USTAWA O MIASTACH KRÓLEWSKICH Z 1791 ROKU
ARTYKUA
I [O MIASTACH]
1) Miasta królewskie są wolne.
2) Obywatele miast królewskich są wolni. Posiadają oni własność dziedziczną. Miasto nabywa
osobowość prawną i może być właścicielem ziemi, zabudowań.
3) Jeśli jakiemuś miastu zaginęły dokumenty lokacyjne, to król musi je wydać na nowo.
4) Jeśli w jakimś mieście królewskim odbywały się sejmiki ziemskie, to automatycznie
przyznaje się mu przywilej lokacyjny.
5) Król może wydać dokument założenia miasta osadzie, która spełnia trzy warunki:
znajduje się na gruncie królewskim,
zamieszkują ją wolni ludzie,
ma zabudowanie charakterystyczne dla miasta.
6) Aby utworzyć nowe miasto prywatne, właściciel musi mieć wolnych ludzi i grunt pod to
miasto. Aby miasto to otrzymało status miasta królewskiego, właściciel musi zrzec się
własności ziemi na rzecz miasta  król wyda wtedy przywilej lokacyjny.
7) W miastach królewskich obowiązuje dla mieszczan jednakowe prawo.
8) Wszyscy obywatele miasta podlegają prawu miejskiemu.
9) Nabycie obywatelstwa miejskiego odbywa się poprzez ustną przysięgę przed magistratem
Może być ona złożona osobiście albo poprzez przedstawiciela. Po złożeniu przysięgi
obywatel zostaje wpisany do księgi obywateli miasta.
10) Nie można odmówić przyjęcia do obywatelstwa uczciwym cudzoziemcom, chrześcijanom
oraz ludziom wolnym. Za przyjęcie do obywatelstwa nie pobiera się opłaty.
11) Przyjęcie do obywatelstwa miejskiego, sprawowanie urzędów, wykonywanie zawodów
typowo miejskich nie pozbawia szlachcica jego tytułu.
12) Obywatele miasta mają prawo do ustanawiania władzy samorządowej  magistratu. Miasta
mogą ustanawiać rozporządzenia odnośnie swoich spraw wewnętrznych, są jednocześnie
zobowiązanie powiadomić o tym Komisję Policji poprzez składanie raportów.
13) Wszyscy obywatele miasta posiadający własność dziedziczną mają czynne i bierne prawo
wyborcze. Decyzje zapadają większością głosów. Nie można łączyć urzędu sędziego oraz
funkcji ziemiańskiej z funkcją plenipotenta miejskiego. W przeciwnym wypadku oba są
nieważne. Osoba będąca w czynnej służbie wojskowej nie może być urzędnikiem miejskim.
ARTYKUA
II [O PREROGATYWACH MIESZCZAN]
1) Rozciągnięcie zasady neminem captivabimus, nisi iure victum na mieszczan, z wyłączeniem:
podstępnych bankrutów, unikających płacenia kaucji, złapanych na gorącym uczynku.
2),3),4) Miasta posiadające sądy apelacyjne muszą przed każdym sejmem ordynaryjnym
wybrać jednego plenipotenta większością głosów.
Kandydat na plenipotenta musi spełniać następujące warunki: a) musi być obywatelem
miasta, b) musi być posesjonatem, c) nie może być karany za zbrodnie, d)musi mieć
doświadczenie urzędnicze, e) nie może być stroną w procesie, f) musi mieć pełną
zdolność prawną i pełną zdolność do czynności prawnych;
Plenipotenci działają w komisji policji, skarbu i asesorii. Ma ich być nie więcej niż 2-3 z
każdej prowincji (Małopolska, Wielkopolska, Litwa);
plenipotenci mają głos stanowczy w sprawach miast i handlu, w innych  głos doradczy;
głosu plenipotentom udziela marszałek na ich życzenie;
urząd plenipotenta można sprawować dwie kadencje, czyli 4 lata;
plenipotencji otrzymują pensję;
plenipotenci zostają nobilitowani z urzędu po dwóch latach
5) Każdy mieszczanin ma prawo dziedziczyć dobra ziemskie oraz przekazywać je swoim
następcom. Mieszczan obowiązuje także prawo bliższości (prawo pierwokupu).
6) Mieszczanin, który kupi wieś lub miasteczko opłacające podatek 10-grosza zł 200
najmniej, ma prawo zostać nobilitowany na najbliższym posiedzeniu sejmu, jeśli dostarczy
marszałkowi pisemną prośbę.
