POZNAWCZA TEORIA "JA"

 
 

 

Ja subiektywne

 (podmiotowe) vs.

 

Ja obiektywne 

(przedmiotowe)

 

[W.

 James]

 

 

 

JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"? 

Rola 

orientacji temporalnej

Znaczenie 

kontekstu społecznego

 i 

skryptów związanych z rolą

   Tożsamość 

indywidualna

 a tożsamość 

społeczna

"Ja" publiczne i "ja" prywatne

: zjawisko 

pozytywnej autoprezentacji

Koncepcja 

schematów poznawczych

 i 

hierarchii pojęciowych jako próba 

rozwiązania problemu jedności vs. wielości 

"Ja".  

 

 

STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI I 

WARTOŚCIOWAŃ

  

„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

1. Podtrzymanie poczucia własnej 

wartości

2. Podtrzymanie poczucia własnej 

tożsamości i 

odrębności

 (procesy autoweryfikacji, podkreślanie 

unikalności)

 
3. Podtrzymanie poczucia 

kontroli

 nad zdarzeniami

4. Dążenie do 

trafnego samopoznania

 
5. Dążenie do 

wzrostu i rozwoju

 własnej osoby

 

 

 

ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO 

DZIAŁANIA:

 

1. Reakcje na informacje nie potwierdzające 

naszej wartości, odrębności i kontroli 

1. Konflikt między dążeniem do samopoznania 

a dążeniem do pozytywnego myślenia o 
sobie

 
3.    Rola rozbieżności między komponentami 

obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i 
Ja powinnościowym - Higgins). 

 

 

DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA

" jako 

warunek jego wpływu na przetwarzanie 
informacji i kontrolę działania:

 

Idea 

„roboczego „Ja”

 (H. Markus)

istota i konsekwencje 

autokoncentracji 

 

istota i konsekwencje 

dezindywiduacji  

 

 

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I 

FUNKCJE MOTYWACYJNE

Poczucie własnej wartości = pozytywna 

ogólna samoocena. 

Wyraża się w:
- Odczuwaniu 

pozytywnych emocji

 w 

stosunku do samego siebie (np. dumy, 

zadowolenia z siebie), oraz

- 

pozytywnym ocenianiu siebie

 pod 

różnymi względami (np. jako osoby 

inteligentnej, dotrzymującej 

postanowień, o silnej woli itp.).

W psychologii mierzy się ją przy pomocy 

specjalnych kwestionariuszy, np. 

skali 

samooceny Rosenberga

 (1965). Przykładowe 

twierdzenie: „Czuję, że jestem osobą 

wartościową, co najmniej tak samo jak inni”.

 

 

Koncepcja E. T. Higginsa (1987):

Perspektywy Ja

 (punkty widzenia 

na Ja)

Obszary Ja

 (zakresy, dziedziny Ja)

 

 

 

_________________________________________________________________

Dziedziny Ja podlegające                          Perspektywa oceny Ja
             ocenie                              

 własna

                                           

cudza

__________________________________________________________________________

Ja 

realne

Ja realne w oczach własnych          Ja realne w oczach innych 

 

(pojęcie Ja)      ludzi (pojęcie Ja) 

Ja

 idealne

Ja idealne w oczach własnych        Ja idealne w oczach innych 
(ukierunkownie Ja)                            ludzi (ukierunkowanie Ja)

                               
Ja 

powinnościowe

                                   Ja powinnościowe w oczach           Ja powinnościowe w 

oczach innych 
                własnych (ukierunkowanie Ja)        ludzi (ukierunkowanie Ja)

 

 

INNE WAŻNE POJĘCIA:
 
Samooceny 

cząstkowe

 a samoocena 

globalna

 

(poczucie własnej wartości)

- swojego wyglądu
- sprawności fizycznej
- inteligencji
- umiejętności społecznych
- towarzyskości
- rozmaitych cech charakteru (np. systematyczności, 

impulsywności, lękliwości)

- siebie w różnych rolach społecznych (jako pracownika, 

szefa, męża, matki, córki itp.)

