Zasady i metody

Zasady i metody

pobierania i

pobierania i

przygotowywania

przygotowywania

próbek do analizy

próbek do analizy

Prawidłowe pobieranie i przygotowywanie

Prawidłowe pobieranie i przygotowywanie

próbek do analizy jest nie mniej ważne niż

próbek do analizy jest nie mniej ważne niż

poprawność wykonania samej analizy.

poprawność wykonania samej analizy.

Próbka do badań w chwili jej pobierania

Próbka do badań w chwili jej pobierania

powinna posiadać właściwości badanej

powinna posiadać właściwości badanej

partii produktu.

partii produktu.

Terminologia dotycząca pobierania próbek

Terminologia dotycząca pobierania próbek

została ujednolicona i określona w normie

została ujednolicona i określona w normie

PN-ISO 3534-2 (1994). Statystyka.

PN-ISO 3534-2 (1994). Statystyka.

Statystyczne sterowanie jakością.

Statystyczne sterowanie jakością.

Terminologia i symbole.

Terminologia i symbole.

Próbka

Próbka

to pewien element całości, który

to pewien element całości, który

przedstawia cechy jakościowe populacji, z

przedstawia cechy jakościowe populacji, z

której pochodzi.

której pochodzi.

Partię

Partię

produktu definiuje się jako całą ilość

produktu definiuje się jako całą ilość

tego samego produktu w jednakowych

tego samego produktu w jednakowych

opakowaniach jednostkowych (lub

opakowaniach jednostkowych (lub

nieopakowanego w ilości nie-

nieopakowanego w ilości nie-

przekraczającej 100 t) przeznaczonego do

przekraczającej 100 t) przeznaczonego do

jednorazowego odbioru.

jednorazowego odbioru.

Przy dostawach większych niż 100 t należy

Przy dostawach większych niż 100 t należy

całość podzielić na mniejsze partie.

całość podzielić na mniejsze partie.

Jeśli produkt znajduje się w silosach,

Jeśli produkt znajduje się w silosach,

zbiornikach lub kadziach, partię stanowi

zbiornikach lub kadziach, partię stanowi

jeden silos, zbiornik lub kadź.

jeden silos, zbiornik lub kadź.

Opakowanie jednostkowe

Opakowanie jednostkowe

jest to

jest to

bezpośrednie opakowanie porcji produktu,

bezpośrednie opakowanie porcji produktu,

np. butelka, słój, beczka, karton, worek itp.

np. butelka, słój, beczka, karton, worek itp.

Pobieranie próbki

Pobieranie próbki

polega na wyborze z

polega na wyborze z

jednej partii produktu spożywczego

jednej partii produktu spożywczego

pewnej liczby próbek celem dokonania

pewnej liczby próbek celem dokonania

określonych analiz i stwierdzenia, czy

określonych analiz i stwierdzenia, czy

produkt spełnia określone wymagania.

produkt spełnia określone wymagania.

Ażeby na podstawie próbki można było

Ażeby na podstawie próbki można było

ustalić rzeczywiste właściwości partii,

ustalić rzeczywiste właściwości partii,

próbka musi być pobrana i zabezpieczona

próbka musi być pobrana i zabezpieczona

w sposób zapewniający jej

w sposób zapewniający jej

reprezentatywność i niezmienność.

reprezentatywność i niezmienność.

W wypadku produktu niejednorodnego

W wypadku produktu niejednorodnego

właściwe pobranie próbki nie jest łatwe.

właściwe pobranie próbki nie jest łatwe.

Oszacowanie właściwości danej partii

Oszacowanie właściwości danej partii

produktu na podstawie próbki jest zawsze

produktu na podstawie próbki jest zawsze

obarczone pewnym błędem, którego

obarczone pewnym błędem, którego

wielkość zależy od:

wielkość zależy od:

-

sposobu pobierania próbki,

sposobu pobierania próbki,

-

jej liczebności,

jej liczebności,

-

zmienności badanej właściwości

zmienności badanej właściwości

partii produktu.

partii produktu.

Występują tu błędy przypadkowe i błędy

Występują tu błędy przypadkowe i błędy

systematyczne.

systematyczne.

Wielkość

Wielkość

błędu przypadkowego

błędu przypadkowego

zależy od

zależy od

liczebności próbki i od rozrzutu badanej

liczebności próbki i od rozrzutu badanej

właściwości w populacji,

właściwości w populacji,

a wielkość

a wielkość

błędu systematycznego

błędu systematycznego

- od

- od

metody pobrania próbki.

metody pobrania próbki.

Próbką pierwotną

Próbką pierwotną

nazywa się tę część

nazywa się tę część

partii produktu, która jest pobrana

partii produktu, która jest pobrana

jednorazowo z jednego miejsca produktu

jednorazowo z jednego miejsca produktu

nieopakowanego lub z jednego miejsca

nieopakowanego lub z jednego miejsca

opakowania jednostkowego.

opakowania jednostkowego.

Próbkę jednostkową

Próbkę jednostkową

stanowi ta część

stanowi ta część

partii produktu, która powstaje z

partii produktu, która powstaje z

połączenia wszystkich próbek

połączenia wszystkich próbek

pierwotnych pobranych z jednego

pierwotnych pobranych z jednego

opakowania jednostkowego.

opakowania jednostkowego.

Próbka ogólna

Próbka ogólna

powstaje z połączenia

powstaje z połączenia

próbek jednostkowych.

próbek jednostkowych.

