Demokracja…

Demokracja…

i jej okolice

i jej okolice

2

„Kiedy mówimy o demokracji

nic nie wywołuje większego zamętu

jak prosty fakt, że słowo

>>demokracja<<

odnosi się zarówno do ideału

jak i do rzeczywistości”

Robert A. Dahl

3

„

„

Minimalny warunek

Minimalny warunek

demokracji” wg Norberto

demokracji” wg Norberto

Bobbio

Bobbio

Niekwestionowane

prawo obywateli do

bezpośredniego lub pośredniego

wypływania na treść polityki

państwa

i podejmowane przez sprawujących

władzę decyzję

4

Demokracja

Demokracja

demos (lud) + kratos (rządy)

δημοκρατία (demokratia)

δημος (demos) +κρατειν (kratein),

5

Historia demokracji...

Historia demokracji...



Republika Rzymska

509 r.p.n.e.-

(senat- ojcowie 100 rodzin i
„lud Rzymski”(ok. 300)



Althing

- parlament Islandii 930 r.n.e.

(39-55 członków)



thingi

- zgromadzenia ludowe w

państwach skandynawskich (np.

Thing wszystkich Szwedów -

corocznie w Uppsali na przełomie

lutego i marca)

6

Historia demokracji...

Historia demokracji...



tuatha

- średniowieczna Irlandia- właściciele

ziemscy i mistrzowie rzemieślniczy (decyzje o
wojnie i pokoju, podatkach, zatwierdzanie
nowego króla).



Republiki miejskie

w średniowiecznych

Włoszech - Wenecja i Florencja (choć w istocie
bardziej chyba oligarchie niż demokracje)



wiece

- legislatura i najwyższa władza

sądownicza w państwach słowiańskich
(przekształcone m.in. w polski sejm w roku
1182)

Pojęcie demokracji

Pojęcie demokracji



Tomasz Mann:

jeżeli dwoje mówi o demokracji to na

pewno myślą o czymś różnym

7



„aby ten naród, pod okiem Boga
odrodził się w wolności i aby

rząd

ludu, przez lud i dla ludu

, nie znikł

z powierzchni ziemi”

•

Abraham Lincoln, Adres gettysburski

8

9

Demokracja antyczna

Demokracja antyczna



Termin stworzony w starożytnych Atenach w 5

wieku p.n.e.



Rządy większości

–

(g

łosuje jednak tylko ok 1/4-1/6 populacji - wolni obywatele płci

męskiej po ukończeniu 20 roku życia )



Demokracja bezpośrednia (zgromadzenie, ekklesia)



Graphe Paranomon

–

przepis (też ustalony przez zgromadzenie), który nie

pozwalał na przyjęcie prawa sprzecznego z innym prawem



Sposób głosowania

–

Głosowano w miejscach publicznych przez podniesienie

rąk, również przez podział fizyczny („wszyscy za idą na

prawo”) czasem na piśmie lub przez wrzucenie kamienia

10

Demokracja szlachecka

Demokracja szlachecka



System polityczny Rzeczypospolitej w XV i

XVI wieku.



Wolna elekcja



Szlachta miała prawo głosowania i

decydowania o sprawach państwa,

–

Przykład tolerancji i formalnej równości praw w

łonie samego stanu szlacheckiego, (ewenement

na skalę europejską)



Demokracja pośrednia

–

sejmiki ziemskie i sejm walny; instrukcje

sejmikowe

11

Demokracja burżuazyjna

Demokracja burżuazyjna



Po rewolucja burżuazyjnych w Europie

zachodniej



rozwinęła się w drugiej połowie XIX, po

obaleniu ustroju feudalnego



Zapewniała podstawowe wolności

demokratyczne oraz przestrzeganie

praworządności i równości obywateli wobec

prawa.



Instytucje:

–

konstytucja

–

parlament

–

system przedstawicielski,

12

Demokracja socjalistyczna

Demokracja socjalistyczna

- demokracja ludowa czyli „ludowe rządy

- demokracja ludowa czyli „ludowe rządy

ludu”

ludu”



państwa Europy wschodniej

(zależne od ZSRR)



dyktatury partii komunistycznej przy

pozorach formalnej demokracji

parlamentarnej



oficjalnie władza należała do „ludu

pracującego miast i wsi” jako

suwerena, ale w rzeczywistości

rządziła partia

13

„

„

trzy fale

trzy fale

demokratyzacji”

demokratyzacji”

Samuela Huntingtona

Samuela Huntingtona



I Fala 1828-1926 (odwrót 1922-1942)

Efekt rewolucji amerykańskiej i francuskiej.
Odwrót: Mussolini, Hitler, zamachy w Polsce, Portugalii i Grecji.



