DEFINICJE
DEFINICJE
definicje
realne
nominalne
nominalna
nominalna
– ustalająca znaczenie
– ustalająca znaczenie
danego terminu
danego terminu
Definicje nominalne dzieli się na:
Definicje nominalne dzieli się na:
projektujące
projektujące
sprawozdawcze
sprawozdawcze
Definicja sprawozdawcza:
W
W
skazuje, jakie znaczenie ma czy też miał
skazuje, jakie znaczenie ma czy też miał
kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku.
kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku.
Definicja sprawozdawcza „podaje
Definicja sprawozdawcza „podaje
sprawozdanie” z tego, jak pewna grupa ludzi
sprawozdanie” z tego, jak pewna grupa ludzi
posługuje się czy te
posługuje się czy te
ż
ż
posługiwała się pewnym
posługiwała się pewnym
wyrazem czy wyrażeniem.
wyrazem czy wyrażeniem.
Przykłady:
Kopalinami są surowce mineralne,
Kopalinami są surowce mineralne,
wydobywane z ziemi metodami
wydobywane z ziemi metodami
górniczymi.
górniczymi.
Roślinami drzewiastymi są rośliny
Roślinami drzewiastymi są rośliny
wieloletnie o zdrewniałych częściach
wieloletnie o zdrewniałych częściach
nadziemnych i podziemnych.
nadziemnych i podziemnych.
Księgarnia to sklep, w którym sprzedaje
Księgarnia to sklep, w którym sprzedaje
się książki.
się książki.
Definicja projektująca:
U
U
stala znaczenie jakiegoś słowa na
stala znaczenie jakiegoś słowa na
przyszłość.
przyszłość.
W definicji tego rodzaju ustala się
W definicji tego rodzaju ustala się
regułę znaczeniową, która danemu
regułę znaczeniową, która danemu
wyrażeniu
wyrażeniu
przypisuje określone znaczenie.
przypisuje określone znaczenie.
Przykłady:
Przez „zboże” należy rozumieć w
Przez „zboże” należy rozumieć w
niniejszym okólniku: żyto, pszenicę,
niniejszym okólniku: żyto, pszenicę,
proso, owies, jęczmień, kukurydzę i
proso, owies, jęczmień, kukurydzę i
grykę.
grykę.
Za „matkę” uznawać będziemy odtąd
Za „matkę” uznawać będziemy odtąd
matkę genetyczną, tj. kobietę, od której
matkę genetyczną, tj. kobietę, od której
pochodzi zapłodniona komórka jajowa.
pochodzi zapłodniona komórka jajowa.
Różnice:
Definicje sprawozdawcze podajemy wtedy, gdy
Definicje sprawozdawcze podajemy wtedy, gdy
usiłujemy
usiłujemy
opisać zastane znaczenie pewnego terminu bądź gdy
opisać zastane znaczenie pewnego terminu bądź gdy
ktoś nie
ktoś nie
zna ustalonego znaczenia wyrazu (np. nauczyciel w szkole
zna ustalonego znaczenia wyrazu (np. nauczyciel w szkole
podaje dzieciom wiele definicji sprawozdawczych). Definicje
podaje dzieciom wiele definicji sprawozdawczych). Definicje
sprawozdawcze są albo prawdziwe albo fałszywe.
sprawozdawcze są albo prawdziwe albo fałszywe.
W definicjach projektujących postanawiamy, zalecamy bądź
W definicjach projektujących postanawiamy, zalecamy bądź
proponujemy, by w jakimś języku posługiwać się pewnym
proponujemy, by w jakimś języku posługiwać się pewnym
terminem w określonym znaczeniu. Definicjom tym nie
terminem w określonym znaczeniu. Definicjom tym nie
przysługuje wartość logiczna.
przysługuje wartość logiczna.
projektujące
regulujące
konstrukcyjne
Regulująca -
Regulująca -
ustala na przyszłość znaczenie
ustala na przyszłość znaczenie
pewnego
pewnego
wyrazu
wyrazu
uwzględniając jednak
uwzględniając jednak
zastane (być może
zastane (być może
niedostatecznie
niedostatecznie
określone)
określone)
znaczenie danego wyrazu.
znaczenie danego wyrazu.
Konstrukcyjna -
Konstrukcyjna -
ustala znaczenie pewnego wyrażenia na
ustala znaczenie pewnego wyrażenia na
p
p
rzyszłość
rzyszłość
nie uwzględniając przy tym dotychczasowego
nie uwzględniając przy tym dotychczasowego
jego
jego
znaczenia
znaczenia
.
.
