Dr hab. Aleksandra Tokarz, prof. AWF

Wykład z Psychologii ogólnej

Procesy poznawcze, inteligencja i

rozwiązywanie problemów

Procesy poznawcze

• Spostrzeganie - tworzenie doświadczenia za

pomocą zmysłów

• Kategoryzacja percepcyjna

• Tworzenie pojęć

• Procesy uwagi

• Procesu warunkowania i uczenia się

• Pamięć – procesy przechowywania

doświadczenia

• Wyobrażenia – doświadczenia wytwarzane

Spostrzeganie

• „Tworzenie doświadczenia za pomocą

zmysłów”

• Mózgowe podłoże spostrzegania-

lokalizacja funkcji, specjalizacja
półkulowa

• Spostrzeżenie: - pierwotna, kompletna,

jednorodna treść poznawcza, wewnętrzna
reprezentacja spostrzeganego obiektu

• Rodzaje spostrzegania:

Rodzaje spostrzegania

• Sensomotoryczne tj. czuciowo-ruchowe, najniższy

poziom organizacji, brak „sensowności”

• Semantyczno – operacyjne czyli znaczeniowo-

czynnościowe

• Stałość, selektywność, wybiórczość spostrzegania
• Zasady spostrzegania: figura i tło, grupowanie się

elementów (bliskość, podobieństwo, zamykanie),

złudzenia w spostrzeganiu

• Wpływ doświadczenia, zainteresowań, nastawień,

potrzeb i emocji

Kategoryzacja percepcyjna

• Proces łączący spostrzeganie z

myśleniem pojęciowym

• Wyjaśnia, jak rozpoznajemy różne

przedmioty

• Kategoryzacja wg prototypu czyli

„wzorca uśrednionego”

• Kategoryzacja wg egzemplarza czyli

„obiektu typowego”

Tworzenie pojęć

• Pojęcie – „reprezentacja umysłowa, która zwiera

opis istotnych właściwości pewnej klasy”

(Maruszewski, 2000, s/205)

• Tworzenie pojęć - abstrahowanie (pomijanie

różnic, wyodrębnianie cech wspólnych)

• Funkcje pojęć: ekonomia, rozumowanie i

wyjaśnianie, czynności symboliczne,

komunikowanie się

• Pojęcia jako składniki wiedzy potocznej

• Pojęcia egzemplarzowe i prototypowe

Procesy uwagi

• Uwaga to „stopień zaktywizowania

funkcji psychicznych” (Wegrzecka),
„mechanizm redukcji nadmiaru
informacji” (Nęcka)

• Czynności kontrolowane/automatyczne
• Funkcje uwagi; selektywność, czujność,

przeszukiwanie, kontrola czynności
jednoczesnych

• Podzielność uwagi – zasoby uwagi

Procesy warunkowania i

uczenia się

• Uczenie się: „proces powstawania (…)względnie trwałych

zmian w doświadczeniu jednostki” (Ostaszewski, 2000)

• Warunkowanie klasyczne (uczenie się przewidywania) i

instrumentalne (uczenie się korzyści)

• Prawo efektu E.L. Thorndike’a
• Strategie poznawcze: organizowanie i elaboracja,

przeglądanie tekstu, stawianie pytań, uważne czytanie,

zastanawianie się, zaktualizowanie informacji, myślowe

przejrzenie tekstu

Pamięć

• „Proces odpowiedzialny za rejestrowanie,

przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia”

(Maruszewski, 2000,137)

• Pamięć deklaratywna (jawna, świadoma,

zwerbalizowana) = „Wiedza, że..”

• Niedeklaratywna (utajona, niejawna) = „wiedza,

jak…”

• Strategie pamięciowe: grupowanie,

wyobrażenia interakcyjne, metoda słów-

wieszaków, metoda miejsc.

Wyobrażenia – doświadczenia

wytwarzane

• Cechy wyobrażeń wzrokowych: ukryte

kodowanie, równoważność:
percepcyjna, przestrzenna,
transformacyjna i strukturalna

• A. Paivio: kod wyobrażeniowy

[IMAGOGENY] i werbalny
[LOGOGENY]w tworzeniu
reprezentacji umysłowych i
przetwarzaniu informacji

Inteligencja

• „zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki

dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z

uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad

własnymi procesami poznawczymi” (Nęcka. 2000, s.726)

• Inteligencja płynna (wrodzona, „zadatki”)) i

skrystalizowana (umiejętności)

• Inteligencja ogólna i zdolności specjalne
• Triadowa teoria inteligencji Sternberga: KOMPONENTY

[wykonawcze, nabywania wiedzy , metakomponenty],

DOŚWIADCZENIE, KONTEKST SPOŁECZNY

Myślenie

• Proste operacje myślowe: analizowanie,

syntetyzowanie, abstrahowanie, uogólnianie,
porównywanie

• Złożone operacje myślowe: rozwiązywanie

problemów, tworzenie pojęć, rozumowanie,
wnioskowanie, klasyfikowanie, podejmowanie
decyzji, ocenianie.

• Myślenie reproduktywne i produktywne oraz

twórcze

Rozwiązywanie problemów

• Algorytm (przepis na rozwiązanie) a

heurystyka (sztuka dokonywania odkryć)

• Proces rozwiązywania zadań:
1. Sytuacja zadaniowa
2. Przygotowywanie, analizowanie
3. Poszukiwanie, tworzenie pomysłów
4. Wartościowanie pomysłów i wybór
5. Realizowanie, wdrażanie pomysłów