Systemowe ujęcie
Systemowe ujęcie
stresu
stresu
R. S. Lazarus
R. S. Lazarus
Systemowe ujęcie
Systemowe ujęcie
stresu
stresu
R. S. Lazarus
R. S. Lazarus
Relacyjne ujęcie stresu
Relacyjne ujęcie stresu
•
dotychczasowe ujęcia jednostronne i
niewystarczające do jednoznacznego określenia
zjawiska
•
jeżeli stres to czynnik zewnętrzny, to dlaczego
ten sam układ bodźców jest stresem dla
jednych, a dla innych nie
•
jeżeli stres to reakcja organizmu, to dlaczego ta
sama reakcja może pojawić się na różne bodźce
•
chcąc precyzyjnie zdefiniować stres trzeba
uwzględnić podmiot, otoczenie i ich relację
Poznawczo - relacyjna teoria
Poznawczo - relacyjna teoria
stresu Richarda Lazarusa
stresu Richarda Lazarusa
(1984)
(1984)
•
stres psychologiczny - szczególny
rodzaj relacji pomiędzy osobą i
otoczeniem, która jest oceniana
przez nią jako nadwerężająca lub
przekraczająca jej siły i możliwości
oraz/lub zagrażająca jej dobru
Ogólny model stresu
Ogólny model stresu
wg. Lazarusa
wg. Lazarusa
relacja podmiot - otoczenie
ocena poznawcza
pierwotna wtórna
emocja
radzenie sobie
skierowane na
problem emocje
ocena ponowna
emocja
Ocena poznawcza
Ocena poznawcza
•
proces kategoryzacji sytuacji
uwzględniający jej znaczenie dla dobra
jednostki
•
proces ewaluacyjny, zogniskowany na
znaczeniu i trwający przez całe
świadome życie jednostki
•
z reguły świadoma, może być częściowo
lub prawie całkowicie nieświadoma
•
trzy rodzaje: ocena pierwotna, wtórna i
ponowna
Ocena pierwotna
Ocena pierwotna
•
odpowiada na pytanie „co się dzieje”
•
relacja może być oceniania jako:
•
obojętna
•
korzystna
•
niekorzystna - (stresowa)
Ocena relacji jako
Ocena relacji jako
niekorzystnej:
niekorzystnej:
•
strata
•
zagrożenie
•
wyzwanie
Ocena wtórna
Ocena wtórna
•
odpowiada na pytanie „co mogę
zrobić”
•
złożony proces, biorący pod uwagę nie
tylko możliwości działania, ale także
szanse powodzenia danego działania,
skuteczność i prawdopodobieństwo
Ocena ponowna
Ocena ponowna
•
zmiana oceny na podstawie nowych
informacji z otoczenia
•
następuje po ocenie pierwotnej i
wtórnej
Czynniki modyfikujące
Czynniki modyfikujące
procesy oceny poznawczej
procesy oceny poznawczej
•
osobowościowe
•
sytuacyjne
Osobowościowe czynniki
Osobowościowe czynniki
modyfikujące ocenę
modyfikujące ocenę
poznawczą
poznawczą
•
określają, co w relacji jest najważniejsze
z punktu widzenia dobra jednostki
•
wyznaczają sposób rozumienia
zdarzenia, a w konsekwencji emocje i
radzenie sobie
•
są podstawą do oceny znaczenia
skutków zdarzenia
•
dwa najważniejsze to:
•
cele działania
•
przekonania
Sytuacyjne czynniki
Sytuacyjne czynniki
modyfikujące ocenę
modyfikujące ocenę
poznawczą
poznawczą
•
formalne właściwości sytuacji, które
sprawiają, że jest ona spostrzegana jako
zagrożenie, strata lub wyzwanie:
•
nowość
•
przewidywalność
•
niepewność
(dotycząca wystąpienia
zdarzenia)
•
charakterystyki czasowe
: bliskość, czas
trwania, niepewność (czasu wystąpienia
zdarzenia)
System poznawczo-motywacyjno-
System poznawczo-motywacyjno-
emocjonalny -Lazarus, 1991
emocjonalny -Lazarus, 1991
