Wykład 1 lato

„Kiedy mówimy o demokracji

nic nie wywołuje większego zamętu

jak prosty fakt, że słowo

>>demokracja<<

odnosi się zarówno do ideału

jak i do rzeczywistości”

Robert A. Dahl

„

Minimalny warunek

demokracji” wg Norberto

Bobbio

Niekwestionowane

prawo obywateli do

bezpośredniego lub pośredniego

wypływania na treść polityki

państwa

i podejmowane przez sprawujących

władzę decyzję

Historia demokracji...



Republika Rzymska

509 r.p.n.e.-

(senat- ojcowie 100 rodzin i
„lud Rzymski”(ok. 300)



Althing

- parlament Islandii 930 r.n.e.

(39-55 członków)



thingi

- zgromadzenia ludowe w

państwach skandynawskich (np.

Thing wszystkich Szwedów -

corocznie w Uppsali na przełomie

lutego i marca)

Historia demokracji...



tuatha

- średniowieczna Irlandia- właściciele

ziemscy i mistrzowie rzemieślniczy (decyzje o
wojnie i pokoju, podatkach, zatwierdzanie
nowego króla).



Republiki miejskie

w średniowiecznych

Włoszech - Wenecja i Florencja (choć w istocie
bardziej chyba oligarchie niż demokracje)



wiece

- legislatura i najwyższa władza

sądownicza w państwach słowiańskich
(przekształcone m.in. w polski sejm w roku
1182)



„aby ten naród, pod okiem Boga
odrodził się w wolności i aby

rząd

ludu, przez lud i dla ludu

, nie znikł

z powierzchni ziemi”

•

Abraham Lincoln, Adres gettysburski

Demokracja antyczna



Termin stworzony w starożytnych Atenach w 5

wieku p.n.e.



Rządy większości

–

łosuje jednak tylko ok 1/4-1/6 populacji - wolni obywatele płci

męskiej po ukończeniu 20 roku życia )



Demokracja bezpośrednia (zgromadzenie, ekklesia)



Graphe Paranomon

–

przepis (też ustalony przez zgromadzenie), który nie

pozwalał na przyjęcie prawa sprzecznego z innym prawem



Sposób głosowania

–

Głosowano w miejscach publicznych przez podniesienie

rąk, również przez podział fizyczny („wszyscy za idą na

prawo”) czasem na piśmie lub przez wrzucenie kamienia

Demokracja szlachecka



System polityczny Rzeczypospolitej w XV i

XVI wieku.



Wolna elekcja



Szlachta miała prawo głosowania i

decydowania o sprawach państwa,

–

Przykład tolerancji i formalnej równości praw w

łonie samego stanu szlacheckiego, (ewenement

na skalę europejską)



Demokracja pośrednia

–

sejmiki ziemskie i sejm walny; instrukcje

sejmikowe

Demokracja burżuazyjna



Po rewolucja burżuazyjnych w Europie

zachodniej



rozwinęła się w drugiej połowie XIX, po

obaleniu ustroju feudalnego



Zapewniała podstawowe wolności

demokratyczne oraz przestrzeganie

praworządności i równości obywateli wobec

prawa.



Instytucje:

–

konstytucja

–

parlament

–

system przedstawicielski,

Demokracja socjalistyczna

- demokracja ludowa czyli „ludowe rządy

ludu”



państwa Europy wschodniej

(zależne od ZSRR)



dyktatury partii komunistycznej przy

pozorach formalnej demokracji

parlamentarnej



oficjalnie władza należała do „ludu

pracującego miast i wsi” jako

suwerena, ale w rzeczywistości

rządziła partia

„

trzy fale

demokratyzacji”

Samuela Huntingtona



I Fala 1828-1926 (odwrót 1922-1942)

Efekt rewolucji amerykańskiej i francuskiej.
Odwrót: Mussolini, Hitler, zamachy w Polsce, Portugalii i Grecji.



II fala 1943-1962 (odwrót 1958-1975)

Okupacja Niemiec, Włoch, Austrii, Japonii Dekolonizacja Malezji,

Indonezji, Indii.
Odwrót pucz w Pakistanie 1958 Ameryka Łac. zamachy stanu

1962 Peru



III fala 1974-

25 IV 1974 rewolucja goździków w Portugalii, śmierć gen. Franco,
koniec lat 70 -demokratyzacja Ameryki Pd, rozpad bloku

radzieckiego

Koncepcja „końca

historii” Francis

Fukuyama

Dlaczego demokratyzacja:



Spadek legitymizacji reżimów

autorytarnych (nacjonalizm, religia,

wiarygodny wróg)



Rozwój ekonomiczny



Zmiany religijne



Nowa polityka podmiotów

zewnętrznych



Efekt lawiny

Freedom House



założona w 1941 przez Wendella Wilkiego i

Eleanorę Roosevelt organizacja, określająca

się jako "pozapartyjna organizacja non-

profit", która jest "wyraźnym głosem na rzecz

demokracji i wolności na całym świecie".