Średnia próbka laboratoryjna

Średnia próbka laboratoryjna

jest to

jest to

część próbki ogólnej (otrzymanej przez jej

część próbki ogólnej (otrzymanej przez jej

dokładne wymieszanie i prawidłowo

dokładne wymieszanie i prawidłowo

przeprowadzone zmniejszenie)

przeprowadzone zmniejszenie)

przeznaczona do przeprowadzenia badań

przeznaczona do przeprowadzenia badań

laboratoryjnych, opakowana i

laboratoryjnych, opakowana i

przechowywana w sposób zapewniający

przechowywana w sposób zapewniający

jej niezmienność.

jej niezmienność.

Określenie liczby próbek jednostkowych

Określenie liczby próbek jednostkowych

Liczba pobieranych próbek jednostkowych

Liczba pobieranych próbek jednostkowych

zależy od stopnia jednorodności produktu,

zależy od stopnia jednorodności produktu,

zamierzonej precyzji badań oraz od

zamierzonej precyzji badań oraz od

wielkości partii.

wielkości partii.

Jeżeli ze względu na rodzaj produktu, jego

Jeżeli ze względu na rodzaj produktu, jego

zastosowanie i sposób użycia pożądana jest

zastosowanie i sposób użycia pożądana jest

niezmienna dokładność oznaczeń,

niezmienna dokładność oznaczeń,

niezależna od wielkości partii, wówczas

niezależna od wielkości partii, wówczas

należy zastosować

należy zastosować

metodę stałego

metodę stałego

współczynnika precyzji badań

współczynnika precyzji badań

.

.

Stosując tę metodę, należy:

Stosując tę metodę, należy:

a) ustalić zakres badań (rodzaj i liczbę

a) ustalić zakres badań (rodzaj i liczbę

analiz),

analiz),

b) wyznaczyć średnie odchylenie

b) wyznaczyć średnie odchylenie

standardowe s badanej właściwości

standardowe s badanej właściwości

produktu oraz średni błąd oszacowania S

produktu oraz średni błąd oszacowania S

rzeczywistej właściwości produktu,

rzeczywistej właściwości produktu,

c) obliczyć współczynnik precyzji a

c) obliczyć współczynnik precyzji a

pomiaru średniej właściwości produktu w

pomiaru średniej właściwości produktu w

partii,

partii,

d) odczytać liczbę próbek jednostkowych

d) odczytać liczbę próbek jednostkowych

n biorąc pod uwagę liczebność partii N i

n biorąc pod uwagę liczebność partii N i

obliczoną wartość współczynnika precyzji.

obliczoną wartość współczynnika precyzji.

Liczba próbek jednostkowych N przy starym współczynniku precyzji

badań a

Metody pobierania próbek pierwotnych

Metody pobierania próbek pierwotnych

z różnych produktów

z różnych produktów

Metody pobierania próbek są

Metody pobierania próbek są

zróżnicowane w zależności od rodzaju

zróżnicowane w zależności od rodzaju

produktu, jego stanu skupienia i w

produktu, jego stanu skupienia i w

wypadku każdego produktu są objęte

wypadku każdego produktu są objęte

odrębnymi przepisami podanymi w

odrębnymi przepisami podanymi w

normach.

normach.

Istnieją ściśle sprecyzowane sposoby

Istnieją ściśle sprecyzowane sposoby

pobierania próbek ze zbiorów

pobierania próbek ze zbiorów

policzalnych, tj. produktów

policzalnych, tj. produktów

występujących w sztukach.

występujących w sztukach.

W takim wypadku operacje pobierania

W takim wypadku operacje pobierania

próbek oparte są na elementach

próbek oparte są na elementach

statystycznej kontroli jakości i

statystycznej kontroli jakości i

wykorzystuje się wówczas losowy wybór

wykorzystuje się wówczas losowy wybór

sztuk, którego zasady określono w normie

sztuk, którego zasady określono w normie

PN-83/N-03010. Statystyczna kontrola

PN-83/N-03010. Statystyczna kontrola

jakości. Losowy wybór jednostek

jakości. Losowy wybór jednostek

produktu do próbki.

produktu do próbki.

Sposoby pobierania próbek

Sposoby pobierania próbek

i służący do tego sprzęt

i służący do tego sprzęt

Naczynia i urządzenia stosowane do

Naczynia i urządzenia stosowane do

pobierania prób powinny być suche i

pobierania prób powinny być suche i

wolne od obcych zapachów.

wolne od obcych zapachów.

Próbki z produktów sypkich

Próbki z produktów sypkich

przesyłanych

przesyłanych

w dużych partiach luzem pobiera się z

w dużych partiach luzem pobiera się z

całej masy produktu w jednakowych

całej masy produktu w jednakowych

odstępach czasu.

odstępach czasu.

Z silosów, kontenerów i zbiorników próbki

Z silosów, kontenerów i zbiorników próbki

pierwotne pobiera się za pomocą sond

pierwotne pobiera się za pomocą sond

zgłębnikowych z zamykanymi

zgłębnikowych z zamykanymi

pojemnikami. Sondy wprowadza się do

pojemnikami. Sondy wprowadza się do

warstw znajdujących się na różnej

warstw znajdujących się na różnej

głębokości w różnych miejscach zbiornika

głębokości w różnych miejscach zbiornika

i tam otwiera wloty do pojemnika przez

i tam otwiera wloty do pojemnika przez

opuszczenie zastawek.

opuszczenie zastawek.

