żywności 

modyfikowanej obcych protein;
uodpornienie 

się 

na 

działanie 

antybiotyków 

przez 

mikroorganizmy  żyjące  w  przewodach  pokarmowych 

konsumentów;
możliwość pojawienia się w żywności alergenów i toksyn;
niemożliwość przewidzenia skutków zmiany informacji 

genetycznej i jej wpływu na następne pokolenia; brak jest 

danych długoterminowych. 

 

 

 

 

Eksperyment medyczny

Eksperyment medyczny (łac. experimentum – 
doświadczenie, próba) – dowolne powtarzalne 
wywoływanie zdarzenia i wpływanie na jego 
przebieg w warunkach możliwie ściśle 
określonych i kontrolowanych, lecz 
modyfikowalnych, w celu przeprowadzenia jego 
systematycznej obserwacji.

Postęp w medycynie nigdy nie zaistniałby, gdyby nie 
prowadzono eksperymentów, które obejmują 
badania na ludziach. Nie zawsze doświadczenia 
prowadzone na roślinach, zwierzętach i in vitro są 
wystarczające – pojawia się wówczas konieczność 
wypróbowania nowych technik diagnostycznych i 
terapeutycznych na człowieku. 

Rodzi to pytania czy 

należy eksperymentować za wszelką cenę, czy 
istnieją jakieś granice eksperymentu ?

 

 

Rodzaje eksperymentów 

medycznych

Eksperyment leczniczy – wprowadzanie nowych lub 

częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, 

leczniczych lub profilaktycznych w celu osiągnięcia 

korzyści dla zdrowia osoby leczonej; może być 

prowadzony jeżeli dotychczasowe metody nie są 

skuteczne lub wystarczające
Eksperyment badawczy – ma na celu poszerzenie 

wiedzy; może być prowadzony na osobach chorych 

lub zdrowych. Prowadzenie tego eksperymentu jest 

dopuszczalne gdy nie jest związany z ryzykiem lub 

ryzyko jest niewielkie i pozostaje w dyproporcji do 

możliwych pozytywnych rezultatów

 

 

Rodzaje eksperymentów klinicznych

Badanie kliniczne to każde badanie, którego 
uczestnikami są ludzie, i którego ma na celu 
odkrycie lub weryfikację klinicznego, 
farmakologicznego lub innego 
farmakodynamicznego skutku jednego lub kilku 
produktów leczniczych lub/i indentyfikację 
skutków niepożądanych i/lub ocenę 
wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i 
wydalania jednego lub więcej produktów 
leczniczych w celu określenia bezpieczeństwa 
lub skuteczności

 

 

Aspekty prawne

Każdy eksperyment podejmowany w naukach 
medycznych określa się terminem eksperymentu 
medycznego. Stanowi on rodzaj badań 
klinicznych, które są regulowane zasadami 
prawidłowego prowadzenia badań klinicznych, 
czyli tzw. dobrej praktyki klinicznej (GCP – 
Good Clinical Practice).

Zasady te zostały opracowane w oparciu o 
Deklarację Helsińską (1964) i są 
międzynarodowym standardem medycznym, 
etycznym i naukowym w zakresie planowania, 
prowadzenia, dokumentowania i ogłaszania 
wyników prowadzonych badań z udziałem ludzi.

 

 

Zasady dobrej praktyki klinicznej 

(GCP)

Badania kliniczne powinny być prowadzone w oparciu o zasady 
etyczne, których podstawę stanowi Deklaracja Helsińska
Przed rozpoczęciem badania klinicznego, należy rozważyć 
potencjalne ryzyko i niedogodności, w porównaniu z 
potencjalnymi korzyściami dla osoby badanej lub społeczeństwa
Badanie może być rozpoczęte lub kontynuowane jeżeli korzyści 
osoby badanej lub społeczeństwa wynikłe z jego prowadzenia 
usprawiedliwiają ryzyko
Prawa, bezpieczeństwo i dobro uczestników są wartością 
nadrzędną i są ważniejsze niż interes nauki i społeczeństwa
Obowiązkiem lekarza w badaniach medycznych jest troska o 
życie, zdrowie, intymność i godność podmiotu ludzkiego
W przypadku stwierdzenia, że stosowany sposób leczenia jest 
znamiennie korzystniejszy niż porównywany lub istotnie gorszy 
od porównywanego – badanie należy przerwać !  

 

 

Eksperymenty na embrionach

Zostaje zachowana proporcja pomiędzy ryzykiem a 
oczekiwanym dobrem
Dziecko nie może być narażone w sposób nieproporcjonalny 
na utratę życia
Gdy zostały wykorzystane inne środki lecznicze pozostające 
w dyspozycji
Rodzice wyrazili wolną zgodę po dokładnym poinformowaniu 
o ewentualnych korzyściach i możliwych następstwach 
eksperymentu
Eksperyment nie może być w sposób nieproporcjonalny 
szkodliwy dla matki dziecka poczętego 

Eksperymenty wewnątrzmaciczne o charakterze 
terapeutycznym (np. wodogłowie, uszkodzenie dróg 
moczowych) są dopuszczalne o ile zostają zachowane 
następujące zasady:

 

 

Eksperymenty na zwierzętach

Należy uznać status zwierząt i uwzględnić ich dobro 
jako wartość wsobną
Człowiek w określonych warunkach i przy 
zachowaniu określonych ograniczeń może i powinien 
wykorzystywać możliwości zwierząt do badań
Tam gdzie są warunki na to pozwalające, należy 
ograniczać ilość zbędnych badań na zwierzętach 
(np. badania alternatywne na komórkach skóry 
ludzkiej)
Nie wolno na zwierzętach prowadzić testów 
kosmetycznych

 

 

Kto wydaje zgodę na 
prowadzenie eksperymentu 
medycznego ?

Komisja Bioetyczna

*

*

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 

11 maja 1999 r w sprawie szczegółowych zasad powoływania i 
finansowania oraz trybu działania komisji bioetycznych (Dz.U. 
Nr 47, poz. 480)

 

 

Kto powołuje komisję 

bioetyczną ?

Rektor uczelni
Dyrektor jednostki badawczej
Okręgowa Rada Lekarska

 

 

Skład komisji bioetycznej

Lekarze specjaliści
Po jednym przedstawicielu innego 
zawodu: duchowny, filozof, 
prawnik, farmaceuta, pielęgniarka

Kadencja komisji bioetycznej trwa 3 
lata i liczy od 11 do 15 członków. 
Komisja wyraża opinię o projekcie 
badawczym.

 

 

Wniosek o wyrażenie opinii o 
projekcie eksperymentu 
medycznego powinien zawierać:

Oznaczenie osoby lub podmiotu zamierzającego 

przeprowadzić eksperyment medyczny lub 

wszystkich ośrodków gdzie będzie wykonywany
Tytuł projektu, jego szczegółowy opis i uzasadnienie 

odnośnie celowości i wykonalności projektu
Dane personalne i kwalifikacje zawodowe i naukowe 

osoby kierującej eksperymentem medycznym
Informacje o warunkach ubezpieczenia osób 

biorących udział w eksperymencie
Dane o spodziewanych korzyściach i ryzyku działań 

niepożądanych

 

 

Do wniosku należy także 
dołączyć

Projekt eksperymentu
Informację przeznaczoną dla osób badanych
Wzór formularza zgody osoby badanej: 1. dobrowolnej 
zgody po zapoznaniu się z informacją, 2. potwierdzenia 
możliwości zadawania pytań i otrzymania odpowiedzi, 3. 
uzyskaniu informacji o możliwości odstąpienia od 
udziału w badaniu w każdym jego stadium
Wzór oświadczenia o przyjęciu warunków ubezpieczenia
Wzór oświadczenia badanego zgody na przetwarzanie 
jego danych osobowych

 

 

Projekt badawczy powinien zawierać  
następujące informacje: 

Uzasadnienie (cel, założenia, oryginalność)
Szczegółowy opis planowanych badań (metodyka)
Opis grupy badanej (liczebność, wiek, płeć, stan 
zdrowia)
Kryteria włączenia i wykluczenia z badań
Spodziewane korzyści lecznicze/badawcze
Skutki ewentualnych działań niepożądanych
Przewidywany okres prowadzenia badań
Kartę obserwacji badania, dziennik badania
Broszurę badacza (aktualne materiały źródłowe wraz z 
piśmiennictwem, charakterystykę badanego produktu) 

 

 

Badania kliniczne a relacja lekarz-
pacjent

Braku szczegółowej wiedzy na temat prowadzonego badania
Niepewności odnośnie uzyskanego wyniku – badanie nie 
zawsze musi być korzystne dla pacjenta, a sama korzyść nie 
nie zawsze jest głównym ich celem
Ograniczonego czasu, jaki lekarz może poświęcić pacjentowi 

Lekarze (nie będący badaczami) niechętnie 
podejmują rozmowę z pacjentami na temat ich 
udziału w badaniach klinicznych. Wynika to z:

Niemniej jednak doradzanie pacjentom  i 
kierowanie ich do udziału w badaniach klinicznych 
jest ważną składową dobrej praktyki lekarskiej.

 

 

Badania kliniczne a relacja lekarz-

pacjent

Ułatwić pacjentom zrozumienie różnic między praktyką kliniczną 
a badaniem klinicznym
Zwalczać błędne przekonania dotyczących leczenia i innych 
przy podejmowania decyzji o udziale pacjenta w badaniu 
klinicznym (pacjenci mogą liczyć, że interwencje nowatorskie, 
choć eksperymentalne są lepsze od standardowych metod 
leczenia, zaproponowane leczenie jest indywidualnie dla nich 
dobrane jako najlepsze, błędnie interpretują ryzyko jak i 
potencjalne korzyści)
Doradzać pacjentom w sprawie udziału w badaniu klinicznym

Lekarz powinien:

Wymienione opinie nie są powszechnie uznawanymi – co 
świadczy o różnicy poglądów w tej sprawie.

