DEFINICJE

definicje

realne

nominalne

nominalna

nominalna

– ustalająca znaczenie

– ustalająca znaczenie

danego terminu

danego terminu

Definicje nominalne dzieli się na:

Definicje nominalne dzieli się na:



projektujące

projektujące



sprawozdawcze

sprawozdawcze

Definicja sprawozdawcza:

W

W

skazuje, jakie znaczenie ma czy też miał

skazuje, jakie znaczenie ma czy też miał

kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku.

kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku.

Definicja sprawozdawcza „podaje

Definicja sprawozdawcza „podaje

sprawozdanie” z tego, jak pewna grupa ludzi

sprawozdanie” z tego, jak pewna grupa ludzi

posługuje się czy te

posługuje się czy te

ż

ż

posługiwała się pewnym

posługiwała się pewnym

wyrazem czy wyrażeniem.

wyrazem czy wyrażeniem.

Przykłady:



Kopalinami są surowce mineralne,

Kopalinami są surowce mineralne,

wydobywane z ziemi metodami

wydobywane z ziemi metodami

górniczymi.

górniczymi.



Roślinami drzewiastymi są rośliny

Roślinami drzewiastymi są rośliny

wieloletnie o zdrewniałych częściach

wieloletnie o zdrewniałych częściach

nadziemnych i podziemnych.

nadziemnych i podziemnych.



Księgarnia to sklep, w którym sprzedaje

Księgarnia to sklep, w którym sprzedaje

się książki.

się książki.

Definicja projektująca:

U

U

stala znaczenie jakiegoś słowa na

stala znaczenie jakiegoś słowa na

przyszłość.

przyszłość.

W definicji tego rodzaju ustala się

W definicji tego rodzaju ustala się

regułę znaczeniową, która danemu

regułę znaczeniową, która danemu

wyrażeniu

wyrażeniu

przypisuje określone znaczenie.

przypisuje określone znaczenie.

Przykłady:



Przez „zboże” należy rozumieć w

Przez „zboże” należy rozumieć w

niniejszym okólniku: żyto, pszenicę,

niniejszym okólniku: żyto, pszenicę,

proso, owies, jęczmień, kukurydzę i

proso, owies, jęczmień, kukurydzę i

grykę.

grykę.



Za „matkę” uznawać będziemy odtąd

Za „matkę” uznawać będziemy odtąd

matkę genetyczną, tj. kobietę, od której

matkę genetyczną, tj. kobietę, od której

pochodzi zapłodniona komórka jajowa.

pochodzi zapłodniona komórka jajowa.

Różnice:

Definicje sprawozdawcze podajemy wtedy, gdy

Definicje sprawozdawcze podajemy wtedy, gdy

usiłujemy

usiłujemy

opisać zastane znaczenie pewnego terminu bądź gdy

opisać zastane znaczenie pewnego terminu bądź gdy

ktoś nie

ktoś nie

zna ustalonego znaczenia wyrazu (np. nauczyciel w szkole

zna ustalonego znaczenia wyrazu (np. nauczyciel w szkole

podaje dzieciom wiele definicji sprawozdawczych). Definicje

podaje dzieciom wiele definicji sprawozdawczych). Definicje

sprawozdawcze są albo prawdziwe albo fałszywe.

sprawozdawcze są albo prawdziwe albo fałszywe.

W definicjach projektujących postanawiamy, zalecamy bądź

W definicjach projektujących postanawiamy, zalecamy bądź

proponujemy, by w jakimś języku posługiwać się pewnym

proponujemy, by w jakimś języku posługiwać się pewnym

terminem w określonym znaczeniu. Definicjom tym nie

terminem w określonym znaczeniu. Definicjom tym nie

przysługuje wartość logiczna.

przysługuje wartość logiczna.

projektujące

regulujące

konstrukcyjne

Regulująca -

Regulująca -

ustala na przyszłość znaczenie

ustala na przyszłość znaczenie

pewnego

pewnego

wyrazu

wyrazu

uwzględniając jednak

uwzględniając jednak

zastane (być może

zastane (być może

niedostatecznie

niedostatecznie

określone)

określone)

znaczenie danego wyrazu.

znaczenie danego wyrazu.

Konstrukcyjna -

Konstrukcyjna -

ustala znaczenie pewnego wyrażenia na

ustala znaczenie pewnego wyrażenia na

p

p

rzyszłość

rzyszłość

nie uwzględniając przy tym dotychczasowego

nie uwzględniając przy tym dotychczasowego

jego

jego

znaczenia

znaczenia

.

.