Przykłady definicji regulujących:
Osoba wykwalifikowana to osoba mająca
Osoba wykwalifikowana to osoba mająca
wykształcenie niezbędne do wykonywania
wykształcenie niezbędne do wykonywania
danej pracy.
danej pracy.
Ciężka paczka to paczka ważąca 8 i więcej
Ciężka paczka to paczka ważąca 8 i więcej
kilogramów.
kilogramów.
Otyłym jest każdy, kto przekracza o 10 i
Otyłym jest każdy, kto przekracza o 10 i
więcej procent normę wagi zalecanej dla jego
więcej procent normę wagi zalecanej dla jego
wzrostu i wieku Przez Światową Organizację
wzrostu i wieku Przez Światową Organizację
Zdrowia.
Zdrowia.
Przykłady definicji konstrukcyjnych:
„
„
Bąbel spekulacyjny” to sztuczne zawyżenie
Bąbel spekulacyjny” to sztuczne zawyżenie
wszystkich akcji na giełdzie wskutek
wszystkich akcji na giełdzie wskutek
dokonywania wielu transakcji w bardzo
dokonywania wielu transakcji w bardzo
krótkim czasie.
krótkim czasie.
„
„
Maraton” to seria kolokwiów dla
Maraton” to seria kolokwiów dla
studentów.
studentów.
Alienacja jest to ujarzmienie człowieka
Alienacja jest to ujarzmienie człowieka
przez jego własne wytwory materialne i
przez jego własne wytwory materialne i
duchowe, które zaczynają mu się jawić jako
duchowe, które zaczynają mu się jawić jako
złowrogie, obce i niekontrolowane siły.
złowrogie, obce i niekontrolowane siły.
Definicje regulujące - cd
Celem definicji regulującej jest uściślanie wyrażeń
Celem definicji regulującej jest uściślanie wyrażeń
językowych po to, by uniknąć nieporozumień,
językowych po to, by uniknąć nieporozumień,
niezamierzonych interpretacji, mylnych wykładni i
niezamierzonych interpretacji, mylnych wykładni i
pojęciowych nadużyć – by można się było
pojęciowych nadużyć – by można się było
definiowanymi wyrażeniami sprawnie posługiwać w
definiowanymi wyrażeniami sprawnie posługiwać w
danym kontekście teoretycznym lub praktycznym (w
danym kontekście teoretycznym lub praktycznym (w
klasyfikacji, analizie, formułowaniu problemu,
klasyfikacji, analizie, formułowaniu problemu,
debacie, umowie, rozporządzeniu, negocjacjach).
debacie, umowie, rozporządzeniu, negocjacjach).
Definicje konstrukcyjne - cd
Definicje konstrukcyjne starają się wzbogacić język
Definicje konstrukcyjne starają się wzbogacić język
danej dziedziny wiedzy bądź poprzez wprowadzenie
danej dziedziny wiedzy bądź poprzez wprowadzenie
zupełnie nowego terminu bądź poprzez
zupełnie nowego terminu bądź poprzez
wykorzystanie terminu już istniejącego i radykalną
wykorzystanie terminu już istniejącego i radykalną
zmianę jego znaczenia. Definicja konstrukcyjna
zmianę jego znaczenia. Definicja konstrukcyjna
powinna być poznawczo płodna: wyodrębniać jakieś
powinna być poznawczo płodna: wyodrębniać jakieś
niedostrzeżone dotąd zjawisko, przyczyniać się do
niedostrzeżone dotąd zjawisko, przyczyniać się do
odkrycia jakiejśc interesującej zależności, itp..
odkrycia jakiejśc interesującej zależności, itp..
Definicje realne:
Dotyczą nie słów, lecz rzeczy. Ich celem nie jest
Dotyczą nie słów, lecz rzeczy. Ich celem nie jest
postulowanie znaczenia danego wyrażenia, lecz
postulowanie znaczenia danego wyrażenia, lecz
ustalenie, czym są obiekty tym wyrażeniem
ustalenie, czym są obiekty tym wyrażeniem
nazywane. Definicje realne charakteryzują to, co
nazywane. Definicje realne charakteryzują to, co
istotne i wyróżniające dla obiektów nazywanych
istotne i wyróżniające dla obiektów nazywanych
danym wyrażeniem.
danym wyrażeniem.
Pytanie: „Czym jest
depresja?”