 

 

 

 

Cele medycyny

Cele właściwe
Cele niewłaściwe

Zostały sformułowane przez reprezentantów 14 
krajów Europy, Azji i Ameryki, najwybitniejszych 
znawców bioetyki i zostały one ogłoszone w formie 
międzynarodowego stanowiska na ten temat*

* Howell J.H., Sale W.F.: Life choices: a Hasting Center 
introduction to biethics. Washington, Georgetown University 
Press, 2000, 58, 61, 64, 65, 67, 70 – 72

 

 

Właściwe cele medycyny

Zapobieganie chorobom i urazom oraz 

promocja i podtrzymywanie zdrowia

Przynoszenie ulgi w bólu i cierpieniu 

spowodowanym przez choroby

Opieka nad chorymi z różnymi 

dolegliwościami i ich leczenie oraz opieka 

nad tymi, którzy nie mogą być wyleczeni

Zapobiegania przedwczesnej śmierci i 

stworzenie do warunków spokojnej śmierci  

Eksperci nie doszli do porozumienia w kwestii hierarchii 
wymienionych celów !

 

 

Promocja i podtrzymywanie zdrowia

Lepiej zapobiegać chorobom niż je leczyć – lekarz 

powinien strzec ludzi przed grożącymi chorobami
Argumenty ekonomiczne – profilaktyka jest 

tańsza niż przywracanie zdrowia

Promocja i profilaktyka uzależnione są w wielu 

regionach świata od statusu ekonomicznego, 

pozycji społecznej i wychowania
Wywieranie presji na chorego  obciążanie go 

winą za jego chorobę

Nie da się uniknąć śmierci można jedynie ją 

opóźnić, zasadniczo nie jest możliwe 

wyeliminowanie chorób, gdyż po pokonaniu 

jednych pojawią się drugie

 

 

Przynoszenie ulgi w bólu i cierpieniu

Od początku istnienia medycyny przynoszenie 

ulgi w bólu i cierpieniu było celem medycyny
Zarówno w krajach rozwiniętych, jak i 

rozwijających się szwankuje kształcenie i 

zastosowanie dostępnej wiedzy w rutynowym 

uśmierzaniu bólu – stąd konieczność rozwoju 

medycyny paliatywnej
Świadome i emocjonalne cierpienie towarzyszące 

chorobie są często nierozpoznane i nieleczone
Istnieją różne formy bólu i cierpienia 

spowodowane przez terroryzm, wojny, przemoc, 

zdradę, brak wzajemnego zrozumienia w rodzinie

 

 

Zapobieganie przedwczesnej śmierci 
i stworzenie warunków spokojnej 
śmierci

Celem medycyny nie jest walka ze śmiercią jako taką, lecz 
przeciwdziałanie przedwczesnej śmierci
Przeciwdziałanie to nie oznacza traktowania każdej śmierci 
jako przedwczesnej
Medycyna ma pomóc ludziom dożyć starości, a ludziom 
starszym przeżyć resztę życia godnie i z zadowoleniem
Zbyt często traktuje się śmierć jako swego największego 
wroga
Często w zmaganiach ze śmiercią wykorzystuje się 
nieproporcjonalnie większe środki niż do opieki osób chorych 
lub umierających
Życie przedłużane jest do momentu, w którym przestaje być 
dla człowieka dobrodziejstwem

 

 

Główny cel medycyny

Przedstawione analizy wskazują, że za 
główny cel medycyny można uznać 
przywracanie człowiekowi zdrowia, a jeżeli 
jest to niemożliwe, otoczenie go opieką i 
pomocą, aby realizował swoje życie mimo 
dyskomfortu choroby, niepełnosprawności 
czy zbliżającej się śmierci. Medycyna nie 
może się podjąć zlikwidowania wszelkiego 
cierpienia, gdyż jest ono wpisane w 
kondycję ludzką.  

 

 

Niewłaściwe cele medycyny*

Realizowanie zadań społecznych, ekonomicznych i 

politycznych zamiast troski o zdrowie pacjenta
Realizowanie subiektywnych upodobań pacjenta, 

takich które dają mu przyjemność lub dzięki którym 

chce osiągnąć szczęście, a które nie wiążą się ze 

zdrowiem jako takim lub niekiedy mu szkodzą
Należy wyraźnie oddzielić funkcje lekarza od jego 

naukowej kariery, gdyż funkcją lekarza jest leczenie, 

a nie traktowanie pacjenta jako środka do celu
Zadaniem medycyny nie jest za wszelką cenę 

zapobieganie śmierci, gdyż zmieniając śmiertelne 

choroby na inne, niekoniecznie łagodniejsze i 

łatwiejsze do zniesienia 

*Kass L.R. Toward a more natural science: biology and human 
affaiirs. New York, Free Press, 1985.

 

 

Uporczywa terapia

Uporczywa terapia (terapia nieefetywna) – 
forma aktywności medycznej stosowana w sytuacji, 
kiedy proces chorobowy osiągnął punkt, w którym 
proponowana interwencja lecznicza przestaje 
służyć dobru pacjenta.

Odróżnić od niej należy tzw. terapię 
proporcjonalną, która jest działaniem leczniczym 
dla chorego, przynosząc pozytywny efekt i nie 
naraża go na niepotrzebne uciążliwości oraz 
nieuzasadnione obniżenie jakości życia.

 

 

Opisy medyczne uporczywej terapii

Transport chorego do szpitala, w 

sytuacji gdy nasili on cierpienie i może 

spowodować jego zgon
Chemioterapia – gdy okazuje się 

nieskuteczna, pogarsza cierpienie z 

powodu objawów ubocznych
Nazbyt ryzykowne zabiegi operacyjne
Zabiegi endoskopowe, w niektórych 

ciężkich stanach terminalnych

 

 

Aspekty etyczne uporczywej terapii

Czy przyjąć koncepcję terapii uporczywej (nieuzasadnionej) i 
rezygnować z niej u chorych w stanie terminalnym?
Jeżeli tak to wg jakich kryteriów podejmować stosowne decyzje?
Czy odrzucić koncepcję terapii uporczywej i leczyć chorych 
umierających do końca, jak to jest obecnie technicznie możliwe?
Czy uznać śmierć człowieka za naturalny proces, będący 
integralną częścią ludzkiego istnienia, czy raczej traktować ją 
jako formę uwolnienia się od cierpienia, które jako w sobie nie 
ma żadnej wartości?
Czy traktować śmierć jako element techniki medycznej 
stosowanej w celu usunięciu cierpienia?
Czy odwrotnie, pozwolić człowiekowi umrzeć śmiercią naturalną, 
będącą dla tego człowieka elementem jego istnienia?

 

 

Środki proporcjonalne i 

niepropocjonalne leczenia

Środki proporcjonalne: specyfiki, metody i sposoby 

leczenia, które umożliwiają osiągnięcie 

pozytywnego wyników terapii bez nadmiernych 

niedogodności, cierpień i wydatków
Środki nieproporcjonalne: specyfiki, metody i 

sposoby leczenia, które dają nikłą nadzieję na 

pozytywny efekt terapeutyczny, a ich 

zastosowanie związane jest z nadmiernymi 

(niewspółmiernymi) utrudnieniami, cierpieniami 

oraz wydatkami

Opis medyczny: korekta wady wzroku może być uzyskana przez 
noszenie okularów lub szkieł kontaktowych, bądź przez dokonanie 
skomplikowanej i ryzykownej operacji. Czy należy stosować 
radykalne leczenie onkologiczne, w sytuacji, gdy efektem będzie 
nieznaczne przedłużenie życia kosztem wielu skutków ubocznych ?

 

 

Antropologiczny fundament podziału 
na środki proporcjonalne i 
nieproporcjonalne

Życie ludzkie jest nienaruszalne  każdy ma obowiązek 

troszczyć się o swoje życie, zdrowie i podejmować leczenie, 

zaś osoby leczące powinny sumiennie wypełniać czynności 

terapeutyczne
Życie ludzkie nie jest wartością absolutną, lecz podstawową 

 należy uwzględnić rozsądne granice obowiązku utrzymania 

życia
Życie i zdrowie człowieka mają wymiar relacyjny (odniesienie 

do drugiego człowieka, społeczności i dobra wspólnego), z 

tego też powodu w wyborze sposobów leczenia należy 

stosować zasady sprawiedliwości i solidaryzmu
Perspektywa o nieuchronności śmierci  wiedza ta potrzebna 

jest pacjentowi, rodzinie, lekarzom i całemu społeczeństwu 

 

 

Zasada podwójnego skutku – środki 
proporcjonalne a nieproporcjonalne

Możemy podjąć działanie, którego naturalny 
skutek będzie dobry, nie możemy – kiedy 
będzie zły
Nie możemy podjąć działania, jeśli 
przewidywany skutek zły przewyższałby 
zamierzony skutek dobry
Skutek uboczny, zły jest przewidywany, ale 
nie jest przez nas chciany, mimo to 
dopuszczamy go, bo nie możemy go uniknąć

 

 

Kontynuowanie lub zaniechanie 

pewnych form terapii

Nie jest konieczne stosowanie w stanie terminalnym 
środków nieproporcjonalnych, które są nadmiernie 
kosztowne, niebezpieczne dla chorego, nasilają jego ból i 
nie przynoszą istotnych dobrych efektów choremu
Celem zaniechania uporczywej terapii nie jest pozbawienie 
człowieka życia, a przeciwnie, zapewnienie choremu 
godnych warunków umierania poprzez stosowanie środków 
minimalnych
Przyjmując śmierć pnia mózgu za moment śmierci 
człowieka, uznaje się że sztuczne podtrzymywanie oddechu 
i innych czynności w kontekście działań związanych z 
transplantologią nie jest terapią uporczywą

 

 

Środki minimalne

Odżywianie
Pielęgnację
Łagodzenie objawów choroby (np. łagodzenie bólu, 

antybiotykoterapia)
Psychiczne wsparcie
Duchowe towarzyszenie

Terminem tym określa się te środki, które są 
normalnie w zwykłych warunkach konieczne do 
podtrzymywania życia. Zalicza się do nich:

 

Niezastosowanie tych środków oznacza poddanie 
chorego eutanazji biernej, np. pacjentom 
znajdującym się w stanie wegetatywnym.

