Systemowe ujęcie

Systemowe ujęcie

stresu

stresu

R. S. Lazarus

R. S. Lazarus

Relacyjne ujęcie stresu

Relacyjne ujęcie stresu

•

dotychczasowe ujęcia jednostronne i
niewystarczające do jednoznacznego określenia
zjawiska

•

jeżeli stres to czynnik zewnętrzny, to dlaczego
ten sam układ bodźców jest stresem dla
jednych, a dla innych nie

•

jeżeli stres to reakcja organizmu, to dlaczego ta
sama reakcja może pojawić się na różne bodźce

•

chcąc precyzyjnie zdefiniować stres trzeba
uwzględnić podmiot, otoczenie i ich relację

Poznawczo - relacyjna teoria

Poznawczo - relacyjna teoria

stresu Richarda Lazarusa

stresu Richarda Lazarusa

(1984)

(1984)

•

stres psychologiczny - szczególny
rodzaj relacji pomiędzy osobą i
otoczeniem, która jest oceniana
przez nią jako nadwerężająca lub
przekraczająca jej siły i możliwości
oraz/lub zagrażająca jej dobru

Ogólny model stresu

Ogólny model stresu

wg. Lazarusa

wg. Lazarusa

relacja podmiot - otoczenie

ocena poznawcza

pierwotna wtórna

emocja

radzenie sobie
skierowane na

problem emocje

ocena ponowna

emocja

Ocena poznawcza

Ocena poznawcza

•

proces kategoryzacji sytuacji
uwzględniający jej znaczenie dla dobra
jednostki

•

proces ewaluacyjny, zogniskowany na
znaczeniu i trwający przez całe
świadome życie jednostki

•

z reguły świadoma, może być częściowo
lub prawie całkowicie nieświadoma

•

trzy rodzaje: ocena pierwotna, wtórna i
ponowna

Ocena pierwotna

Ocena pierwotna

•

odpowiada na pytanie „co się dzieje”

•

relacja może być oceniania jako:

•

obojętna

•

korzystna

•

niekorzystna - (stresowa)

Ocena relacji jako

Ocena relacji jako

niekorzystnej:

niekorzystnej:

•

strata

•

zagrożenie

•

wyzwanie

Ocena wtórna

Ocena wtórna

•

odpowiada na pytanie „co mogę
zrobić”

•

złożony proces, biorący pod uwagę nie
tylko możliwości działania, ale także
szanse powodzenia danego działania,
skuteczność i prawdopodobieństwo

Ocena ponowna

Ocena ponowna

•

zmiana oceny na podstawie nowych
informacji z otoczenia

•

następuje po ocenie pierwotnej i
wtórnej

Czynniki modyfikujące

Czynniki modyfikujące

procesy oceny poznawczej

procesy oceny poznawczej

•

osobowościowe

•

sytuacyjne

Osobowościowe czynniki

Osobowościowe czynniki

modyfikujące ocenę

modyfikujące ocenę

poznawczą

poznawczą

•

określają, co w relacji jest najważniejsze
z punktu widzenia dobra jednostki

•

wyznaczają sposób rozumienia
zdarzenia, a w konsekwencji emocje i
radzenie sobie

•

są podstawą do oceny znaczenia
skutków zdarzenia

•

dwa najważniejsze to:

•

cele działania

•

przekonania

Sytuacyjne czynniki

Sytuacyjne czynniki

modyfikujące ocenę

modyfikujące ocenę

poznawczą

poznawczą

•

formalne właściwości sytuacji, które
sprawiają, że jest ona spostrzegana jako
zagrożenie, strata lub wyzwanie:

•

nowość

•

przewidywalność

•

niepewność

(dotycząca wystąpienia

zdarzenia)

•

charakterystyki czasowe

: bliskość, czas

trwania, niepewność (czasu wystąpienia
zdarzenia)