II fala 1943-1962 (odwrót 1958-1975)

Okupacja Niemiec, Włoch, Austrii, Japonii Dekolonizacja Malezji,

Indonezji, Indii.
Odwrót pucz w Pakistanie 1958 Ameryka Łac. zamachy stanu

1962 Peru



III fala 1974-

25 IV 1974 rewolucja goździków w Portugalii, śmierć gen. Franco,
koniec lat 70 -demokratyzacja Ameryki Pd, rozpad bloku

radzieckiego

14

Koncepcja „końca

Koncepcja „końca

historii” Francis

historii” Francis

Fukuyama

Fukuyama

Dlaczego demokratyzacja:



Spadek legitymizacji reżimów

autorytarnych (nacjonalizm, religia,

wiarygodny wróg)



Rozwój ekonomiczny



Zmiany religijne



Nowa polityka podmiotów

zewnętrznych



Efekt lawiny

15

Freedom House

Freedom House



założona w 1941 przez Wendella Wilkiego i

Eleanorę Roosevelt organizacja, określająca

się jako "pozapartyjna organizacja non-

profit", która jest "wyraźnym głosem na rzecz

demokracji i wolności na całym świecie".



Każdemu państwu przyznawana jest (osobno w

dziedzinie praw politycznych i osobno w zakresie

wolności obywatelskich) ocena w skali od 1 do 7,

gdzie jeden oznacza najwyższy poziom wolności, a

siedem najniższy.



Polska:



prawa polityczne: 1



wolności obywatelskie: 1

16

Liczba

państw

wolnych

1922 - 64

1990 - 129

17

Demokracja...

Demokracja...



Demokracja ateńska = demokracja
uczestnicząca (bezpośrednia)
Obecnie ta forma przetrwała
głównie w instytucji referendum
(instytucja kosztowna, powoduje tez
zjawisko „zmęczenia wyborcy”)
Przykład: Szwajcaria

18

Demokracja współcześnie

Demokracja współcześnie



wybór władzy w drodze wolnych i
uczciwych wyborów



możliwością kandydowania do ciał
tworzących władzę przez wszystkich
obywateli



rządy prawa i jawność stanowienia
prawa



prawa człowieka

19

Współczesne demokracje

Współczesne demokracje

przedstawicielskie

przedstawicielskie

(argumenty przeciw)

(argumenty przeciw)

Niereprezentatywne

Niereprezentatywne

(więcej mężczyzn, bogatsi, lepiej

(więcej mężczyzn, bogatsi, lepiej

wykształceni, częstsze określone profesje np. prawnicy)

wykształceni, częstsze określone profesje np. prawnicy)

Konflikt interesów

Konflikt interesów

- interesy wybranych przedstawicieli nie

- interesy wybranych przedstawicieli nie

musza korespondować z interesami wyborców

musza korespondować z interesami wyborców

Możliwość korumpowania

Możliwość korumpowania

przedstawicieli (w bezpośredniej

przedstawicieli (w bezpośredniej

taka możliwość nie występuje)

taka możliwość nie występuje)

Konieczność występowania partii politycznych- podatnych
na korupcje i opierających swe działanie na niekoniecznie
efektywnych kompromisach

Koszty kampanii wyborczych w poważny sposób zaburzają
neutralność przedstawicieli.

20

Czym jest demokracja?

Czym jest demokracja?



Demokracja to specyficzny system
organizujący relacje między
rządzącymi i rządzonymi.



Nie istnieje jeden zespół instytucji,
który decydowałby o
demokratyczności ustroju.



Występuje wiele typów demokracji

21

Demokracja

Demokracja

Współczesna demokracja to ustrój,
gdzie sprawujący władzę
odpowiedzialni są na forum
publicznym przed obywatelami,
którzy działają za pośrednictwem
obieranych przedstawicieli,
współzawodniczących i
współpracujących zarazem ze sobą

22

Definicja Josepha

Definicja Josepha

Schumpetera (proceduralna,

Schumpetera (proceduralna,

opisowa)

opisowa)



Demokracja „jest to układ
instytucjonalny, w ramach którego
podejmowane są decyzje
polityczne, a który nadaje
jednostkom władcze prerogatywy
w drodze współzawodnictwa o
głos obywateli”.