 

 

Na dobro pacjenta składają się:

Dobro medyczne określone 
wskazaniami medycznymi
Dobro postrzegane przez pacjenta 
wg jego planów życiowych i oceny 
własnej sytuacji
Dobro pacjenta jako osoby
Dobro duchowe pacjenta

 

 

Etyczne konsekwencje 

komercjalizacji medycyny

 

 

USA

Ograniczona rola rządu w systemie opieki 
zdrowotnej na rzecz instytucji,  organizacji 
ubezpieczeniowych i zarządzających opieką 
zdrowotną.

Widoczna jest obecnie tendencja krytyczna 
względem nadmiernego skomercjalizowania 
medycyny.

UE

Odpowiedzialność za opiekę zdrowotną spoczywa 
na instytucjach rządowych, które kierują 
powołanymi do tego instytucjami 
ubezpieczeniowymi.

Wzrasta tendencja do większego 
podporządkowania systemu opieki zdrowotnej 
mechanizmom wolnego rynku.

Ochrona zdrowia

 

 

W ciągu ostatnich lat we wszystkich krajach 
obserwuje się gwałtowny wzrost kosztów 
leczenia. Zjawisko to powoduje kłopoty 
finansowe systemów zdrowotnych.

Lekarstwo ?

Komercjalizacja (urynkowienie) opieki 
zdrowotnej

W USA komercjalizacja medycyny nie tylko, że nie 
zmniejszyła kosztów opieki zdrowotnej, ale spowodowała 
lawinowy ich wzrost

 

 

Czynniki generujące wzrost kosztów 

opieki zdrowotnej

Rozwój technicznych urządzeń 

medycznych
Wprowadzanie nowych (bardziej 

skutecznych?) sposobów leczenia
Wzrost liczby specjalistów
Wzrost liczby personelu medycznego
Koszty własne zdobycia 

wykształcenia lekarskiego

 

 

Czy ochrona zdrowia jest towarem 
podległym prawom wolnego rynku ?
Czy uprawnione jest etycznie 
traktowanie zdrowia, leczenia i całej 
opieki zdrowotnej jako towarów, 
którymi handluje się na wolnym 
rynku ?
Czy wiedza i usługi lekarza, szpitala, 
hospicjum są produktami na sprzedaż 
dla satysfakcji konsumentów jak inne 
towary ?

 

 

Opieka zdrowotna, jako osobowa relacja między 
służbą zdrowia a chorymi szukającymi pomocy, nie 
jest towarem tak jak przedmioty techniczne 
podwyższające standard życia, mieszkania czy 
podróżowania.
Traktowanie chorego pacjenta tak jak klienta i 
konsumenta, przebierającego w różnych towarach w 
supermarkecie jest błędnym uproszczeniem.
Zdrowie i życie nie jest takim samym dobrem, jak 
zdobycie lepszych mebli, telewizora czy samochodu. 
Określony standard życia jest pewnym wytworem i 
stereotypem społecznym; każdy może wybrać jakiś 
standard wygód, jakieś towary albo z nich 
zrezygnować. Człowiek ciężko chory nie ma takiego 
wyboru. 
Jego choroba nie jest wytworem obyczajów 
społecznych, kultury lub techniki, lecz narzuconą mu 
sytuacją egzystencjalną. 

 

 

Cierpiący  chory  nie  jest  w  sytuacji  racjonalnego 

klienta, który wybiera u sprzedawcy niekonieczne, ale 

przydatne  dla  niego  przedmioty.  To  sytuacja 

egzystencjalna  zmusza  go  do  szukania  pomocy, 

leczenia i przywrócenia tego, co utracił, czyli zdrowia. 
Jest on zdany na lekarza. 
Trudno  się  zgodzić  z  tym,  żeby  pacjent  w 

doświadczeniu 

ciężkiej 

choroby 

fizycznej 

czy 

psychicznej,  w  doznaniu  cierpienia  i  niepewności, 

miał  studiować  reklamy  towarów  medycznych  w  celu 

kupna.  Obietnica  wolności  wyboru  jest  w  tym 

wypadku iluzją. 
Chory jest skazany na lekarza i z zaufaniem chce mu 

się powierzyć.
 Dla lekarza przedsiębiorcy byłby on łatwym łupem w 

celach  zdobycia  zysku.  Chory  człowiek  oddałby  mu 

wszystko,  co  ma,  byle  się  uwolnić  od  nieznośnego 

cierpienia i bólu.

 

 

Wykształcenie  lekarza  zależy  od  zdobycia  wiedzy  i 

doświadczenia.  Nie  można  go  zdobyć  bez  etycznego 

przyzwolenia społeczności.
  Studenci  medycyny  w  pierwszych  latach  mogą 

dokonywać  sekcji  zwłok,  za  co  bez  społecznego 

przyzwolenia byliby pociągnięci do odpowiedzialności 

karnej. Mimo że uczą się pod okiem doświadczonych 

lekarzy,  to  jednak  zdobywając  wiedzę  praktyczną, 

uczą się również na pacjentach. Przywileje te są dane 

przez społeczeństwo w przeświadczeniu, że nabyte w 

praktyce  zdolności  medyczne  będą  służyć  wszystkim 

ludziom.
 Nabytej w ten sposób wiedzy i sprawności lekarskich 

nie  można  sobie  zawłaszczyć  dla  własnych  potrzeb  i 

korzyści.  Są  one  również  własnością  pokoleń 

pacjentów,  na  których  praktykowano,  lekarzy,  którzy 

je rozwijali, własnością społeczną i ogólnoludzką.

 

 

Pacjent czy klient ?

W  skomercjalizowanej  medycynie  relacja  między 
lekarzem a pacjentem staje się relacją handlową. 
Lekarz  staje  się  niezależnym  przedsiębiorcą  lub 
wynajętym  agentem  handlowym  tych  spółek  i 
inwestorów, którzy zmierzają do innych celów niż 
etyka medyczna.
  Lekarz  działając  według  logiki  rynku,  zamienia 
swe  związki  z  pacjentem,  w  których  istotne  było 
zawierzenie  i  zaufanie,  na  relację  kontraktu  i 
biznesu.  Etyka  nie  jest  już  dla  niego  kwestią 
powinności  i  cnoty,  lecz  legalności.  Jest 
zastąpiona przez biznes i prawo. 
Wiedza  medyczna  staje  się  prywatną  własnością 
lekarza  w  celach  handlowych,  do  sprzedaży  dla 
chętnych za określoną cenę.

 

 

 

 

Prawa pacjenta

KARTA PRAW PACJENTA

podstawowe unormowania prawne

wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 

1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483)

określone w ustawach: 

•z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, 
poz. 408, z 1992 r. Nr 62, poz. 315, z 1994 r. Nr 121, poz. 591, z 19995 
r. Nr 138, poz. 682, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, z 1997 r. Nr 104, poz. 
661, Nr 121, poz. 769 i Nr 158, poz. 1041 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 
668 i Nr 117, poz. 756), 

•z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz .U. Nr 
111, poz. 535, z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 113, poz. 731, 

•z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu 
komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 138, poz. 682), 

•z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 91, 
poz. 410 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668), 

•z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. Nr 28, poz. 28 i Nr 
88, poz. 554 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668).

 

 

 

Prawa pacjenta

p. ma prawo wymagać, aby lekarz lub inna osoba 

wykonująca zawód medyczny udzieliła świadczenia 

zdrowotnego zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy 

medycznej i bez zbędnej zwłoki, przy wykorzystaniu 

wszelkich dostępnych metod i środków rozpoznawania 

chorób, leczenia i łagodzenia cierpień oraz pielęgnacji 

chorego; ma on prawo do opieki starannej i pełnej szacunku
p.  ma  prawo  do  pełnej  i  przystępnej  informacji  o  swoim 

stanie  zdrowia,  rozpoznaniu  choroby,  proponowanych 

metodach  diagnostycznych,  leczniczych,  rehabilitacyjnych  i 

pielęgnacyjnych  oraz  stopniu  ich  ryzyka,  o  metodach 

alternatywnych i dających się przewidzieć następstwach ich 

zastosowania  lub  zaniechania,  postępach  w  wynikach 

leczenia oraz o rokowaniu

 

 

Prawa pacjenta cd.

p.  ma  prawo  otrzymać  od  swego  lekarza  informację  konieczną  do 

wyrażenia 

świadomej 

zgody 

poprzedzającej 

rozpoczęcie 

jakichkolwiek  działań  i  leczenia:  poza  wypadkami  nagłymi,  taka 

informacja  powinna  obejmować  także  przekaz  o  ewentualnym 

ryzyku  i  przypuszczalnej  długości  trwania  niewydolności;  nie 

powinna  być  ograniczona  tylko  do  poszczególnej  czynności  i 

leczenia;  w  przypadku  istnienia  alternatywnej  metody  terapii  lub 

kiedy pacjent o informację o takiej alternatywie prosi, ma on do niej 

pełne prawo 
p.  ma  prawo  odmówić  zgody  na  leczenie  w  zakresie  zezwolonym 

przez  prawo  i  powinien  być  poinformowany  o  skutkach  swojej 

odmowy;
pacjent  ma  prawo  nie  zgodzić  się  na  zastosowanie  środków 

leczniczych  szczególnie  wyniszczających  i  uciążliwych,  które 

skazują  go  tylko  na  sztucznie  przedłużoną  agonię,  ma  on  bowiem 

prawo  podjąć  autonomiczną  decyzję  przyjęcia  śmierci  w  jej 

naturalnym przebiegu;

 

 

Prawa pacjenta cd.

