CHEMIA  POZIOM ROZSZERZONY
Punktacja
Kryteria oceniania
Uwagi suma-
Oczekiwana odpowiedz

za umiejętność -rycz-
na
Za narysowanie klatkowego modelu konfiguracji elektronów walencyjnych: Zwroty strzałek na 1
1
podpowłoce 4p
mogą być przeciw-
�! ć ć ć
1
ne niż na rysunku,
ale wszystkie muszą
(4s2) (4p3)
być takie same.
Za podanie symbolu pierwiastka Y oraz wartości liczby masowej jego izotopu: 1
2
1
Symbol pierwiastka Y: C
Liczba masowa A : 13
2
Za dokończenie obu zdań: Po 1 p. za uzupeł- 2 x 1
3
1. W cząsteczce amoniaku atomowi azotu przypisuje się hybrydyzację ( sp / sp2 / sp3 nienie każdego zda-
).
nia.
2
2. Spośród ( dwóch / trzech / czterech ) zhybrydyzowanych orbitali atomu azotu jeden
jest obsadzony przez ( wiążącą / niewiążącą ) parę elektronową.
a) Za określenie stanu skupienia wodorków: 1
4
X gazowy lub gaz Y gazowy lub gaz
b) Za określenie położenia pierwiastków i wskazanie bloku energetycznego:
1
2
Pierwiastek X leży w okresie trzecim lub 3 lub III, pierwiastek Y leży w okresie piątym
lub 5 lub V
Blok energetyczny: p
Za wybór i podkreślenie wzorów wszystkich substancji niejonowych: 1
5
1
CO N Na CO NaOH NO NH Cl
2 2 2 3 2 4
1
zadaniaNumer
Za metodę rozwiązania uwzględniającą zmianę stężeń substratu A i B 1
6
1
Za obliczenia i wynik z jednostką: 3"10 3 mol"�dm 3"�s 1
Przykład rozwiązania:
c0 = 0,2 mol �dm- 3
A
c0 = 0,4 mol�dm- 3
B
1 1
c' = �c0 = �0, 2 mol�dm- 3 = 0,1 mol�dm- 3
A A
2 2
2
Z równania reakcji wynika, że n = n , więc n zmniejszy się o 0,1 mola w 1 dm3 roztworu
A B B
c' = 0,3 mol�dm- 3
B
v' = k �c' �c' = 0,1 dm3 �mol- 1 �s- 1 �0,1 mol �dm- 3 �0,3 mol �dm- 3
więc
A B
mol
v' = 3�10- 3 mol �dm- 3 �s- 1 lub v' = 0,003
dm3 �s
mol
lub v' = 0,003 mol �dm- 3 �s- 1 lub v' = 3�10- 3
dm3 �s
a) Za określenie.: 1
7
(reakcja) egzotermiczna
2
b) Za ustalenie wartości i jednostki standardowej entalpii tworzenia: 1
 45,94 kJ/mol lub  45,94 kJ"�mol 1 lub H"  46 kJ"�mol 1
Za napisanie równań reakcji: Po 1 p. za każde 3 x 1
8
równanie.
(Pt lubkatalizator, T)
Etap 1: 4NH + 7O 4NO + 6H O
3 2 2 2
>
>
>
>
>
>
>

3
Etap 2: 3NO + H O
ć 2HNO + NO
2 2 3
Etap 3: HNO + NH
ć NH NO lub HNO + NH "�H O
ć NH NO + H O
3 3 4 3 3 3 2 4 3 2
Za wskazanie drobin tworzących sprzężone pary: Kolejność par jest 1
9
dowolna.
H2O
Sprzężona para 1 Kwas 1: Zasada 1:
OH-
1
NH+ NH3
Sprzężona para 2 Kwas 2: Zasada 2:
4
2
Za podanie stosunku objętości kwasu solnego: Zdający nie musi 1
10
zapisać obliczeń
Vk 100 Vk
= = 100
lub
i działań na jednost-
Vp 1 Vp
kach, ale jeżeli obli-
czenia i działania na
Przykłady rozwiązań:
jednostkach są, to
muszą być popraw-
I sposób
ne.