Przykłady definicji regulujących:



Osoba wykwalifikowana to osoba mająca

Osoba wykwalifikowana to osoba mająca

wykształcenie niezbędne do wykonywania

wykształcenie niezbędne do wykonywania

danej pracy.

danej pracy.



Ciężka paczka to paczka ważąca 8 i więcej

Ciężka paczka to paczka ważąca 8 i więcej

kilogramów.

kilogramów.



Otyłym jest każdy, kto przekracza o 10 i

Otyłym jest każdy, kto przekracza o 10 i

więcej procent normę wagi zalecanej dla jego

więcej procent normę wagi zalecanej dla jego

wzrostu i wieku Przez Światową Organizację

wzrostu i wieku Przez Światową Organizację

Zdrowia.

Zdrowia.

Przykłady definicji konstrukcyjnych:



„

„

Bąbel spekulacyjny” to sztuczne zawyżenie

Bąbel spekulacyjny” to sztuczne zawyżenie

wszystkich akcji na giełdzie wskutek

wszystkich akcji na giełdzie wskutek

dokonywania wielu transakcji w bardzo

dokonywania wielu transakcji w bardzo

krótkim czasie.

krótkim czasie.



„

„

Maraton” to seria kolokwiów dla

Maraton” to seria kolokwiów dla

studentów.

studentów.



Alienacja jest to ujarzmienie człowieka

Alienacja jest to ujarzmienie człowieka

przez jego własne wytwory materialne i

przez jego własne wytwory materialne i

duchowe, które zaczynają mu się jawić jako

duchowe, które zaczynają mu się jawić jako

złowrogie, obce i niekontrolowane siły.

złowrogie, obce i niekontrolowane siły.

Definicje regulujące - cd

Celem definicji regulującej jest uściślanie wyrażeń

Celem definicji regulującej jest uściślanie wyrażeń

językowych po to, by uniknąć nieporozumień,

językowych po to, by uniknąć nieporozumień,

niezamierzonych interpretacji, mylnych wykładni i

niezamierzonych interpretacji, mylnych wykładni i

pojęciowych nadużyć – by można się było

pojęciowych nadużyć – by można się było

definiowanymi wyrażeniami sprawnie posługiwać w

definiowanymi wyrażeniami sprawnie posługiwać w

danym kontekście teoretycznym lub praktycznym (w

danym kontekście teoretycznym lub praktycznym (w

klasyfikacji, analizie, formułowaniu problemu,

klasyfikacji, analizie, formułowaniu problemu,

debacie, umowie, rozporządzeniu, negocjacjach).

debacie, umowie, rozporządzeniu, negocjacjach).

Definicje konstrukcyjne - cd

Definicje konstrukcyjne starają się wzbogacić język

Definicje konstrukcyjne starają się wzbogacić język

danej dziedziny wiedzy bądź poprzez wprowadzenie

danej dziedziny wiedzy bądź poprzez wprowadzenie

zupełnie nowego terminu bądź poprzez

zupełnie nowego terminu bądź poprzez

wykorzystanie terminu już istniejącego i radykalną

wykorzystanie terminu już istniejącego i radykalną

zmianę jego znaczenia. Definicja konstrukcyjna

zmianę jego znaczenia. Definicja konstrukcyjna

powinna być poznawczo płodna: wyodrębniać jakieś

powinna być poznawczo płodna: wyodrębniać jakieś

niedostrzeżone dotąd zjawisko, przyczyniać się do

niedostrzeżone dotąd zjawisko, przyczyniać się do

odkrycia jakiejśc interesującej zależności, itp..

odkrycia jakiejśc interesującej zależności, itp..

Definicje realne:

Dotyczą nie słów, lecz rzeczy. Ich celem nie jest

Dotyczą nie słów, lecz rzeczy. Ich celem nie jest

postulowanie znaczenia danego wyrażenia, lecz

postulowanie znaczenia danego wyrażenia, lecz

ustalenie, czym są obiekty tym wyrażeniem

ustalenie, czym są obiekty tym wyrażeniem

nazywane. Definicje realne charakteryzują to, co

nazywane. Definicje realne charakteryzują to, co

istotne i wyróżniające dla obiektów nazywanych

istotne i wyróżniające dla obiektów nazywanych

danym wyrażeniem.

danym wyrażeniem.

Pytanie: „Czym jest
depresja?”



