Stereotypy

Stereotypy

i uprzedzenia

i uprzedzenia

Pojęcie schematu

Pojęcie schematu

poznawczego

poznawczego

SCHEMAT POZNAWCZY

SCHEMAT POZNAWCZY

struktura poznawcza, która zawiera

struktura poznawcza, która zawiera

wiedzę, przekonania i oczekiwania

wiedzę, przekonania i oczekiwania

ludzi na temat pewnej klasy obiektów

ludzi na temat pewnej klasy obiektów

(zdarzeń i ludzi)

(zdarzeń i ludzi)

Własności schematu

Własności schematu

poznawczego

poznawczego

Schemat poznawczy

Cechy charakterystyczne

obiektów

Własności funkcjonalne

obiektów

Własności afektywne

Jaki jest
obiekt?

Jak ja
zachowuję
się wobec
obiektu?

Jakie
emocje
wywołuje
we mnie
obiekt?

Rodzaje schematów

Rodzaje schematów

poznawczych

poznawczych

1.

1.

Skrypt (schemat sekwencji zdarzeń,

Skrypt (schemat sekwencji zdarzeń,

scenariusz)

scenariusz)

2.

2.

Schemat cech

Schemat cech

3.

3.

Schemat osób

Schemat osób



stereotyp

stereotyp



stereotyp spiskowy

stereotyp spiskowy

Funkcje schematów

Funkcje schematów

poznawczych

poznawczych



Ułatwiają przetwarzanie danych

Ułatwiają przetwarzanie danych

zrozumienie ich oraz zapamiętanie

zrozumienie ich oraz zapamiętanie

„

„

Musisz odpowiednio ubrać się, oficjalnie ale

Musisz odpowiednio ubrać się, oficjalnie ale

jednocześnie tak, aby czuć się w miarę

jednocześnie tak, aby czuć się w miarę

swobodnie. Wyjdź wcześniej z domu, a

swobodnie. Wyjdź wcześniej z domu, a

najlepiej dzień wcześniej jedź na wyznaczone

najlepiej dzień wcześniej jedź na wyznaczone

miejsce spotkania i sprawdź, ile czasu zajmuje

miejsce spotkania i sprawdź, ile czasu zajmuje

Ci dojazd. Naszykuj wszystkie niezbędne

Ci dojazd. Naszykuj wszystkie niezbędne

dokumenty oraz zabierz ze sobą długopis, a

dokumenty oraz zabierz ze sobą długopis, a

najlepiej pióro”

najlepiej pióro”

Funkcje schematów

Funkcje schematów

poznawczych cdn.

poznawczych cdn.



Ułatwiają formułowanie sądów w

Ułatwiają formułowanie sądów w

warunkach niejednoznaczności

warunkach niejednoznaczności



Dostarczają użytecznych wskazówek odnośnie

Dostarczają użytecznych wskazówek odnośnie

tego, jak się zachować

tego, jak się zachować

„

„

Wyobraź sobie, że Twój najbliższy przyjaciel

Wyobraź sobie, że Twój najbliższy przyjaciel

stwierdza pewnego dnia, ze postanowił diametralnie

stwierdza pewnego dnia, ze postanowił diametralnie

zmienić swoje życie. “Rzuca” studia, pakuje się i

zmienić swoje życie. “Rzuca” studia, pakuje się i

wyjeżdża zagranicę. Bardzo słabo zna jakikolwiek

wyjeżdża zagranicę. Bardzo słabo zna jakikolwiek

język obcy, nie zna również nikogo, kto pomógłby mu

język obcy, nie zna również nikogo, kto pomógłby mu

w pierwszych tygodniach jego emigracji. Z drugiej

w pierwszych tygodniach jego emigracji. Z drugiej

strony od kilku miesięcy jest w Polsce bezrobotny”

strony od kilku miesięcy jest w Polsce bezrobotny”

Czy przyjaciel jest lekkomyślny czy też odważny?

Czy przyjaciel jest lekkomyślny czy też odważny?

Od czego zależy aktywizacja

Od czego zależy aktywizacja

określonego schematu

określonego schematu

poznawczego?

poznawczego?