Wzrost pH o 2 jednostki to zmniejszenie stężenia jonów H+ 102 = 100 razy, więc objętość
końcowa musiała być większa 100 razy lub trzeba zwiększyć objętość 100-krotnie.
1
II sposób
HCl  mocny kwas, więc [H+] = c = 0,1 mol/dm3
1 HCl
pH =  log [H+] =  log 0,1 =  log 10 1 = 1
1
pH = pH + 2 = 1 + 2 = 3, więc [H+] = 10 3 mol/dm3,
2 1 2

więc c = 10 3 mol/dm3 = 0,001 mol/dm3 i n = const,
HCl HCl
Vk 100
=
więc
Vp 1
Za metodę rozwiązania prowadzącą do powiązania szukanej z danymi Należy zwrócić 1
11 2
Za obliczenia i wynik z jednostką podany z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku: uwagę na zależność 1
wartości wyniku
mol
4,34 mol"�dm 3 lub 4,34
dm3 końcowego
od ewentualnych
Przykład rozwiązania:
wcześniejszych za-
I sposób
okrągleń. Należy
uznać za poprawne
MHNO = 63 g"�mol 1 cp = 24,00% d = 1,14 g"�cm 3 = 1,14"�103 g"�dm 3
3
wszystkie wyniki,
n m mr
będące konsekwen-
cm = n =
( V = )
V M d
cją przyjętych przez
zdającego popraw-
cp �d 24,00%�1,14�103 g �dm- 3
b
cm = = = 4,34 mol�dm- 3
nych zaokrągleń.
M �100% 63g �mol- 1 �100%
3
II sposób
MHNO = 63 g"�mol 1 cp = 24,00% d = 1,14 g"�cm 3 = 1,14"�103 g"�dm 3
3
1 dm3 roztworu   1,14"�103 g
100 g roztworu      24,00 g HNO
3
1140 g roztworu      x
x = 273,6 g HNO
3
1 mol HNO      63 g
3
x      273,6 g
x = 4,34 mola
�! cm = 4,34 mol �" dm- 3
a) Za uzupełnienie schematu doświadczenia: Wybrane odczynni- 1
12
ki mogą być od-
(nadmiar) HCl (nadmiar) NaOH
wrotnie przyporząd-
(aq) (aq)
kowane probówkom
I i II.
I II
zawiesina świeżo wytrąconego
osadu Zn(OH)2
4
b) Za podanie obserwowanych zmian, np.: 1
(W obu probówkach) osad rozpuści się lub roztworzy lub zniknie.
c) Za napisanie równań reakcji odpowiednio do uzupełnienia schematu w części a) zadania: 2 x 1
Probówka I: Zn(OH) + 2H+ Zn2+ + 2H O
2 2
Probówka II: Zn(OH) + 2OH [Zn(OH) ]2
2 4
2
lub Zn(OH) + 2OH Zn(OH)
2 4
a) Za dokończenie równania reakcji: 1
13 2
Ca10(PO4)6(OH)2 + 8 H+ 10Ca2+ + 6HPO42 + 2H2O
4
b) Za określenie wpływu, np.: Odpowiedz
typu 1
będzie powstawało
 zmniejsza lub szkliwo wolniej ulega odwapnieniu lub hamuje proces odwapnienia szkli-
więcej/mniej szkli-
wa
wa jest niepopraw-
 zwiększa lub szkliwo szybciej ulega odwapnieniu lub przyspiesza odwapnienie szkliwa
na.
Za napisanie równań reakcji elektrodowych: 1
14
Równanie reakcji katodowej: 2H O + 2e H + 2OH lub 2H O
ć H + 2OH  2e-
2 2 2 2
1
Równanie reakcji anodowej: 2Cl Cl + 2e lub 2Cl  2e-
ć Cl
2 2
lub 2Cl
ć 2Cl + 2e- (i 2Cl
ć Cl )
2
a) Za zapis równania reakcji: 1
Zapis �! powoduje
15
utratę punktu.
