Epidemiologia-
Epidemiologia-
podstawowe pojęcia
podstawowe pojęcia
Wykład
Wykład
Epidemiologia-
Epidemiologia-
podstawowe pojęcia
podstawowe pojęcia
Wykład
Wykład
Epidemiologia
Epidemiologia
Epidemiologia
Epidemiologia
z greckiego epi - na,
z greckiego epi - na,
demos- ludność, logos- słowo, nauka tj.
demos- ludność, logos- słowo, nauka tj.
nauka, która bada czynniki wpływające na
nauka, która bada czynniki wpływające na
ludność.
ludność.
Epidemiologia to nauka o
Epidemiologia to nauka o
rozpowszechnianiu się, czyli częstości
rozpowszechnianiu się, czyli częstości
występowania chorób, zgonów,
występowania chorób, zgonów,
inwalidztwa oraz o czynnikach
inwalidztwa oraz o czynnikach
wpływających na ich rozmieszczenie lub
wpływających na ich rozmieszczenie lub
warunkujących ich występowanie.
warunkujących ich występowanie.
Podstawowym celem
Podstawowym celem
epidemiologii
epidemiologii
jest poznanie mechanizmu przyczyn
jest poznanie mechanizmu przyczyn
występowania chorób, co może być
występowania chorób, co może być
podstawą do szerokiego
podstawą do szerokiego
postępowania profilaktycznego
postępowania profilaktycznego
Podstawowy cel
Podstawowy cel
epidemiologii
epidemiologii
Osiąga się przez badanie:
Osiąga się przez badanie:
pozytywnych mierników stanu zdrowia:
pozytywnych mierników stanu zdrowia:
•
dotyczących rozwoju fizycznego
dotyczących rozwoju fizycznego
•
oceny sprawności fizycznej
oceny sprawności fizycznej
•
ustalenia wskaźnika wydolności
ustalenia wskaźnika wydolności
negatywnych mierników stanu zdrowia:
negatywnych mierników stanu zdrowia:
•
dotyczących chorób
dotyczących chorób
Ustalenie zapadalności
Ustalenie zapadalności
ustalenie chorobowości
ustalenie chorobowości
•
dotyczących zgonów
dotyczących zgonów
ustalenie umieralności
ustalenie umieralności
ustalenie
ustalenie
śmiertelności
śmiertelności
Źródła informacji o stanie
zdrowia ludności.
Bezpośrednie źródła informacji:dane
uzyskiwane z celowo planowanych
badań:
1. masowe badania przeglądowe,
2. bilanse zdrowia dzieci i młodzieży,
3. badania poborowych,
Źródła informacji o stanie zdrowia
ludności c.d.
Pośrednie źródła informacji:
dane demograficzne ze spisu ludności,
z ewidencji bieżącej stanu ludności (GUS, USC,
WUS)
dane z rutynowej sprawozdawczości służby
zdrowia: karta chorego w poradni, historia choroby
w szpitalu, L-4, karta zgonu, karta statystyczna
szpitalna, zawiadomienie o chorobie zakaźnej, karta
zgłoszenia nowotworu złośliwego, zgłaszalność
chorób zawodowych, gruźlicy, chorób
wenerycznych, AIDS, czynników biologicznych i inne
Standaryzacja
współczynników
Współczynnik umieralności jest miarą zdrowia
populacji i wykorzystywany jest do analiz
porównawczych różnych populacji. Surowe
współczynniki umieralności nie uwzględniają
odmiennych struktur porównywanych populacji.
Metoda standaryzacji współczynników eliminuje
wpływ odmiennej struktury porównywanych
zbiorowości. Dla przeprowadzenia standaryzacji
bezpośredniej konieczna jest wiedza o liczbie
ludności i liczbie zgonów w obu porównywanych
populacjach we wszystkich grupach wieku.
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
1.Badania przekrojowe- określa się
1.Badania przekrojowe- określa się
stan zdrowia reprezentatywnej
stan zdrowia reprezentatywnej
ludności w ściśle ustalonym czasie
ludności w ściśle ustalonym czasie
np. ocena rozwoju fizycznego dzieci i
np. ocena rozwoju fizycznego dzieci i
młodzieży, pogłębione badania
młodzieży, pogłębione badania
bilansowe.
bilansowe.
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
2.Badania długofalowe pozwalają
2.Badania długofalowe pozwalają
śledzić zmiany stanu zdrowia
śledzić zmiany stanu zdrowia
ludności w zależności od zmian w
ludności w zależności od zmian w
środowisku człowieka. Odmianą
środowisku człowieka. Odmianą
badań długofalowych są badania
badań długofalowych są badania
monitorowane.
monitorowane.