7) Co 2 lata na sejmie zostaje nobilitowanych 30 mieszczan  posesjonatów z rekomendacji
posłów ziemskich i miast. Pierwszeństwo w nobilitacji mają: a) wojskowi, b) zasiadający w
komisjach porządkowych cywilno-wojskowych, c) zakładający rękodzieła, d) prowadzący
handel z produktów krajowych.
8) Mieszczanie mają prawo awansować na stopień oficera w wojsku ( z wyłączeniem kawalerii
narodowej). W momencie awansu na kapitana przysługuje im nieodpłatna nobilitacja.
9) Mieszczanie mogą zajmować stanowiska w kancelariach adwokackich i sądach. Za objęcie
stanowiska regenta kancelarii w dykasteriach rządowych przysługuje nobilitacja z urzędu.
10) Mieszczanie mogą sprawować wyższe urzędy kościelne.
11) Po trzech mieszczan  posesjonatów może zasiadać w komisjach porządkowych cywilno-
wojskowych województw, ziem i powiatów.
12) Plenipotencji Gdańska i Torunia mają nieograniczoną możliwość przemawiania na sejmie.
13) W przypadku czynności prawnej dokonywanej dla pozoru  umowy o posiadanie
nieruchomości przez mieszczanina kara jest następująca: sąd bez badania intencji
przyznaje własność temu, na kogo podpisana jest umowa. Nie ma możliwości apelacji.
14) Wszelkie prawa i ustawy, które obowiązywały w przeszłości a kolidują z prawami
zawartymi w Ustawie o Miastach Królewskich zostają uchylone. Obecne prawo o miastach
zostaje ustanowione prawem konstytucyjnym.
ARTYKUA
III [O SPRAWIEDLIWOŚCI DLA MIESZCZAN]
1) Pozostawienie miast w granicach jurysdykcji leżących w ich obrębie i wyłączenie ich spod
sądownictwa innego typu (jurysdykcji trybunalskich, wojewodzińskich, starościńskich,
zamkowych). Sprawy już toczące się idą  starym systemem . W mieście stołecznym  sąd
marszałkowski.
2) Podporządkowanie dawnych jurydyk świeckich i duchownych w obrębie miasta jurysdykcji
magistratów. Właściciel nadal ma prawo do czynszów i dochodów.
3) Jeśli miasto posiada wieś  pozostaje jurysdykcja ziemska.
4) Mieszczanie trudniący się handlem i rzemiosłem podlegają jurysdykcji miejskiej i muszą
płacić podatki.
5) 6) W każdym mieście zostaje wybrany magistrat. Jest on pierwszą instancją dla spraw
cywilnych. Jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 300 zł, lub sprawa uczynkowa
zagrożona jest karą 3 dni więzienia. - nie przewidziana jest wtedy apelacja i sprawa
kończy się na tym etapie. W sprawach większych możliwa jest apelacja do sądów
wyższych apelacyjnych. Są one konkretnie wymienione dla każdej z trzech prowincji.
7) Do sądów apelacyjnych wybiera się co 2 lata po 5 osób ze: szlachty, nieszlachty,
mieszczan  posesjonatów lub osób urzędujących w magistracie miasta. Osoby wybrane do
sądu apelacyjnego a pełniące funkcje magistratów nie mogą zasiadać i sądzić w sądach
pierwszej instancji swojego magistratu, póki są sędziami apelacyjnymi.
8) W sądach apelacyjnych rozstrzygane są sprawy, których wartość mieści się w zakresie
300 - 3000 zł lub gdy orzeczona została kara 3 dni  3 tygodnie więzienia. Sprawy
wykraczające poza te zakresy rozstrzygane są w sądach zadwornych, zarówno w Koronie
jak i w Wielkim Księstwie Litewskim.
9) Magistraty nie mogą sądzić spraw kryminalnych. Są one od razu kierowane do sądów
apelacyjnych. Jeśli sąd apelacyjny orzeknie karę dożywotniego pozbawienia wolności lub
karę śmierci  musi przesłać materiały dowodowe sądom asesorskim. Jeśli sąd asesorski
potwierdzi rodzaj kary, dopiero wtedy zostanie ona zrealizowana. Sąd asesorski
rozstrzyga również sprawy dotyczące złego sprawowania urzędów.
10) Miasta podlegają Komisji Policji w sprawach wewnętrznego ładu, dochodów ogólnych.