Definicja nominalna:

Definicja nominalna:

„

„

To chorobliwy stan ciągłego przygnębienia”

To chorobliwy stan ciągłego przygnębienia”



Możliwe definicje realne

Możliwe definicje realne

„

„

Utrata chęci do dalszego egzystowania”

Utrata chęci do dalszego egzystowania”

„

„

Stłumiony gniew, skierowany na własną osobę”

Stłumiony gniew, skierowany na własną osobę”

Problemy z definicją
realną:

Niektórzy uważają, że każda definicja realna

Niektórzy uważają, że każda definicja realna

jest w istocie definicją nominalną bądź w ogóle

jest w istocie definicją nominalną bądź w ogóle

definicją nie jest. Według nich domniemane

definicją nie jest. Według nich domniemane

definicje realne to często twierdzenia

definicje realne to często twierdzenia

wyjaśniające

wyjaśniające

przyczyny, genezę lub mechanizm jakiegoś

przyczyny, genezę lub mechanizm jakiegoś

zjawiska, zdarzenia, stanu, bądź skrótowe formy

zjawiska, zdarzenia, stanu, bądź skrótowe formy

haseł encyklopedycznych, zwięzłe syntezy naszej

haseł encyklopedycznych, zwięzłe syntezy naszej

wiedzy o czymś.

wiedzy o czymś.

Rodzaje definicji ze względu na
budowę:



równościowa: klasyczna i

równościowa: klasyczna i

nieklasyczna

nieklasyczna



przez postulaty (aksjomatyczna)

przez postulaty (aksjomatyczna)

Definicja równościowa:

Składa się z trzech części:

Składa się z trzech części:



zawierającej wyraz definio

zawierającej wyraz definio

wany

wany

definiendum

definiendum



zawierającej

zawierającej

zwrot łączący

zwrot łączący

, np. „jest”,

, np. „jest”,

„znaczy to samo co”, itd…

„znaczy to samo co”, itd…



zawierającej wyrażenie definiujące

zawierającej wyrażenie definiujące

definiens

definiens

Przykłady:



„

„

Student” (

Student” (

definiedum

definiedum

) oznacza (

) oznacza (

łącznik

łącznik

)

)

osobę uczącą się na wyższej uczelni

osobę uczącą się na wyższej uczelni

(

(

definiens

definiens

).

).



„

„

Polak”

Polak”

(definiendum)

(definiendum)

to (

to (

łącznik

łącznik

) osoba

) osoba

deklarująca narodowość polską (

deklarująca narodowość polską (

definiens

definiens

).

).



„

„

Państwo europejskie”

Państwo europejskie”

(definiendum)

(definiendum)

odnosi się do (

odnosi się do (

łącznik

łącznik

) Polski, Francji,

) Polski, Francji,

Niemiec, itd.., (

Niemiec, itd.., (

definiens

definiens

).

).

Definicja równościowa
klasyczna:

Ma postać:

Ma postać:

A

A

jest to

jest to

B

B

posiadające cechę

posiadające cechę

C

C

.

.

To znaczy: n

To znaczy: n

azwę

azwę

A

A

definiuje się poprzez

definiuje się poprzez

porównanie jej

porównanie jej

zakresu z zakresem jakiejś

zakresu z zakresem jakiejś

ogólniejszej nazwy

ogólniejszej nazwy

B

B

(rodzaj, do

(rodzaj, do

którego należy

którego należy

gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą

gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą

A

A

),

),

ograniczonym przez dodanie cech

ograniczonym przez dodanie cech

C

C

, z

, z

a

a

wężających

wężających

należycie

należycie

ten szerszy zakres

ten szerszy zakres

C

C

(różnica gatunkowa).

(różnica gatunkowa).

Podaje się

Podaje się

rodzaj gatunkowy

rodzaj gatunkowy

i

i

różnicę gatunkową

różnicę gatunkową

.

.

Przykłady:



Dom (

Dom (

A

A

) to budynek (

) to budynek (

B

B

– rodzaj

– rodzaj

gatunkowa

gatunkowa

) mieszkalny (

) mieszkalny (

C

C

–

–

różnica

różnica

gatunkowa

gatunkowa

)

)

.

.



Hydroponika to metoda uprawiania

Hydroponika to metoda uprawiania

roślin

roślin

(rodzaj gatunkowy)

(rodzaj gatunkowy)

na siatkach

na siatkach

zanurzonych w pożywkach wodnych

zanurzonych w pożywkach wodnych

(różnica gatunkowa).

(różnica gatunkowa).

Definicja równościowa
nieklasyczna:

P

P

olega na wskazaniu zakresów

olega na wskazaniu zakresów

nazw, które w

nazw, które w

sumie

dają

zakres

nazwy

sumie

dają

zakres

nazwy

definiowanej, to

definiowanej, to

znaczy ma postać:

znaczy ma postać:

A

A

jest to

jest to

B

B

lub

lub

C

C

lub

lub

D

D

…

…

itd…

itd…

Przykłady:



Słowianin to Polak, Rosjanin, Czech lub

Słowianin to Polak, Rosjanin, Czech lub

Słowak, itd…

Słowak, itd…



Styl barokowy w malarstwie to styl

Styl barokowy w malarstwie to styl

Rubensa, Berniniego, Rambrandta czy El

Rubensa, Berniniego, Rambrandta czy El

Greca

Greca

.