23

Giovanni Sartori

Giovanni Sartori

Demokracja to system, w którym:



nikt nie może sam siebie wybrać,



nikt nie może powierzyć sobie
władzy rzadzenia i, tym samym,



nikt nie może przywłaszczyć sobie
bezwarunkowej i nieograniczonej
władzy”

24

Winston Churchill

Winston Churchill

(1874-1965)

(1874-1965)

"Stwierdzono, że
demokracja jest
najgorszą formą rządu,
jeśli nie liczyć
wszystkich innych form,
których próbowano od
czasu do czasu."

25

Definicja Roberta Dahla

Definicja Roberta Dahla



demokracja to unikalny proces
zbiorowego podejmowania decyzji,
w którym wszyscy mają być
traktowani jako politycznie równi,
(...) [zaś] żadna grupa nie jest na
tyle bardziej kompetentna, aby
pozwolić jej sprawować władzę
nad całością

26

Demokracja

nie może stać się

tyranią

większości

27



Pierwsza demokratyczna transformacja

przeprowadzona została w starożytnej Grecji

(Ateny).



Jest to przejście od koncepcji i praktyki rządów

niewielu do koncepcji i praktyki rządów wielu

obywateli.



W owym czasie jedynym do pomyślenia miejscem

takiej demokracji mogło być miasto-państwo.



Rządy demokratyczne, określane jako

republikańskie, sprawowane były także w

starożytnym Rzymie, a po latach odrodziły się we

włoskich średniowiecznych i renesansowych

republikach miejskich.

R. Dahl - demokratyczna

R. Dahl - demokratyczna

transformacja

transformacja

28



Druga transformacja to przejście od miasta-
państwa do państwa narodowego.



Koncepcja demokracji zostaje zastosowana tu
na o wiele większą skalę.



Wprowadzone zostają nowe instytucje
polityczne: partie polityczne, parlamenty,
kampanie wyborcze i referenda.



Tak w dziewiętnastym i dwudziestym stuleciu
narodziły się współczesne państwa
demokratyczne.

R. Dahl - demokratyczna

R. Dahl - demokratyczna

transformacja

transformacja

29



Wreszcie - trzecia demokracja, to dziś, na

przełomie dwudziestego i dwudziestego

pierwszego wieku,



Przekształcenie państwa narodowego w...

co? kiedy?



Przejście to rozgrywa się na naszych oczach,

jest jeszcze nie nazbyt dobrze poznane,

więcej tu pytań i hipotez niż odpowiedzi.



Dahl pyta tez - czy powinniśmy do owej

trzeciej transformacji dążyć?

R. Dahl - demokratyczna

R. Dahl - demokratyczna

transformacja

transformacja

30

Robert Dahl –

Robert Dahl –

poliarchia

poliarchia

Cechy nowoczesnej demokracji

Cechy nowoczesnej demokracji



Wybieralni przedstawiciele



Wolne, uczciwe i częste wybory



Wolność słowa



Wolność stowarzyszeń



Wolny dostęp do różnorodnych informacji



Inkluzywne obywatelstwo
dodawano również



cywilna kontrola nad wojskiem, czy też



zabezpieczenie praw mniejszości

31

Demokracja jest dla polityki tym,

czym

koło dla mechaniki,

>>zero<< dla matematyki,

klucz sklepienia dla architektury.

Jest najważniejszym odkryciem,

pozwalającym wprowadzać

stopniowe zmiany społeczne.

32

Totalitaryzm

Totalitaryzm



Zdegenerowana forma demokracji
parlamentarnej



Władza w rękach wąskiej elity



Monopol informacyjny



Indoktrynacja



Terror tajnych służb

33

Totalitaryzm...

Totalitaryzm...



Hannah Arendt (1906-1975)

Korzenie totalitaryzmu 1951

Arendt:
- zajmuje się transformacją klas w masy

społeczne, rola propagandy w kontaktach

z nietotalitarnym światem, terrorem jako

zasadnicza formą tego typu rządu.
- zwraca uwagę na role alienacji i

samotności jako warunków totalnej

dominacji państwa

.