Z

Z

produktów mazistych

produktów mazistych

(np. tłuszczów),

(np. tłuszczów),

syropowatych i lepkich

syropowatych i lepkich

(np. miód) próbki

(np. miód) próbki

pobiera się za pomocą świdrów lub

pobiera się za pomocą świdrów lub

zgłębników rurowych.

zgłębników rurowych.

W wypadku pobierania próbek z

W wypadku pobierania próbek z

materiałów półpłynnych

materiałów półpłynnych

o warstwach

o warstwach

jednorodnych pobranie próbki powinno być

jednorodnych pobranie próbki powinno być

poprzedzone dokładnym wymieszaniem

poprzedzone dokładnym wymieszaniem

produktu. Jeśli jest to niemożliwe, należy

produktu. Jeśli jest to niemożliwe, należy

pobrać próbki pierwotną z wielu miejsc i z

pobrać próbki pierwotną z wielu miejsc i z

różnych warstw, stosując specjalne

różnych warstw, stosując specjalne

zgłębniki.

zgłębniki.

Pobieranie

Pobieranie

próbek emulsji,

próbek emulsji,

które

które

charakteryzują się mniejszą jednorodnością

charakteryzują się mniejszą jednorodnością

niż ciecze, wymaga starannego mieszania

niż ciecze, wymaga starannego mieszania

emulsji. Dopiero potem pobiera się próbki z

emulsji. Dopiero potem pobiera się próbki z

całej wysokości słupa cieczy.

całej wysokości słupa cieczy.

Ciecze częściowo zamarznięte

Ciecze częściowo zamarznięte

należy

należy

ostrożnie roztopić w możliwie najniższej

ostrożnie roztopić w możliwie najniższej

temperaturze i wymieszać przed

temperaturze i wymieszać przed

pobraniem próbki.

pobraniem próbki.

Próbki produktów płynnych

Próbki produktów płynnych

najlepiej

najlepiej

pobierać ze strumienia ciągłego.

pobierać ze strumienia ciągłego.

Przygotowanie średniej próbki

Przygotowanie średniej próbki

laboratoryjnej

laboratoryjnej

Połączone próbki pierwotne, dokładnie

Połączone próbki pierwotne, dokładnie

wymieszane, tworzą próbkę ogólną, z

wymieszane, tworzą próbkę ogólną, z

której wydziela się próbę laboratoryjną.

której wydziela się próbę laboratoryjną.

Przy zmniejszaniu próby należy pamiętać,

Przy zmniejszaniu próby należy pamiętać,

że próbka laboratoryjna musi

że próbka laboratoryjna musi

reprezentować przeciętne właściwości

reprezentować przeciętne właściwości

badanego produktu.

badanego produktu.

W celu uzyskania średniej próbki

W celu uzyskania średniej próbki

laboratoryjnej materiałów jednolicie

laboratoryjnej materiałów jednolicie

rozdrobnionych, pylistych i ziarnistych

rozdrobnionych, pylistych i ziarnistych

stosuje się

stosuje się

metodę koperty

metodę koperty

lub metodę stożka ściętego.

lub metodę stożka ściętego.

Metoda koperty

Metoda koperty

polega na tym,

polega na tym,

że próbkę ogólną wysypuje się

że próbkę ogólną wysypuje się

na gładką powierzchnię o

na gładką powierzchnię o

kształcie prostokąta. Następnie

kształcie prostokąta. Następnie

prostokąt dzieli się przekątnymi,

prostokąt dzieli się przekątnymi,

tworząc cztery trójkąty. Próbki z

tworząc cztery trójkąty. Próbki z

dwóch przeciwległych trójkątów

dwóch przeciwległych trójkątów

(2, 4) odrzuca się, zaś pozostałe

(2, 4) odrzuca się, zaś pozostałe

dwie (1, 3) miesza ze sobą,

dwie (1, 3) miesza ze sobą,

tworząc ponownie mniejszy

tworząc ponownie mniejszy

prostokąt, który należy znów

prostokąt, który należy znów

podzielić po przekątnych na

podzielić po przekątnych na

cztery części, dwie części próbki

cztery części, dwie części próbki

odrzucić i powtarzać te

odrzucić i powtarzać te

czynności aż do uzyskania

czynności aż do uzyskania

odpowiedniej ilości materiału

odpowiedniej ilości materiału

potrzebnego do utworzenia

potrzebnego do utworzenia

średniej próbki laboratoryjnej.

średniej próbki laboratoryjnej.

Metoda stożka

Metoda stożka

ściętego

ściętego

polega na

polega na

uformowaniu próbki

uformowaniu próbki

ogólnej (po

ogólnej (po

wielokrotnym

wielokrotnym

wymieszaniu) w

wymieszaniu) w

kształcie stożka

kształcie stożka

ściętego, podzieleniu

ściętego, podzieleniu

jej na cztery części,

jej na cztery części,

odrzuceniu dwóch

odrzuceniu dwóch

części, usypaniu

części, usypaniu

kolejnego stożka

kolejnego stożka

ściętego z dwóch

ściętego z dwóch

pozostałych, znowu

pozostałych, znowu

podzieleniu na cztery

podzieleniu na cztery

części i odrzuceniu

części i odrzuceniu

dwóch z nich itd.

dwóch z nich itd.