  p.  ma  prawo  do  pełnej  informacji,  jeśli  zaproponowane  jest  mu 

poddanie  się  eksperymentowi  medycznemu;  p.  ma  prawo  odmówić 

wzięcia udziału w takim programie badawczym;
  p.  ma  prawo  do  tajemnicy  dotyczącej  jego  własnego  programu  opieki 

medycznej pod każdym względem; ma on prawo spodziewać się, że cała 

wymiana  informacji  i  dokumentacja  dotycząca  opieki  nad  nim  jest  i 

będzie traktowana jako poufna: przysługuje mu również prawo wglądu, 

za  pośrednictwem  leczącego  go  lekarza,  w  dokumentację  medyczną 

odnoszącą się do jego osoby
pacjent    ma    prawo    do    zbadania  i  otrzymania      wyjaśnienia     

dotyczącego kosztów leczenia, bez względu na źródło ich finansowania;
p. ma prawo oczekiwać zapewnienia ciągłości opieki medycznej w 

rozsądnym zakresie; ma prawo do otrzymania informacji o godzinach i 

miejscu przyjęć lekarzy; p. ma prawo spodziewać się, że zostanie 

poinformowany przez swego lekarza o organizacyjnym mechanizmie 

kontynuowania opieki zdrowotnej w niezbędnym zakresie po wypisaniu 

ze szpitala; 

 

 

Prawa pacjenta cd.

p.  ma  prawo  do  poszanowania  jego  intymności  i  godności 

osobistej w trakcie udzielanych mu świadczeń zdrowotnych, a w 

szczególności  do  tego,  aby  przy  udzielaniu  świadczeń  był 

obecny  tylko  niezbędny  personel  medyczny,  z  wykluczeniem 

osób trzecich;
p. ma prawo do opieki duszpasterskiej duchownego wyznawanej 

przez siebie religii i umożliwienia mu uczestnictwa w obrzędach 

religijnych organizowanych w szpitalu;
p.  w  godzinie  śmierci  ma  prawo  do  osobistego  i 

nieskrępowanego 

obecnością 

innych 

osób 

kontaktu 

z 

najbliższymi mu osobami i duchownym wyznawanej przez siebie 

religii;
p.  ma  prawo  zastrzec,  aby  po  jego  śmierci  nie  pobierać  z  jego 

zwłok  tkanek,  narządów  lub  komórek  w  innym  celu  niż  dla 

ustalenia przyczyny zgonu.

 

 

Tajemnica lekarska

Tajemnica lekarska – powinność moralna 
zakazująca ujawniania słowem lub w jakikolwiek 
inny sposób wiadomości o stanie zdrowia badanego 
i leczonego pacjenta, nabytych przez lekarza w 
trakcie jego lekarskich czynności.

Zachowanie tajemnicy lekarskiej obejmuje także 
cały zespół leczący: średni i niższy personel 
medyczny, fizjoterapeutów, studentów 
odbywających ćwiczenia i praktyki oraz inny 
personel mający wgląd w dokumentację lekaską.

 

 

Zwolnienie z obowiązku zachowania 
tajemnicy lekarskiej

Pacjent wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy 
osobom wskazanym
Zachowanie tajemnicy zagraża w sposób istotny 
życiu leczonego lub innych osób
Badanie lekarskie jest wykonywane na żądanie 
uprawnionych organów lub instytucji
Trzeba przekazać odpowiednie dane o stanie 
zdrowia pacjenta w wypadku świadczeń 
zdrowotnych
Gdy jest to niezbędne dla nauki zawodów 
medycznych lub celów naukowych

 

 

Błąd lekarski

Błąd lekarski (błąd w sztuce lekarskiej) – 
naruszenie przez lekarza obowiązujących go 
w konkretnym przypadku, wypracowanych 
na gruncie nauki i praktyki reguł 
postępowania zawodowego wobec dóbr 
prawnych w postaci utraty zdrowia lub/i życia 
człowieka, na gruncie prawa stanowiące 
podstawę do stwierdzenia naruszenia 
obowiązku ostrożności.

 

 

Rodzaje błędów lekarskich

Diagnostyczny
Terapeutyczny
Orzeczniczy
Techniczny
Organizacyjny 
Niezawiniony
Zawiniony 

 

 

Błędy zawinione

Nienależyta staranność (np. niedokładne 
zbadanie pacjenta)
Rażący brak wiedzy odpowiedniej do 
wykonywanej czynności (np. przepisanie leku 
w niewłaściwej dawce)
Przekroczenie kompetencji (np. podjęcie się 
specjalistycznego zabiegu przez lekarza nie 
będącego specjalistą)

Do błędów nie zalicza się karalnych zachowań lekarzy takich 
jak: odmowa udzielenia pomocy, podjęcie leczenia bez 
zbadania pacjenta, pozostawienie narzędzia w j. brzusznej 
operowanego, dokonanie zabiegu niezgodnego z prawem, 
wykonywanie zawodu pod wpływem środków odurzających.

 

 

Odpowiedzialność za błąd 

lekarski

Karna
Cywilna
Zawodowa 

 

 

Odpowiedzialność zawodowa

Lekarz  może  ponieść  odpowiedzialność  zawodową 
za  błąd  lekarski,  jeśli  na  wniosek  poszkodowanego 
pacjenta 

(względnie 

innych 

osób) 

rzecznik 

odpowiedzialności 

zawodowej 

odpowiedniej 

okręgowej  izby  lekarskiej  po  przeprowadzonym 
postępowaniu  wyjaśniającym  uzna,  że  zostały 
naruszone  zasady  zawarte  w  Kodeksie  Etyki 
Lekarskiej lub ustawie o zawodzie lekarza i skieruje 
do  okręgowego  sądu  lekarskiego  wniosek  o 
ukaranie.

 

 

Sąd zawodowy może

Uniewinnić lekarza
Ukarać upomnieniem
Ukarać naganą
Zawiesić prawo wykonywania zawodu 
na okres od 6 miesięcy do 3 lat
Pozbawić prawa wykonywania 
zawodu na zawsze

 

 

Stan terminalny

Stan terminalny – ostatni okres życia, w którym 
następuje zanik czynności życiowych organizmu. Na 
ogół stan terminalny postrzega się w perspektywie 
nieodwracalnego wyniszczenia organizmu 
spowodowanego chorobą. Współczesna medycyna 
do pewnego stopnia potrafi zapanować na 
procesem umierania może go wydłużyć lub skrócić, 
uczynić bezbolesnym lub nieświadomym.

 

 

Umieranie

Umieranie – proces rozciągnięty w 
czasie, oddzielający życie od stanu 
martwoty, polegający na zanikaniu 
czynności życiowych ustroju. W 
medycznym ujęciu umieranie oznacza 
okres bezpośrednio poprzedzający 
zgon.

 

 

Etapy umierania

Agonia (znaczne osłabienie wydolności 

krążenia i oddychania)
Śmierć kliniczna (ustanie krążenia i 

oddychania)
Śmierć osobnicza (nieodwracalne 

ustanie czynności pnia mózgu)
Śmierć biologiczna (całkowite i 

nieodwracalne ustanie wszystkich 

czynności życiowych organizmu)

 

 

Fazy stanu psychicznego osoby 

umierającej

Zaprzeczenie i izolacja
Gniew
Targowanie się
Depresja
Pogodzenie się

 

 

Śmierć

Śmierć jest unicestwieniem człowieka (bezsensem, 
„skandalem” istnienia, tabu)
Śmierć jest przejściem do nowego istnienia, którego sens, 
choć tajemniczy, możliwy jest do przybliżonego odkrycia

Śmierć – jeden z podstawowych faktów 
antropologicznych, nierozerwalnie związany z 
ludzkim życiem, stanowiący jego kres.

Historia mentalności ujawnia dwie tendencje w 
kulturze ludzkiej:

 

 

Ewolucja definicji śmierci

Klasyczne pojęcie śmierci (ustanie krążenia i oddychania, 

oziębienie ciała, plamy opadowe, stężenie pośmiertne 

widoczne wraz z upływem czasu, dawały pewność, że mamy 

do czynienia ze zmarłym, którego zwłoki należy pogrzebać)
Śmierć kliniczna – wprowadzenie w latach 60 XX wieku 

metod reanimacji i zastosowanie respiratora wykazały 

niewystarczalność krążeniowo-oddechowego kryterium 

śmierci, ponieważ oddech lub krążenie w wielu przypadkach 

można przywrócić
Śmierć mózgowa – nieodwracalne, trwałe ustanie czynności 

całego mózgu, zwłaszcza utrata przez pień mózgu zdolności 

pełnienia funkcji integracyjnych poszczególne systemy 

(układy) żywych organów, które nie tworzą już żyjącego 

organizmu jako całości

 

 

Legalizacja śmierci mózgowej

Definicja  śmierci  mózgowej,  w  której  śmierć  pnia 
mózgu,  oznacza  śmierć  organizmu  jako  całości, 
została 

przyjęta 

przez 

większość 

krajów. 

Najszybciej, 

bo 

w 

marcu 

1972 

roku, 

zalegalizowano  ją  w  Finlandii.  W  Polsce 
wprowadzono  ją  l  lipca  1984  roku  Komunikatem 
Ministerstwa  Zdrowia  i  Opieki  Społecznej.

 

Zmodyfikowano 

ją 

w 

niewielkim 

stopniu 

dwukrotnie  -  w  roku  1994  i  1996.  W 
rozporządzeniu  z  1984  roku  nie  zezwolono  na 
zastosowanie kryterium śmierci mózgowej u dzieci 
do 10 lat, w  1994  roku przesunięto tę granicę do 
12 lat, a w roku 1996 obniżono ją, dając możliwość 
stwierdzania  śmierci  mózgowej  u  noworodków  od 
7 dnia życia.