Definicja nominalna:
Definicja nominalna:
„
„
To chorobliwy stan ciągłego przygnębienia”
To chorobliwy stan ciągłego przygnębienia”
Możliwe definicje realne
Możliwe definicje realne
„
„
Utrata chęci do dalszego egzystowania”
Utrata chęci do dalszego egzystowania”
„
„
Stłumiony gniew, skierowany na własną osobę”
Stłumiony gniew, skierowany na własną osobę”
Problemy z definicją
realną:
Niektórzy uważają, że każda definicja realna
Niektórzy uważają, że każda definicja realna
jest w istocie definicją nominalną bądź w ogóle
jest w istocie definicją nominalną bądź w ogóle
definicją nie jest. Według nich domniemane
definicją nie jest. Według nich domniemane
definicje realne to często twierdzenia
definicje realne to często twierdzenia
wyjaśniające
wyjaśniające
przyczyny, genezę lub mechanizm jakiegoś
przyczyny, genezę lub mechanizm jakiegoś
zjawiska, zdarzenia, stanu, bądź skrótowe formy
zjawiska, zdarzenia, stanu, bądź skrótowe formy
haseł encyklopedycznych, zwięzłe syntezy naszej
haseł encyklopedycznych, zwięzłe syntezy naszej
wiedzy o czymś.
wiedzy o czymś.
Rodzaje definicji ze względu na
budowę:
równościowa: klasyczna i
równościowa: klasyczna i
nieklasyczna
nieklasyczna
przez postulaty (aksjomatyczna)
przez postulaty (aksjomatyczna)
Definicja równościowa:
Składa się z trzech części:
Składa się z trzech części:
zawierającej wyraz definio
zawierającej wyraz definio
wany
wany
definiendum
definiendum
zawierającej
zawierającej
zwrot łączący
zwrot łączący
, np. „jest”,
, np. „jest”,
„znaczy to samo co”, itd…
„znaczy to samo co”, itd…
zawierającej wyrażenie definiujące
zawierającej wyrażenie definiujące
definiens
definiens
Przykłady:
„
„
Student” (
Student” (
definiedum
definiedum
) oznacza (
) oznacza (
łącznik
łącznik
)
)
osobę uczącą się na wyższej uczelni
osobę uczącą się na wyższej uczelni
(
(
definiens
definiens
).
).
„
„
Polak”
Polak”
(definiendum)
(definiendum)
to (
to (
łącznik
łącznik
) osoba
) osoba
deklarująca narodowość polską (
deklarująca narodowość polską (
definiens
definiens
).
).
„
„
Państwo europejskie”
Państwo europejskie”
(definiendum)
(definiendum)
odnosi się do (
odnosi się do (
łącznik
łącznik
) Polski, Francji,
) Polski, Francji,
Niemiec, itd.., (
Niemiec, itd.., (
definiens
definiens
).
).
Definicja równościowa
klasyczna:
Ma postać:
Ma postać:
A
A
jest to
jest to
B
B
posiadające cechę
posiadające cechę
C
C
.
.
To znaczy: n
To znaczy: n
azwę
azwę
A
A
definiuje się poprzez
definiuje się poprzez
porównanie jej
porównanie jej
zakresu z zakresem jakiejś
zakresu z zakresem jakiejś
ogólniejszej nazwy
ogólniejszej nazwy
B
B
(rodzaj, do
(rodzaj, do
którego należy
którego należy
gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą
gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą
A
A
),
),
ograniczonym przez dodanie cech
ograniczonym przez dodanie cech
C
C
, z
, z
a
a
wężających
wężających
należycie
należycie
ten szerszy zakres
ten szerszy zakres
C
C
(różnica gatunkowa).
(różnica gatunkowa).
Podaje się
Podaje się
rodzaj gatunkowy
rodzaj gatunkowy
i
i
różnicę gatunkową
różnicę gatunkową
.
.
Przykłady:
Dom (
Dom (
A
A
) to budynek (
) to budynek (
B
B
– rodzaj
– rodzaj
gatunkowa
gatunkowa
) mieszkalny (
) mieszkalny (
C
C
–
–
różnica
różnica
gatunkowa
gatunkowa
)
)
.
.
Hydroponika to metoda uprawiania
Hydroponika to metoda uprawiania
roślin
roślin
(rodzaj gatunkowy)
(rodzaj gatunkowy)
na siatkach
na siatkach
zanurzonych w pożywkach wodnych
zanurzonych w pożywkach wodnych
(różnica gatunkowa).
(różnica gatunkowa).
Definicja równościowa
nieklasyczna:
P
P
olega na wskazaniu zakresów
olega na wskazaniu zakresów
nazw, które w
nazw, które w
sumie
dają
zakres
nazwy
sumie
dają
zakres
nazwy
definiowanej, to
definiowanej, to
znaczy ma postać:
znaczy ma postać:
A
A
jest to
jest to
B
B
lub
lub
C
C
lub
lub
D
D
…
…
itd…
itd…
Przykłady:
Słowianin to Polak, Rosjanin, Czech lub
Słowianin to Polak, Rosjanin, Czech lub
Słowak, itd…
Słowak, itd…
Styl barokowy w malarstwie to styl
Styl barokowy w malarstwie to styl
Rubensa, Berniniego, Rambrandta czy El
Rubensa, Berniniego, Rambrandta czy El
Greca
Greca
.
