Dr  hab. Aleksandra Tokarz, prof. AWF

Wykład z Psychologii ogólnej

 Procesy poznawcze, inteligencja i 

rozwiązywanie problemów

Procesy poznawcze

• Spostrzeganie - tworzenie doświadczenia za 

pomocą zmysłów

• Kategoryzacja percepcyjna

• Tworzenie pojęć

• Procesy uwagi

• Procesu warunkowania i uczenia się

• Pamięć – procesy przechowywania 

doświadczenia

• Wyobrażenia – doświadczenia wytwarzane 

Spostrzeganie 

• „Tworzenie doświadczenia za pomocą 

zmysłów”

• Mózgowe podłoże spostrzegania- 

lokalizacja funkcji, specjalizacja 
półkulowa

• Spostrzeżenie: - pierwotna, kompletna, 

jednorodna treść poznawcza, wewnętrzna 
reprezentacja spostrzeganego obiektu

• Rodzaje spostrzegania:

Rodzaje spostrzegania

• Sensomotoryczne tj. czuciowo-ruchowe, najniższy 

poziom organizacji, brak „sensowności”

• Semantyczno – operacyjne czyli znaczeniowo- 

czynnościowe

• Stałość, selektywność, wybiórczość spostrzegania
• Zasady spostrzegania: figura i tło, grupowanie się 

elementów (bliskość, podobieństwo, zamykanie), 

złudzenia w spostrzeganiu

• Wpływ doświadczenia, zainteresowań, nastawień, 

potrzeb i emocji

Kategoryzacja percepcyjna

• Proces łączący spostrzeganie z 

myśleniem pojęciowym

• Wyjaśnia, jak rozpoznajemy różne 

przedmioty

• Kategoryzacja wg prototypu czyli 

„wzorca uśrednionego”

• Kategoryzacja wg egzemplarza czyli 

„obiektu typowego”

Tworzenie pojęć

• Pojęcie – „reprezentacja umysłowa, która zwiera 

opis istotnych właściwości pewnej klasy” 

(Maruszewski, 2000, s/205)

• Tworzenie pojęć - abstrahowanie (pomijanie 

różnic, wyodrębnianie cech wspólnych)

• Funkcje pojęć: ekonomia, rozumowanie i 

wyjaśnianie, czynności symboliczne, 

komunikowanie się 

• Pojęcia jako składniki wiedzy potocznej

• Pojęcia egzemplarzowe i prototypowe

Procesy uwagi

• Uwaga to „stopień zaktywizowania 

funkcji psychicznych” (Wegrzecka), 
„mechanizm redukcji nadmiaru 
informacji” (Nęcka)

• Czynności kontrolowane/automatyczne
• Funkcje uwagi; selektywność, czujność, 

przeszukiwanie, kontrola czynności 
jednoczesnych

• Podzielność uwagi – zasoby uwagi 

Procesy warunkowania i 

uczenia się

• Uczenie się: „proces powstawania (…)względnie trwałych 

zmian w doświadczeniu jednostki” (Ostaszewski, 2000)

• Warunkowanie klasyczne (uczenie się przewidywania) i 

instrumentalne (uczenie się korzyści)

• Prawo efektu E.L. Thorndike’a
• Strategie poznawcze: organizowanie i elaboracja, 

przeglądanie tekstu, stawianie pytań, uważne czytanie,  

zastanawianie się, zaktualizowanie informacji, myślowe 

przejrzenie tekstu

Pamięć 

• „Proces odpowiedzialny za rejestrowanie, 

przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia” 

(Maruszewski, 2000,137)

• Pamięć deklaratywna (jawna, świadoma, 

zwerbalizowana) = „Wiedza, że..”

• Niedeklaratywna (utajona, niejawna) = „wiedza, 

jak…”

• Strategie pamięciowe: grupowanie, 

wyobrażenia interakcyjne, metoda słów- 

wieszaków, metoda miejsc.

Wyobrażenia – doświadczenia 

wytwarzane

• Cechy wyobrażeń wzrokowych: ukryte 

kodowanie, równoważność: 
percepcyjna, przestrzenna, 
transformacyjna i strukturalna

• A. Paivio: kod wyobrażeniowy 

[IMAGOGENY] i werbalny 
[LOGOGENY]w tworzeniu 
reprezentacji umysłowych i 
przetwarzaniu informacji

Inteligencja

• „zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki 

dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z 

uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad 

własnymi procesami poznawczymi” (Nęcka. 2000, s.726)

• Inteligencja płynna (wrodzona, „zadatki”)) i 

skrystalizowana (umiejętności)

• Inteligencja ogólna i  zdolności specjalne
• Triadowa teoria inteligencji Sternberga:  KOMPONENTY  

[wykonawcze, nabywania wiedzy , metakomponenty], 

DOŚWIADCZENIE, KONTEKST SPOŁECZNY 

Myślenie

• Proste operacje myślowe: analizowanie, 

syntetyzowanie, abstrahowanie, uogólnianie, 
porównywanie

• Złożone operacje myślowe: rozwiązywanie 

problemów, tworzenie pojęć, rozumowanie, 
wnioskowanie, klasyfikowanie, podejmowanie 
decyzji, ocenianie.

• Myślenie reproduktywne i produktywne oraz  

twórcze

Rozwiązywanie problemów

• Algorytm (przepis na rozwiązanie) a 

heurystyka (sztuka dokonywania odkryć)

• Proces rozwiązywania zadań:
1. Sytuacja zadaniowa
2. Przygotowywanie, analizowanie
3. Poszukiwanie, tworzenie pomysłów
4. Wartościowanie pomysłów i wybór
5. Realizowanie, wdrażanie pomysłów