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
3.Badania obserwacyjne- nie
3.Badania obserwacyjne- nie
zmieniamy naturalnego biegu
zmieniamy naturalnego biegu
zdarzeń, nie wprowadzamy żadnych
zdarzeń, nie wprowadzamy żadnych
dodatkowych czynników ani
dodatkowych czynników ani
modyfikatora zdarzeń.
modyfikatora zdarzeń.
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
A/opisowe: opis zjawiska
A/opisowe: opis zjawiska
chorobowego w zależności od
chorobowego w zależności od
zmiennych jak: płeć, wiek, charakter
zmiennych jak: płeć, wiek, charakter
pracy, miejsce zamieszkania itp.
pracy, miejsce zamieszkania itp.
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
B/analityczne: próba znalezienia
B/analityczne: próba znalezienia
zależności między wybranymi
zależności między wybranymi
czynnikami środowiska a częstością
czynnikami środowiska a częstością
występowania choroby. Weryfikacja
występowania choroby. Weryfikacja
hipotezy dotyczącej udziału
hipotezy dotyczącej udziału
domniemanego czynnika
domniemanego czynnika
etiologicznego w powstawaniu
etiologicznego w powstawaniu
choroby może odbywać się na
choroby może odbywać się na
podstawie badań:
podstawie badań:
a. Prospektywne (kohortowe)
a. Prospektywne (kohortowe)
Selekcjonujące obiekty badań w zależności od
Selekcjonujące obiekty badań w zależności od
stanu ich ekspozycji i zazwyczaj osoby są zdrowe
stanu ich ekspozycji i zazwyczaj osoby są zdrowe
na początku badań.
na początku badań.
Punktem wyjścia tego badania są określone
Punktem wyjścia tego badania są określone
uwarunkowania środowiska, dla których w
uwarunkowania środowiska, dla których w
obserwacji długofalowej poszukuje się
obserwacji długofalowej poszukuje się
odpowiednich skutków zdrowotnych
odpowiednich skutków zdrowotnych
Prowadzi się obserwację ciągłą, w dwóch
Prowadzi się obserwację ciągłą, w dwóch
grupach: narażonej i nie narażonej na
grupach: narażonej i nie narażonej na
domniemany czynnik, oraz sprawdzamy, jaka jest
domniemany czynnik, oraz sprawdzamy, jaka jest
częstość występowania w nich danej choroby.
częstość występowania w nich danej choroby.
b. Retrospektywne
b. Retrospektywne
badamy jaka była częstość
badamy jaka była częstość
występowania domniemanego
występowania domniemanego
czynnika etiologicznego w grupie z
czynnika etiologicznego w grupie z
daną jednostką chorobową i w grupie
daną jednostką chorobową i w grupie
kontrolnej
kontrolnej
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
C/ eksperymentalne: aktywne
C/ eksperymentalne: aktywne
włączenie się osoby badającej.
włączenie się osoby badającej.
sprawdzenie czy eliminacja lub
sprawdzenie czy eliminacja lub
włączenie domniemanego czynnika
włączenie domniemanego czynnika
etiologicznego zwiększy lub
etiologicznego zwiększy lub
zmniejszy zapadalność na daną
zmniejszy zapadalność na daną
chorobę.
chorobę.
Badania eksperymentalne
Badania eksperymentalne
Interwencjami klinicznymi ocenianymi podczas badań
Interwencjami klinicznymi ocenianymi podczas badań
eksperymentalnych mogą być np.
eksperymentalnych mogą być np.
technologie medyczne (leki, urządzenia medyczne,
technologie medyczne (leki, urządzenia medyczne,
testy diagnostyczne, sprzęt szpitalny itp. Takie badania
testy diagnostyczne, sprzęt szpitalny itp. Takie badania
najczęściej określa się mianem eksperymentu, są one
najczęściej określa się mianem eksperymentu, są one
przedmiotem szczegółowych regulacji prawnych), np.
przedmiotem szczegółowych regulacji prawnych), np.
narzędzia stosowane przez psychologów klinicznych i
narzędzia stosowane przez psychologów klinicznych i
psychiatrów (kwestionariusze i skale ocen, sposoby
psychiatrów (kwestionariusze i skale ocen, sposoby
psychoterapii itp.),
psychoterapii itp.),
określone warunki środowiska np. temperatura,
określone warunki środowiska np. temperatura,
wilgotność, cechy klimatu itp.,
wilgotność, cechy klimatu itp.,
określone zachowania np. dieta, aktywność fizyczna,
określone zachowania np. dieta, aktywność fizyczna,
edukacja,
edukacja,
określone decyzje finansowe np. dotyczące
określone decyzje finansowe np. dotyczące
finansowania leku przez ubezpieczyciela i inne
finansowania leku przez ubezpieczyciela i inne
Rodzaje
Rodzaje
epidemiologicznych badań
epidemiologicznych badań
środowiskowych
środowiskowych
D/ badania przesiewowe: uzyskujemy
D/ badania przesiewowe: uzyskujemy
informację o stanie zdrowia ludności,
informację o stanie zdrowia ludności,
pozwalają wcześnie wykryć chorobę.
pozwalają wcześnie wykryć chorobę.
