Poznawcze konsekwencje wcześniejszej

emerytury u nauczycielek: czy narząd

nieużywany zanika?!

Grzegorz Sędek

Grzegorz Sędek

Mgr Katarzyna
Dąbrowska

Mgr Mateusz Kurcewicz

Mgr Agnieszka Grzelak

Mgr Karolina
Nalewczyńska

Plan referatu



Współczesne kontrowersje na temat hipotezy
„use it or loose it” w problematyce poznawczego
funkcjonowania na przestrzeni dorosłego życia



Wyniki poprzednich badań na temat
uwarunkowań na temat zależności między
wiekiem a funkcjonowaniem poznawczym



Wyniki wstępnego badania nad funkcjonowaniem
poznawczym emerytowanych nauczycielek

Podstawowe modele pogorszenia
funkcjonowania poznawczego w
starszym wieku



Proporcjonalne spowolnienie (np. DSST)

t_st = 2 * t_mł – C (stała)



Pogorszone hamowanie (np. klasyczny
Stroop)



Pogorszona integracja (zadania na
rozumowanie)

Pamięć robocza, słownictwo oraz
rozwiązywanie sylogizmów (ocenianie i
konstruowanie) w gr. wiekowych

(Gilinski i Judd, 1994; Psychology & Aging)

Aktualna dyskusja na temat hipotezy „use it
or loose it” na łamach Perspectives on
Psychological Science



Salthouse, T. A. (2006). Mental exercise and
mental aging: Evaluating the validity of the
‘use it or loose it’ hypothesis



Schooler, C (2007). Use it and keep it, longer,
probably: A reply to Salthouse (2006)



Salthouse, T. A. (2007). Reply to Schooler:
Consistent is not conclusive

Hipoteza „use it or lose it” (uzywaj bo
stracisz)

WIEK

Hipoteza zachowanego zróżnicowania

Wymagany poziom
Funkcjonowania
Intelektualnego w
danym
zawodzie

Wymagany poziom

funkcjonowania

intelektualnego w

danym zawodzie

"All psychologists are stupid; some Germans are

psychologists - what follows?"

Rola pojemności pamięci operacyjnej
w procesach rozumowania



Rozwiązywanie sylogizmów



Rozwiązywanie zadań angażujących
pojemność WM



Jaka rola pojemności pamięci
operacyjnej w starszym wieku
(mediator czy moderator)?

Rodzaje zadań mierzących pojemność pamięci
operacyjnej



Reading Span

(RSPAN; Daneman i Carpenter 1980,

1983)



Każdy koń ma trzy nogi. Prawda? Fałsz? (nogi)



Słońce świeci w dzień. Prawda? Fałsz? (dzień)



Operational Span

(OSPAN; Turner i Engle 1986)



Czy 6:3+2=7? Woda



Counting Span

(CSPAN; Case, Kurland i Goldberg

1982; Engle i wsp.1999)

Rozwiązywanie sylogizmów



Sylogizm, schemat dedukcyjny złożony z dwu
przesłanek, oraz wniosku – konkluzji
(Sternberg 2000)



Konkluzja rozumowania sylogistycznego jest
prawdziwa – przy założeniu prawdziwości
przesłanek – gdy wniosek w niej zawarty
wynika logicznie z obu przesłanek



Poprawność wykonania sylogizmów jest
wskaźnikiem poziomu rozumowania
dedukcyjnego



Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty



Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest radosny



Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny



Przesłanka pierwsza:

Żaden pisarz nie jest złodziejem



Przesłanka druga:

Niektórzy kucharze są złodziejami



Konkluzja:

Niektórzy kucharze nie są pisarzami

Uśmiechnięci

Manipulacja trudnością



Ilość modeli umysłowych potrzebna do
rozwiązania



o Jasiu

Jasiowie

Radośni

Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty

Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest

radosny

Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny



o kucharzach

Pisarze

Złodzieje

Kucharze

Pisarze

Złodzieje

Kucharze

Przesłanka pierwsza:

Żaden pisarz nie jest złodziejem

Przesłanka druga:

Niektórzy kucharze są

złodziejami

Konkluzja:

Niektórzy kucharze nie są

pisarzami

Wykonanie osób młodszych

prawdziwa

nieprawdziwa

Wykonanie osób starszych

Interakcja wieku, prawdziwości oraz zgodności z
przekonaniami konkluzji: F (1,55) = 4.14 p < .05

prawdziwa

nieprawdziw
a

Gdy uwzględnimy pojemność pamięci operacyjnej
w modelu mediacyjnym (klasycznym wg. Barona i
Kenny’ego)…

WIEK

ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM
(RSPAN)

-0,484***

-0,689***

0,51***

Zależności między zmiennymi

Instrukcja zapobiegająca „domykaniu poznawczemu” –
zastanawiaj się tak długo, aż będziesz pewien, że udzielasz
prawidłowej odpowiedzi.

1. DWA razy

mniejsza
pojemność
WM u
starszych
(replikacja)

2. TRZY razy

dłuższy czas
zastanawiani
a się u
starszych w
zadaniach
trudnych…

Schemat badania (N = 100), 80
nauczycielek szkół podstawowych i
gimnazjów



20 studentek różnych uczelni o kierunkach
nauczycielskich, wiek ok. 20 lat



20 nauczycielek w wieku 55 lat, które dalej
pracują



20 nauczycielek w wieku 55 lat, które
zdecydowały się przejść na wcześniejszą
emeryturę



20 nauczyciek w wieku 60 lat, które cały czas
pracują



20 nauczycielek w wieku 60 lat, które od 5 lat
nie pracują

Główne zadania poznawcze



Test szybkości umysłowej (2 min.

zastępowanie cyfr 0-9 symbolami, Wechsler)



Test pojemności pamięci operacyjnej (OSPAN,

zakres operacyjny)



Test efektywności hamowania (klasyczny

Stroop:

zielony

czerwony

,

niebieski

) – czas

poprawnej odpowiedzi dla prób niezgodnych –

im dłuższy, tym mniej efektywne wykonanie



Poprawność rozumowania sylogistycznego,

typu oceniającego (czy podana konkluzja

wynika logicznie z przesłanek)

Wczesna emerytura u nauczycielek:
1) Hipoteza „wypalenia zawodowego” – im się
dłużej pracuje, tym gorsze funkcjonowanie
poznawcze. Po zaprzestaniu pracy, regeneracja
poznawcza

Wczesna emerytura u nauczycielek:
2) Hipoteza pogorszenia wiekowego – im się jest
starszym, tym gorsze funkcjonowanie poznawcze
(aktywność zawodowa nie gra roli)

Wczesna emerytura u nauczycielek:
3) Hipoteza „use it or loose it” – im się dłużej
pracuje, tym lepsze funkcjonowanie poznawcze. Po
zaprzestaniu intensywnej pracy, umysł mniej
sprawnie funkcjonuje

Wczesna emerytura u nauczycielek:
4)

Hipoteza zachowanego zróżnicowania – nauczycielki

przechodzące na wcześniejszą emeryturę różnią się
poznawczo od tych które dalej pracują i w wieku 60 lat
następuje proporcjonalne pogorszenie funkcjonowania

Szybkość procesów umysłowych, pamięć
operacyjna, test Stroopa i sylogizmy u
studentek (20 l.) i nauczycielek (55-60 l.)

Wstępne konkluzje



Niepracujące od 5 lat nauczycielki w wieku 60 lat
funkcjonują istotnie gorzej poznawczo niż nauczycielki w
wieku 55 lat



Pracujące nauczycielki w wieku 60 lat, nie funkcjonują
gorzej poznawczo od nauczycielek w wieku 55 lat



Pod prawie każdym względem studenci w wieku 20 lat
funkcjonują pod względem poznawczym istotnie lepiej
niż nauczycielki w wieku 55-60 lat (znaczący wyjątek –
sylogizmy u pracujących 60 l. nauczycielek).



Pośrednie potwierdzenie hipotez „use it or loose it”
(złożone f. poznawcze) i zachowanego zróżnicowania
(proste f. poznawcze), brak jakiegokolwiek potwierdzenia
dla hipotezy „wypalenia zawodowego”