Od oczekiwań jednostki odnośnie tego,

Od oczekiwań jednostki odnośnie tego,

że będzie miała do czynienia z

że będzie miała do czynienia z

egzemplarzem danego schematu

egzemplarzem danego schematu

“

“

Idziesz ulicą w okolicach warszawskiego

Idziesz ulicą w okolicach warszawskiego

metra. Myślisz sobie, ze za moment znowu

metra. Myślisz sobie, ze za moment znowu

spotkasz osoby, które zajmują się dystrybucją

spotkasz osoby, które zajmują się dystrybucją

ulotek reklamowych i darmowych gazet

ulotek reklamowych i darmowych gazet

codziennych. Kiedy widzisz wyciągniętą dłoń,

codziennych. Kiedy widzisz wyciągniętą dłoń,

prawdopodobnie z kolejna ulotką, odruchowo

prawdopodobnie z kolejna ulotką, odruchowo

chwytasz oferowany egzemplarz i chcesz iść

chwytasz oferowany egzemplarz i chcesz iść

dalej. Nagle okazuje się że……..posłużyłeś/aś

dalej. Nagle okazuje się że……..posłużyłeś/aś

się nieodpowiednim schematem”

się nieodpowiednim schematem”

Od czego zależy aktywizacja

Od czego zależy aktywizacja

schematu poznawczego?

schematu poznawczego?



Od celów i motywów, jakie w danych

Od celów i motywów, jakie w danych

okolicznościach realizuje jednostka

okolicznościach realizuje jednostka



Od czasu, jaki upłynął od ostatnio

Od czasu, jaki upłynął od ostatnio

zaktywizowanego schematu

zaktywizowanego schematu



Od tego, jak często aktywizowany był

Od tego, jak często aktywizowany był

dany schemat w przeszłości

dany schemat w przeszłości

Stereotyp, uprzedzenie

Stereotyp, uprzedzenie

dyskryminacja

dyskryminacja

stereotyp

Społecznie
usankcjonowane

przekonania

na temat

określonej kategorii osób

uprzedzen
ie

Negatywna

postawa

wobec

określonej
kategorii osób

Wrogie

zachowanie

się

wobec określonej
kategorii osób

dyskryminacja

Dwa podejścia do

Dwa podejścia do

problematyki stereotypów

problematyki stereotypów

1.

1.

Podejście tradycyjne:

Podejście tradycyjne:

ujmuje stereotyp

ujmuje stereotyp

jako efekt irracjonalnego,

jako efekt irracjonalnego,

nieanalitycznego, „sztywnego”

nieanalitycznego, „sztywnego”

myślenia charakterystycznego dla

myślenia charakterystycznego dla

osób o niższym poziomie moralności

osób o niższym poziomie moralności

2.

2.

Podejście współczesne:

Podejście współczesne:

ujmuje

ujmuje

stereotyp jako efekt automatycznego

stereotyp jako efekt automatycznego

procesu kategoryzacji obiektów

procesu kategoryzacji obiektów

społecznych, co upraszcza i ułatwia

społecznych, co upraszcza i ułatwia

percepcję społeczną

percepcję społeczną

WNIOSEK:

WNIOSEK:

stereotypy mogą być pozytywne, negatywne

stereotypy mogą być pozytywne, negatywne

i neutralne

i neutralne

Stereotypy kulturowe i

Stereotypy kulturowe i

indywidualne

indywidualne



Stereotyp kulturowy:

Stereotyp kulturowy:

społecznie

społecznie

podzielane przekonanie na temat

podzielane przekonanie na temat

atrybutów określonej grupy osób

atrybutów określonej grupy osób



Stereotyp indywidualny:

Stereotyp indywidualny:

subiektywne, jednostkowe

subiektywne, jednostkowe

przekonanie podmiotu na temat

przekonanie podmiotu na temat

charakterystycznych własności

charakterystycznych własności

określonej grupy osób

określonej grupy osób

Geneza stereotypów i

Geneza stereotypów i

uprzedzeń

uprzedzeń

1.

1.

Teoria rzeczywistego konfliktu

Teoria rzeczywistego konfliktu

interesów

interesów

(Robber’s Cave experiment, Sheriff et. all, 1961)

(Robber’s Cave experiment, Sheriff et. all, 1961)



Wrogość i uprzedzenia powstają wówczas, gdy

Wrogość i uprzedzenia powstają wówczas, gdy

dwie grupy walczą o trudno dostępne dobro

dwie grupy walczą o trudno dostępne dobro



Rywalizacja grup ma charakter „zero-

Rywalizacja grup ma charakter „zero-

jedynkowy” tj. wygrana jednej grupy oznacza

jedynkowy” tj. wygrana jednej grupy oznacza

automatycznie przegraną konkurentów

automatycznie przegraną konkurentów



Przypisywanie negatywnych atrybutów grupie

Przypisywanie negatywnych atrybutów grupie

przeciwnej, wrogość oraz podkreślanie własnej

przeciwnej, wrogość oraz podkreślanie własnej

wyższości moralnej służy złagodzeniu frustracji,

wyższości moralnej służy złagodzeniu frustracji,

podniesieniu własnego komfortu psychicznego

podniesieniu własnego komfortu psychicznego

Geneza stereotypów i

Geneza stereotypów i

uprzedzeń

uprzedzeń

2.