Łatwe, operatywne testy, których
Łatwe, operatywne testy, których
celem jest wyselekcjonowanie z
celem jest wyselekcjonowanie z
populacji osób zdrowych
populacji osób zdrowych
prawdopodobnie chorych lub
prawdopodobnie chorych lub
dotkniętych określoną wadą.
dotkniętych określoną wadą.
Przesiew
Przesiew
Przesiew masowy, powszechny: cała
Przesiew masowy, powszechny: cała
populacja na danym terenie lub w
populacja na danym terenie lub w
określonym przedziale wieku.
określonym przedziale wieku.
Przesiew wybiórczy: wybrane grupy
Przesiew wybiórczy: wybrane grupy
ludności o szczególnym stopniu narażenia
ludności o szczególnym stopniu narażenia
np. rodzinna cukrzyca
np. rodzinna cukrzyca
Przesiew wielokierunkowy i
Przesiew wielokierunkowy i
wielofazowy: kombinacja kilku testów i
wielofazowy: kombinacja kilku testów i
kilka etapów selekcji, z których ostatni
kilka etapów selekcji, z których ostatni
doprowadza do diagnozy.
doprowadza do diagnozy.
Badania przesiewowe
Badania przesiewowe
Testy używane w programach
Testy używane w programach
skriningowych muszą wykazywać się
skriningowych muszą wykazywać się
dobrą swoistością, przy
dobrą swoistością, przy
akceptowalnej czułości, zwłaszcza w
akceptowalnej czułości, zwłaszcza w
przypadku chorób o niskiej
przypadku chorób o niskiej
zapadalnośc
zapadalnośc
.
.
Badania przesiewowe
Badania przesiewowe
Swoistość
Swoistość
w badaniach naukowych, na
w badaniach naukowych, na
przykład testach diagnostycznych
przykład testach diagnostycznych
stosowanych w medycynie, jest
stosowanych w medycynie, jest
stosunkiem wyników prawdziwie ujemnych
stosunkiem wyników prawdziwie ujemnych
do sumy prawdziwie ujemnych i fałszywie
do sumy prawdziwie ujemnych i fałszywie
dodatnich. Swoistość 100% oznaczałaby,
dodatnich. Swoistość 100% oznaczałaby,
że wszyscy ludzie zdrowi w wykonanym
że wszyscy ludzie zdrowi w wykonanym
teście diagnostycznym zostają oznaczeni
teście diagnostycznym zostają oznaczeni
jako zdrowi.
jako zdrowi.
Badania przesiewowe
Badania przesiewowe
Czułość
Czułość
– w
– w
badaniach naukowych
badaniach naukowych
, na
, na
przykład testach diagnostycznych stosowanych w
przykład testach diagnostycznych stosowanych w
medycynie, jest stosunkiem wyników prawdziwie
medycynie, jest stosunkiem wyników prawdziwie
dodatnich do sumy prawdziwie dodatnich i
dodatnich do sumy prawdziwie dodatnich i
fałszywie ujemnych.
fałszywie ujemnych.
Czułość 100% oznaczałaby, że wszystkie osoby
Czułość 100% oznaczałaby, że wszystkie osoby
chore lub ogólnie z konkretnymi poszukiwanymi
chore lub ogólnie z konkretnymi poszukiwanymi
zaburzeniami zostają rozpoznane. Pojęcie
zaburzeniami zostają rozpoznane. Pojęcie
interpretuje się jako zdolność testu do
interpretuje się jako zdolność testu do
prawidłowego rozpoznania choroby tam, gdzie
prawidłowego rozpoznania choroby tam, gdzie
ona występuje.
ona występuje.