34

Totalitaryzm...

Totalitaryzm...

•

Zbigniew Brzeziński (1928-) i Carl Friedrich

Totalitarian Dictatorshipand Autocracy (1956)



totalitarna ideologia



totalitarna partia



kult jednostki, wodza



aparat przymusu politycznego i represji



gospodarka centralnie sterowana



brak wolnych mediów, media w rękach władzy



kontrola środków masowego przekazu
militaryzacja, państwo policyjne

35

Totalitaryzm...

Totalitaryzm...



Czesław Miłosz (1911-2004)

Zniewolony umysł 1953

Obyczaj cywilizacji jest kruchy.
Wystarczy nagła zmiana warunków,
a ludzkość wraca do stanu pierwotnej
dzikości.

Ludzki gatunek jest nagi, obdarty z dobrych uczuć,
które trwają, dopóki trwa obyczaj cywilizacji.

Podczas

wielkich

katastrof należy starać
się żyć dobrze
i to jest jedyną
gwarancją ocalenia

36

Totalitaryzm...

Totalitaryzm...



Niemcy nazistowskie



Związek Radziecki



Koreańska Republika Ludowo-
Demokratyczna



Kampucza

37

Autorytaryzm...

Autorytaryzm...

Juan J. Linz

Juan J. Linz

Autorytaryzm to system rządów, kładący
nacisk na konieczność podporządkowania
się jednostek władzy jednego przywódcy,
obdarzonego (lub nie…) talentami
przywódczymi i dyplomatycznymi,
niezachwianą moralnością i
zdecydowanym charakterem, oraz
rozbudowaną wiedzą na temat procesów
gospodarczych i demograficznych.

38

Autorytaryzm...

Autorytaryzm...



Reżim autorytarny - elitarna grupa, używającą

środków przymusu dla utrzymania władzy.



W przeciwieństwie do reżimów totalitarnych nie

wykazuje tendencji do ideologicznego

usprawiedliwiania działań państwa dla kontroli

wszelkich aspektów życia jednostki .



Państwo na ogół ignoruje działania jednostek

chyba, że zostaną one uznane za bezpośrednie

wyzwanie dla państwa.



Reżimy totalitarne są na ogół rewolucyjne i

chcą zmienić podstawową strukturę

społeczeństwa podczas gdy rządy autorytarne

są na ogół konserwatywne.

39

Typy pośrednie...

Typy pośrednie...



Democradura (z hiszp.)- nieliberalna demokracja



przywódcy i ustawodawcy są wybierani przez
ludzi ale są skorumpowani i nie respektują
prawa (Kazachstan, Białoruś).



centralizacja władzy (zanik trójpodziału)



Rządy takie często wierzą że mogą zachowywać
się w dowolny sposób tak długo jak utrzymują
instytucje wyborów.

40

Typy pośrednie...

Typy pośrednie...



Dictablanda- (z hiszp.) dyktatura, w której
prawa człowieka są na ogół zachowywane.



Termin użyto po raz pierwszy w Hiszpanii w
roku 1930 kiedy gen. Damaso Berenguer
zastąpił gen Miguela Primo de Rivera i
ograniczył niektóre drastyczne regulacje
poprzednika.



Terminu używano również dla ostatnich lat
rządów gen. Franco czy też rządów Partii
Instytucjonalno- Rewolucyjnej w Meksyku

Deficyt demokracji?

Deficyt demokracji?



Dominacja indywidualizmu i
osłabienie myślenia
wspólnotowego,



Uprawianie polityki w dużych
społecznościach,



Osłabienie państwa poprzez
zjawiska globalizacji i integracji,

41

Demokracja

Demokracja

deliberatywna?

deliberatywna?



Joseph M. Bessette, Jürgen
Habermas



Zasadą demokracji jest dyskusja



Nie jest to alternatywa dla
istniejących modeli lecz ich
uzupełnienie

42

43

Instytucje demokracji

Instytucje demokracji

bezpośredniej

bezpośredniej

• Zgromadzenie ludowe

• Inicjatywa ludowa

• Referendum

• Plebiscyt

• Weto ludowe

• Recall

• Odwołanie orzeczenia

• Konsultacje ludowe

44

Instytucje

Instytucje

demokracji

demokracji

bezpośredniej

bezpośredniej

w Polsce

w Polsce

Referendum

Inicjatywa

obywatelska