System poznawczo-motywacyjno-

System poznawczo-motywacyjno-

emocjonalny -Lazarus, 1991

emocjonalny -Lazarus, 1991

Sytuacja

Emocje

Radzenie sobie ze stresem

T

A

Osobowość

Cele

Przekonania

Wiedza

Konstruowanie

sytuacji

Proces oceny
poznawczej

Przygotowanie działania

Skierowane
na problem

Skierowane
na emocje

Miejsce oceny poznawczej w

Miejsce oceny poznawczej w

transakcyjnym modelu

transakcyjnym modelu

stresu

stresu

stresor

ocena poznawcza

działanie

Stres jako efekt

Stres jako efekt

oceny poznawczej i stresora

oceny poznawczej i stresora

A

B

C

D

ocena poznawcza

stres
or

Ocena teorii stresu Lazarusa

Ocena teorii stresu Lazarusa

•

systemowe, całościowe ujęcie,
uwzględniające jednostkę, otoczenie i ich
relację

•

zaakcentowanie dynamiki stresu

•

wprowadzenie i dookreślenie procesów
oceny poznawczej

•

przecenianie oceny poznawczej

•

nie docenienie predyspozycji indywidualnych

•

nadmierna ogólność twierdzeń teorii, co
uniemożliwia jej falsyfikację

Procesy oceny

Procesy oceny

poznawczej w stresie

poznawczej w stresie

badania empiryczne

badania empiryczne

Badanie procesów oceny sytuacji - skala

Badanie procesów oceny sytuacji - skala

PS-T

PS-T

•

ocena sytuacji w dziewięciu kategoriach
(skala czterostopniowa typu Likerta):

•

znaczenie

•

wpływ

•

trudność

•

przewidywalność

•

strata

•

możliwość działania

•

zysk

•

zagrożenie

•

nadzieja

Związki pomiędzy kategoriami oceny

Związki pomiędzy kategoriami oceny

sytuacji

sytuacji

znaczenie

korzyść

nadzieja

trudność

strata

zagrożenie

możliwość

działania

wpływ

przewidywalność

Wzorce oceny poznawczej w stresie

Wzorce oceny poznawczej w stresie

Indywidualne wzorce oceny sytuacji - wyniki analizy skupień

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

zn

a

cz

e

n

ie

ko

rz

ys

c

n

a

d

zi

e

ja

tr

u

d

n

o

sc

st

ra

ta

za

g

ro

ze

n

ie

w

p

ly

w

m

o

zl

.

d

zi

a

l

p

rz

e

w

id

.

kategorie oceny sytuacji

optymizm
pesymizm
ambiwalencja

Ocena poznawcza a emocje - lęk

Ocena poznawcza a emocje - lęk

Ocena poznawcza a emocje - gniew

Ocena poznawcza a emocje - gniew

Ocena poznawcza a emocje - radość

Ocena poznawcza a emocje - radość

Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem

Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem

-

-

ucieczka fantazjowanie

ucieczka fantazjowanie

Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem

Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem

- rezygnacja

- rezygnacja

Ocena poznawcza a temperament -

Ocena poznawcza a temperament -

perseweratywność

perseweratywność

Ocena poznawcza a temperament -

Ocena poznawcza a temperament -

reaktywność

reaktywność

Ocena poznawcza a wykształcenie

Ocena poznawcza a wykształcenie

Zmiana oceny poznawczej w

Zmiana oceny poznawczej w

stresie

stresie

•

badania Sweet, Lemyre & Fournier 1996

•

grupa – pacjentki z rozpoznaniem raka piersi

•

trzykrotny pomiar oceny poznawczej

•

kategorie:

•

wpływ

sytuacji choroby na aktualne życie

•

poczucie

panowania

nad sytuacją

•

ocena

niepewności

związanej z sytuacją

•

porównanie osób z wysokim i niskim
poziomem stresu

Zmiany oceny wpływu

Zmiany oceny wpływu

Zmiany oceny panowania

Zmiany oceny panowania

Zmiany oceny niepewności

Zmiany oceny niepewności