Budżet i polityka fiskalna

Budżet, czyli ...

• Plan finansowy państwa
• Zestawienie wpływów i wydatków
• USTAWA!
• Budżet państwa składa się z:
- budżetu centralnego;
- budżetów lokalnych;
- systemu ubezpieczeń społecznych

Funkcje budżetu

1)Fiskalna
2)Redystrybucyjna
3)Alokacyjna
4)Stymulacyjna

Zasady budżetowe

1)Jednoroczności
2)Jedności
3)Zupełności
4)Jawności
5)Równowagi

Podatki

• Podatki – przymusowe,

bezzwrotne i nieodpłatne
świadczenia pieniężne na rzecz
państwa

• Podatki  funkcja fiskalna,

redystrybucyjna, stymulacyjna.

Podatki

Podatki

bezpośrednie:

- dochodowe;
- majątkowe;
Podatki pośrednie:
- VAT
- akcyza

Skale podatkowe:
- proporcjonalna

(podatek liniowy)

- progresywna
- degresywna

(regresywna)

- podatki kwotowe

(autonomiczne,
ryczałty)

Udział procentowy wpływów w całości budżetu:

Dochody ogółem

100%

1. Dochody podatkowe

89,33%

1.1. Podatki pośrednie

65,59%

a) Podatek od towarów i usług

43,27%

b) Akcyza

21,85%

c) Podatek od gier

0,46%

1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych

10,30%

1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych

13,42%

2. Dochody niepodatkowe

9,56%

2.1. Dywidenda

1,64%

2.2. Zysk NBP

0,59%

2.3. Cło

0,64%

2.4. Dochody jednostek budżetowych

5,62%

2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe

0,19%

2.6. Wpłaty jednostek samorządu

terytorialnego

0,86%

3. Dochody zagraniczne

0,05%

4. Wpłaty do budżetu z UE

1,04%

Krzywa Laffera:

- Arthur Laffer
- 1974 r.

- Koncepcja, ilustrująca jak zmieniają

się wpływy do budżetu z tytułu
podatków pod wpływem zmiany
stawek podatkowych

Kilka wniosków z k.Laffera:

1) t = 0% lub t = 100% - brak

wpływów

2) Wzrost t  wzrost wpływów do

budżetu, malejące przyrosty

3) Wzrost t do „punktu nasycenia”
4) Dalszy wzrost t – spadek

wpływów

Skutki wzrostu t:

1) Malejące przyrosty wpływów
2) Zwiększenie udziału budżetu w

dochodach przedsiębiorstw

3) Ukrywanie dochodów (szara strefa)
4) Zmniejszenie motywacji do

działalności gospodarczej

5) Przeniesienie miejsca rejestracji

spółki

Teoria czy praktyka?

1) USA 1925r. – obniżka PIT z 73% do

25% - wzrost wpływów do budżetu

2) Polska – 1999 – 2002: podwyżka

akcyzy  spadek wpływów

3) „efekt redystrybucyjny”

Wydatki budżetowe

•sztywne i „elastyczne”

•transfery i zakupy

•poziom wydatków a PKB

Wydatki budżetowe:

Ogółem

225 828

675

100%

1) Dotacje i
subwencje

109 284

450

48,39%

2) Świadczenia na
rzecz osób fizycznych

18 442

380

8,16%

3) Wydatki bieżące
jednostek

budżetowych

47 384

990

20,98%

4) Wydatki majątkowe

12 321

124

5,45%

5) Rozliczenia z
bankami

1 010 001

0,44%

6) Obsługa długu
publicznego

27 584

328

12,21%

7) Środki własne UE

9 801 402

4,34%

1) Subwencja - na cele ogólne, przekazywana

jednostkom samorządu terytorialnego

2) Dotacje - służą ściśle określonym celom i w

przypadku ich niewykorzystania muszą zostać

zwrócone.

Rodzaje dotacji:
• celowe-przeznaczone na określony cel np. cele

inwestycyjne

• podmiotowe- dofinansowanie działalności konkretnego

podmiotu

• przedmiotowe- dopłaty do określonych wyrobów bądź usług

Deficyt budżetowy

• wpływ na równowagę

gospodarczą

• problem finansowania

• deficyt a dług publiczny

Deficyt budżetowy:

wydatki nie są pokryte przez wpływy

S

g

= T – (G + F + N)

gdzie:

S

g

= oszczędności ujemne rządu

T = wpływy podatkowe
G = wydatki rządowe na zakup dóbr i usług

finalnych

F = świadczenia społeczne, dotacje, subwencje
N = odsetki od obligacji

Stany budżetu:

1) T – (G + F + N) = 0 – budżet jest

zrównoważony

2) T - (G + F + N) > 0 – nadwyżka

budżetowa (S

g

>0 – dodatnie

oszczędności rządu)

3) T - (G + F + N) < 0 – deficyt

budżetowy (S

g

<0)

Rodzaje deficytów

budżetowych:

DEFICYT RZECZYWISTY

DEFICYT STRUKTURALNY

DEFICYT CYKLICZNY

Deficyt budżetowy wynika z:

• Ekspansywnej polityki fiskalnej
• Wzrostu bezrobocia  wzrostu

płatności transferowych

• Wzrostu wydatków rządowych
• Obniżki stawek podatkowych, ulg

podatkowych

• Spadku dochodu narodowego
• Spadku skłonności do

inwestowania/konsumpcji

Skutki deficytu

budżetowego:

• Emisja obligacji
• Zaciąganie pożyczek
• Narastający dług publiczny
• Narastające koszty obsługi długu
• Spadek popytu wewnętrznego
• Presja inflacyjna
• „efekt wypierania/wypychania”

Dług publiczny:

Dług publiczny = Dług krajowy (wewnętrzny) +

dług zagraniczny (zewnętrzny)

• Skutek deficytu budżetowego
• Suma zobowiązań władz państwa i

samorządów wobec wierzycieli

• Konieczność spłaty (koszty obsługi długu,

obciążenie dla budżetu)

• Wysokość zadłużenia a poziom rezerw

walutowych  problem kryzysów finansowych

(przypadek Meksyku, Argentyny)

• Pułapka zadłużenia

Zadłużenie Skarbu Państwa

(mln zł)

08.2006

Zadłużenie Skarbu
Państwa

473 689

Zadłużenie krajowe

339 021

- dług z tytułu SPW

336 837

- pozostałe zadłużenie

2 184

Zadłużenie zagraniczne

134 668

- dług z tytułu SPW

95 198

- dług z tytułu kredytów

39 470

Klub Paryski

21 979

międzynar. inst.
finansowe

17 234

 

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Cypr

:

:

61.6

62.0

61.6

61.9

65.2

69.8

72.0

71,9

Estonia

:

6.4

5.6

6.0

4.7

4.7

5.8

6.0

5.5

4,6

Litwa

:

15.2

16.5

23.0

23.8

22.9

22.4

21.4

19.6

20,9

Łotwa

:

:

9.8

12.6

12.9

15.0

14.2

14.6

14.7

14,5

Malta

:

51.5

64.9

56.8

56.4

63.5

63.2

72.8

75.9

72,0

Polska

:

44.0

39.1

40.3

36.8

36.7

41.2

45.3

43.6

56,8 

Republika
Czeska

:

12.2

12.9

13.4

18.2

26.3

29.8

36.8

36.

38,3

Słowacja

30.6

33.1

34.0

47.2

49.9

49.2

43.7

43.1

42.5

33,7

Słowenia

:

:

23.6

24.9

27.4

28.4

29.8

29.4

29.8

0,73

Węgry

:

64.2

61.9

61.2

55.4

52.2

55.5

57.4

57.4

58,6

DŁUG PUBLICZNY JAKO %PKB

Źródło: Eurostat, 2006

Dług publiczny jako %PKB:

199

6

199

7

199

8

199

9

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

200

5

200

6

Kanada

121.

6

117.

5

114.

8

111.

6

101.

5

100.

3

97.5

92.1

87.8

84.8

79.6

Francja

57.6

58.5

58.7

58.2

56.6

56.3

58.2

62.3

64.5

66.7

64.5

Niemcy

57.9

59.1

59.3

59.6

58.7

57.9

59.6

62.8

64.8

66.4

68.0

Włochy

120.

1

118.

0

114.

8

113.

5

109.

1

108.

7

105.

5

104.

3

103.

9

106.

4

107.

5

Japonia

100.

9

108.

0

120.

7

134.

5

142.

5

151.

9

161.

4

167.

6

178.

6

181.

7

181.

8

UK

49.2

50.3

47.1

44.5

41.6

38.4

37.9

39.3

40.8

42.7

43.1

USA

72.3

69.9

66.2

62.8

57.2

56.6

58.9

61.9

62.6

62.7

62.5

Źródło:

International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, 2006

Wartość zagranicznego długu publicznego (mld

USD):

2000

2001

2002

2003

2004

Chiny

145

184

186

208

248

Indonezja

144

134

132

136

140

Polska

65

67

78

95

99

Rosja

160

152

147

175

197

Turcja

117

113

131

145

161

Argentyna

147

154

149

166

169

Brazylia

243

231

233

236

222

Meksyk

150

145

140

141

138

Indie

99

97

104

112

122

Źródło:

Global Development Finance, World Bank, 2006

Gdy dłużnik nie może

wywiązać się z zobowiązań:

1) REPUDIACJA – zawieszenie spłat
2) MORATORIUM – czasowe

zawieszenie spłat

3) RESTRUKTURYZACJA –

renegocjowanie warunków spłat

4) UMORZENIE CAŁOŚCI
5) REDUKCJA CZĘŚCI DŁUGU
6) KONWERSJA

Kraje najbardziej zadłużone (zewnętrznie) (mln USD):

USA

10 000 000

UK

7 204 320

Niemcy

3 646 007

Francja

2 826 000

Włochy

1 682 000

Holandia

1 699 512

Japonia

1 545 000

Hiszpania

1 249 000

Irlandia

1 049 000

Belgia

980 100

Szwajcaria

856 000

Szwecja

516 100

Austria

510 600

Australia

509 600

Kanada

480 000

Najwięksi dłużnicy to gospodarki o najwyższym PKB

per capita
Problem ???

Klub Paryski

-

Najbogatsze kraje

- Restrukturyzacja i umarzanie długów

- Od 1956r., ok. 400 decyzji

- Polska: od 1980r,

- 1991r.: „protokół uzgodnień w sprawie redukcji i

reorganizacji zadłużenia RP”  redukcja zadłużenia

o 50% i 10% konwersji na cele ekologiczne

- Obecne zadłużenie wobec Klubu – 15,5 mld USD (w

1994 – 25mld); planowana spłata do 2025r.

- Najwięksi wierzyciele: Francja (18%), Brazylia

(14%), Austria (13%), Niemcy (13%), Kanada

(10%), Japonia, Włochy, USA, UK, CH, NL, S, B,

NOR, ES, FIN.

Klub Londyński:

- Ponad 500 banków prywatnych
- Pożyczki dla krajów rozwijających się oraz

postkomunistycznych

- przedłużenie terminów spłat rat

kapitałowych, bieżące egzekwowanie
odsetek

- Dla Polski: począt. lat 90-tych, umorzenie 8

mld (po negocjajach w KP)

- W 1994 r. – redukcja 50% skumulowanej

wartości długu