Budżet i polityka fiskalna
Budżet i polityka fiskalna
Budżet, czyli ...
• Plan finansowy państwa
• Zestawienie wpływów i wydatków
• USTAWA!
• Budżet państwa składa się z:
- budżetu centralnego;
- budżetów lokalnych;
- systemu ubezpieczeń społecznych
Funkcje budżetu
1)Fiskalna
2)Redystrybucyjna
3)Alokacyjna
4)Stymulacyjna
Zasady budżetowe
1)Jednoroczności
2)Jedności
3)Zupełności
4)Jawności
5)Równowagi
Podatki
• Podatki – przymusowe,
bezzwrotne i nieodpłatne
świadczenia pieniężne na rzecz
państwa
• Podatki funkcja fiskalna,
redystrybucyjna, stymulacyjna.
Podatki
Podatki
bezpośrednie:
- dochodowe;
- majątkowe;
Podatki pośrednie:
- VAT
- akcyza
Skale podatkowe:
- proporcjonalna
(podatek liniowy)
- progresywna
- degresywna
(regresywna)
- podatki kwotowe
(autonomiczne,
ryczałty)
Udział procentowy wpływów w całości budżetu:
Dochody ogółem
100%
1. Dochody podatkowe
89,33%
1.1. Podatki pośrednie
65,59%
a) Podatek od towarów i usług
43,27%
b) Akcyza
21,85%
c) Podatek od gier
0,46%
1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych
10,30%
1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych
13,42%
2. Dochody niepodatkowe
9,56%
2.1. Dywidenda
1,64%
2.2. Zysk NBP
0,59%
2.3. Cło
0,64%
2.4. Dochody jednostek budżetowych
5,62%
2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe
0,19%
2.6. Wpłaty jednostek samorządu
terytorialnego
0,86%
3. Dochody zagraniczne
0,05%
4. Wpłaty do budżetu z UE
1,04%
Krzywa Laffera:
- Arthur Laffer
- 1974 r.
- Koncepcja, ilustrująca jak zmieniają
się wpływy do budżetu z tytułu
podatków pod wpływem zmiany
stawek podatkowych
Kilka wniosków z k.Laffera:
1) t = 0% lub t = 100% - brak
wpływów
2) Wzrost t wzrost wpływów do
budżetu, malejące przyrosty
3) Wzrost t do „punktu nasycenia”
4) Dalszy wzrost t – spadek
wpływów
Skutki wzrostu t:
1) Malejące przyrosty wpływów
2) Zwiększenie udziału budżetu w
dochodach przedsiębiorstw
3) Ukrywanie dochodów (szara strefa)
4) Zmniejszenie motywacji do
działalności gospodarczej
5) Przeniesienie miejsca rejestracji
spółki
Teoria czy praktyka?
1) USA 1925r. – obniżka PIT z 73% do
25% - wzrost wpływów do budżetu
2) Polska – 1999 – 2002: podwyżka
akcyzy spadek wpływów
3) „efekt redystrybucyjny”
Wydatki budżetowe
•sztywne i „elastyczne”
•transfery i zakupy
•poziom wydatków a PKB
Wydatki budżetowe:
Ogółem
225 828
675
100%
1) Dotacje i
subwencje
109 284
450
48,39%
2) Świadczenia na
rzecz osób fizycznych
18 442
380
8,16%
3) Wydatki bieżące
jednostek
budżetowych
47 384
990
20,98%
4) Wydatki majątkowe
12 321
124
5,45%
5) Rozliczenia z
bankami
1 010 001
0,44%
6) Obsługa długu
publicznego
27 584
328
12,21%
7) Środki własne UE
9 801 402
4,34%
1) Subwencja - na cele ogólne, przekazywana
jednostkom samorządu terytorialnego
2) Dotacje - służą ściśle określonym celom i w
przypadku ich niewykorzystania muszą zostać
zwrócone.
Rodzaje dotacji:
• celowe-przeznaczone na określony cel np. cele
inwestycyjne
• podmiotowe- dofinansowanie działalności konkretnego
podmiotu
• przedmiotowe- dopłaty do określonych wyrobów bądź usług
Deficyt budżetowy
• wpływ na równowagę
gospodarczą
• problem finansowania
• deficyt a dług publiczny
Deficyt budżetowy:
wydatki nie są pokryte przez wpływy
S
g
= T – (G + F + N)
gdzie:
S
g
= oszczędności ujemne rządu
T = wpływy podatkowe
G = wydatki rządowe na zakup dóbr i usług
finalnych
F = świadczenia społeczne, dotacje, subwencje
N = odsetki od obligacji
Stany budżetu:
1) T – (G + F + N) = 0 – budżet jest
zrównoważony
2) T - (G + F + N) > 0 – nadwyżka
budżetowa (S
g
>0 – dodatnie
oszczędności rządu)
3) T - (G + F + N) < 0 – deficyt
budżetowy (S
g
<0)
Rodzaje deficytów
budżetowych:
DEFICYT RZECZYWISTY
DEFICYT STRUKTURALNY
DEFICYT CYKLICZNY
Deficyt budżetowy wynika z:
• Ekspansywnej polityki fiskalnej
• Wzrostu bezrobocia wzrostu
płatności transferowych
• Wzrostu wydatków rządowych
• Obniżki stawek podatkowych, ulg
podatkowych
• Spadku dochodu narodowego
• Spadku skłonności do
inwestowania/konsumpcji
Skutki deficytu
budżetowego:
• Emisja obligacji
• Zaciąganie pożyczek
• Narastający dług publiczny
• Narastające koszty obsługi długu
• Spadek popytu wewnętrznego
• Presja inflacyjna
• „efekt wypierania/wypychania”
Dług publiczny:
Dług publiczny = Dług krajowy (wewnętrzny) +
dług zagraniczny (zewnętrzny)
• Skutek deficytu budżetowego
• Suma zobowiązań władz państwa i
samorządów wobec wierzycieli
• Konieczność spłaty (koszty obsługi długu,
obciążenie dla budżetu)
• Wysokość zadłużenia a poziom rezerw
walutowych problem kryzysów finansowych
(przypadek Meksyku, Argentyny)
• Pułapka zadłużenia
Zadłużenie Skarbu Państwa
(mln zł)
08.2006
Zadłużenie Skarbu
Państwa
473 689
Zadłużenie krajowe
339 021
- dług z tytułu SPW
336 837
- pozostałe zadłużenie
2 184
Zadłużenie zagraniczne
134 668
- dług z tytułu SPW
95 198
- dług z tytułu kredytów
39 470
Klub Paryski
21 979
międzynar. inst.
