LIPIDY

składniki błon 
biologicznych

materiał 
wysokoenergetyczny

przekazywanie informacji w 
komórce

Podział lipidów

• Tłuszcze proste (alkohol + kwasy 
tłuszczowe),

• Tłuszcze złożone (alkohol + kwasy 
tłuszczowe + dodatkowe grupy funkcyjne)

• Pochodne lipidów (kwasy tłuszczowe)

Tłuszcze proste

Tłuszcze właściwe

(estry kwasów tłuszczowych z glicerolem)

Woski

(estry kwasów tłuszczowych 
z alkoholami wyższymi od glicerolu)

Kwasy  tłuszczowe    wchodzące  w  skład  fosfoglicerydów 
mogą być:

-  nasycone  o  parzystej  liczbie  atomów  węgla,  zwykle 

od  14  do  24,  np  kwas  palmitynowy  (C16)  lyb  stearynowy 
(C18),

- nienasycone o parzystej liczbie atomów, zwykle od 

14  do  24,  z  jednym  wiązaniem  podwójnym  (kwas  oleinowy, 
C18:1).

Nienasycone  z  dwoma  wiązaniami  podwójnymi  (kwas 
linolowy,  C18:2),  z  trzema  wiązaniami  podwójnymi  (kwas 
linolenowy,  C18:3)  i  z  czterema  wiązaniami  podwójnymi 
(kwas arachidonowy, C20:4)

Powodują obniżenie temperatury 
topnienia i wpływają na 
konsystencje błon komórkowych

Tłuszcze złożone

Glikolipidy

Fosfolipidy

Cerebrozydy Gangliozydy Sulfatydy

glicerofosfolipidy

sfingofosfolipidy

Sfingomieliny

1. Lecytyny (PC)
2. Kefaliny (PS, 

PE)

3. Fosfoinozytyd

y (PI)

4. Plazmalogeny

Glikosfingolipidy  powstają  przez  przyłączenie  do  ceramidu 
różnej liczby monosacharydów.

W sfingolipidach zamiast glicerolu występuje sfingozyna

Połączenie  sfingozyny  z  kwasem  tłuszczowym  nosi  nazwę 
ceramidu.

Łańuchy cukrowe glikolipidów utworzone są przez następujące 
monosacharydy:

Fosfoglicerydy

Fosfoglicerydy zbudowane są z glicerolu

dwóch cząsteczek 
długołańcuchowych 
kwasów tłuszczowych

grupy fosforanowej z 
przyłączoną estrowo 
choliną, etanoloaminą, 
inozytolem, seryną.

Sterydy

Hormony sterydowe

1. Cholesterol
2. Kwasy żółciowe
3. Prowitaminy D

Glikokortykosteroi
dy

Płciowe męskie Płciowe żeńskie

Mineralokortykosteroidy

(aldosteron, 

dezoksykortykosteron) -wpływ na 

gospodarkę sodu i potasu w 

ustroju.

(kortyzon, kortyzol) 
uczestniczące w 
przemianie 
węglowodanów i 
tłuszczów, 

Eikozanoidy

Prostaglandyny Prostacykliny Tromboksany Leukotrieny

Należą one do 
hormonów 
parakrynnych 
(działających 
miejscowo), są 
regulatorami 
procesów 
fizjologicznych, 
powstają wskutek 
pobudzenia 
nerwowego.

Hormony 
tkankowy 
wytwarzane przez 
ściany naczyń 
krwionośnych. 
Hamują zlepianie 
(agregację) płytek 
krwi, działają 
rozkurczowo na 
naczynia 
krwionośne i 
obniżają ciśnienie 
krwi.

Powodują m.in. 
agregację płytek 
krwi         i skurcz 
naczyń 
krwionośnych.

LTC

4

 - powolne kurczenie 

mięśni gładkich dróg 
oddechowych i przewodu 
pokarmowego, 
zwiększanie 
przepuszczalności naczyń 
włosowatych (co sprzyja 
powstawaniu obrzęków 
zapalnych)
LTE

4

 - pobudzają skurcz 

oskrzeli i jelit

Izoprenoidy

Karotenowce

Terpeny

Dolichole

Witamina A i jej pochodne

•Retinol

•Retinal

(C5H8)n 

izopre
n

mentol

Izomeryzacja 
retinalu

Moduluje płynność błon komórkowych

Zmniejsza przepuszczalność błon

W  błonach  komórkowych  występują  następujące  klasy 
lipidów:

1. fosfoglicerydy/glicerofosfolipidy;

2. sfingolipidy;

3. steroidy (cholesterol). 