Sytuacja
Emocje
Radzenie sobie ze stresem
T
A
Osobowość
Cele
Przekonania
Wiedza
Konstruowanie
sytuacji
Proces oceny
poznawczej
Przygotowanie działania
Skierowane
na problem
Skierowane
na emocje
Miejsce oceny poznawczej w
Miejsce oceny poznawczej w
transakcyjnym modelu
transakcyjnym modelu
stresu
stresu
stresor
ocena poznawcza
działanie
Stres jako efekt
Stres jako efekt
oceny poznawczej i stresora
oceny poznawczej i stresora
A
B
C
D
ocena poznawcza
stres
or
Ocena teorii stresu Lazarusa
Ocena teorii stresu Lazarusa
•
systemowe, całościowe ujęcie,
uwzględniające jednostkę, otoczenie i ich
relację
•
zaakcentowanie dynamiki stresu
•
wprowadzenie i dookreślenie procesów
oceny poznawczej
•
przecenianie oceny poznawczej
•
nie docenienie predyspozycji indywidualnych
•
nadmierna ogólność twierdzeń teorii, co
uniemożliwia jej falsyfikację
Procesy oceny
Procesy oceny
poznawczej w stresie
poznawczej w stresie
badania empiryczne
badania empiryczne
Badanie procesów oceny sytuacji - skala
Badanie procesów oceny sytuacji - skala
PS-T
PS-T
•
ocena sytuacji w dziewięciu kategoriach
(skala czterostopniowa typu Likerta):
•
znaczenie
•
wpływ
•
trudność
•
przewidywalność
•
strata
•
możliwość działania
•
zysk
•
zagrożenie
•
nadzieja
Związki pomiędzy kategoriami oceny
Związki pomiędzy kategoriami oceny
sytuacji
sytuacji
znaczenie
korzyść
nadzieja
trudność
strata
zagrożenie
możliwość
działania
wpływ
przewidywalność
Wzorce oceny poznawczej w stresie
Wzorce oceny poznawczej w stresie
Indywidualne wzorce oceny sytuacji - wyniki analizy skupień
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
zn
a
cz
e
n
ie
ko
rz
ys
c
n
a
d
zi
e
ja
tr
u
d
n
o
sc
st
ra
ta
za
g
ro
ze
n
ie
w
p
ly
w
m
o
zl
.
d
zi
a
l
p
rz
e
w
id
.
kategorie oceny sytuacji
optymizm
pesymizm
ambiwalencja
Ocena poznawcza a emocje - lęk
Ocena poznawcza a emocje - lęk
Ocena poznawcza a emocje - gniew
Ocena poznawcza a emocje - gniew
Ocena poznawcza a emocje - radość
Ocena poznawcza a emocje - radość
Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem
Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem
-
-
ucieczka fantazjowanie
ucieczka fantazjowanie
Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem
Ocena poznawcza a radzenie sobie ze stresem
- rezygnacja
- rezygnacja
Ocena poznawcza a temperament -
Ocena poznawcza a temperament -
perseweratywność
perseweratywność
Ocena poznawcza a temperament -
Ocena poznawcza a temperament -
reaktywność
reaktywność
Ocena poznawcza a wykształcenie
Ocena poznawcza a wykształcenie
Zmiana oceny poznawczej w
Zmiana oceny poznawczej w
stresie
stresie
•
badania Sweet, Lemyre & Fournier 1996
•
grupa – pacjentki z rozpoznaniem raka piersi
•
trzykrotny pomiar oceny poznawczej
•
kategorie:
•
wpływ
sytuacji choroby na aktualne życie
•
poczucie
panowania
nad sytuacją
•
ocena
niepewności
związanej z sytuacją
•
porównanie osób z wysokim i niskim
poziomem stresu
Zmiany oceny wpływu
Zmiany oceny wpływu
Zmiany oceny panowania
Zmiany oceny panowania
Zmiany oceny niepewności
Zmiany oceny niepewności