 

 

 

Kryteria stwierdzenia śmierci 

mózgowej

Brak reakcji na bodźce
Brak samoistnego lub będącego reakcją na 
bodźce ruchu mięśni
Nieobecność samoistnego oddychania
Brak odruchów pnia mózgu i głębokich odruchów 
ścięgnistych
Wykonanie badań potwierdzających śmierć 
mózgu (EEG, angiografii naczyń mózgowych, 
scyntygrafii, ultrasonografii doplerowskiej)
Powtórzenie tych badań (po upływie 3-24 godzin)

 

 

Kontrowersje wokół nowej definicji 

śmierci

Z utratą i niemożnością przywrócenia naturalnego 
krążenia czy też oddychania
Ze śmiercią mózgu
Ze śmiercią półkul mózgowych i bezpowrotną utratą 
świadomości – „już nie tylko śmierć pnia mózgu lecz 
samo obumarcie kory mózgowej jest już wystarczającym 
kryterium do orzekania, że nastąpiła śmierć”

W latach 70 XX wieku dr Beecher, przewodniczący 
Komisji Harwardzkiej zaprezentował 3 
równorzędne definicje śmierci związane:

Ta ostatnia definicja jest zbyt szeroka i niebezpieczna, gdyż 
zmierza do wykluczenia coraz większej grupy ludzi z grona 
żyjących.

 

 

Stan wegetatywny

Stan charakteryzujący się utratą wyższych funkcji 
mózgu, głównie świadomości, co uniemożliwia 
kontakt z chorym. Zachowane są jednak niektóre 
funkcje pnia mózgu i chory może bezwiednie 
zamykać i otwierać oczy, zapadać w sen, 
samodzielnie oddychać, a w zapisie EEG może być 
obserwowana słaba aktywność elektryczna kory 
mózgu. Mimo iż chory pozbawiony jest świadomości 
wymaga normalnego trybu leczenia przy 
zastosowaniu środków proporcjonalnych i odżywiania. 
Pozbawienie go tego typu opieki równałoby się ze 
skazaniem go na wydłużoną w czasie śmierć.

41-letnia Terri Schiavo na skutek ciężkiego uszkodzenia mózgu 
przez 15 lat była w stanie wegetatywnym. Lekarze twierdzili, że 
uszkodzenia mózgu kobiety są nieodwracalne, Przez wiele lat 
mąż Terri domagał się przed kolejnymi sądami, by pozwolić 
kobiecie umrzeć. Przeciwni temu byli jej rodzice. Odłączona od 
rurki podającej pożywienie, Terri Schiavo zmarła 31 marca 
2005 roku. 

 

 

Czego uczy na przypadek Terri 

Schiavo ?

Jak opisać stan T. Schiavo ?
Czy była ona zdolna odczuwać ból fizyczny ?
Czy cierpiała ?
Czy naprawdę mamy możliwość pokierowania zawczasu 

zabiegami medycznymi podejmowanymi w celu 

przedłużania naszego życia ?
Co powinniśmy zrobić, aby mieć pewność, że nasze 

życzenia będą respektowany gdy nie będziemy w stanie 

porozumiewać się ze światem ?
W jaki sposób należy podejmować decyzje terapeutyczne 

wobec osoby, która nie może o nich decydować ?
Czy takie decyzje powinny być publiczne (w świetle 

kamer), czy też prywatne ?

 

 

Reanimacja/Resuscytacja

Reanimację – przywrócenie krążenia, 
oddychania i świadomości
Resuscytację – przywrócenie samoistnego 
krążenia krwi lub krążenia i oddychania, bez 
powrotu świadomości

Reanimacja/Resuscytacja (przywrócenie do życia) 
jest to zespół czynności mających na celu 
przywrócenie krążenia krwi, oddychania oraz 
świadomości chorego. W odniesieniu do skutków 
czynności ratunkowych wyróżnia się:

 

 

Wskazania do reanimacji

Podmiotem obowiązkowych zabiegów 
resuscytacyjnych jest umierający człowiek, 
potencjalnie zdolny do życia, u którego proces 
umierania rozpoczął się od wyłączenia jednego z 
układów bezpośrednio decydujących o życiu. 
Najczęstszymi przyczynami klinicznymi nagłego 
zatrzymania krążenia są: zawał serca, ostra 
niewydolność wieńcowa, zadławienie, urazy, zatrucia, 
podtopienia, ostre incydenty mózgowe, wstrząs 
uczuleniowy. 
Optymalny czas podjęcia podstawowych zabiegów 
resuscytacyjnych trwa do 3-5 minut od zatrzymania 
krążenia. Reanimację należy podejmować u pacjentów, 
którzy mają duże szansę na przeżycie stanu 
zatrzymania krążenia i powrotu do normalnego życia.

 

 

Brak wskazań do reanimacji

Istnieją pewne oznaki śmierci
Śmierć jest wynikiem 

nieodwracalnej choroby
Rozległość obrażeń lub ich 

charakter uniemożliwia podjęcia 

akcji reanimacyjnej
Podjęcie czynności reanimacyjnych 

zagraża życiu osoby ratującej

 

 

Efekty akcji reanimacyjnej

Nie udaje się przywrócić żadnej funkcji 

życiowej i chory umiera
Udaje się przywrócić jedynie krążenie lecz 

nastąpiła śmierć mózgowa
Powróciła akcja serca i oddychanie, ale nie 

wróciły żadne funkcje OUN
Powróciła akcja serca i oddychania oraz 

funkcje OUN za wyjątkiem kory mózgowej 

(stan odkorowania – apaliczny)
Powróciła spontaniczna akcja serca i 

oddychania oraz wszystkie funkcje OUN

 

 

Eutanazja

Eutanazja – sposób postępowania lub 
działanie sprowadzające bezboleśnie 
śmierć jako uwolnienie od cierpienia.

Eutanazja w tym znaczeniu jest często 
nazywana „zabijaniem z litości” lub nawet 
„śmiercią z godnością”.

Obecnie w państwach UE eutanazja jest legalna w Holandii 
od 1993 roku i w Belgii od 2002 roku.

 

 

Typy eutanazji

Eutanazja dobrowolna - może być wykonana za 
samodzielną, świadomą zgodą chorego 
Eutanazja niedobrowolna – to spowodowanie śmierci 
chorego, gdy ten nie jest w stanie wyrazić swojej woli bo jest 
np. nieprzytomny
Eutanazja czynna – metody medyczne, których 
bezpośrednim działaniem jest skrócenie życia
Eutanazja bierna oznacza nieuzasadnione zaprzestanie 
leczenia w celu przyśpieszenia śmierci
Eutanazja może mieć charakter zabójstwa lub samobójstwa, 
które może być samodzielne lub wspomagane przez innych

Od eutanazji należy odróżnić rezygnację z uporczywej 
terapii oraz działań, których celem jest złagodzenie 
cierpień przez terapię paliatywną !

 

 

Argumenty za eutanazją

O wartości życia decyduje jego jakość
Eutanazja jest korzystna dla pacjenta, gdy dotyka go 
nieznośne cierpienie
Każdy człowiek ma prawo dokonywać suwerennych 
decyzji dotyczących jego życia i momentu śmierci
Jeśli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażania 
woli a ogromnie cierpi, lekarz może domniemywać, że 
chory życzyłby sobie śmierci, gdyby mógł to wyrazić
Eutanazja byłaby wyjściem naprzeciw potrzebom 
umierających, a dokonujący jej postrzegani są jako 
humaniści wrażliwi na ból lub cierpienie

 

 

Argumenty przeciw eutanazji

Przykazanie „nie zabijaj” – wezwanie do nienaruszalności życia
Zaakceptowanie eutanazji przekreśla sens życia wspólnotowego 

– staje się enklawą dla wybranych: bogatych i zdrowych
Prawna aprobata eutanazji może spowodować zaniechanie troski 

i opieki nad chorymi – nie zawsze szczere są motywy współczucia 

i litości
Legalizacja eutanazji zaburza relację lekarz-pacjent w 

krytycznym stadium choroby, gdyż nie będzie on wiedział w 

jakim charakterze zbliża się do niego lekarz: czy przychodzi go 

leczyć, czy zadać śmierć
Po legalizacji istnieje niebezpieczeństwo zawierania umów z 

rodziną celem przyspieszenia śmierci nieuleczalnie chorego
Trudna jest kwestia czy dana choroba jest rzeczywiście 

nieuleczalna – postęp medycyny może sprawić, iż stanie się 

uleczalna
Osoby nieuleczalnie chore będą czuły presję wybierania 

wcześniejszej śmierci, gdyż trwanie w cierpieniach aż do 

naturalnej śmierci będzie w złym tonie 

 

 

Przeszczepy narządów - 

transplantacja

Transplantacja – zabieg medyczny 
polegający na przeniesieniu organu 
lub tkanki z jednego osobnika na 
drugiego albo w ramach jednego 
organizmu na inne miejsce, 
wykonywany w celach leczniczych

 

 

Rodzaje przeszczepów

Autoprzeszczepy  - w obrębie danego organizmu (nie 

stwarzają problemów medycznych i bioetycznych, poza 

sytuacjami kryminalnymi, np. operacja plastyczna celem 

zatarcia śladów)
Przeszczepy allogeniczne (homotransplantacja) – w ramach 

tego samego gatunku, dzielą się na przeszczepy narządów 

parzystych i pojedynczych oraz dawców żywych i martwych
Heterotranplantacje (ksenotransplantacje) – między 

osobnikami różnych gatunków
Izotransplantacje – pomiędzy jednostkami identycznymi 

genetycznie (bliźnięta jednojajowe)
Alloplastyka – z materiałów niebiologicznych, np. 

endoprotezy, sztuczne zastawki, protezy naczyniowe i inne

 

 

Wymogi chroniące prawa biorcy

Przeszczep musi mieć charakter terapeutyczny
Przeszczep stanowi jedyną szansę uratowania życia 

lub zdrowia pacjenta, po wyczerpaniu innych 

prostszych i pewniejszych metod
Ryzyko związane z przeszczepem narządu jest 

proporcjonalne do spodziewanych wyników 

terapeutycznych
Konieczna jest świadoma zgoda biorcy lub jego 

przedstawiciela oraz zostaje zagwarantowane prawo 

do rezygnacji i wycofania wcześniejszej zgody
Spośród implantowanych narządów należy wykluczyć 

mózgowie i gruczoły płciowe, które zapewniają 

tożsamość osobową i prokreacyjną osoby  

 

 

Regulacje zgody na pobranie 
narządów z ludzkich zwłok

Regulacja formalnej zgody przyszłego dawcy – 

wymaga się świadomej zgody wprost od 

potencjalnego dawcy za jego życia na pobranie 

tkanek lub narządów po śmierci – sprzyja 

bezinteresownemu ofiarowaniu narządów (USA, 

RFN, Holandia, Wielka Brytania)
Regulacja zgody rodziny zmarłego – jeżeli zmarły za 

życia nie pozostawił żadnego oświadczenia woli 

konieczna jest zgoda członka rodziny (państwa jw.)
Regulacja domniemanej zgody, inaczej regulacja 

możliwości wyrażenia sprzeciwu przez przyszłego 

dawcę (Francja, Belgia, Włochy, Austria, Hiszpania, 

Portugalia, Polska)

 

 

Liczba dokonywanych przeszczepów 

w Polsce

Przeszczep

1996 rok

2003 rok

Nerki

359

1028

Serce

72

122

Wątroba

12

168

Szpik

187

790

Przeszczepy 

biostatyczne

9837

11000

 

 

Liczba pacjentów oczekujących na 
przeszczep w Polsce (rok 2004)

Nerka

1800

Wątroba

230

Serce

150

 

 

Dlaczego w Polsce liczba 
przeszczepów jest mała ?