2Fe3+ + Sn2+
ć 2Fe2+ + Sn4+
b) Za zapis schematu ogniwa: 1
Pt%Sn2+, Sn4+Q%Fe2+, Fe3+%Pt
3
c) Za obliczenie SEM ogniwa  podanie wartości liczbowej z jednostką: Jeśli zdający zapi- 1
sze obliczenia, to
(SEM = 0,771 V  0,151 V = )0,620 V lub 0,62 V
muszą być one po-
prawne.
a) Za napisanie równań procesu redukcji i procesu utleniania  po 1 p. za każde równanie: 2 x 1
16
Równanie procesu redukcji:
ClO + 2H+ + 2e- Cl + H O/(x 3)
2
lub ClO + H+ + 2e- Cl + OH /(x 3)
Równanie procesu utleniania:
4
2-
CrO4 2
Cr(OH) + 5OH + 4H O + 3e-/(x 2)
3
1
b) Za uzupełnienie równania:
2
2Cr(OH)3 + 3ClO- + 4 2 + + 5H O
CrO4- 3Cl- 2
�ł
OH- �ł
1
c) Za określenie funkcji anionów chloranowych(I): utleniacz
5
Za ustalenie objętości roztworu substancji B: 1
17
1
35,0 (cm3)
Za określenie barwy fenoloftaleiny, np.: 1
18
1
malinowa lub różowa
Za wybór związków: 1
19
1
Substancja A: HNO Substancja B: KOH
3
a) Za wybór odczynnika X: Jeżeli zdający błęd- 1
20
nie wybierze od-
K SO K SO KNO
2 4 2 3 3
czynnik w p. a),
b) Za uzupełnienie tabeli: 1
otrzymuje 0 p. za
całe zadanie.
Zaobserwowane zmiany po dodaniu wybranego odczynnika Numer probówki
Roztwór w probówce stał się zielony. II
3
Roztwór w probówce odbarwił się. I
c) Za określenie czynnika, np.: Określenie musi 1
jednoznacznie
środowisko (reakcji) lub pH środowiska (reakcji) lub odczyn środowiska (reakcji) lub pH
wskazywać na śro-
roztworu (reakcji) lub odczyn roztworu (reakcji)
dowisko reakcji (pH
roztworu).
Za określenie stopni utlenienia: Użycie cyfr arab- 1
21
skich ( 2, 2) oraz
Wzory związków organicznych CH OH HCHO HCOOH
3 zapis +II lub +2 nie
1
powoduje utraty
Stopnie utlenienia atomów węgla  II 0 II
punktów.
6
Za napisanie równań reakcji : 2 x 1
22
Równanie reakcji I:
HC CH+ HCl H2C CH lub CH2 = CHCl
Cl
Równanie reakcji II:
(p, T, katalizator)
n
H2C CH CH2 CH
2
Cl Cl
n
lub
(p, T, katalizator)
CH2 CH
n CH2 = CHCl
Cl
n
Za uzupełnienie schematu reakcji: 1
23
O H
O ONa
CH2OH
C
C
2 + NaOH +
benzenokarboaldehyd alkohol sól kwasu
karboksylowego
1
lub
+
O Na
O
C
7
a) Za podanie nazwy systematycznej: 1
24
(kwas 2-)metylopropanowy
2
b) Za narysowanie wzoru: 1
CH
3 CH
2 CH
2 COOH
Za napisanie wzoru sumarycznego tymolu: 1
25
1
C H O lub każdy inny zapis, w którym podano właściwe liczby atomów C, H i O w dowol-
10 14
nej kolejności
a) Za ocenę prawdziwości zdań: 1
26
1. Karwakrol i tymol to izomery, ponieważ mają taki sam wzór sumaryczny,
P
ale różnią się wzorami strukturalnymi.
