Starożytna 

Mezopotami

a

 

 

Chronologia dziejów:

Prehistoria (ok.. 550 tys. r. p.n.e. – XI w. p.n.e.)

Okres starosumeryjski 

Sztuka akadyjska

Sztuka renesansu sumeryjskiego

Sztuka starobabilońska

Sztuka kasytów

Sztuka asyryjska

Sztuka nowobabilońska (chaldejski)

 

 

OKRES STAROSUMERYJSKI

Około IV tysiąclecia p.n.e. pojawiły się pierwsze miasta-państwa. 

Były to m.in. Eridu, Uruk, Ur, Girsu. 

W tym czasie powstała kultura Uruk, cechująca się bardzo szybkim 

rozwojem techniki i urbanizacji. Bardzo ważnym wynalazkiem było 

pismo. Najstarsze, pochodzące z 3300-3200 p.n.e., tabliczki ze 

znakami piktograficznymi odkryto właśnie w Uruk w ruinach 

świątyni. Sztuka tego okresu to pieczęcie cylindryczne małych 

rozmiarów, często uzupełniane kamieniami szlachetnymi.

Urbanizacja miasta Uruk zmieniła się w stosunku do poprzednich 

okresów. W centrum stała świątynia, zazwyczaj w kształcie litery T. 

Ściany dekorowano tzw. mozaiką ćwiekową w różne wzory 

geometryczne. Materiałem budulcowym początkowo był muł, 

trzcina i glina, potem z tej ostatniej zaczęto suszyć i wypalać cegły. 

 

 

Miasta podzielone były na trzy części:

• część mieszkalna z dzielnicami 
mieszkalnymi

• ogrody i nekropolie
• budowle oficjalne

W centrum mieścił się ziggurat z 
niewielką świątynią na szczycie. 

Pismo klinowe

Domy budowano w dwóch typach:

• południowym – na planie kwadratu z centralnym dziedzińcem
• północnym – na planie prostokąta, bez dziedzińca, ale z 
przedsionkami.

 

 

Ziggurat to monumentalna 

budowla w formie tarasowo 

ułożonej wieży. Tarasy, 

najczęściej o podstawie 

kwadratowej, zmniejszały się 

ku górze, dzięki czemu na 

każdym boku powstawał 

układ schodkowy. Z tarasu na 

taras przechodziło się po 

pochylniach (rampach) lub 

po schodach.

Pierwszą odkrytą świątynią 

zbudowaną na zigguracie 

była Al Ubajd

Ziggurat z Ur - rekonstrukcja

 

 

Ziggurat z Ur - rekonstrukcja

 

 

RENESANS SUMERYJSKI

W drugiej połowie III tysiąclecia na terenie Sumeru i Akadu władzę 

przejęli Semici, jednak sztuka i kultura sumeryjska przetrwała. 

Rozwijała się głównie rzeźba. Rzeźbiono bardziej starannie detale, 

proporcje i realizm oraz większą ekspresję i dynamikę w postaciach. 

Największe znaczenie ma jednak architektura sakralna. Pojawia się 

układ amfiladowy i symetria. Świątynie nadal buduje się na szczycie 

zigguratów, które stawały się coraz wyższe. U stóp zigguratu 

budowano drugą świątynię, w której „mieszkało” bóstwo. Okręgi 

sakralne pełniły funkcje religijne, kulturowe i polityczne.

Domy mieszkalne budowano piętrowo, wyposażone w kanalizację i z 

dziedzińcami wyłożonymi cegłą. W podziemiach domów chowano 

zmarłych. 

Renesans sumeryjski trwał około 100 lat.

 

 

SZTUKA AKADYJSKA I ASYRYJSKA

W XVI wieku władzę w Babilonii przejęli kasyci. 

Do nowych osiągnięć tego okresu zalicza się produkcję modelowanej 

cegły, z której budowano świątynie ozdobione fryzami. Innowacyjnym 

rozwiązaniem było także przedstawienie wizerunku boga jako symbolu.

Okres kasycki zakończyło opanowanie Babilonii przez Asyryjczyków.

Sztandar z Ur

 

 

Ludność asyryjska zamieszkiwała tereny Mezopotamii już w V 

tysiącleciu, jednak o rozwoju i odrębności ich sztuki możemy mówić 

dopiero w połowie XIV w. p.n.e.

Zabudowania miast wznoszono wzdłuż prostopadłych ulic. Domy 

budowane z niewypalonej gliny szybko się rozpadały a na ich miejscu 

stawiano nowe. Pałace budowano podobnie jak domy mieszkalne, z 

dziedzińcem w środku. Wewnątrz wznoszono podwójną świątynię na 

zigguratach. Twierdzę otaczały podwójne mury obronne.