Dlaczego w Polsce liczba 
pacjentów oczekujących na 
przeszczep jest tak duża ?

Dlaczego tak wielu pacjentów 
umiera nie doczekawszy 
przeszczepu ?

 

 

Próba odpowiedzi

W Polsce nie jest brak potencjalnych dawców lecz 

jest brak powszechnej akceptacji tego sposobu 

leczenia ze strony społeczeństwa oraz środowiska 

medycznego, a szczególnie ze strony najbliższej 

rodziny zmarłego, sprzeciwiającej się pobraniu 

narządów do przeszczepów.
Uważa się, iż pobranie narządów jest brakiem 

szacunku dla zmarłego. 
Dostrzega się też niechęć lekarzy w podejmowaniu 

rozmów z rodziną zmarłego w sprawie pobrania 

narządów, jak również niechęć rodziny do takich 

rozmów w chwili przeżywania tragedii śmierci 

kogoś bliskiego 

 

 

Można zatem zadać pytanie:

   Czy polska ustawa transplantacyjna 

służy przełamaniu przedstawionych 
trudności, czy też przez niefortunne 
zapisy sprzyja tego typu postawom ?

 

 

Regulacje prawne w Polsce

USTAWA  z  dnia  1  lipca  2005  r.  o  pobieraniu, 
przechowywaniu  i  przeszczepianiu  komórek, 
tkanek i narządów

(Dz. U. Nr 169, poz. 1411)

Ustawa ta zawiera wszystkie dotychczasowe 
dokumenty prawne i kompleksowo reguluje całą 
dziedzinę transplantologii.

 

 

USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, 
przechowywaniu i przeszczepianiu 
komórek, tkanek i narządów

Art. 5.

1.  Pobrania  komórek,  tkanek  lub  narządów  ze  zwłok 
ludzkich  w  celu  ich  przeszczepienia  można  dokonać, 
jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.

2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie 
ma  pełnej  zdolności  do  czynności  prawnych,  sprzeciw 
może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy.

3.  W  przypadku  małoletniego  powyżej  lat  szesnastu 
sprzeciw może wyrazić również ten małoletni.

4.  Przepisów  ust.  1-3  nie  stosuje  się  w  przypadku 
pobierania  komórek,  tkanek  i  narządów  w  celu 
rozpoznania  przyczyny  zgonu  i  oceny  w  czasie  sekcji 
zwłok postępowania leczniczego.

 

 

Art. 6.

1. Sprzeciw wyraża się w formie:

1)  wpisu  w  centralnym  rejestrze  sprzeciwów  na  pobranie 
komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;

2) 

oświadczenia 

pisemnego 

zaopatrzonego 

we 

własnoręczny podpis;

3)  oświadczenia  ustnego  złożonego  w  obecności  co 
najmniej 

dwóch 

świadków, 

pisemnie 

przez 

nich 

potwierdzonego.

2.  Przepisy  ust.  1  stosuje  się  również  do  sprzeciwu 
wyrażanego przez przedstawiciela ustawowego.

3.  Sprzeciw  jednego  przedstawiciela  ustawowego  lub 
osoby,  o  której  mowa  w  art.  5  ust.  3,  jest  skuteczny  w 
stosunku do pozostałych.

4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formach, 
o których mowa w ust. 1.

 

 

Art. 9.

1.  Pobranie  komórek,  tkanek  lub  narządów  do  przeszczepienia  jest 
dopuszczalne  po  stwierdzeniu  trwałego  nieodwracalnego  ustania 
czynności mózgu (śmierci mózgu).

2.  Kryteria  i  sposób  stwierdzenia  trwałego  nieodwracalnego  ustania 
czynności  mózgu  ustalają  powołani  przez  ministra  właściwego  do  spraw 
zdrowia  specjaliści  odpowiednich  dziedzin  medycyny  przy  uwzględnieniu 
aktualnej wiedzy medycznej.

3. Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, w 
Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", kryteria i 
sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu.

4. Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie, 
na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 3, komisja złożona z trzech 
lekarzy,  posiadających  specjalizację,  w  tym  co  najmniej  jednego 
specjalisty  w  dziedzinie  anestezjologii  i  intensywnej  terapii  oraz  jednego 
specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.

5.  Komisję,  o  której  mowa  w  ust.  4,  powołuje  i  wyznacza  jej 
przewodniczącego  kierownik  zakładu  opieki  zdrowotnej  lub  osoba  przez 
niego upoważniona.

6. Lekarze wchodzący w skład komisji, o której mowa w ust. 4, nie mogą 
brać  udziału  w  postępowaniu  obejmującym  pobieranie  i  przeszczepianie 
komórek,  tkanek  lub  narządów  od  osoby  zmarłej,  u  której  dana  komisja 
stwierdziła trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu.

 

 

Czy zawłaszczenie zwłok ludzkich 
jest etycznie usprawiedliwione?

Argumenty na: Tak.

            

Niektórzy prawnicy, transplantolodzy i politycy 

popierają tę regulację jako bardziej postępową w 

stosunku do pozostałych. Konstrukcja zgody 

domniemanej jest przyszłościowa. Nie narusza 

ona praw osób zmarłych, a jednocześnie daje 

szansę ratowania życia chorym. 
Jest wygodna, gdyż nie wymaga podjęcia starań 

o uzyskanie formalnej zgody przyszłego dawcy 

czy też zgody jego rodziny. 
Lekarz nie musi uzyskiwać zgody rodziny, a 

nawet informować jej o pobraniu tkanek czy 

narządów od zmarłego.

 

 

Czy zawłaszczenie ludzkich zwłok jest 
etycznie uzasadnione?

Argumenty na: NIE

Regulacja zgody domniemanej sprzyja zawłaszczaniu zwłok 

ludzkich przez państwo i jego instytucje. 
O przyjęciu tej regulacji decydują względy pragmatyczne. 

Chodzi o to, aby wszelkimi środkami, dość szybko zdobyć 

wystarczającą liczbę narządów do transplantacji. 
Regulacja domniemanej zgody nie wymaga uświadamiania i 

edukacji potencjalnych dawców narządów i czekania na ich 

formalną zgodę, lecz stanowi odgórnie, że wszyscy, którzy 

nie zgłosili formalnego sprzeciwu, są w razie śmierci 

dawcami narządów. 
W ten sposób zarówno dawców świadomych, jak i 

nieświadomych, czy też obojętnych, a nawet niechętnych 

włącza się w krąg dawców, powiększając ich liczbę. 

Takie  rozumienie  odrzuciła  np.  Izba  Gmin  w  Wielkiej  Brytanii, 
sądząc,  że  tłumaczenie  ludzkiego  milczenia  jako  zgody, 
podważyłoby  zaufanie  społeczeństwa  do  polityków  i  służb 
medycznych. 

 

 

Zwyczajowe postępowanie lekarzy w 
Polsce

Lekarze w Polsce w praktyce odrzucili proponowaną 
im  przez  ustawę  niewłaściwą  formę  pozyskiwania 
narządów. 

Mimo 

propozycji 

uczestnictwa 

w 

państwowym  zawłaszczania  zwłok  ludzkich,  w 
większości  zwracają  się  do  rodzin  zmarłych  z 
pytaniem  o  ten  właśnie  gest  miłości  darowania 
narządów przez tego, który odszedł. Wyczuwają oni, 
że  nie  mogą  wystąpić  wobec  rodzin  jako  agenci 
państwa,  które  w  momencie  śmierci  natychmiast 
zarekwirowało  czyjeś  ciało.  Działają  niejako  wbrew 
ustawie,  w  której  rodzina  jest  ubezwłasnowolniona. 
Wiedzą,  że  źródłem  takich  decyzji  powinna  być  za 
życia najpierw osoba darczyńcy, a w razie jej braku, 
jego  najbliższa  rodzina.  To  rodzina  jest  najbliższą 
wspólnotą naturalną, później dopiero jest nią naród i 
państwo.  Ten  naturalny  porządek  został  w  ustawie 
przekreślony.

 

 

Sezamie otwórz się

 

 

Klonowanie

Klonowanie (gr. klon – gałązka) – manipulacja 
mająca na celu otrzymanie kopii pierwowzoru, 
którym może być fragment DNA, komórka lub 
organizm. Termin klonowanie został użyty po raz 
pierwszy w 1903 roku i odnosi się do różnych 
procedur w zależności od kontekstu.

