Rynek Pracy

Bezrobocie jako skutek

nierównowagi

• W wyniku wzajemnego

oddziaływania popytu na pracę i
podaży pracy mogą wystąpić
następujące sytuacje:

 równowaga popytu z podażą

pracy, gdy liczba wolnych miejsc
pracy równa się liczbie
poszukujących pracy ( stan
praktycznie nieosiągalny)

 niedobór potencjału pracy, gdy liczba

wolnych miejsc pracy jest wyższa niż
liczba osób szukających pracy
(charakterystyczne dla gospodarki
centralnie sterowanej),

 nadwyżka potencjału pracy

( bezrobocie), gdy liczba wolnych miejsc
pracy jest mniejsza niż liczba osób
poszukujących pracy ( typowa dla
gospodarki rynkowej)

• Bezrobotni w gospodarce to te

osoby w wieku produkcyjnym,
zdolne do pracy, które chcą i są w
stanie podjąć pracę przy
oferowanych na rynku pracy
stawkach wynagrodzeń, a jednak nie
pracują.

Bezrobocie

•oznacza taką sytuację

na rynku pracy, kiedy to
nie wszyscy zdolni do
pracy a chcący pracować
znajdują zatrudnienie.

• W różnych krajach stosuje się wiele

kryteriów określających kogo można
zaliczyć do grona bezrobotnych,

• Np. w Polsce przyjmuje się, że są to

osoby, które:

• zarejestrowały się we właściwym

dla miejsca zamieszkania
powiatowym urzędzie pracy,

• ukończyły 18 lat,
• nie ukończyły 67 lat
• nie nabyły prawa do emerytury,
• nie są właścicielami lub

posiadaczami gospodarstwa rolnego,

• nie uczą się w szkołach różnego typu.

•Ta część społeczeństwa, która

znajdując się w wieku
produkcyjnym i będąca zdolna
do pracy, jest zaliczana do
całkowitych zasobów siły
roboczej w danym kraju w
określonym czasie.

Do grona zatrudnionych

zalicza się:

•wszystkich tych, którzy

są pracownikami
najemnymi oraz tych ,
którzy są właścicielami
przedsiębiorstw
własności indywidualnej.

Do grona bezrobotnych

będzie się zaliczać:

• Tę część zasobów siły roboczej która

poszukuje pracy.

•Bezrobocie = zasoby siły

roboczej - zatrudnieni.

Zmiany w poziomie

bezrobocia zalezą od:

 zmian w zasobach

siły roboczej,

 zmian w rozmiarach

zatrudnienia.

Zmiany w zasobach siły

roboczej wynikają z:

•rachunku dopływu i

odpływu ludności do
oraz z grona osób
aktywnych
zawodowo.

Podstawowym źródłem

dopływów są:

•

absolwenci różnego typu

szkół zwiększają oni zasoby
nie tylko ilościowo, lecz także
stanowią zmianie ich
struktury z punktu widzenia
określonych kwalifikacji.

•Kolejne źródło dopływów

stanowią te osoby, które nie
były aktywne zawodowo, lecz
w pewnym momencie z
różnych powodów
zdecydowały się na
poszukiwanie pracy.

Podstawowym kanałem

odpływu

• Przechodzenie części zatrudnionych oraz

poszukujących pracy w stan spoczynku
(emerytury, renty inwalidzkie),

• Dobrowolna rezygnacja z dalszego

zatrudnienia ze starań o poszukiwanie
pracy.

• W wielu krajach, także w Polsce istotną

przyczyną zmniejszania się grupy osób
aktywnych zawodowo jest emigracją.

Zmiany w rozmiarach

zatrudnienia wynikają z:

• jego przyrostu oraz

redukcji.

Podstawowym źródłem

wzrostu zatrudnienia są:

• Nowe inwestycje w wyniku

których tworzone są nowe
miejsca pracy- przy danym
poziomie nakładów
inwestycyjnych ilość tych miejsc
zależeć będzie od rodzaju
zastosowanej techniki produkcji.

