Starożytna

Mezopotami

a

Chronologia dziejów:

Prehistoria (ok.. 550 tys. r. p.n.e. – XI w. p.n.e.)

Okres starosumeryjski

Sztuka akadyjska

Sztuka renesansu sumeryjskiego

Sztuka starobabilońska

Sztuka kasytów

Sztuka asyryjska

Sztuka nowobabilońska (chaldejski)

OKRES STAROSUMERYJSKI

Około IV tysiąclecia p.n.e. pojawiły się pierwsze miasta-państwa.

Były to m.in. Eridu, Uruk, Ur, Girsu.

W tym czasie powstała kultura Uruk, cechująca się bardzo szybkim

rozwojem techniki i urbanizacji. Bardzo ważnym wynalazkiem było

pismo. Najstarsze, pochodzące z 3300-3200 p.n.e., tabliczki ze

znakami piktograficznymi odkryto właśnie w Uruk w ruinach

świątyni. Sztuka tego okresu to pieczęcie cylindryczne małych

rozmiarów, często uzupełniane kamieniami szlachetnymi.

Urbanizacja miasta Uruk zmieniła się w stosunku do poprzednich

okresów. W centrum stała świątynia, zazwyczaj w kształcie litery T.

Ściany dekorowano tzw. mozaiką ćwiekową w różne wzory

geometryczne. Materiałem budulcowym początkowo był muł,

trzcina i glina, potem z tej ostatniej zaczęto suszyć i wypalać cegły.

Miasta podzielone były na trzy części:

• część mieszkalna z dzielnicami
mieszkalnymi

• ogrody i nekropolie
• budowle oficjalne

W centrum mieścił się ziggurat z
niewielką świątynią na szczycie.

Pismo klinowe

Domy budowano w dwóch typach:

• południowym – na planie kwadratu z centralnym dziedzińcem
• północnym – na planie prostokąta, bez dziedzińca, ale z
przedsionkami.

Ziggurat to monumentalna

budowla w formie tarasowo

ułożonej wieży. Tarasy,

najczęściej o podstawie

kwadratowej, zmniejszały się

ku górze, dzięki czemu na

każdym boku powstawał

układ schodkowy. Z tarasu na

taras przechodziło się po

pochylniach (rampach) lub

po schodach.

Pierwszą odkrytą świątynią

zbudowaną na zigguracie

była Al Ubajd

Ziggurat z Ur - rekonstrukcja

Ziggurat z Ur - rekonstrukcja

RENESANS SUMERYJSKI

W drugiej połowie III tysiąclecia na terenie Sumeru i Akadu władzę

przejęli Semici, jednak sztuka i kultura sumeryjska przetrwała.

Rozwijała się głównie rzeźba. Rzeźbiono bardziej starannie detale,

proporcje i realizm oraz większą ekspresję i dynamikę w postaciach.

Największe znaczenie ma jednak architektura sakralna. Pojawia się

układ amfiladowy i symetria. Świątynie nadal buduje się na szczycie

zigguratów, które stawały się coraz wyższe. U stóp zigguratu

budowano drugą świątynię, w której „mieszkało” bóstwo. Okręgi

sakralne pełniły funkcje religijne, kulturowe i polityczne.

Domy mieszkalne budowano piętrowo, wyposażone w kanalizację i z

dziedzińcami wyłożonymi cegłą. W podziemiach domów chowano

zmarłych.

Renesans sumeryjski trwał około 100 lat.

SZTUKA AKADYJSKA I ASYRYJSKA

W XVI wieku władzę w Babilonii przejęli kasyci.

Do nowych osiągnięć tego okresu zalicza się produkcję modelowanej

cegły, z której budowano świątynie ozdobione fryzami. Innowacyjnym

rozwiązaniem było także przedstawienie wizerunku boga jako symbolu.

Okres kasycki zakończyło opanowanie Babilonii przez Asyryjczyków.

Sztandar z Ur

Ludność asyryjska zamieszkiwała tereny Mezopotamii już w V

tysiącleciu, jednak o rozwoju i odrębności ich sztuki możemy mówić

dopiero w połowie XIV w. p.n.e.

Zabudowania miast wznoszono wzdłuż prostopadłych ulic. Domy

budowane z niewypalonej gliny szybko się rozpadały a na ich miejscu

stawiano nowe. Pałace budowano podobnie jak domy mieszkalne, z

dziedzińcem w środku. Wewnątrz wznoszono podwójną świątynię na

zigguratach. Twierdzę otaczały podwójne mury obronne.