Właściwości fizykochemiczne lipidów

Względna rozpuszczalność w wodzie / rozpuszczalność 
w rozpuszczalnikach niepolarnych

Temperatura topnienia uzależniona od długości i 
nasycenia kwasów tłuszczowych wchodzących w skład 
lipidu

Izomeryzacja podczas obróbki termicznej

Izolatory elektryczne - lipidy niepolarne chroniące 
elektryczne impulsy nerwowe przed wpływem 
polarnego środowiska organizmu 

Zdolność samoorientacji lipidów amfipatycznych (np. 
fosfolipidów) na granicy woda:olej

Lipidy są  związkami  amfipatycznymi ponieważ zawierają 
obszary hydrofobowe i hydrofilowe.

Cząsteczki  o  charakterze  amfipatycznym  w  środowisku 
wodnym układają się w ten sposób, że ich obszary hydrofobowe 
nie  kontaktują  się  ze  środowiskiem  wodnym.  Na  przykład  jony 
kwasów  tłuszczowych  tworzą  w  środowisku  wodnym  kuliste 
micelle, w których z cząsteczkami wody kontaktują się polarne 
główki, natomiast hydrofobowe ogonki tworzą ich wnętrze.

Lipoproteiny

• o dużej zawartości triglicerydów: 

– Chylomikrony.  Najbogatsze  w  triacyloglicerole  Chylomikrony  z 

limfy  transportowane  są  do  tkanki  tłuszczowej  i  do  mięśni. 

Chylomikrony w adipocytach są reestryfikowane; chylomikrony pod 

wpływem lipazy lipoproteinowej tracą ok 90% trójglicerydów => 

resztkowe  chylomikrony  –  remnanty  -  są  wprowadzane  do 

hepatocytów 

– VLDL- wytwarzane są przez wątrobę, transportują lipidy z wątroby 

do tkanek tłuszczowych. 

• o dużej zawartości cholesterolu: 

– HDL- największą gęstość => największą zawartość apolipoprotein 

–  50%.  Usuwa  nadmiaru  cholesterolu  z  komórek  i  transportuje  go 

do wątroby, gdzie jest metabolizowany. 

– LDL-  główny  transporter  cholesterolu  z  wątroby  do  innych 

narządów, odpowiedzialny za powstawanie miażdżycy  

Apolipoproteina 
(białko 
sygnałowe)

Chylomikro
n

http://www.wiley.com/college/pratt/0471393878/student/animations/lipoproteins/index.html 

http://www.youtube.com/watch?v=SW8j1jm4f2g&feature=related 

Analityka lipidów

Liczba zmydlania
Jest to liczba miligramów KOH potrzebnych do zmydlenia 1g tłuszczu i 
zobojętnienia zawartych w nim kwasów tłuszczowych

Zmydlanie: hydroliza estrów kwasów tłuszczowych
tłuszcz + NaOH glicerol + mydło

Liczba jodowa
Oznacza ilość gramów jodu, która zostaje przyłączona do 100g 
tłuszczu. Liczba ta wyraża ilościowo zawartość nienasyconych 
związków tłuszczu.

Oznaczania cholesterolu - próba 
Liebermanna i Burcharda

H

2

SO

4 

 + 

(CH

3

CO)

2

O 

Kwas monosulfonowy 
dicholestandienu

Niebiesko-
zielona barwa

Oznaczanie cholesterolu – metoda kolorymetryczna, 

enzymatyczna

estrer cholesterolu + 
H

2

O

cholesterol + kwas 
tłuszczowy

esteraza cholesterolu

cholesterol + 
O

2

cholesten-3-on + H

2

O

2

oksydaza cholesterolu

H

2

O

2 

+ 4-aminoantypiryna + 

fenol 

 

chinonoimina

 + 4H2O 

(czerwone zabarwienie)

peroksydaza

1:1

1:1

1:1

Jak odczytać stężenie? Przez pomiar absorbancji dla światła o fali 
długości 500nm i porównanie z absorbancją wzorca o znanym 
stężeniu

Oznaczanie triacylogliceroli

Triacyloglicerole + 3H

2

O                     Glicerol + Kwasy 

tłuszczowe 

Glicerol + ATP                                                Glicerolo-3-
Fosforan +ADP

Glicerolo-3-Fosforan + O

2

                                                                                                        

Dihydroksyacetonofosforan + H

2

O

2

2H

2

O

2

 + 4-aminoantypiryna + ESPAS

                                                                                      

Czerwony chinon

 + 4H

2

0

ESPAS ( N-etyl-N-sulfopropylo-n-anizydyna)

Lipaza

Kinaza 
glicerolowa

Oksydaza glicerolo-3-
fosforanowa

Peroksydaza