•Podstawową przyczyną

redukcji rozmiarów
zatrudnienia jest
ograniczanie rozmiarów
produkcji w okresie
recesji gospodarczej.

Klasyfikacja bezrobocia

W literaturze przedmiotu różnie

klasyfikuje się bezrobocie. Dla

każdego systemu gospodarczego

właściwy jest inny rodzaj bezrobocia.

W gospodarce socjalistycznej

występowało duże bezrobocie ukryte,

W gospodarce okresu transformacji

pojawiają się różne kombinacje

jawnego i ukrytego bezrobocia.

Natomiast dla gospodarki rynkowej

charakterystyczne jest bezrobocie jawne.

• Bezrobocie ukryte – występuje, gdy

zwiększanie liczby pracowników nie
powoduje zwiększenia produkcji. Wówczas
krańcowa produkcyjność pracy (zmiana
produkcji w firmie związana ze zmianą
zatrudnienia o jednostkę) jest równa zero.

• Bezrobocie jawne - kategoria

bezrobocia odnosząca się do
niepracujących, a ujawniających swoją
sytuację poprzez rejestrację w
Urzędach Pracy.

• Bezrobocie jawne obejmuje bezrobocie

frykcyjne, koniunkturalne i
strukturalne.

Rodzaje

bezrobocia

• Bezrobocie naturalne
• Bezrobocie klasyczne,
• Bezrobocie strukturalne,
• Bezrobocie frykcyjne,
• Bezrobocie przymusowe,
• Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne),
• Bezrobocie sezonowe,
• Bezrobocie dobrowolne.

Bezrobocie naturalne

Jest to wielkość bezrobocia, które

istniało by gdyby istniała
równowaga na rynku pracy.

Bezrobocie klasyczne

•Występuje ono wówczas,

gdy płace utrzymywane
są na poziomie wyższym
od poziomu równowagi
na rynku pracy.

Bezrobocie

strukturalne

•wynika ono ze zmian w

strukturze gospodarki
narodowej sprawiających, że
pewne przedsiębiorstwa lub
nawet całe gałęzie
gospodarki przestają istnieć ,
a pojawiają się nowe.

Bezrobocie

frykcyjne

• Wiąże się z koniecznością

poszukiwania i wybierania miejsc
pracy; osoba zmieniająca pracę
potrzebuje określonego czasu, aby ją
znaleźć, przez ten czas jest
bezrobotna.

Bezrobocie

przymusowe

•rozumiemy jako taką sytuację

na rynku pracy, kiedy to część
siły roboczej gotowa jest podjąć
pracę za obowiązująca płacę
oraz akceptuje pozostałe
warunki pracy, a mimo to nie
może znaleźć zatrudnienia.

•

Przyczyną bezrobocia
przymusowego jest
niedostateczny popyt
globalny na rynku
towarowym ( popyt
konsumpcyjny oraz popyt
inwestycyjny).

Bezrobocie cykliczne

•to sytuacja, w której spadek

globalnego popytu powoduje
spadek produkcji i
zatrudnienia.

Bezrobocie sezonowe

dotyczy osób wykonujących

prace charakteryzujące się

sezonowością (np.

budownictwo, sadownictwo).

Osoby te o ile nie mają innej

możliwości pracy, pozostają

okresowo bez pracy.

Bezrobocie dobrowolne

• Bezrobocie dobrowolne lub

bezrobocie z wyboru – zjawisko, w
wyniku którego osoba bezrobotna
świadomie rezygnuje z szansy
podjęcia pracy.

Metody pomiaru

bezrobocia

W praktyce statystycznej stosuje się

kilka podstawowych metod obliczania

bezrobocia. Obejmują one:

• rejestrację bezrobotnych przez

urzędy pracy,

• rejestrację osób ubiegających się o

zasiłki dla bezrobotnych,

• badania ankietowe reprezentacyjnej

grupy ludności.

• Najbardziej znana metoda jest

metoda badania aktywności
ekonomicznej ludności
(BAEL).

• Badania ankietowe reprezentacyjnej próby

ludności kraju są szeroko stosowaną w

świecie metodą obliczania liczby

bezrobotnych. Metoda ta ma już swoją długą

historię.