Z tego okresu odnaleziono ruiny pałacu w Dur-Szarrukin na planie 

prostokąta, oraz pałac w Niniwie ze sceną przedstawiającą ranną lwicę.

 

 

Nowym elementem architektonicznym były portale. W nich 

umieszczano strażników bramy – lamassu. Były to rzeźby 

przedstawiające skrzydlete byki lub lwy o twarzach ludzkich. Ich 

głowy zdobiły tiary z rogami symbolizujące potęgę.

płaskorzeźba Zraniona Lwica - pałac Assurbanipala w Niniwie

 

 

SZTUKA STARO- I NOWOBABILOŃSKA

Najazd w ok.. 2000r. p.n.e. Elamitów położył kres 

sztuce sumeryjskiej. Imperium Ur legło w gruzach. 

Sumer i Akad podzieliły się na wiele miast-państw. 

Jednym z nich był Babilon, a panujący w nim król 

Hammurabi podbił inne miasta, tworząc imperium 

Babilońskie.

Prawa i obowiązki obywatelskie kazał wypisać na ok.. 

2-metrowym słupie i ustawić go w świątyni 

babilońskiej. 1/3 słupa zajmuje relief przedstawiający 

króla stojącego przed jednym z bogów, Szamosz. Bóg 

wręcza Hammurabiemu symbol władzy. 

Przedstawienie charakteryzuje się indywidualnymi 

rysami twarzy i starannością w wykonaniu szat.

Stella Hammurabiego, całość

 

 

W II tysiącleciu rozwija się miasto 

Mari usytuowane na wzgórzu. 

Odkryto tam imponujące ruiny 

pałacu królewskiego. Pomieszczenia 

zgrupowane były wokół 

dziedzińców, na ścianach znaleziono 

barwne malowidła ułożone pasowo. 

Plamy barwne kładziono płasko, 

oddzielając od siebie konturem. 

Tematyka obrazów to sceny 

batalistyczne, ceremonie religijne i 

obrazy z życia codziennego. 

Postacie ważniejsze przedstawiano 

w większych rozmiarach, natomiast 

mało znaczące były malutkie. 

Stella Hammurabiego, fragment

 

 

 

 

Okres nowobabiloński rozpoczął się 

w VII w. p.n.e. Rozkwit nastąpił za 

panowanie Nabuchodonozora. 

Miasto babilońskie, na planie 

prostokąta, otoczono podwójnym 

murem. W jego północnej części, na 

linii murów, znajdowała się cytadela. 

Co 50 metrów rozmieszczone były 
wieże obronne (bastie). Do pałacu 

przylegała brama bogini Isztar, 

posiadająca podwójną parę wież 

obłożonych glazurowaną cegłą z 

przedstawieniami smaków i byków. 

Brama mierzyła 12 metrów 

wysokości. Prowadziła do niej święta 

droga bogini Isztar, zdobiona 

ceramicznymi reliefami. 

Brama bogini Isztar i droga procesyjna

 

 

Brama bogini Isztar w Babilonii

 

 

Fragment fryzu z bramy Isztar

 

 

Po jej zachodniej stronie, na wzgórzu znajdował się 

zamek, podzielony na pałac północny i południowy. Przy 

wejściu tego pierwszego znajdowały się koszary 

poprzedzające salę reprezentacyjną i główny 

dziedziniec. Dalej znajdowała się sala tronowa. 

Dekoracje ścian wykonane były z glazurowanej cegły, 

mozaiki szkliwionej. Fryz przedstawiał 3-pasowe 

przedstawienia: u dołu lwy, wyżej palmy daktylowe a 

nad nimi kształty geometryczne w postaci rombów. Za 

salą tronową umieszczono apartamenty, pomieszczenia 

gospodarcze itd. W północno-wschodnim narożniku 

umieszczono wiszące ogrody Semiramidy. Jest to 4-

kątna budowla składająca się z 14 komór, przykrytymi 

betonowymi sklepieniami. Na tym utworzono nasyp z 

ziemi, gdzie posadzono rośliny.

 

 

Wiszące ogrody Semiramidy

 

 

Pałac południowy pełnił funkcję obronną, warowną.

Dekoracje z glazurowanej, modelowane cegły układane w fryzy 

przedstawiające wizerunki zwierząt, stylizowane rośliny to jedno z 

największych osiągnięć sztuki babilońskiej.

W VI w. p.n.e. Persowie zdobyli Babilon. To wydarzenie zakończyło 

okres babiloński a zarazem całą sztukę starożytnej Mezopotamii.

Posążek Gudei z Lagasz