Średnia próbka laboratoryjna

Średnia próbka laboratoryjna

1 + 3 do badań

1 + 3 do badań

2 + 4 do

2 + 4 do

przechowalni

przechowalni

Przygotowanie średniej próbki

Przygotowanie średniej próbki

laboratoryjnej z próbki ogólnej

laboratoryjnej z próbki ogólnej

materiałów płynnych i półpłynnych

materiałów płynnych i półpłynnych

wymaga dokładnego wymieszania

wymaga dokładnego wymieszania

materiału, pobrania potrzebnej jego

materiału, pobrania potrzebnej jego

ilości i przeniesienia do czystego,

ilości i przeniesienia do czystego,

suchego naczynia.

suchego naczynia.

Pobrana średnia próbka laboratoryjna

Pobrana średnia próbka laboratoryjna

powinna być zabezpieczona przed

powinna być zabezpieczona przed

zmianami jakości i odpowiednio

zmianami jakości i odpowiednio

oznakowana.

oznakowana.

Zabezpieczenie i oznakowanie próbki

Zabezpieczenie i oznakowanie próbki

laboratoryjnej

laboratoryjnej

Średnia próbka laboratoryjna wydzielona z

Średnia próbka laboratoryjna wydzielona z

próbki ogólnej powinna być natychmiast

próbki ogólnej powinna być natychmiast

opakowana i zamknięta, tak aby jej skład i

opakowana i zamknięta, tak aby jej skład i

jakość nie uległy zmianie.

jakość nie uległy zmianie.

Rodzaj opakowania powinien być

Rodzaj opakowania powinien być

dostosowany do właściwości badanego

dostosowany do właściwości badanego

produktu, do rodzaju badań, a także do

produktu, do rodzaju badań, a także do

czasu przechowywania i sposobu

czasu przechowywania i sposobu

dostarczenia próbki do laboratorium.

dostarczenia próbki do laboratorium.

Należy pamiętać, że niektóre produkty

Należy pamiętać, że niektóre produkty

wymagają ochrony przed działaniem

wymagają ochrony przed działaniem

światła. Najlepsze do przechowywania

światła. Najlepsze do przechowywania

próbek są opakowania szklane z dokładnie

próbek są opakowania szklane z dokładnie

dopasowanym korkiem.

dopasowanym korkiem.

Ze względu na wpływ czynników

Ze względu na wpływ czynników

zewnętrznych niedopuszczalne są

zewnętrznych niedopuszczalne są

opakowania papierowe czy kartonowe.

opakowania papierowe czy kartonowe.

Opakowania zabezpiecza się przez

Opakowania zabezpiecza się przez

lakowanie, parafinowanie, plombowanie lub

lakowanie, parafinowanie, plombowanie lub

założenie opieczętowanej opaski.

założenie opieczętowanej opaski.

Na każdym opakowaniu nakleja się

Na każdym opakowaniu nakleja się

etykietkę zawierającą następujące

etykietkę zawierającą następujące

informacje:

informacje:

-

nazwa towaru, jego przeznaczenie i

nazwa towaru, jego przeznaczenie i

oznaczenie zgodnie z normą, katalogiem,

oznaczenie zgodnie z normą, katalogiem,

- nazwa producenta,

- nazwa producenta,

- data produkcji i numer partii,

- data produkcji i numer partii,

- wielkość partii,

- wielkość partii,

- przewidywane badania laboratoryjne,

- przewidywane badania laboratoryjne,

- data i miejsce pobrania próby,

- data i miejsce pobrania próby,

- numer próby,

- numer próby,

- numer opakowania, z którego próba

- numer opakowania, z którego próba

pochodzi,

pochodzi,

- numer specyfikacji, listu przewozowego

- numer specyfikacji, listu przewozowego

lub innego dokumentu określającego

lub innego dokumentu określającego

dostawę i sposób opakowania do

dostawę i sposób opakowania do

transportu, a przy dostawach kolejowych

transportu, a przy dostawach kolejowych

również numer wagonu,

również numer wagonu,

- nazwiska i podpisy osób pobierających

- nazwiska i podpisy osób pobierających

próbę.

próbę.

Takie same dane należy podać w protokole

Takie same dane należy podać w protokole

pobierania prób.

pobierania prób.

Przechowywanie i konserwowanie prób

Przechowywanie i konserwowanie prób

Próbki dostarczone do laboratorium należy

Próbki dostarczone do laboratorium należy

w zasadzie badać bezzwłocznie, zwłaszcza

w zasadzie badać bezzwłocznie, zwłaszcza

jeżeli są to produkty szybko psujące się.

jeżeli są to produkty szybko psujące się.

Jeżeli jednak analiz nie można wykonać

Jeżeli jednak analiz nie można wykonać

natychmiast, próbki należy przechowywać w

natychmiast, próbki należy przechowywać w

temperaturze 0-2°C.

temperaturze 0-2°C.

Jeśli w próbkach ma być oznaczona

Jeśli w próbkach ma być oznaczona

zawartość wody, to badanie należy wykonać

zawartość wody, to badanie należy wykonać

możliwie szybko. W czasie przechowywania

możliwie szybko. W czasie przechowywania

próbki i wykonywania analizy jej skład

próbki i wykonywania analizy jej skład

chemiczny nie powinien ulec zmianie.

chemiczny nie powinien ulec zmianie.