2. W cząsteczkach obu związków sześciu atomom węgla można przypisać
P
hybrydyzację sp2, a czterem atomom węgla  hybrydyzację sp3.
3. Cząsteczki karwakrolu i tymolu są chiralne.
F
2
b) Za ocenę prawdziwości zdań: 1
1. Karwakrol i tymol są fenolami, tworzą więc z roztworem chlorku
P
żelaza(III) kompleksy o charakterystycznym zabarwieniu.
2. Karwakrol i tymol nie wykazują zdolności tworzenia estrów. F
3. Karwakrol i tymol nie ulegają reakcji nitrowania. F
8
Za napisanie wzorów  po 1 p. za każdy wzór: 2 x 1
27
Produkt organiczny reakcji I: Produkt organiczny reakcji II:
CH3
CH3 CH3
- +
OH
ONa O Na
lub
2
CH
CH CH
H3C CH3
H3C CH3 H3C CH3
Za uzupełnienie tabeli: za 5 popraw-
28
nych odpo-
Numer
Właściwość wiedzi
wzoru
 2 p.
1. Odwodnienie (dehydratacja) tej substancji jest laboratoryjną metodą otrzymywania etenu
II
4 lub 3
(etylenu).
odpowiedzi
2. Związek ten ulega reakcji hydrolizy zasadowej i kwasowej.
IV
2
 1 p.
3. W warunkach laboratoryjnych związek ten jest gazem o charakterystycznym zapachu, któ- 2 lub mniej
V
ry bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, tworząc roztwór o odczynie zasadowym.
odpowiedzi
4. Związek ten reaguje z wodnym roztworem NaOH, tworząc sól, a nie reaguje z kwasem
 0 p.
III
solnym.
5. Addycja wody do tej substancji (wobec HgSO i H SO ) stanowi ważną metodę otrzymy-
4 2 4
I
wania etanalu.
a. Za podanie wzoru i nazwy związku X: Jeśli zdający napi- 1
29 3
sze poprawny wzór
CH3
i poda poprawną na-
CH3 C CH3
zwę produktu
ubocznego
OH
Wzór związku X:
(2-metylopropan-1-
olu), należy przy-
Nazwa systematyczna związku X: 2-metylopropan-2-ol
znać punkt.
9
b. Za określenie typu reakcji 1 i 2: 1
Typ reakcji 1: eliminacja
Typ reakcji 2: addycja
c. Za określenie mechanizmu reakcji 2: 1
Mechanizm reakcji 2: elektrofilowy
Za metodę rozwiązania prowadzącą do powiązania szukanej z danymi 1
30
Za obliczenia i podanie wzoru sumarycznego:C H O 1
3 6
Przykład rozwiązania:
I sposób
MC H2nO + MCH
n 2
= 1, 241
MC H2nO
n
x + 14
= 1, 241
x
14
2
= 0, 241 b
x = 58
x
12n + 2n + 16 = 58
n = 3 b
C3H6O
II sposób
14n + 16 + 14
= 1, 241
14n + 16
14
= 0, 241
14n + 16
n = 3 b
C3H6O
10
Za uzupełnienie równań reakcji  po 1 p. za każde równanie: 2 x 1
31
O
O
�! C
CH2 CH C + OH- CH2 CH + H2O
-
-
+
NH2 O
NH3 O
2
O
O
CH2 CH C
�!
CH2 CH C
+ H3O+ + H2O
-
+
+
NH3 OH
NH3 O
Za uzupełnienie tabeli  po 1 p. za każdy wzór, np.: Należy ocenić jako 2 x 1
32
poprawne wzory,
Para enancjomerów:
w których pominię-
CHO CHO
to atomy wodoru,
np.:
H C OH HO C H
CHO
HO C H H C OH
HO C
CH2OH CH2OH
C OH
2
Para diastereoizomerów:
CH2OH
CHO CHO CHO
H C OH H C OH HO C H
lub
HO C H H C OH HO C H
CH2OH CH2OH CH2OH
Razem:
60
11