2.

Teoria przeniesienia agresji

Teoria przeniesienia agresji

(teoria

(teoria

kozła ofiarnego)

kozła ofiarnego)



Konflikt międzygrupowy, którego

Konflikt międzygrupowy, którego

następstwem są stereotypy i uprzedzenia

następstwem są stereotypy i uprzedzenia

ma związek z sytuacją ekonomiczną kraju

ma związek z sytuacją ekonomiczną kraju



Wrogość wobec określonych grup jest

Wrogość wobec określonych grup jest

efektem przeniesienia frustracji

efektem przeniesienia frustracji



Grupy, które stają się obiektem

Grupy, które stają się obiektem

uprzedzeń nie są rzeczywistym źródłem

uprzedzeń nie są rzeczywistym źródłem

frustracji; sprawca frustracji jest

frustracji; sprawca frustracji jest

najczęściej zbyt silny, abstrakcyjny bądź

najczęściej zbyt silny, abstrakcyjny bądź

nieznany

nieznany

Geneza stereotypów i

Geneza stereotypów i

uprzedzeń

uprzedzeń

3.

3.

Teoria tożsamości społecznej

Teoria tożsamości społecznej

(Tajfel, Turner, 1979,

(Tajfel, Turner, 1979,

1986)

1986)



Każdy człowiek automatycznie dzieli świat społeczny

Każdy człowiek automatycznie dzieli świat społeczny

na swoich (MY) i obcych (ONI)

na swoich (MY) i obcych (ONI)



Następstwem podziału ludzi na grupę własną i grupę

Następstwem podziału ludzi na grupę własną i grupę

obcą jest wzrost spostrzeganych różnic

obcą jest wzrost spostrzeganych różnic

międzykategorialnych oraz spadek spostrzeganych

międzykategorialnych oraz spadek spostrzeganych

różnic wewnątrzkategorialnych

różnic wewnątrzkategorialnych



Efekt homogenizacji dotyczy przede wszystkim grupy

Efekt homogenizacji dotyczy przede wszystkim grupy

obcej

obcej



Przynależność do grupy jest dla jednostki źródłem jej

Przynależność do grupy jest dla jednostki źródłem jej

pozytywnej samooceny, co motywuje ją do:

pozytywnej samooceny, co motywuje ją do:



spostrzegania grupy własnej jako lepszej w

spostrzegania grupy własnej jako lepszej w

porównaniu do grupy obcej

porównaniu do grupy obcej



faworyzacji grupy własnej kosztem grupy obcej

faworyzacji grupy własnej kosztem grupy obcej

Geneza stereotypów i

Geneza stereotypów i

uprzedzeń

uprzedzeń



Stereotypy i

Stereotypy i

uprzedzenia jednostka

uprzedzenia jednostka

nabywa poprzez

nabywa poprzez

proces kulturalizacji

proces kulturalizacji



Stereotypy i

Stereotypy i

uprzedzenia jednostka

uprzedzenia jednostka

nabywa w toku

nabywa w toku

socjalizacji

socjalizacji

Dlaczego stereotypy są trwałą

Dlaczego stereotypy są trwałą

strukturą poznawczą?

strukturą poznawczą?



Posługiwanie się stereotypami gwarantuje

Posługiwanie się stereotypami gwarantuje

oszczędność poznawczą i optymalizuje

oszczędność poznawczą i optymalizuje

proces przetwarzania danych zwłaszcza w

proces przetwarzania danych zwłaszcza w

sytuacji obciążenia poznawczego

sytuacji obciążenia poznawczego



Stereotypy ukierunkowują uwagę jednostki

Stereotypy ukierunkowują uwagę jednostki

na informacje zgodne z jej stereotypowymi

na informacje zgodne z jej stereotypowymi

przekonaniami

przekonaniami



Redefinicja i rekategoryzacja jako skuteczne

Redefinicja i rekategoryzacja jako skuteczne

metody radzenia sobie z informacjami

metody radzenia sobie z informacjami

niezgodnymi ze stereotypem

niezgodnymi ze stereotypem

Teorie zmiany

Teorie zmiany

stereotypów

stereotypów

1.