 

 

Klonowanie

Otrzymywanie kopii fragmentów DNA
Reprodukcja linii komórkowych będących zespołem 

kopii komórki wyjściowej
Reprodukcja embrionów poprzez wzbudzony 

podział bliźniaczy (early embryo splitting); podziału 

tego dokonuje się, gdy komórki embrionów 

zachowują jeszcze cechę tzw. totipotencjalności 

(zdolności rozwinięcia się w kompletny organizm)
Reprodukcja osobników genetycznie identycznych 

poprzez transfer jądra komórki somatycznej (klon 

jest kopią organizmu, z którego pobrano jądro 

komórki somatycznej

 

 

Klonowanie 

Reprodukcyjne 
„Terapeutyczne” 

 

 

Komórki macierzyste

Definicja:

Komórki macierzyste – komórki 
niezróżnicowane i wielofunkcyjne, mogące 
dać początek różnym tkankom lub 
narządom

 

 

Cechy komórek macierzystych

Zdolność do nieograniczonego lub 

zdecydowanie przedłużonego 

autoodnawiania czyli reprodukcji bez 

różnicowania; oznacza to, że kolejne 

pokolenia tych komórek zachowują te same 

cechy
Zdolność dawania początku komórkom 

„rodzicielskim – przechodnim”, z których 

pochodzą populacje komórek wysoce 

zróżnicowanych, np. nerwowych, 

mięśniowych, kostnych, krwinek itp.

 

 

Komórki macierzyste

Komórki totipotencjalne – mają 
możliwość przekształcanie się we 
wszystkie możliwe tkanki i łożysko
Komórki pluripotencjalne 
(multipotencjalne) – mają zdolność 
przekształcania się w poszczególne 
tkanki i narządy, a więc w poszczególne 
rodzaje komórek somatycznych

 

 

Komórki multipotencjalne

Embrionalne komórki multipotencjalne – występują 

na określonym etapie rozwoju zarodka – w zarudku 

w stadium moruli wszystkie komórki są 

totipotencjalne (mogą się przekształcać w łożysko 

lub każdą inną tkankę); po tygodniu tworzy się 

blastocysta, która składa się z trofoblastu (powstaje 

z niego łożysko) i wewnętrznej masy komórek 

(ICM), czyli węzła zarodkowego, z którego powstaje 

płód
Dorosłe komórki multipotencjalne znajdują się w 

szpiku kostnym i wykazują takie same zdolności jak 

komórki embrionalne innym źródłem może być 

krew pępowinowa

 

 

Pozyskiwanie komórek 

embrionalnych

Embriony pochodzące z 
zapłodnienia in vitro
Klonowanie 

 

 

Pozyskiwanie embrionalnych z 

zapłodnienia in vitro

Umożliwienie rozwoju zarodka do stadium 

blastocysty
Pobranie wewnętrznej masy komórkowej (ICM), 

co jest równoznaczne ze zniszczeniem embrionu
Hodowanie tych komórek na odpowiednim 

podłożu, gdzie w odpowiednich warunkach 

mnożą się aż do utworzenia kolonii, tzw. 

embroidów
Powtarzanie procesu hodowania komórek z tak 

utworzonych kolonii prowadzi do wytworzenia 

linii komórkowych zdolnych do nieskończonych 

podziałów z zachowaniem multipotencjalności

 

 

Pozyskiwanie komórek 
multipotencjalnych w wyniku 
klonowania

Transfer jądra komórki somatycznej do oocytu 
pozbawionego jądra i kontynuacja rozwoju 
embrionalnego do stadium blastocysty, a następnie 
pobranie wewnętrznej masy komórkowej (ICM) dla 
osiągnięcia linii komórkowych multipotencjalnych (ES)
Transfer jądra komórki somatycznej do zwierzęcego 
oocytu pozbawionego jądra – zakłada się że ew. sukces 
może prowadzić do rozwoju zarodka „ludzkiego”
Przeprogramowanie jądra danego osobnika przez 
połączenie z cytoplazmą komórki ES – technika ta jest 
dopiero studiowana

 

 

Wykorzystanie komórek 
macierzystych

Obecny stan wiedzy pozwala jedynie na snucie 
projektów wykorzystania komórek macierzystych w 
terapii. Przeprowadza się pewne eksperymenty 
polegające na „zmuszeniu” k.m. do 
ukierunkowanego rozwoju celem naprawy 
uszkodzonego narządu lub tkanki (np. u osób po 
przebytym zawale serca)

W badaniu TOPCARE-AMI pacjentom po zawale 
podano do t. wieńcowej odpowiednio 
przygotowane k.m. Cztery miesiące po zabiegu 
uszkodzenie mięśnia sercowego zmniejszyło się o 
36%, a wydolność serca o 10%

 

 

 

 

Aspekty etyczne

Wszczepienie ludzkich komórek do zwierzęcego 

zarodka powodowałoby powstanie zwierzęcia-

chimery, które posiada ludzkie DNA
W przypadku tzw. klonowania terapeutycznego 

pojawia się problem poważnej niegodziwości tej 

techniki (klonowanie człowieka w wielu krajach jest 

zabronione)
Pozyskując komórki embrionalne doprowadza się do 

zniszczenia embrionu
Nie budzi zastrzeżeń pozyskiwanie k.m. Z dorosłego 

organizmu i krwi pępowinowej – w tym przypadku 

nie dochodzi do kreowania nowego życia

 

 

Terapia genowa

Terapia genowa – nowa forma terapii mająca 
na celu naprawienie genetycznego defektu 
stanowiącego przyczynę lub jedną z 
głównych przyczyn choroby. Polega 
najczęściej na wprowadzeniu prawidłowej 
sekwencji DNA do komórki w celu 
zmodyfikowania funkcjonowania 
specyficznych komórek, tkanek i narządów 
pacjenta.

 

 

Podział terapii genowej

Terapia genowa somatyczna
Terapia genowa zarodkowa – tych 
samych technik można użyć nie w 
celach terapeutycznych lecz 
zmierzających do poprawienia lub 
ulepszenia człowieka (obowiązuje 
powszechny zakaz tej terapii)

 

 

Aspekty kliniczne

Ex vivo – polega na wydobyciu z organizmu pewnej 
grupy komórek i po podaniu ich układu korekcie poza 
organizmem ponownym ich wprowadzeniu do 
organizmu, w którym po pewnym okresie te 
prawidłowo funkcjonujące mają wyeliminować 
schorzenie
In situ – polega na bezpośrednim wprowadzeniu 
nowego genu do organu dotkniętego chorobą 
monogenową
In vivo – miałaby na celu wprowadzenie 
zmodyfikowanych produktów genowych do układu 
krwionośnego (obecnie w fazie wczesnych opracowań)

 

 

Ocena moralna terapii genowej 
somatycznej

równowaga  pomiędzy  ryzykiem  związanym  z  interwencją  a 
dobrodziejstwem,  które  może  ona  przynieść  -  poza 
największymi 

zagrożeniami, 

takimi 

jak 

reakcja 

immunologiczna organizmu oraz indukcja nowotworu, także 
skutki terapii nie zawsze odpowiadają oczekiwaniom (często 
wbrew założeniom zabieg należy powtórzyć); w sytuacji, gdy 
t.g.  jest  praktycznie  jedynym  sposobem,  by  uratować  życie 
pacjenta,  jej  podjęcie  nie  niesie  ze  sobą  takich  dylematów, 
jak  w  sytuacji,  w  której  istnieje  jakaś  alternatywna  forma 
terapii;
wybór  pacjenta  -  zazwyczaj  liczba  chorych  potrzebujących 
pomocy  jest  większa  niż  możliwości  zespołu  medycznego; 
także  zaawansowanie  choroby  jest  różne  u  różnych 
pacjentów, często zależ nie od ich wieku;

 

 

Ocena moralna terapii genowej 
somatycznej cd.

zgoda 

pacjenta 

na 

zabieg, 

która 

zakłada 

przynajmniej 

minimalną 

znajomość 

biologii 

molekularnej,  konieczną  do  efektywnej  współpracy 

z  lekarzem,  zwłaszcza  w  sytuacji  możliwych 

komplikacji; 

z 

racji 

występujących 

często 

poważnych zagrożeń dla zdrowia lub życia pacjenta 

wymagana jest dodatkowa ostrożność i pewność, że 

zgoda pacjenta jest dobrowolna;
nowość  wielu  protokołów  t.g.  sprawia,  że  stają  się 

one  przedmiotem  zainteresowania  nie  tylko 

literatury  fachowej,  ale  również  mass  mediów, 

dlatego ochro na prywatności pacjenta i zachowanie 

tajemnicy lekarskiej stanowią poważne wyzwanie.

 

 

Ocena moralna terapii genowej 
zarodkowej

Próby wprowadzania obcego DNA często kończą 

się śmiercią zarodka
Prawdopodobieństwo złego funkcjonowania 

wprowadzonego DNA (np. w niewłaściwej tkance) 

jest dużo większe niż w terapii somatycznej
Skutki ujemne były o wiele większe niż w terapii 

somatycznej, gdyż zakres zmian może dotyczyć 

większej liczby tkanek, a w przypadku narządów 

rozrodczych może być przenoszony na przyszłe 

pokolenia – mielibyśmy w tym przypadku z 

naruszeniem prawa przyszłych pokoleń

 

 

Sztuczne zapłodnienie - 

definicja

Sztuczne zapłodnienie – 
zastosowanie różnych technik 
medyczno-technicznych w celu 
zapłodnienia komórki jajowej 
nasieniem męskim i uzyskanie 
poczęcia życia ludzkiego w inny 
sposób niż poprzez stosunek płciowy.