.



Pojazdem, w rozumieniu niniejszej ustawy,

Pojazdem, w rozumieniu niniejszej ustawy,

jest samochód, autobus

jest samochód, autobus

lub

lub

motor.

motor.

Definicje przez postulaty:

N

N

ie mają postaci równościowej. Definiowanie

ie mają postaci równościowej. Definiowanie

przez postulaty polega na sformułowaniu zdań

przez postulaty polega na sformułowaniu zdań

(aksjomatów) zawierających wyraz

(aksjomatów) zawierających wyraz

definiowany, jak i inne wyrazy, których

definiowany, jak i inne wyrazy, których

znaczenie jest nam już znane. Sposób

znaczenie jest nam już znane. Sposób

posługiwania się definiowanym wyrazem w

posługiwania się definiowanym wyrazem w

tych

zdaniach,

pozwala

ustalić,

jakie

tych

zdaniach,

pozwala

ustalić,

jakie

znaczenie

znaczenie

nadajemy temu wyrazowi.

nadajemy temu wyrazowi.

Przykłady:



Aksjomatyka Euklidesa nadająca

Aksjomatyka Euklidesa nadająca

znaczenie terminowi „punkt”.

znaczenie terminowi „punkt”.



Wszelkie inne aksjomatyki

Wszelkie inne aksjomatyki

matematyczne, fizyczne, itp..

matematyczne, fizyczne, itp..

Błędy w definicjach
sprawozdawczych:



Niezadowalająca psychologicznie

Niezadowalająca psychologicznie

ignotum per ignotum

ignotum per ignotum

ignotum per ipnotum

ignotum per ipnotum



Nieadekwatność zakresu

Nieadekwatność zakresu

zakres za wąski

zakres za wąski

zakres za szeroki

zakres za szeroki

zakresy krzyżujące się

zakresy krzyżujące się

zakresy wykluczające się (przesunięcie

zakresy wykluczające się (przesunięcie

kategorialne)

kategorialne)

Ignotum per ignotum:

Definiowanie nieznanego terminu przez termin

Definiowanie nieznanego terminu przez termin

równie nieznany.

równie nieznany.

Na przykład:

Na przykład:

Bóg to byt, którego esencja jest identyczna z

Bóg to byt, którego esencja jest identyczna z

egzystencją.

egzystencją.

Kwantyfikator to operator kwantyfikujący.

Kwantyfikator to operator kwantyfikujący.

Ignotum per ipnotum:

Błędne koło: definiens bezpośrednio lub pośrednio

Błędne koło: definiens bezpośrednio lub pośrednio

zawiera

zawiera

definiowany termin lub wyrażenie wywodzące się zeń

definiowany termin lub wyrażenie wywodzące się zeń

słowotwórczo.

słowotwórczo.

Na przykład:

Na przykład:

„

„

Metaetyka to dział filozofii zajmujący się problemami

Metaetyka to dział filozofii zajmujący się problemami

metaetycznymi.”

metaetycznymi.”

„

„

Sędzia to osoba uprawniona do wydawania wyroków

Sędzia to osoba uprawniona do wydawania wyroków

sądowych”, jeśli definiuje się jednocześnie „Wyrok

sądowych”, jeśli definiuje się jednocześnie „Wyrok

sądowy

sądowy

to decyzja sędziego.”

to decyzja sędziego.”

Definicja za wąska:

Zakres definiendum pozostaje w

Zakres definiendum pozostaje w

stosunku

stosunku

nadrzędności do zakresu definiensa.

nadrzędności do zakresu definiensa.

Na przykład:

Na przykład:

„

„

Szwagier to mąż siostry”.

Szwagier to mąż siostry”.

Definicja za szeroka:

Zakres definiendum pozostaje w

Zakres definiendum pozostaje w

stosunku

stosunku

podrzędności do zakresu definiensa.

podrzędności do zakresu definiensa.

Na przykład:

Na przykład:

„

„

Samochód to pojazd”.

Samochód to pojazd”.

Definicja i za szeroka i za
wąska:

Zakresy definiendum i definiensa

Zakresy definiendum i definiensa

pozostają w

pozostają w

stosunku krzyżowania się.

stosunku krzyżowania się.