Do konserwowania próbek produktów

Do konserwowania próbek produktów

spożywczych stosuje się następujące

spożywczych stosuje się następujące

środki:

środki:

1.

1.

Chlorek rtęci

Chlorek rtęci

(II) (sublimat), HgCl

(II) (sublimat), HgCl

2

2

,

,

bywa stosowany w postaci proszku lub

bywa stosowany w postaci proszku lub

roztworu.

roztworu.

2.

2.

Nadtlenek wodoru

Nadtlenek wodoru

, H

, H

2

2

O

O

2

2

, stosowany w

, stosowany w

ilości 0,1-4%, nadaje się do

ilości 0,1-4%, nadaje się do

konserwowania produktu

konserwowania produktu

przechowywanego tylko przez kilka

przechowywanego tylko przez kilka

dni, gdyż w stosunkowo krótkim czasie

dni, gdyż w stosunkowo krótkim czasie

ulega rozkładowi.

ulega rozkładowi.

3.

3.

Dichromian (Vl) potasu

Dichromian (Vl) potasu

, K

, K

2

2

Cr

Cr

2

2

O

O

7

7

, w

, w

postaci proszku, tabletek lub roztworów

postaci proszku, tabletek lub roztworów

stosuje się do konserwowania próbek

stosuje się do konserwowania próbek

mleka. Ilości zalecane przez różnych

mleka. Ilości zalecane przez różnych

autorów wahają się w granicach 0,5-2 g

autorów wahają się w granicach 0,5-2 g

na 1 dm

na 1 dm

3

3

mleka.

mleka.

4.

4.

Formalina

Formalina

(40-procentowy roztwór

(40-procentowy roztwór

aldehydu mrówkowego) stosuje się do

aldehydu mrówkowego) stosuje się do

konserwowania próbek produktów

konserwowania próbek produktów

bezbiałkowych, takich jak: soki

bezbiałkowych, takich jak: soki

owocowe, przeciery owocowe i

owocowe, przeciery owocowe i

warzywne itp.

warzywne itp.

Sposób wykorzystania średniej próby

Sposób wykorzystania średniej próby

laboratoryjnej

laboratoryjnej

Przystępując do badań, należy sprawdzić

Przystępując do badań, należy sprawdzić

stan próby oraz zgodność danych

stan próby oraz zgodność danych

uwidocznionych na etykiecie z opisem

uwidocznionych na etykiecie z opisem

podanym w protokole.

podanym w protokole.

Dalsze postępowanie z próbą zależy od

Dalsze postępowanie z próbą zależy od

właściwości produktu i rodzaju

właściwości produktu i rodzaju

wykonywanych analiz, przy czym należy

wykonywanych analiz, przy czym należy

zadbać, aby pobrane do określonej analizy

zadbać, aby pobrane do określonej analizy

ilości próby miały właściwości całej partii

ilości próby miały właściwości całej partii

produktu.

produktu.

Próby z produktów ziarnistych rozdrabnia

Próby z produktów ziarnistych rozdrabnia

się przez mielenie w młynkach lub

się przez mielenie w młynkach lub

rozcieranie w moździerzu.

rozcieranie w moździerzu.

Niekiedy konieczne jest również

Niekiedy konieczne jest również

przesiewanie - przez kalibrowane sita

przesiewanie - przez kalibrowane sita

ręczne lub mechaniczne.

ręczne lub mechaniczne.

Rozdrobniony do odpowiedniej granulacji

Rozdrobniony do odpowiedniej granulacji

materiał przed ważeniem należy dokładnie

materiał przed ważeniem należy dokładnie

wymieszać.

wymieszać.

Produkty zawierające większe ilości wody,

Produkty zawierające większe ilości wody,

takie jak warzywa, owoce, mięso itp.,

takie jak warzywa, owoce, mięso itp.,

rozciera się na tarkach lub miażdży.

rozciera się na tarkach lub miażdży.

Przy badaniu niektórych produktów

Przy badaniu niektórych produktów

konieczne jest usunięcie części zbędnych,

konieczne jest usunięcie części zbędnych,

np. szypułek z owoców, skorupek z jaj,

np. szypułek z owoców, skorupek z jaj,

skóry z mięsa.

skóry z mięsa.

O konieczności usunięcia części zbędnych i

O konieczności usunięcia części zbędnych i

ewentualnej potrzebie ich oddzielnego

ewentualnej potrzebie ich oddzielnego

badania decyduje cel badań określony w

badania decyduje cel badań określony w

protokole.

protokole.

Produkty płynne przed odmierzeniem

Produkty płynne przed odmierzeniem

powinny być dokładnie wymieszane przez

powinny być dokładnie wymieszane przez

wstrząsanie.

wstrząsanie.

Substancje o konsystencji mazistej mogą

Substancje o konsystencji mazistej mogą

być pobierane bezpośrednio z próby.

być pobierane bezpośrednio z próby.

Do badań analitycznych przeznacza się

Do badań analitycznych przeznacza się

tylko połowę próby laboratoryjnej, a w

tylko połowę próby laboratoryjnej, a w

każdym razie pozostawia się jej tyle, aby

każdym razie pozostawia się jej tyle, aby

można było określone oznaczenie

można było określone oznaczenie

powtórzyć.

powtórzyć.