 

 

Sztuczne zapłodnienie

Zapłodnienie wewnątrzustrojowe
Zapłodnienie pozaustrojowe

 

 

Zapłodnienie wewnątrzustrojowe

FREDI – dojrzałe komórki jajowe pobiera się z 

jajników za pomocą laparoskopu i umieszcza 

się w jajowodzie, po czym doprowadza się 

plemniki do macicy drogą przezpochwową
POST – gamety żeńskie i męskie wstrzykiwane 

są do jamy otrzewnowej, zaś po zapłodnieniu 

zarodki trafiają do do ujścia brzusznego 

jajowodu i przemieszczają się do macicy
TOAST – uzyskane gamety męskie i żeńskie 

wprowadzane są równocześnie przez szyjkę do 

macicy 

 

 

Zapłodnienie pozaustrojowe

Polega na zapłodnieniu komórki jajowej poza organizmem 

kobiety poprzez zastosowanie kilku odmian tej metody
Pobrane komórki jajowe przenosi się do roztworu w 

probówce zbliżonego do naturalnego
Równocześnie wprowadza się odpowiednio przygotowane 

nasienie mężczyzny po ok. 3 godz.
Po ok. 19 godz. dokonuje się oceny czy zabieg 

doprowadził do zapłodnienia
Po upływie 42-52 godzin od momentu zapłodnienia 

dokonuje się implantacji 2-4 zarodków do jamy macicy, 

pozostałe zarodki zamraża się w celu dalszych prób lub 

niszczy się, bądź przechowuje się do innych celów, np. 

eksperymentów medycznych 

 

 

Zapłodnienie pozaustrojowe

Pierwszego zapłodnienia pozaustrojowego 
dokonali pod koniec lat 70 XX wieku dwaj 
angielscy naukowcy: R.G. Edwards i P.C. 
Steptoe, którzy doprowadzili do poczęcia 
embrionu ludzkiego w warunkach 
laboratoryjnych oraz jego implantacji w  
organizmie matki. W wyniku 
przeprowadzonego zabiego 22.07.1978 w 
Royal Hospital w Oldham przyszła na świat 
Louise Brown – pierwsze w historii „dziecko 
z probówki”

 

 

Zapłodnienie pozaustrojowe - 
przesłanki

Jeżeli ludzie pragną mieć dzieci i cierpią z powodu 

ich braku  szukają pomocy u lekarza
Powołaniem lekarza jest ratowanie życia, zdrowia 

pacjenta oraz łagodzenie jego cierpień
Jeżeli zatem źródłem cierpienia jest bezpłodność 

to lekarz powinien zastosować wszelkie środki 

zapewniające kobiecie posiadanie potomstwa – w 

tym „inżynierii prokreacyjnej”
Lekarz może zachować poczucie czystego 

sumienia stosując różne techniki, ponieważ działa 

dla dobra pacjenta, a dobrem tym jest posiadanie 

potomstwa

 

 

Rozumowanie to opiera się na trzech 
przeświadczeniach, które wcale nie 
są już tak oczywiste:

Każdy człowiek ma prawo do 
posiadania potomstwa
Bezpłodność jest chorobą
Bezpłodność powinna być zawsze 
leczona

Wszystkie te założenia mogą zostać 
sensownie zakwestionowane.

 

 

Czy mamy prawo do posiadania 

potomstwa ?

Nie jest rzeczą pewną, że mamy prawo do 

posiadania potomstwa  z pewnością wielu ludzi 

pragnie mieć potomstwo
Samo pragnienie posiadania czegoś nie jest 

równoznaczne z prawem do posiadania tej rzeczy 
Czy jeżeli mam do czegoś prawo, to mi się to 

słusznie należy ?
Dziecko nie jest rzeczą i nie może być traktowane 

jako środek zaspokojenia pragnień rodziców
Kto ma prawo do posiadania potomstwa ?
Czy każdy czy wybrani ludzie mają prawo do 

posiadania potomstwa ?

Nie jest rzeczą oczywistą czy mamy, czy też nie mamy 
prawa do posiadania potomstwa i wątpliwe jest czy kwestię 
tę można rozstrzygnąć na gruncie współczesnych teorii 
bioetycznych.

 

 

Czy bezpłodność jest chorobą ?

Jeśli małżeństwo pragnie mieć dzieci i jeśli w realizacji tego 

pragnienia przeszkadza im choroba to lekarze powinni 

uczynić wszystko by im pomóc
Jeśli bezpłodność jest chorobą, to powinna być leczona przy 

użyciu dostępnych na danym etapie rozwoju medycyny 

metod

Zdaniem wielu lekarzy, filozofów i teologów bezpłodność 

jest wadą taką samą jak niedowidzenie, niedosłyszenie lub 

brak zębów

Stąd leczenie bezpłodności poprzez zapłodnienie 

pozaustrojowe (IVF) nie jest leczeniem samej bezpłodności 

lecz jedynie próbą przezwyciężenia lub ominięcia tej wady 

(nabytej lub wrodzonej) przy użyciu swego rodzaju protezy

Czy traktowanie sztucznie poczętego embrionu jako 

swoistej protezy, która ma zastąpić niedrożność jajowodów 

lub dysfunkcję narządów seksualnych da się moralnie 

usprawiedliwić ?

 

 

Kto jest człowiekiem ?

Czy człowiek staje się człowiekiem w momencie 

zapłodnienia ?
Nie jest to jednak kwestią odkrycia naukowego lecz 

wyboru takiej lub innej doktryny moralnej
Jeśli przyjmiemy swoistą dla etyki katolickiej zasadę, 

że człowiek staje się człowiekiem w momencie 

zapłodnienia, wtenczas będziemy musieli odrzucić 

wszelkie badania na zygocie
Jednakże Św. Tomasz pisał: „zarodek płci męskiej 

staje się człowiekiem po 40 dniach, zarodek żeński 

po 80 dniach, dziewczynki powstają z uszkodzonego 

nasienia lub też w następstwie wilgotnych wiatrów”

 

 

Kto jest człowiekiem

Nie jest jednak pewne, iż zygota jest 
człowiekiem
Jeżeli nie jest złe unicestwienie nasienia lub 
komórki jajowej, to czy jest złe zniszczenie 
ich połączenia ?
Stawanie się człowiekiem nie jest 
momentalnym zdarzeniem lecz długim 
procesem (powstanie mózgu, który jest 
zdolny do odbierania wrażeń zmysłowych)

 

 

Wątpliwości związane z 
zapłodnieniem pozaustrojowym

Pojawienie się instytucji macierzyństwa zastępczego („baby 

market”, „baby bisiness”, „wynajęcie łona”, „matka zastępcza”)
Intensywny rozwój technik diagnostyki preimplantacyjnej 

stwarza możliwość swoistej kontroli „jakości płodu”
W procesie zapłodnienia pozaustrojowego zapładnia się 

kilkanaście jajeczek kilka z nich zostaje implantowanych, a 

reszta zostaje zmrożona  pojawia się kwestia prawnego i 

moralnego statusu tych zarodków (kto jest ich właścicielem, kto 

ma prawo nimi dysponować, kto powinien decydować o 

dalszym ich losie: mężczyzna, czy kobieta?)
Zapłodnieniu pozaustrojowemu często towarzyszy ciąża mnoga, 

co prowadzi do selektywnej aborcji
Tworzenie dziecka które będzie dawcą
Tworzenie dzieci na zamówienie  zapłodnienie w połączeniu z 

diagnostyką preimplantacyjną 

 

 

Bioetyka podsumowanie

We współczesnej bioetyce utrzymała się z 
dawnej deontologii lekarskiej jedna sprawa: 
relacje pacjent - lekarz i płynące z nich 
powinności moralne, jak też obowiązki moralne 
lekarza względem jego kolegów lekarzy.
Rozwój medycyny i badań medycznych 
implikuje jednak całkiem nową problematykę 
moralną: doświadczeń i eksperymentów 
medycznych przeprowadzanych na ludziach i 
zwierzętach.

 

 

Bioetyka podsumowanie

Nową płaszczyzną refleksji etycznej stały 
się również przeszczepy organów (serca, 
nerek, wątroby i in.).
Wielkim problemem moralnym stała się 
zmiana definicji śmierci i definicji zdrowia, 
która z całą ostrością postawiła dylematy 
moralne, dylematy związane z eutanazją, 
samobójstwem nieuleczalnie chorych i w 
ogóle z opieką nad umierającym chorym.

 

 

Problemy bioetyczne

Prawdziwą burzę moralną wywołało 
upowszechnienie liberalnego prawodawstwa w 
zakresie przerywania ciąży, a szerzej biorąc, 
wszelkiego planowania rodziny, stosowania środków 
antykoncepcyjnych itp.
Nowe dylematy moralne wywołało sztuczne 
zapłodnienie, a także zapłodnienie pozaustrojowe (in 
vitro) oraz pożytkowanie „pomocniczych matek”. 
Pochodną „sztucznego zapłodnienia” jest moralny 
problem doświadczeń na płodach ludzkich. 
Pochodną „sztucznego zapłodnienia” jest moralny 
problem doświadczeń na płodach ludzkich. 

 

 

Problemy bioetyczne

Wielkim problemem bioetyki stało się sprawiedliwe 
rozdzielanie rzadkich, a kosztownych aparatów do 
podtrzymywania życia, których nie starcza dla 
wszystkich potrzebujących lub przydział bardzo 
drogich leków (np. przeciw HIV/AIDS), których 
żadne, nawet najbogatsze państwo nie jest w stanie 
zapewnić wszystkim potrzebującym
Ostatnio w związku z udanym klonowaniem ssaka 
(owca Dolly) wybuchła sprawa moralnych i 
prawnych aspektów klonowania człowieka, które 
umożliwia sztuczne odtwarzanie jednostek ludzkich 
o identycznej strukturze genetycznej.

 

 

Problemy bioetyczne

Klonowanie człowieka - szereg rządów już wydało 
ustawy zakazujące tego rodzaju eksperymentów. 
Wiąże się to z zasadniczymi zastrzeżeniami 
moralnymi pod adresem eugeniki, nauki o 
doskonaleniu gatunku ludzkiego i zapobieganiu 
jego degeneracji, powstałej w końcu XIX wieku. 
Od rozstrzygnięcia dylematów moralnych 
związanych z szybkim postępem nauk medycznych i 
biologicznych zależą często regulacje prawne w 
danym państwie, ograniczające działalność i 
swobodę zarówno badaczy, jak i lekarzy praktyków.