Poczucie własnej wartości 

nie jest zwykłą sumą 

ocen cząstkowych

 (dotyczy bowiem nie 

swoich poszczególnych wad i zalet, ale 

całościowego stosunku do swojej osoby). 

 

 

KORELATY POZYTYWNEJ SAMOOCENY

Wysoka samoocena wiąże się m.in. z (Tesser, 

2001; Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991)

- poczuciem i pragnieniem 

wewnętrznej kontroli

 

zdarzeń;

- 

motywacją osiągnięć

 i wytrwałością w działaniu;

- 

potrzebą aprobaty

 społecznej;

- 

zadowoleniem

 z życia;

- skłonnością do częstszego przeżywania 

emocji 

pozytywnych

 (radość, zadowolenie, entuzjazm, 

satysfakcja) i rzadszego – emocji negatywnych (lęk, 

przygnębienie, poczucie beznadziejności);

- lepszym stanem 

zdrowia somatycznego

; 

- lepszym stanem 

zdrowia psychicznego

;

- wyższym poziomem 

osiągnięć życiowych

.

 

 

DĄŻENIE DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY 

PROWADZI DO ZŁUDZEŃ NA SWÓJ WŁASNY 
TEMAT

- 

autowaloryzacja

, czyli dążenie do obrony, podtrzymania, 

lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. 
Np. 

„Efekt bycia lepszym niż przeciętny człowiek”,

 Bad. 

Crossa – niemal wszyscy studenci uważają siebie za 
osoby lepiej niż przeciętnie dające sobie radę w 
kontaktach z ludżmi, a 60% uważa, że mieści się w 
górnych 10% pod tym względem.

- inne złudzenia: 

nierealistyczny optymizm

 

(Einstein), 

iluzja kontroli

.

- podtrzymywanie pozytywnych złudzeń a zdrowie 

psychiczne – Sh. Taylor i J. Brown (pozytywne złudzenia 
jako 

zasoby do walki z zagrożeniem

 wywołanym 

porażką, chorobą, utratą osoby bliskiej itp.)

 

 

Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko 

autoafirmacji

 (Steele, 1975)

 

Strategie

 zapewniania pozytywnej samooceny 

(np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania w dół
pozytywna autoprezentacja

    samoutrudnianie

identyfikacja z grupą
mechanizmy obronne (psychoanaliza), itd

 

 

ŹRÓDŁA DĄŻENIA DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY:

wrodzone

 (np. teoria C. Rogersa)

teoria 

opanowania trwogi

 (Solomon, Greenberg, 

Pyszczynski, 1991) poczucie wł. wartości jako „bufor” 

przeciwko lękowi przed śmiercią

 

teoria 

wykluczenia ze społeczności

 (Baumeister & 

Tice, 1990) poczucie wł. wartości jako „bufor” przeciwko 

lękowi przed wykluczeniem

samoocena jako socjometr

 (Leary, Downs, 1995): 

samoocena jako wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki 

przez jej społeczne otoczenie.  
Samoocena - mechanizm psychoewolucyjny, zapewniający 

poczucie przynależności, utrzymywanie więzi i 

konformizm grupowy - (1) „monitoruje otoczenie 

społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i 

wykluczenia oraz (2) sygnalizuje jednostce wystąpienie 

takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji 

afektywnej”. 

 

 

Istota negatywnej samooceny

: brak ocen 

pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój 

własny temat (nt.: własnych kompetencji, 

przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)

Dysfunkcjonalność

 negatywnej samooceny:

Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji

 

Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną

:

        - Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - Pelham 
          & Taylor, 1991)
       - nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)

negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

 
Funkcjonalność wysokiej samooceny a 

fazy działania

 (Gollwitzer & 

Kinney, 1989)