Po wykonaniu badań analitycznych próbę

Po wykonaniu badań analitycznych próbę

należy przez pewien czas przechowywać,

należy przez pewien czas przechowywać,

aby jeśli zajdzie taka konieczność,

aby jeśli zajdzie taka konieczność,

oznaczenie powtórzyć i zweryfikować

oznaczenie powtórzyć i zweryfikować

uzyskane poprzednio wyniki.

uzyskane poprzednio wyniki.

Błędy w analizie żywności

Błędy w analizie żywności

Wyniki analizy próbki odpowiadają

Wyniki analizy próbki odpowiadają

prawdziwej zawartości oznaczonego

prawdziwej zawartości oznaczonego

składnika tylko w pewnym przybliżeniu.

składnika tylko w pewnym przybliżeniu.

Różnicę między zawartością prawdziwą

Różnicę między zawartością prawdziwą

oznaczanego składnika a zmierzoną

oznaczanego składnika a zmierzoną

nazywa się błędem oznaczenia.

nazywa się błędem oznaczenia.

Błędy mogą powstać na każdym etapie

Błędy mogą powstać na każdym etapie

analizy - od pobrania próbki

analizy - od pobrania próbki

reprezentatywnej, poprzez wykonanie

reprezentatywnej, poprzez wykonanie

analizy, aż do interpretacji wyniku.

analizy, aż do interpretacji wyniku.

Ze względu na przyczyny powodujące ich

Ze względu na przyczyny powodujące ich

powstawanie błędy dzieli się na trzy

powstawanie błędy dzieli się na trzy

zasadnicze grupy:

zasadnicze grupy:

•

błędy grube,

błędy grube,

•

błędy systematyczne,

błędy systematyczne,

•

błędy przypadkowe (losowe).

błędy przypadkowe (losowe).

Najłatwiej wyeliminować

Najłatwiej wyeliminować

błędy grube

błędy grube

,

,

których występowanie podejrzewamy

których występowanie podejrzewamy

wtedy, gdy jeden wynik lub kilka z nich

wtedy, gdy jeden wynik lub kilka z nich

znacznie odbiega od pozostałych.

znacznie odbiega od pozostałych.

Błędy grube mogą powstać na skutek np.:

Błędy grube mogą powstać na skutek np.:

-

poważnej pomyłki przy odczycie

poważnej pomyłki przy odczycie

wskazania przyrządu pomiarowego,

wskazania przyrządu pomiarowego,

-

nieprawidłowego zapisania odczytu,

nieprawidłowego zapisania odczytu,

-

pomyłki w obliczeniach.

pomyłki w obliczeniach.

Błędy takie z reguły świadczą o małej

Błędy takie z reguły świadczą o małej

staranności osoby wykonującej oznaczenie.

staranności osoby wykonującej oznaczenie.

Wyniki obarczone błędem grubym należy

Wyniki obarczone błędem grubym należy

odrzucić.

odrzucić.

Kolejnym rodzajem błędów popełnianych

Kolejnym rodzajem błędów popełnianych

podczas analizy żywności są

podczas analizy żywności są

błędy

błędy

systematyczne

systematyczne

.

.

Średnia arytmetyczna wyników

Średnia arytmetyczna wyników

obarczonych tym błędem różni się zawsze

obarczonych tym błędem różni się zawsze

od ich wartości prawdziwej.

od ich wartości prawdziwej.

Błędy systematyczne mogą powstać

Błędy systematyczne mogą powstać

podczas:

podczas:

-

pobierania próbki (próbka

pobierania próbki (próbka

niereprezentatywna),

niereprezentatywna),

-

czynności wstępnych wykonywanych na

czynności wstępnych wykonywanych na

próbce (ekstrakcja, oczyszczanie,

próbce (ekstrakcja, oczyszczanie,

rozdzielanie itp.),

rozdzielanie itp.),

-

na etapie pomiarowym metody

na etapie pomiarowym metody

analitycznej - na skutek niedoskonałości

analitycznej - na skutek niedoskonałości

działania narządów oraz interferencji

działania narządów oraz interferencji

wywołanych przez substancje

wywołanych przez substancje

towarzyszące, obecne w analizowanej

towarzyszące, obecne w analizowanej

próbie.

próbie.

Błędy systematyczne w analizie

Błędy systematyczne w analizie

chemicznej pojawiają się wtedy, gdy:

chemicznej pojawiają się wtedy, gdy:

•

naczyńka pomiarowe (biureta, pipeta,

naczyńka pomiarowe (biureta, pipeta,

kolba) są źle skalibrowane - tzw. błędy

kolba) są źle skalibrowane - tzw. błędy

cechowania;

cechowania;

•

pracując w temperaturach znacznie

pracując w temperaturach znacznie

odbiegających od normy, nie uwzględni

odbiegających od normy, nie uwzględni

się koniecznych poprawek rachunkowych.

się koniecznych poprawek rachunkowych.

Źródło błędu systematycznego można

Źródło błędu systematycznego można

ustalić, a następnie usunąć, wprowadzić

ustalić, a następnie usunąć, wprowadzić

poprawki do metodyki oznaczenia i w

poprawki do metodyki oznaczenia i w

rezultacie otrzymać dobre wyniki

rezultacie otrzymać dobre wyniki

obarczone tylko błędami przypadkowymi.

obarczone tylko błędami przypadkowymi.

Wielkość błędu systematycznego metody

Wielkość błędu systematycznego metody

analitycznej określa jej dokładność.

analitycznej określa jej dokładność.