• W Stanach Zjednoczonych stosowana jest od

lat czterdziestych XX wieku, choć w innych

krajach wprowadzono ją później.

• Od 1992 r. znajduje ona również zastosowanie

w Polsce, gdzie jest znana pod nazwą badania

aktywności ekonomicznej ludności (BAEL).

• Zgodnie z definicją przyjętą w BAEL, do

kategorii bezrobotnych zaliczone są osoby
w wieku 15 lat i więcej, które spełniają
jednocześnie następujące warunki:

• nie pracowały w okresie badanego

tygodnia, tzn. nie wykonywały przez co
najmniej 1 godzinę pracy przynoszącej
zarobek lub dochód bądź też nie miały
formalnie pracy jako pracownicy najemni
względnie pracujący na własny rachunek,

•aktywnie poszukiwały pracy

w ciągu ostatnich czterech
tygodni,

•były zdolne i gotowe podjąć

pracę w tygodniu badanym i
następnym.

Zasób pracy

Zasób pracy = liczba osób pracujących

+ liczba osób bezrobotnych

Możliwie jest również obliczenie stopy

bezrobocia rozumianej jako odsetek
osób bezrobotnych należących do
zasobu pracy: Stopa bezrobocia =
liczba bezrobotnych / zasób pracy x
100

Instytucje rządowe obliczają stopę

bezrobocia zarówno dla całej dorosłej
populacji, jak i dla węższych grup
społecznych jak np. dla mężczyzn,
kobiet czy osób młodych.

Współczynnik aktywności

zawodowej

to odsetek osób aktywnych zawodowo

(pracujących i bezrobotnych) w

populacji ludzi pełnoletnich.

Współczynnik aktywności zawodowej =

zasób pracy / osoby pełnoletnie x 100

Populacja osób pełnoletnich= zasób

pracy + bierni zawodowo.

• Współczynnik ten informuje o tym,

jaka część populacji danego kraju
zdecydowała się na obecność na
rynku pracy.

Przykład

W 2010 r. liczba osób pracujących wynosiła

28,4 mln natomiast za bezrobotnych uznano
1,4 mln ludzi. Wielkość zasobu pracy =
28,4 mln + 1,4 mln = 29,8 mln

natomiast stopa bezrobocia = 1,4 / 29,8

x100 = 4,7%

Jeżeli liczba osób pełnoletnich wynosi 47,4

mln

to współczynnik aktywności zawodowej =

29,8 /47,4 x 100 = 62,9 %

Wnioski

• W 2010 r. blisko 2/3 pełnoletnich

obywateli było aktywnych
zawodowo, a 4,7 % aktywnych
zawodowo pozostawało bez pracy.

Ekonomiczne i

społeczne skutki

bezrobocia

Ekonomiczne skutki

bezrobocia

• przejawiają się w kosztach wynikających z:

 pozostawania w stanie bezczynności

maszyn i urządzeń na
nieobsadzonych stanowiskach pracy,

podstawowym makroekonomicznym

skutkiem bezrobocia jest utrata
produkcji wynikająca z niepełnego
wykorzystania siły roboczej,

 obniżonego popytu

bezrobotnych na środki
konsumpcji- zasiłek dla
bezrobotnego jest przecież
niższy od przeciętnej płacy.

 Konieczności wydatkowania środków

finansowych na zasiłki dla bezrobotnych

przy danych zasobach budżetu państwa

przeznaczanie ich na ten cel oznacza

konieczność uszczuplenia tych środków na

inne ważne cele (np. na rozbudowę

infrastruktury )

Kosztów wcześniejszych emerytur i

świadczeń przedemerytalnych,

Kosztów utrzymania instytucji

obsługujących bezrobotnych.

• źródło finansowania tego typu

wydatków są podatki pobierane od
pracujących w gospodarce. Zbyt
wysokie podatki mogą stanowić
antybodziec do wzrostu produkcji i
zmniejszyć aktywność w gospodarce.

• konsekwencja tego może być dalszy

wzrost bezrobocia i napięcia
społeczne.