.
Pojazdem, w rozumieniu niniejszej ustawy,
Pojazdem, w rozumieniu niniejszej ustawy,
jest samochód, autobus
jest samochód, autobus
lub
lub
motor.
motor.
Definicje przez postulaty:
N
N
ie mają postaci równościowej. Definiowanie
ie mają postaci równościowej. Definiowanie
przez postulaty polega na sformułowaniu zdań
przez postulaty polega na sformułowaniu zdań
(aksjomatów) zawierających wyraz
(aksjomatów) zawierających wyraz
definiowany, jak i inne wyrazy, których
definiowany, jak i inne wyrazy, których
znaczenie jest nam już znane. Sposób
znaczenie jest nam już znane. Sposób
posługiwania się definiowanym wyrazem w
posługiwania się definiowanym wyrazem w
tych
zdaniach,
pozwala
ustalić,
jakie
tych
zdaniach,
pozwala
ustalić,
jakie
znaczenie
znaczenie
nadajemy temu wyrazowi.
nadajemy temu wyrazowi.
Przykłady:
Aksjomatyka Euklidesa nadająca
Aksjomatyka Euklidesa nadająca
znaczenie terminowi „punkt”.
znaczenie terminowi „punkt”.
Wszelkie inne aksjomatyki
Wszelkie inne aksjomatyki
matematyczne, fizyczne, itp..
matematyczne, fizyczne, itp..
Błędy w definicjach
sprawozdawczych:
Niezadowalająca psychologicznie
Niezadowalająca psychologicznie
ignotum per ignotum
ignotum per ignotum
ignotum per ipnotum
ignotum per ipnotum
Nieadekwatność zakresu
Nieadekwatność zakresu
zakres za wąski
zakres za wąski
zakres za szeroki
zakres za szeroki
zakresy krzyżujące się
zakresy krzyżujące się
zakresy wykluczające się (przesunięcie
zakresy wykluczające się (przesunięcie
kategorialne)
kategorialne)
Ignotum per ignotum:
Definiowanie nieznanego terminu przez termin
Definiowanie nieznanego terminu przez termin
równie nieznany.
równie nieznany.
Na przykład:
Na przykład:
Bóg to byt, którego esencja jest identyczna z
Bóg to byt, którego esencja jest identyczna z
egzystencją.
egzystencją.
Kwantyfikator to operator kwantyfikujący.
Kwantyfikator to operator kwantyfikujący.
Ignotum per ipnotum:
Błędne koło: definiens bezpośrednio lub pośrednio
Błędne koło: definiens bezpośrednio lub pośrednio
zawiera
zawiera
definiowany termin lub wyrażenie wywodzące się zeń
definiowany termin lub wyrażenie wywodzące się zeń
słowotwórczo.
słowotwórczo.
Na przykład:
Na przykład:
„
„
Metaetyka to dział filozofii zajmujący się problemami
Metaetyka to dział filozofii zajmujący się problemami
metaetycznymi.”
metaetycznymi.”
„
„
Sędzia to osoba uprawniona do wydawania wyroków
Sędzia to osoba uprawniona do wydawania wyroków
sądowych”, jeśli definiuje się jednocześnie „Wyrok
sądowych”, jeśli definiuje się jednocześnie „Wyrok
sądowy
sądowy
to decyzja sędziego.”
to decyzja sędziego.”
Definicja za wąska:
Zakres definiendum pozostaje w
Zakres definiendum pozostaje w
stosunku
stosunku
nadrzędności do zakresu definiensa.
nadrzędności do zakresu definiensa.
Na przykład:
Na przykład:
„
„
Szwagier to mąż siostry”.
Szwagier to mąż siostry”.
Definicja za szeroka:
Zakres definiendum pozostaje w
Zakres definiendum pozostaje w
stosunku
stosunku
podrzędności do zakresu definiensa.
podrzędności do zakresu definiensa.
Na przykład:
Na przykład:
„
„
Samochód to pojazd”.
Samochód to pojazd”.
Definicja i za szeroka i za
wąska:
Zakresy definiendum i definiensa
Zakresy definiendum i definiensa
pozostają w
pozostają w
stosunku krzyżowania się.
stosunku krzyżowania się.