Błędy przypadkowe

Błędy przypadkowe

są to błędy o różnym

są to błędy o różnym

znaku (dodatnie lub ujemne), których

znaku (dodatnie lub ujemne), których

przyczynę trudno ustalić.

przyczynę trudno ustalić.

Wyniki obarczone wyłącznie błędami

Wyniki obarczone wyłącznie błędami

przypadkowymi oscylują wokół wartości

przypadkowymi oscylują wokół wartości

rzeczywistej, a ich średnia arytmetyczna

rzeczywistej, a ich średnia arytmetyczna

jest bliska wartości prawdziwej.

jest bliska wartości prawdziwej.

Błędy przypadkowe mają charakter

Błędy przypadkowe mają charakter

zjawiska losowego i nie podlegają kontroli

zjawiska losowego i nie podlegają kontroli

analityka, można je tylko oszacować

analityka, można je tylko oszacować

metodami statystyki matematycznej.

metodami statystyki matematycznej.

Są to najczęściej błędy związane z

Są to najczęściej błędy związane z

nieprawidłowym wykonaniem analizy,

nieprawidłowym wykonaniem analizy,

błędy subiektywne charakterystyczne dla

błędy subiektywne charakterystyczne dla

każdego analityka, łączące się ze zmianami

każdego analityka, łączące się ze zmianami

właściwości zmysłów zależnymi od stanu

właściwości zmysłów zależnymi od stanu

psychicznego i fizycznego.

psychicznego i fizycznego.

Błędy przypadkowe w analizie

Błędy przypadkowe w analizie

miareczkowej najczęściej pojawiają się

miareczkowej najczęściej pojawiają się

przy:

przy:

•

dozowaniu określonych porcji roztworu

dozowaniu określonych porcji roztworu

mianowanego (błąd kropli, spływu i

mianowanego (błąd kropli, spływu i

odczytu),

odczytu),

•

pipetowaniu roztworu próbki (pipety i

pipetowaniu roztworu próbki (pipety i

biurety),

biurety),

•

sporządzaniu roztworów wzorcowych

sporządzaniu roztworów wzorcowych

(dopełnianie kolb miarowych do kreski dla

(dopełnianie kolb miarowych do kreski dla

bezbarwnych cieczy do dolnego menisku,

bezbarwnych cieczy do dolnego menisku,

a dla barwnych, np. KMnO

a dla barwnych, np. KMnO

4

4

, do menisku

, do menisku

górnego).

górnego).

W wypadku metod instrumentalnych

W wypadku metod instrumentalnych

błędy przypadkowe są najczęściej

błędy przypadkowe są najczęściej

spowodowane:

spowodowane:

•

niedokładnym odważeniem badanej

niedokładnym odważeniem badanej

próbki,

próbki,

•

nieprawidłowym ustawieniem aparatu

nieprawidłowym ustawieniem aparatu

pomiarowego,

pomiarowego,

•

znacznymi wahaniami temperatury w

znacznymi wahaniami temperatury w

trakcie analizy.

trakcie analizy.

Nie można też zapominać o

Nie można też zapominać o

błędach

błędach

subiektywnych

subiektywnych

, charakterystycznych dla

, charakterystycznych dla

każdej osoby wykonującej analizę.

każdej osoby wykonującej analizę.

Błędy przypadkowe związane z daną

Błędy przypadkowe związane z daną

metodą określa się za pomocą wartości

metodą określa się za pomocą wartości

odchylenia średniej dla tej metody.

odchylenia średniej dla tej metody.

Błąd przypadkowy można zmniejszyć,

Błąd przypadkowy można zmniejszyć,

zwiększając liczbę oznaczeń.

zwiększając liczbę oznaczeń.

Z pojęciem błędu przypadkowego wiąże

Z pojęciem błędu przypadkowego wiąże

się ściśle pojęcie precyzji pomiarów.

się ściśle pojęcie precyzji pomiarów.

W trakcie omawiania błędów w analizie

W trakcie omawiania błędów w analizie

chemicznej należy zwrócić szczególną

chemicznej należy zwrócić szczególną

uwagę na rozróżnienie dwóch pojęć:

uwagę na rozróżnienie dwóch pojęć:

•

dokładności,

dokładności,

•

precyzji.

precyzji.

Dokładna

Dokładna

jest ta metoda, przy użyciu

jest ta metoda, przy użyciu

której wyznaczona zawartość średnia

której wyznaczona zawartość średnia

określonego składnika w tej samej próbce

określonego składnika w tej samej próbce

(lub w próbkach o identycznym składzie

(lub w próbkach o identycznym składzie

chemicznym oznaczana wielokrotnie tą

chemicznym oznaczana wielokrotnie tą

samą metodą) jest bliska wartości

samą metodą) jest bliska wartości

prawdziwej.

prawdziwej.

Metoda jest

Metoda jest

precyzyjna

precyzyjna

, jeżeli w tej samej

, jeżeli w tej samej

próbce (lub w próbkach o identycznym

próbce (lub w próbkach o identycznym

składzie chemicznym podczas

składzie chemicznym podczas

wielokrotnego oznaczania wartości

wielokrotnego oznaczania wartości

określonego składnika tą samą metodą)

określonego składnika tą samą metodą)

fluktuacje wyników dookoła średniej

fluktuacje wyników dookoła średniej

arytmetycznej są niewielkie (wyniki w

arytmetycznej są niewielkie (wyniki w

niewielkim stopniu różnią się od siebie).

niewielkim stopniu różnią się od siebie).