Na przykład:

Na przykład:

„

„

Odczuwać satysfakcję to tyle, co mieć

Odczuwać satysfakcję to tyle, co mieć

zaspokojone wszystkie ważne potrzeby”

zaspokojone wszystkie ważne potrzeby”

Przesunięcie kategorialne:

Zakresy definiendum i definiensa

Zakresy definiendum i definiensa

wykluczają się.

wykluczają się.

Na przykład:

Na przykład:

„

„

Miłość to para kochających się ludzi”.

Miłość to para kochających się ludzi”.

„

„

Dyscyplina to karanie”.

Dyscyplina to karanie”.

Przykład „z życia wzięty” – co tu jest
nie tak?

Definicja „drogi” w Kodeksie Drogowym:

Definicja „drogi” w Kodeksie Drogowym:

"droga" - wydzielony pas terenu składający się z

"droga" - wydzielony pas terenu składający się z

jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub

jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub

drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów

drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów

szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa,

szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa,

przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów,

przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów,

ruchu

ruchu

pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt;

pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt;

Podkreśl nazwy
abstrakcyjne:

p

p

łacz, łza, błękit nieba, błękit pruski

łacz, łza, błękit nieba, błękit pruski

(barwnik)

(barwnik)

, sen,

, sen,

śpioch, ku

śpioch, ku

ź

ź

nia,

nia,

kowal,

kowal,

zabójstwo, wysokość,

zabójstwo, wysokość,

wysoki dom,

wysoki dom,

przyjaźń,

przyjaźń,

śmierć,

śmierć,

Smerfetka, ludzkość,

Smerfetka, ludzkość,

człowiek,

człowiek,

Wskaż nazwy
indywidualne:

„

„

Każdy mieszkaniec Półwyspu

Każdy mieszkaniec Półwyspu

Helskiego

Helskiego

noszący nazwisko Kowalski to

noszący nazwisko Kowalski to

Polak”

Polak”

powiedział stary Kaszub.

powiedział stary Kaszub.

Podaj:



przykład nazwy generalnej, której ty

przykład nazwy generalnej, której ty

byłbyś jedynym desygnatem.

byłbyś jedynym desygnatem.



przykład zdania, w którym słowo

przykład zdania, w którym słowo

„student” byłoby użyte: a) w

„student” byłoby użyte: a) w

supozycji prostej, b) w supozycji

supozycji prostej, b) w supozycji

formalnej,

c)

w

supozycji

formalnej,

c)

w

supozycji

materialnej.

materialnej.



nazwę zarazem prostą, konkretną,

nazwę zarazem prostą, konkretną,

generalną i jednostkową.

generalną i jednostkową.

Jaki zachodzi stosunek między zakresami

nazw:



„

„

osoba, która ukończyła 18 lat” i „osoba,

osoba, która ukończyła 18 lat” i „osoba,

która przekroczyła 50 rok życia”

która przekroczyła 50 rok życia”



„

„

zwierzę” i „nie-pies”

zwierzę” i „nie-pies”



„

„

nie-piernik” i „nie-wiatrak”

nie-piernik” i „nie-wiatrak”



„

„

analfabeta” i „nie-student”

analfabeta” i „nie-student”



„

„

nie-ptak” i „wróbel”

nie-ptak” i „wróbel”



„

„

oko” i „sia

oko” i „sia

t

t

kówka oka”

kówka oka”



„

„

nos” i „część twarzy”

nos” i „część twarzy”



„

„

koło” i „samochód”

koło” i „samochód”

Podaj:



definiendum

definiendum

, łącznik i

, łącznik i

definiens

definiens

w

w

definicji: „Wieżowiec to bardzo

definicji: „Wieżowiec to bardzo

wysoki budynek”

wysoki budynek”



definicj

definicj

ę

ę

regulując

regulując

ą

ą

dla nazw

dla nazw

y

y

„

„

przystojny

przystojny

mężczyzna”,

mężczyzna”,

przyjmując

przyjmując

jako ustalone znaczeni

jako ustalone znaczeni

e

e

sł

sł

owa

owa

„mężczyzna”

„mężczyzna”

.

.



przykład definicji konstrukcyjnej.

przykład definicji konstrukcyjnej.

Wskaż błędy w
definicjach:



„

„

Policjant

to

osoba

pełniąca

Policjant

to

osoba

pełniąca

funkcje policjanta”

funkcje policjanta”



„

„

Roślina to rzecz zielona i

Roślina to rzecz zielona i

posiadająca liście”

posiadająca liście”



„

„

Materialista to człowiek

Materialista to człowiek

interesowny”

interesowny”



„

„

Sponsor to darczyńca”

Sponsor to darczyńca”