Każdemu państwu przyznawana jest (osobno w

dziedzinie praw politycznych i osobno w zakresie

wolności obywatelskich) ocena w skali od 1 do 7,

gdzie jeden oznacza najwyższy poziom wolności, a

siedem najniższy.



Polska:



prawa polityczne: 1



wolności obywatelskie: 1

Demokracja...



Demokracja ateńska = demokracja
uczestnicząca (bezpośrednia)
Obecnie ta forma przetrwała
głównie w instytucji referendum
(instytucja kosztowna, powoduje tez
zjawisko „zmęczenia wyborcy”)
Przykład: Szwajcaria

Demokracja współcześnie



wybór władzy w drodze wolnych i
uczciwych wyborów



możliwością kandydowania do ciał
tworzących władzę przez wszystkich
obywateli



rządy prawa i jawność stanowienia
prawa



prawa człowieka

Współczesne demokracje

przedstawicielskie

(argumenty przeciw)

Niereprezentatywne

(więcej mężczyzn, bogatsi, lepiej

wykształceni, częstsze określone profesje np. prawnicy)

Konflikt interesów

- interesy wybranych przedstawicieli nie

musza korespondować z interesami wyborców

Możliwość korumpowania

przedstawicieli (w bezpośredniej

taka możliwość nie występuje)

Konieczność występowania partii politycznych- podatnych
na korupcje i opierających swe działanie na niekoniecznie
efektywnych kompromisach

Koszty kampanii wyborczych w poważny sposób zaburzają
neutralność przedstawicieli.

Czym jest demokracja?



Demokracja to specyficzny system
organizujący relacje między
rządzącymi i rządzonymi.



Nie istnieje jeden zespół instytucji,
który decydowałby o
demokratyczności ustroju.



Występuje wiele typów demokracji

Definicja Josepha

Schumpetera (proceduralna,

opisowa)



Demokracja „jest to układ
instytucjonalny, w ramach którego
podejmowane są decyzje
polityczne, a który nadaje
jednostkom władcze prerogatywy
w drodze współzawodnictwa o
głos obywateli”.

Giovanni Sartori

Demokracja to system, w którym:



nikt nie może sam siebie wybrać,



nikt nie może powierzyć sobie
władzy rzadzenia i, tym samym,



nikt nie może przywłaszczyć sobie
bezwarunkowej i nieograniczonej
władzy”

Winston Churchill

(1874-1965)

"Stwierdzono, że
demokracja jest
najgorszą formą rządu,
jeśli nie liczyć
wszystkich innych form,
których próbowano od
czasu do czasu."

Definicja Roberta Dahla



demokracja to unikalny proces
zbiorowego podejmowania decyzji,
w którym wszyscy mają być
traktowani jako politycznie równi,
(...) [zaś] żadna grupa nie jest na
tyle bardziej kompetentna, aby
pozwolić jej sprawować władzę
nad całością



Pierwsza demokratyczna transformacja

przeprowadzona została w starożytnej Grecji

(Ateny).



Jest to przejście od koncepcji i praktyki rządów

niewielu do koncepcji i praktyki rządów wielu

obywateli.



W owym czasie jedynym do pomyślenia miejscem

takiej demokracji mogło być miasto-państwo.



Rządy demokratyczne, określane jako

republikańskie, sprawowane były także w

starożytnym Rzymie, a po latach odrodziły się we

włoskich średniowiecznych i renesansowych

republikach miejskich.

R. Dahl - demokratyczna

transformacja



Druga transformacja to przejście od miasta-
państwa do państwa narodowego.



Koncepcja demokracji zostaje zastosowana tu
na o wiele większą skalę.



Wprowadzone zostają nowe instytucje
polityczne: partie polityczne, parlamenty,
kampanie wyborcze i referenda.



Tak w dziewiętnastym i dwudziestym stuleciu
narodziły się współczesne państwa
demokratyczne.

R. Dahl - demokratyczna

transformacja



Wreszcie - trzecia demokracja, to dziś, na

przełomie dwudziestego i dwudziestego

pierwszego wieku,



Przekształcenie państwa narodowego w...

co? kiedy?



Przejście to rozgrywa się na naszych oczach,

jest jeszcze nie nazbyt dobrze poznane,

więcej tu pytań i hipotez niż odpowiedzi.



Dahl pyta tez - czy powinniśmy do owej

trzeciej transformacji dążyć?

R. Dahl - demokratyczna

transformacja

Robert Dahl –

poliarchia

Cechy nowoczesnej demokracji



Wybieralni przedstawiciele



Wolne, uczciwe i częste wybory



Wolność słowa



Wolność stowarzyszeń



Wolny dostęp do różnorodnych informacji



Inkluzywne obywatelstwo
dodawano również



cywilna kontrola nad wojskiem, czy też



zabezpieczenie praw mniejszości

Demokracja jest dla polityki tym,

czym

koło dla mechaniki,

>>zero<< dla matematyki,

klucz sklepienia dla architektury.