finansowe
17 234
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Cypr
:
:
61.6
62.0
61.6
61.9
65.2
69.8
72.0
71,9
Estonia
:
6.4
5.6
6.0
4.7
4.7
5.8
6.0
5.5
4,6
Litwa
:
15.2
16.5
23.0
23.8
22.9
22.4
21.4
19.6
20,9
Łotwa
:
:
9.8
12.6
12.9
15.0
14.2
14.6
14.7
14,5
Malta
:
51.5
64.9
56.8
56.4
63.5
63.2
72.8
75.9
72,0
Polska
:
44.0
39.1
40.3
36.8
36.7
41.2
45.3
43.6
56,8
Republika
Czeska
:
12.2
12.9
13.4
18.2
26.3
29.8
36.8
36.
38,3
Słowacja
30.6
33.1
34.0
47.2
49.9
49.2
43.7
43.1
42.5
33,7
Słowenia
:
:
23.6
24.9
27.4
28.4
29.8
29.4
29.8
0,73
Węgry
:
64.2
61.9
61.2
55.4
52.2
55.5
57.4
57.4
58,6
DŁUG PUBLICZNY JAKO %PKB
Źródło: Eurostat, 2006
Dług publiczny jako %PKB:
199
6
199
7
199
8
199
9
200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
Kanada
121.
6
117.
5
114.
8
111.
6
101.
5
100.
3
97.5
92.1
87.8
84.8
79.6
Francja
57.6
58.5
58.7
58.2
56.6
56.3
58.2
62.3
64.5
66.7
64.5
Niemcy
57.9
59.1
59.3
59.6
58.7
57.9
59.6
62.8
64.8
66.4
68.0
Włochy
120.
1
118.
0
114.
8
113.
5
109.
1
108.
7
105.
5
104.
3
103.
9
106.
4
107.
5
Japonia
100.
9
108.
0
120.
7
134.
5
142.
5
151.
9
161.
4
167.
6
178.
6
181.
7
181.
8
UK
49.2
50.3
47.1
44.5
41.6
38.4
37.9
39.3
40.8
42.7
43.1
USA
72.3
69.9
66.2
62.8
57.2
56.6
58.9
61.9
62.6
62.7
62.5
Źródło:
International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, 2006
Wartość zagranicznego długu publicznego (mld
USD):
2000
2001
2002
2003
2004
Chiny
145
184
186
208
248
Indonezja
144
134
132
136
140
Polska
65
67
78
95
99
Rosja
160
152
147
175
197
Turcja
117
113
131
145
161
Argentyna
147
154
149
166
169
Brazylia
243
231
233
236
222
Meksyk
150
145
140
141
138
Indie
99
97
104
112
122
Źródło:
Global Development Finance, World Bank, 2006
Gdy dłużnik nie może
wywiązać się z zobowiązań:
1) REPUDIACJA – zawieszenie spłat
2) MORATORIUM – czasowe
zawieszenie spłat
3) RESTRUKTURYZACJA –
renegocjowanie warunków spłat
4) UMORZENIE CAŁOŚCI
5) REDUKCJA CZĘŚCI DŁUGU
6) KONWERSJA
Kraje najbardziej zadłużone (zewnętrznie) (mln USD):
USA
10 000 000
UK
7 204 320
Niemcy
3 646 007
Francja
2 826 000
Włochy
1 682 000
Holandia
1 699 512
Japonia
1 545 000
Hiszpania
1 249 000
Irlandia
1 049 000
Belgia
980 100
Szwajcaria
856 000
Szwecja
516 100
Austria
510 600
Australia
509 600
Kanada
480 000
Najwięksi dłużnicy to gospodarki o najwyższym PKB
per capita
Problem ???
Klub Paryski
-
Najbogatsze kraje
- Restrukturyzacja i umarzanie długów
- Od 1956r., ok. 400 decyzji
- Polska: od 1980r,
- 1991r.: „protokół uzgodnień w sprawie redukcji i
reorganizacji zadłużenia RP” redukcja zadłużenia
o 50% i 10% konwersji na cele ekologiczne
- Obecne zadłużenie wobec Klubu – 15,5 mld USD (w
1994 – 25mld); planowana spłata do 2025r.
- Najwięksi wierzyciele: Francja (18%), Brazylia
(14%), Austria (13%), Niemcy (13%), Kanada
(10%), Japonia, Włochy, USA, UK, CH, NL, S, B,
NOR, ES, FIN.
Klub Londyński:
- Ponad 500 banków prywatnych
- Pożyczki dla krajów rozwijających się oraz
postkomunistycznych
- przedłużenie terminów spłat rat
kapitałowych, bieżące egzekwowanie
odsetek
- Dla Polski: począt. lat 90-tych, umorzenie 8
mld (po negocjajach w KP)
- W 1994 r. – redukcja 50% skumulowanej
wartości długu