Pandemia
Pandemia
Cechy choroby sprzyjające wybuchowi
Cechy choroby sprzyjające wybuchowi
pandemii
pandemii
niska śmiertelność, zaraźliwość
niska śmiertelność, zaraźliwość
długi okres zaraźliwości, w tym zaraźliwość w
długi okres zaraźliwości, w tym zaraźliwość w
okresie
okresie
bezobjawowego
bezobjawowego
przebiegu choroby
przebiegu choroby
brak naturalnej odporności populacji (biologiczny
brak naturalnej odporności populacji (biologiczny
czynnik chorobotwórczy lub jego szczep nie
czynnik chorobotwórczy lub jego szczep nie
występujący od dawna lub nigdy przedtem)
występujący od dawna lub nigdy przedtem)
choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi
choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi
rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem
rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem
swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak
swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak
sprzyjają zlekceważeniu choroby
sprzyjają zlekceważeniu choroby
Endemia
Endemia
W epidemiologii
W epidemiologii
endemią
endemią
nazywa
nazywa
się stałe występowanie zachorowań
się stałe występowanie zachorowań
na określoną chorobę (np.
na określoną chorobę (np.
chorobę
chorobę
zakaźną
zakaźną
) na danym obszarze w
) na danym obszarze w
liczbie utrzymującej się przez wiele
liczbie utrzymującej się przez wiele
lat na podobnym poziomie
lat na podobnym poziomie
Epidemia
Epidemia
Epidemia
Epidemia
– występowanie w określonym
– występowanie w określonym
czasie i na określonym terenie przypadków
czasie i na określonym terenie przypadków
zachorowań lub innych zjawisk związanych
zachorowań lub innych zjawisk związanych
ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż
ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż
oczekiwana. Epidemie o niewielkiej liczbie
oczekiwana. Epidemie o niewielkiej liczbie
przypadków zachorowań ograniczone do
przypadków zachorowań ograniczone do
określonego obszaru i czasu określa się
określonego obszaru i czasu określa się
terminem ognisko epidemiczne.
terminem ognisko epidemiczne.
Epidemia
Epidemia
W języku potocznym termin epidemia
W języku potocznym termin epidemia
używany jest często jako synonim
używany jest często jako synonim
masowych zachorowań wywołanych
masowych zachorowań wywołanych
chorobami zakaźnymi.
chorobami zakaźnymi.
Łańcuch
Łańcuch
epidemiologiczny
epidemiologiczny
To ogniwa niezbędne do wystąpienia
To ogniwa niezbędne do wystąpienia
zakażenia:
zakażenia:
źródło zakażenia lub rezerwuar
źródło zakażenia lub rezerwuar
drobnoustrojów
drobnoustrojów
drogi i czynniki przenoszenia się
drogi i czynniki przenoszenia się
drobnoustrojów
drobnoustrojów
podatny na zakażenie zdrowy człowiek
podatny na zakażenie zdrowy człowiek
Brak jednego z wyżej wymienionych trzech
Brak jednego z wyżej wymienionych trzech
ogniw decyduje o nie wystąpieniu
ogniw decyduje o nie wystąpieniu
.
.
Droga szerzenia się
Droga szerzenia się
zakażenia
zakażenia
Droga szerzenia
Droga szerzenia
, inaczej
, inaczej
droga
droga
zakażenia
zakażenia
– to sposób i mechanizm
– to sposób i mechanizm
przenoszenia zakażenia
przenoszenia zakażenia
Droga szerzenia się
Droga szerzenia się
zakażenia
zakażenia
przeniesienie bezpośrednie
przeniesienie bezpośrednie
•
bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym
bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym
lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym
lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym
(także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub
(także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub
leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne).
leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne).
•
bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem
bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem
•
zakażenia własnymi pasożytami np. owsika
zakażenia własnymi pasożytami np. owsika
•
zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące
zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące
nastąpić poprzez:
nastąpić poprzez:
drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka,
drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka,
toksoplazmoza)
toksoplazmoza)
w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie
w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie
opryszczkowe
opryszczkowe
karmienie piersią
karmienie piersią
Droga szerzenia się
Droga szerzenia się
zakażenia
zakażenia
przeniesienie pośrednie
przeniesienie pośrednie
zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)
zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)
kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym
kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym
przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)
przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)
droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)
droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)
kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną
kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną
osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.: ospa
osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.: ospa
wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie,
wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie,
grypa, angina, gruźlica, odra,
grypa, angina, gruźlica, odra,
różyczka
różyczka
inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu
inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu
przez dłuższy czas
przez dłuższy czas
żywi przedstawiciele : stawonogi(muchy, komary, wszy,
żywi przedstawiciele : stawonogi(muchy, komary, wszy,
pchły), gryzonie.
pchły), gryzonie.
zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki
zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki
Dziękuję za uwagę.
Dziękuję za uwagę.