Z tego okresu odnaleziono ruiny pałacu w Dur-Szarrukin na planie

prostokąta, oraz pałac w Niniwie ze sceną przedstawiającą ranną lwicę.

Nowym elementem architektonicznym były portale. W nich

umieszczano strażników bramy – lamassu. Były to rzeźby

przedstawiające skrzydlete byki lub lwy o twarzach ludzkich. Ich

głowy zdobiły tiary z rogami symbolizujące potęgę.

płaskorzeźba Zraniona Lwica - pałac Assurbanipala w Niniwie

SZTUKA STARO- I NOWOBABILOŃSKA

Najazd w ok.. 2000r. p.n.e. Elamitów położył kres

sztuce sumeryjskiej. Imperium Ur legło w gruzach.

Sumer i Akad podzieliły się na wiele miast-państw.

Jednym z nich był Babilon, a panujący w nim król

Hammurabi podbił inne miasta, tworząc imperium

Babilońskie.

Prawa i obowiązki obywatelskie kazał wypisać na ok..

2-metrowym słupie i ustawić go w świątyni

babilońskiej. 1/3 słupa zajmuje relief przedstawiający

króla stojącego przed jednym z bogów, Szamosz. Bóg

wręcza Hammurabiemu symbol władzy.

Przedstawienie charakteryzuje się indywidualnymi

rysami twarzy i starannością w wykonaniu szat.

Stella Hammurabiego, całość

W II tysiącleciu rozwija się miasto

Mari usytuowane na wzgórzu.

Odkryto tam imponujące ruiny

pałacu królewskiego. Pomieszczenia

zgrupowane były wokół

dziedzińców, na ścianach znaleziono

barwne malowidła ułożone pasowo.

Plamy barwne kładziono płasko,

oddzielając od siebie konturem.

Tematyka obrazów to sceny

batalistyczne, ceremonie religijne i

obrazy z życia codziennego.

Postacie ważniejsze przedstawiano

w większych rozmiarach, natomiast

mało znaczące były malutkie.

Stella Hammurabiego, fragment

Okres nowobabiloński rozpoczął się

w VII w. p.n.e. Rozkwit nastąpił za

panowanie Nabuchodonozora.

Miasto babilońskie, na planie

prostokąta, otoczono podwójnym

murem. W jego północnej części, na

linii murów, znajdowała się cytadela.

Co 50 metrów rozmieszczone były
wieże obronne (bastie). Do pałacu

przylegała brama bogini Isztar,

posiadająca podwójną parę wież

obłożonych glazurowaną cegłą z

przedstawieniami smaków i byków.

Brama mierzyła 12 metrów

wysokości. Prowadziła do niej święta

droga bogini Isztar, zdobiona

ceramicznymi reliefami.

Brama bogini Isztar i droga procesyjna

Brama bogini Isztar w Babilonii

Fragment fryzu z bramy Isztar

Po jej zachodniej stronie, na wzgórzu znajdował się

zamek, podzielony na pałac północny i południowy. Przy

wejściu tego pierwszego znajdowały się koszary

poprzedzające salę reprezentacyjną i główny

dziedziniec. Dalej znajdowała się sala tronowa.

Dekoracje ścian wykonane były z glazurowanej cegły,

mozaiki szkliwionej. Fryz przedstawiał 3-pasowe

przedstawienia: u dołu lwy, wyżej palmy daktylowe a

nad nimi kształty geometryczne w postaci rombów. Za

salą tronową umieszczono apartamenty, pomieszczenia

gospodarcze itd. W północno-wschodnim narożniku

umieszczono wiszące ogrody Semiramidy. Jest to 4-

kątna budowla składająca się z 14 komór, przykrytymi

betonowymi sklepieniami. Na tym utworzono nasyp z

ziemi, gdzie posadzono rośliny.

Wiszące ogrody Semiramidy

Pałac południowy pełnił funkcję obronną, warowną.

Dekoracje z glazurowanej, modelowane cegły układane w fryzy

przedstawiające wizerunki zwierząt, stylizowane rośliny to jedno z

największych osiągnięć sztuki babilońskiej.

W VI w. p.n.e. Persowie zdobyli Babilon. To wydarzenie zakończyło

okres babiloński a zarazem całą sztukę starożytnej Mezopotamii.

Posążek Gudei z Lagasz