Społeczne skutki

bezrobocia

• Wiążą się z powstawaniem tzw.
1. nowego ubóstwa,
2. brakiem szans na awans społeczny,
3. wzrostem zagrożenia ryzykiem

utraty miejsca pracy.

• Powstanie tzw. nowego ubóstwa pociąga

za sobą – szczególnie w krajach, gdzie

dotychczasowy poziom życia jest i tak

już niski – konsekwencje w postaci:

 braku środków na właściwe odżywianie

co może pociągnąć za sobą obniżenie

przeciętnego okresu życia, wzrost

śmiertelności niemowląt, spadek

kondycji fizycznej i psychicznej

młodzieży.

 braku środków finansowych na kupno

mieszkania oraz jego wyposażenie, co
naturalnie zakłóca tok życia rodziny i
uniemożliwia właściwie jej
funkcjonowanie,

 braku środków finansowych na

uczestnictwo w życiu kulturalnym, co
wpłynie na duchowe zubożenie
społeczeństwa,



wzrost rozmiarów tych form

patologii społecznych, które
wynikają miedzy innymi z
ubóstwa ( np. kradzieży,
prostytucji).

Brak szans na awans

społeczny prowadzi do:

 spadku aktywnego uczestnictwa w życiu

społecznym, co może stanowić realne

zagrożenie dla rozwoju procesu

demokracji w danym kraju,

 braku motywacji do zdobywania

kwalifikacji i ich dalszego pogłębiania,

 wzrostu rozmiarów tych form patologii

społecznych, które wynikają z braku

realnych perspektyw ( np. alkoholizm,

narkomania)

wzrost zagrożenia ryzykiem

utraty miejsca pracy pociąga

za sobą:

• pogorszenie pozycji zatrudnionych

wobec pracodawców w zakresie płac,

• dobrowolne rezygnowanie

pracowników z niektórych uprawnień
(np. zwolnień lekarskich w sytuacjach
rzeczywistej choroby) w obawie
przed utratą pracy.

• Wymienienie wszystkich , negatywnych

skutków ( ekonomicznych, społecznych)

bezrobocia ,jest niemożliwe.

• Bezrobocie wywiera również skutki

pozytywne, jeżeli prowadzi do

zachowania elastyczności podaży siły

roboczej , umacniania dyscypliny pracy,

podwyższania kwalifikacji oraz

hamowania nadmiernego wzrostu płac.

Przyczyny bezrobocia

• Znajomość przyczyn bezrobocia jest

istotnym elementem, w analizie zjawiska

bezrobocia. Przyczyny mogą być różne.

• Począwszy od indywidualnych decyzji (tzw.

bezrobocie dobrowolne),

• Uwarunkowanie makroekonomiczne ,

wynikające z określonego w danym

momencie, stanu gospodarki.

• Przyczyny bezrobocia są podstawą jego

klasyfikacji z którą zapoznaliśmy się

wcześniej.

• W każdym kraju wielkość bezrobocia

oraz przyczyny jego powstania mogą
się różnić.

• Zależy to nie tylko od stanu

gospodarki , ale również od tego w
jakiej sytuacji ekonomicznej czy
politycznej znajduje się dany kraj.

Przyczyny bezrobocia w Polsce

w okresie transformacji

systemowej gospodarki są to:

• Zmiana gospodarki z centralnie planowanej

na rynkową, a w związku z tym odejście od
modelu pełnego zatrudnienia.

• Recesja gospodarcza w początkowym okresie

transformacji gospodarczej spowodowała
ograniczenie produkcji, co w konsekwencji
doprowadziło do zmniejszenia zatrudnienia,

• Opóźnienie w rozwoju gospodarczym całych

regionów, zwłaszcza tzw. ściany wschodniej.

• Prywatyzacja : zatrudnienie w prywatnych firm

ulega z reguły redukcji

• Restrukturyzacja gospodarki- zmiana struktury

gospodarczej.

• Zniesienie bądź osłabienie barier celnych na

początku transformacji spowodowało tzw.