1.

Hipoteza kontaktu międzygrupowego

Hipoteza kontaktu międzygrupowego

(Allport, 1954)

(Allport, 1954)



Nawiązanie bezpośrednich kontaktów z członkami grupy

obcej prowadzi do osłabienia stereotypów i uprzedzeń (np.

wymiana studentów w ramach programu Erasmus-Socrates)



Pozytywne efekty kontaktu międzygrupowego zależą od:



funkcji kontaktu (współpraca vs. rywalizacja)



statusu uczestników kontaktu (relacja równorzędna vs.

hierarchiczna)



charakteru celu realizowanego w trakcie kontaktu (cel

wspólny vs. indywidualny)



poziomu wsparcia instytucjonalnego dla kontaktów

międzygrupowych

Teorie zmiany

Teorie zmiany

stereotypów

stereotypów

2.

2.

Świadoma kontrola

Świadoma kontrola

formułowanych sądów

formułowanych sądów

i podejmowanych

i podejmowanych

zachowań pod

zachowań pod

względem stopnia ich

względem stopnia ich

zgodności ze

zgodności ze

społecznym

społecznym

stereotypem

stereotypem

EFEKT SPRĘŻYNY

EFEKT SPRĘŻYNY

:

:

wzrost

wzrost

wpływu stereotypów

wpływu stereotypów

na spostrzeganie i

na spostrzeganie i

zachowanie człowieka

zachowanie człowieka

w sytuacji utraty

w sytuacji utraty

kontroli

kontroli

Teorie zmiany

Teorie zmiany

stereotypów

stereotypów

3.

3.

Rekategoryzacja:

Rekategoryzacja:

zachęcanie ludzi do

zachęcanie ludzi do

włączania siebie i innych osób do szerokich

włączania siebie i innych osób do szerokich

kategorii społecznych

kategorii społecznych

i/lub kształtowania

i/lub kształtowania

tożsamości społecznej poprzez identyfikację z

tożsamości społecznej poprzez identyfikację z

ludźmi o podobnych wartościach, celach,

ludźmi o podobnych wartościach, celach,

własnościach

własnościach

Przykład:

Przykład:

My Europejczycy; My miłośnicy dobrego kina

My Europejczycy; My miłośnicy dobrego kina

4.

4.

Empatia i odgrywanie ról

Empatia i odgrywanie ról

Pojęcie stereotypu spiskowego

Pojęcie stereotypu spiskowego

Stereotyp spiskowy

Stereotyp spiskowy

utrwalone przekonanie, że określona

utrwalone przekonanie, że określona

grupa ludzi dąży do zapanowania nad

grupa ludzi dąży do zapanowania nad

naszą grupą, działając w podstępny

naszą grupą, działając w podstępny

sposób.

sposób.

Uniwersalny charakter

Uniwersalny charakter

stereotypu spiskowego

stereotypu spiskowego

1.

Na treść stereotypu spiskowego
składają się cztery następujące sądy:



grupa jest żądna władzy i dąży do
dominacji nad nasza grupą



grupa działa niejawnie, a jej aktywność
jest wysoce skoordynowana



grupę charakteryzuje egoizm i duża
solidarność



wszyscy członkowie grupy wiernie i
lojalnie dążą do realizacji interesu grupy

Stereotyp spiskowy a stereotyp

Stereotyp spiskowy a stereotyp

klasyczny

klasyczny

Stereotyp

Stereotyp

klasyczny

klasyczny

Stereotyp

Stereotyp

spiskowy

spiskowy

typowy członek

typowy członek

grupy

grupy

Przedmiot

Przedmiot

grupa jako

grupa jako

całość

całość

różna dla

różna dla

różnych grup

różnych grup

Treść

Treść

uniwersalna

uniwersalna

zróżnicowana

zróżnicowana

Ewaluacja

Ewaluacja

zawsze

zawsze

negatywna

negatywna

widok członka

widok członka

grupy

grupy

Aktywizacj

Aktywizacj

a

a

symbol grupy

symbol grupy

jako całości

jako całości

Źródło: M. Kofta, 2001