Na przykład:
Na przykład:
„
„
Odczuwać satysfakcję to tyle, co mieć
Odczuwać satysfakcję to tyle, co mieć
zaspokojone wszystkie ważne potrzeby”
zaspokojone wszystkie ważne potrzeby”
Przesunięcie kategorialne:
Zakresy definiendum i definiensa
Zakresy definiendum i definiensa
wykluczają się.
wykluczają się.
Na przykład:
Na przykład:
„
„
Miłość to para kochających się ludzi”.
Miłość to para kochających się ludzi”.
„
„
Dyscyplina to karanie”.
Dyscyplina to karanie”.
Przykład „z życia wzięty” – co tu jest
nie tak?
Definicja „drogi” w Kodeksie Drogowym:
Definicja „drogi” w Kodeksie Drogowym:
"droga" - wydzielony pas terenu składający się z
"droga" - wydzielony pas terenu składający się z
jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub
jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub
drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów
drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów
szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa,
szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa,
przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów,
przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów,
ruchu
ruchu
pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt;
pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt;
Podkreśl nazwy
abstrakcyjne:
p
p
łacz, łza, błękit nieba, błękit pruski
łacz, łza, błękit nieba, błękit pruski
(barwnik)
(barwnik)
, sen,
, sen,
śpioch, ku
śpioch, ku
ź
ź
nia,
nia,
kowal,
kowal,
zabójstwo, wysokość,
zabójstwo, wysokość,
wysoki dom,
wysoki dom,
przyjaźń,
przyjaźń,
śmierć,
śmierć,
Smerfetka, ludzkość,
Smerfetka, ludzkość,
człowiek,
człowiek,
Wskaż nazwy
indywidualne:
„
„
Każdy mieszkaniec Półwyspu
Każdy mieszkaniec Półwyspu
Helskiego
Helskiego
noszący nazwisko Kowalski to
noszący nazwisko Kowalski to
Polak”
Polak”
powiedział stary Kaszub.
powiedział stary Kaszub.
Podaj:
przykład nazwy generalnej, której ty
przykład nazwy generalnej, której ty
byłbyś jedynym desygnatem.
byłbyś jedynym desygnatem.
przykład zdania, w którym słowo
przykład zdania, w którym słowo
„student” byłoby użyte: a) w
„student” byłoby użyte: a) w
supozycji prostej, b) w supozycji
supozycji prostej, b) w supozycji
formalnej,
c)
w
supozycji
formalnej,
c)
w
supozycji
materialnej.
materialnej.
nazwę zarazem prostą, konkretną,
nazwę zarazem prostą, konkretną,
generalną i jednostkową.
generalną i jednostkową.
Jaki zachodzi stosunek między zakresami
nazw:
„
„
osoba, która ukończyła 18 lat” i „osoba,
osoba, która ukończyła 18 lat” i „osoba,
która przekroczyła 50 rok życia”
która przekroczyła 50 rok życia”
„
„
zwierzę” i „nie-pies”
zwierzę” i „nie-pies”
„
„
nie-piernik” i „nie-wiatrak”
nie-piernik” i „nie-wiatrak”
„
„
analfabeta” i „nie-student”
analfabeta” i „nie-student”
„
„
nie-ptak” i „wróbel”
nie-ptak” i „wróbel”
„
„
oko” i „sia
oko” i „sia
t
t
kówka oka”
kówka oka”
„
„
nos” i „część twarzy”
nos” i „część twarzy”
„
„
koło” i „samochód”
koło” i „samochód”
Podaj:
definiendum
definiendum
, łącznik i
, łącznik i
definiens
definiens
w
w
definicji: „Wieżowiec to bardzo
definicji: „Wieżowiec to bardzo
wysoki budynek”
wysoki budynek”
definicj
definicj
ę
ę
regulując
regulując
ą
ą
dla nazw
dla nazw
y
y
„
„
przystojny
przystojny
mężczyzna”,
mężczyzna”,
przyjmując
przyjmując
jako ustalone znaczeni
jako ustalone znaczeni
e
e
sł
sł
owa
owa
„mężczyzna”
„mężczyzna”
.
.
przykład definicji konstrukcyjnej.
przykład definicji konstrukcyjnej.
Wskaż błędy w
definicjach:
„
„
Policjant
to
osoba
pełniąca
Policjant
to
osoba
pełniąca
funkcje policjanta”
funkcje policjanta”
„
„
Roślina to rzecz zielona i
Roślina to rzecz zielona i
posiadająca liście”
posiadająca liście”
„
„
Materialista to człowiek
Materialista to człowiek
interesowny”
interesowny”
„
„
Sponsor to darczyńca”
Sponsor to darczyńca”