Dokładność i precyzja nie zawsze idą ze

Dokładność i precyzja nie zawsze idą ze

sobą w parze.

sobą w parze.

Wartości mierzone, a tym samym wyniki

Wartości mierzone, a tym samym wyniki

analizy, podlegają nieuniknionym

analizy, podlegają nieuniknionym

odchyleniom przypadkowym, nie dającym

odchyleniom przypadkowym, nie dającym

się wyeliminować drogą wprowadzenia

się wyeliminować drogą wprowadzenia

poprawek, a których rozkład można

poprawek, a których rozkład można

opisać funkcją Gaussa.

opisać funkcją Gaussa.

Obrazem tej

Obrazem tej

funkcji jest

funkcji jest

krzywa Gaussa,

krzywa Gaussa,

przedstawiająca

przedstawiająca

tzw. normalny

tzw. normalny

rozkład błędów

rozkład błędów

przypadkowych.

przypadkowych.

Odchylenie standardowe

Odchylenie standardowe

określa błąd

określa błąd

bezwzględny dla wyniku x, któremu

bezwzględny dla wyniku x, któremu

odpowiada punkt przegięcia na krzywej

odpowiada punkt przegięcia na krzywej

Gaussa.

Gaussa.

Im wartość jest mniejsza, tym wyniki są

Im wartość jest mniejsza, tym wyniki są

bliższe wartości rzeczywistej i pomiary są

bliższe wartości rzeczywistej i pomiary są

bardziej precyzyjne.

bardziej precyzyjne.

Odchylenie standardowe dotyczy tzw.

Odchylenie standardowe dotyczy tzw.

zbiorowości generalnej, czyli populacji

zbiorowości generalnej, czyli populacji

wyników. Odchylenie to w zbiorze próbek

wyników. Odchylenie to w zbiorze próbek

badanych za pomocą innej metody

badanych za pomocą innej metody

analitycznej ocenia się na podstawie

analitycznej ocenia się na podstawie

odchylenia standardowego pojedynczego

odchylenia standardowego pojedynczego

wyniku.

wyniku.

Z odchyleniem standardowym łączy się

Z odchyleniem standardowym łączy się

pojęcie

pojęcie

względnego odchylenia

względnego odchylenia

standardowego, czyli tzw. współczynnik

standardowego, czyli tzw. współczynnik

zmienności.

zmienności.

Współczynnik zmienności jest względną

Współczynnik zmienności jest względną

miarą rozrzutu wartości wyników

miarą rozrzutu wartości wyników

oznaczania substancji w próbce i jest

oznaczania substancji w próbce i jest

używany jako miara porównawcza.

używany jako miara porównawcza.

Metody instrumentalne analizy ilościowej

Metody instrumentalne analizy ilościowej

są z reguły metodami pośrednimi - opierają

są z reguły metodami pośrednimi - opierają

się one na wzajemnym powiązaniu co

się one na wzajemnym powiązaniu co

najmniej dwóch zmiennych zależnością

najmniej dwóch zmiennych zależnością

funkcyjną

funkcyjną

y = f(x).

y = f(x).

Przed przystąpieniem do analizy próbki

Przed przystąpieniem do analizy próbki

należy więc sporządzić

należy więc sporządzić

tzw. krzywą

tzw. krzywą

wzorcową

wzorcową

dla badanego składnika.

dla badanego składnika.

Wyniki pomiarów można przedstawić

Wyniki pomiarów można przedstawić

wówczas równaniem funkcji wiążącym

wówczas równaniem funkcji wiążącym

liniową zależność między parametrem

liniową zależność między parametrem

mierzonym (y) a stężeniem (x):

mierzonym (y) a stężeniem (x):

y = ax + b

y = ax + b

Współczynniki a i b określane są metodą

Współczynniki a i b określane są metodą

najmniejszych kwadratów

najmniejszych kwadratów

(tzw. regresji liniowej).

(tzw. regresji liniowej).

Po wyliczeniu

Po wyliczeniu

współczynnika kierunkowego

współczynnika kierunkowego

(a)

(a)

i przesunięcia

i przesunięcia

prostej regresji (b)

prostej regresji (b)

konstruujemy krzywą kalibracyjną będącą

konstruujemy krzywą kalibracyjną będącą

obrazem zależności wartości mierzonej od

obrazem zależności wartości mierzonej od

stężenia substancji oznaczanej.

stężenia substancji oznaczanej.

Znając równanie krzywej kalibracyjnej i

Znając równanie krzywej kalibracyjnej i

wartość mierzonego parametru (y),

wartość mierzonego parametru (y),

wyznaczamy (odczytujemy lub obliczamy)

wyznaczamy (odczytujemy lub obliczamy)

stężenie składnika w badanej substancji.

stężenie składnika w badanej substancji.

Następnie wyliczamy

Następnie wyliczamy

współczynnik

współczynnik

korelacji.

korelacji.

Współczynnik korelacji charakteryzuje

Współczynnik korelacji charakteryzuje

wzajemne powiązanie obu zmiennych.

wzajemne powiązanie obu zmiennych.

Im wartość współczynnika korelacji jest

Im wartość współczynnika korelacji jest

bliższa 1, tym korelacja obu zmiennych

bliższa 1, tym korelacja obu zmiennych

jest mocniejsza.

jest mocniejsza.