Jest najważniejszym odkryciem,

pozwalającym wprowadzać

stopniowe zmiany społeczne.

Totalitaryzm



Zdegenerowana forma demokracji
parlamentarnej



Władza w rękach wąskiej elity



Monopol informacyjny



Indoktrynacja



Terror tajnych służb

Totalitaryzm...



Hannah Arendt (1906-1975)

Korzenie totalitaryzmu 1951

Arendt:
- zajmuje się transformacją klas w masy

społeczne, rola propagandy w kontaktach

z nietotalitarnym światem, terrorem jako

zasadnicza formą tego typu rządu.
- zwraca uwagę na role alienacji i

samotności jako warunków totalnej

dominacji państwa

Totalitaryzm...

•

Zbigniew Brzeziński (1928-) i Carl Friedrich

Totalitarian Dictatorshipand Autocracy (1956)



totalitarna ideologia



totalitarna partia



kult jednostki, wodza



aparat przymusu politycznego i represji



gospodarka centralnie sterowana



brak wolnych mediów, media w rękach władzy



kontrola środków masowego przekazu
militaryzacja, państwo policyjne

Totalitaryzm...



Czesław Miłosz (1911-2004)

Zniewolony umysł 1953

Obyczaj cywilizacji jest kruchy.
Wystarczy nagła zmiana warunków,
a ludzkość wraca do stanu pierwotnej
dzikości.

Ludzki gatunek jest nagi, obdarty z dobrych uczuć,
które trwają, dopóki trwa obyczaj cywilizacji.

Podczas

wielkich

katastrof należy starać
się żyć dobrze
i to jest jedyną
gwarancją ocalenia

Totalitaryzm...



Niemcy nazistowskie



Związek Radziecki



Koreańska Republika Ludowo-
Demokratyczna



Kampucza

Autorytaryzm...

Juan J. Linz

Autorytaryzm to system rządów, kładący
nacisk na konieczność podporządkowania
się jednostek władzy jednego przywódcy,
obdarzonego (lub nie…) talentami
przywódczymi i dyplomatycznymi,
niezachwianą moralnością i
zdecydowanym charakterem, oraz
rozbudowaną wiedzą na temat procesów
gospodarczych i demograficznych.

Autorytaryzm...



Reżim autorytarny - elitarna grupa, używającą

środków przymusu dla utrzymania władzy.



W przeciwieństwie do reżimów totalitarnych nie

wykazuje tendencji do ideologicznego

usprawiedliwiania działań państwa dla kontroli

wszelkich aspektów życia jednostki .



Państwo na ogół ignoruje działania jednostek

chyba, że zostaną one uznane za bezpośrednie

wyzwanie dla państwa.



Reżimy totalitarne są na ogół rewolucyjne i

chcą zmienić podstawową strukturę

społeczeństwa podczas gdy rządy autorytarne

są na ogół konserwatywne.

Typy pośrednie...



Democradura (z hiszp.)- nieliberalna demokracja



przywódcy i ustawodawcy są wybierani przez
ludzi ale są skorumpowani i nie respektują
prawa (Kazachstan, Białoruś).



centralizacja władzy (zanik trójpodziału)



Rządy takie często wierzą że mogą zachowywać
się w dowolny sposób tak długo jak utrzymują
instytucje wyborów.

Typy pośrednie...



Dictablanda- (z hiszp.) dyktatura, w której
prawa człowieka są na ogół zachowywane.



Termin użyto po raz pierwszy w Hiszpanii w
roku 1930 kiedy gen. Damaso Berenguer
zastąpił gen Miguela Primo de Rivera i
ograniczył niektóre drastyczne regulacje
poprzednika.



Terminu używano również dla ostatnich lat
rządów gen. Franco czy też rządów Partii
Instytucjonalno- Rewolucyjnej w Meksyku

Deficyt demokracji?



Dominacja indywidualizmu i
osłabienie myślenia
wspólnotowego,



Uprawianie polityki w dużych
społecznościach,



Osłabienie państwa poprzez
zjawiska globalizacji i integracji,

Demokracja

deliberatywna?



Joseph M. Bessette, Jürgen
Habermas



Zasadą demokracji jest dyskusja



Nie jest to alternatywa dla
istniejących modeli lecz ich
uzupełnienie

Instytucje demokracji

bezpośredniej

• Zgromadzenie ludowe

• Inicjatywa ludowa

• Referendum

• Plebiscyt

• Weto ludowe

• Recall

• Odwołanie orzeczenia

• Konsultacje ludowe

Instytucje

demokracji

bezpośredniej

w Polsce

Referendum

Inicjatywa

obywatelska

Document Outline