„zalanie” Polski, zagranicznymi towarami, które

stanowiły dużą konkurencję dla towarów

polskich.

Formy łagodzenia i sposoby

przeciwdziałania bezrobociu

• Aby podjąć skuteczne działania w

walce z bezrobociem , należy
odpowiedzieć na następujące pytania:

 ilu jest bezrobotnych?
 kim są bezrobotni ?
 Jak długo trwa okres bez pracy ?
 Jaka jest przyczyna bezrobocia?

1) Instrumenty polityki rządu w walce z
bezrobociem o interesy pracowników musi

zadbać państwo, (czyli rząd RP).

Rząd powinien w pierwszej kolejności starać

się ograniczyć bezrobocie oraz następnie,
w nie mniejszym stopniu, powinny to robić
samorządy lokalne.

( ważna jest właściwa współpraca tych

dwóch organów)

Działania rządu:

• ograniczenie biurokracji związanej z

otwieraniem nowych firm,

• wspieranie drobnych i średnich

przedsiębiorstw,

• polityka proexportowa państwa prowadząca

do zwiększenia produkcji i zatrudnienia,

• skracanie czasu pracy, upusty w podatkach

dla pracodawców uruchamiających nowe
stanowiska pracy, itp.

Działania samorządów

• przyciąganie kapitału ( głównie

zagranicznego),

• stawiane na drobne i średnie przedsiębiorstwa

oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami,

• stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju

firm na swoim terenie,

• walka z odpływem ludzi na Zachód powinna

przybrać w konkretnym wymiarze: to nie

robotnicy powinni wyjeżdżać np.: do Niemiec ,

tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego

kapitału powinny instalować się w Polsce.

Działania bezrobotnych:

• muszą być bardziej elastyczni,

chętniej korzystać z kursów
kwalifikacyjnych,

• muszą uczyć się nowego zawodu,

dzisiaj nie ma już pracy dla osób
niewykwalifikowanych.

2) Polityka makroekonomiczna

i mikroekonomiczna

a) Polityka makroekonomiczna

polega na wykorzystaniu
instrumentów fiskalnych (podatków,
wydatków budżetowych) i
pieniężnych ( stopy procentowej,
podaży pieniądza) do oddziaływania
na rozmiary agregatywnego popytu
na towary.

Do makroekonomicznych

środków przeciwdziałania

bezrobociu należą:

• zahamowanie procesu likwidacji miejsc

pracy,

• stymulowanie inwestycji,
• promowanie eksportu i optymalizacja

importu,

• obniżenie podatków i stóp procentowych,
• obniżenie obciążeń składkowych ( ZUS),
• dostęp do chłonnych rynków zbytu.

b) Polityka

mikroekonomiczna

obejmuje zespół instrumentów mających

na celu poprawę funkcjonowania rynku
pracy oraz redukcję bezrobocia w
określonych grupach siły roboczej.

Polityka ta nastawiona jest przede

wszystkim na zmniejszenie bezrobocia
frykcyjnego i strukturalnego.

Wśród jej instrumentów należy

wymienić:

1) publiczne programy zatrudnienia

polegające na tworzeniu przez
państwo dodatkowych miejsc pracy
dla określonych grup bezrobotnych,

2) polityka subsydiowania zatrudnienia,

polegająca na udzielaniu subsydiów
tym przedsiębiorstwom, które
utworzą nowe miejsca pracy,

3) istotną rolę odgrywają organizowane

przez państwo szkolenia zawodowe,
umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i
zmianę kwalifikacji zawodowych.

4) rozwijane są usługi pośrednictwa pracy

świadczone przez biura pracy, zwłaszcza
dotyczące udzielania informacji o wolnych
miejscach pracy,

3) Aktywna i pasywna polityka

Państwa

a) aktywna polityka rządowa

przejawiająca się m.in. w organizowaniu
prac interwencyjnych, publicznych i
sezonowych. Bezrobotni uczestniczą np.
przy budowie czy porządkowaniu dróg,
ulic, parków, budynków publicznych, a
jednocześnie dają pracę i zarobki
bezrobotnym.