Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

PRZEGLĄD I ZNACZENIE

BAKTERII

Istnieją

zasadniczo

dwie

różne

grupy

bakterii,

Archaebacteria

i

Eubacteria

,

które

tworzą

dwa

podkrólestwa wśród Procaryota. Archaebacteria łączą
kilka rodzajów prokariontów zdolnych do życia w
ekstremalnych warunkach, natomiast na Eubacteria
składają się wszystkie pozostałe grupy prokariontów.

Biochemiczne i metaboliczne różnice dzielące te dwie grupy

sugerują, że oddzieliły się one od siebie dawno temu –
stosunkowo wcześnie w historii życia. Wiele z pośród
ekstremalnych środowisk, w których żyją współczesne
Archaebakterie, przypominają warunki jakie panowały na
pierwotnej Ziemi. Można więc przypuszczać, że
Archaebacteria są starą grupą, która do dzisiaj ulegała
niewielkim zmianom.

Archaebacteria

Do tej grupy należą halofile, metanogeny i termoacidofile

(termokwasolubne).

• Halofile żyją wyłącznie w bardzo zasolonych

środowiskach, takich jak solanki

• Metanogeny to beztlenowce, które wytwarzają metan z

dwutlenku węgla i wodoru. Zamieszkują one ścieki,
bagna, często występują także w układzie pokarmowym
zwierząt i ludzi.

• Bakterie termoacidofilne zwykle żyją w środowiskach

gorących i kwaśnych.

Halobacterium sp.

Methanobacterium sp.

Thermococcus sp.

Eubacteria

Organizmy te stanowią grupę młodszą ewolucyjnie od

Archaebacteria.

Są

także

grupą

o

większych

możliwościach adaptacyjnych, czego dowodem jest
znacznie większe zróżnicowanie. Eubakterie przyjmują
trzy podstawowe kształty: kulisty, pałeczkowaty lub
spiralny. Do tej grupy zaliczamy bakterie gramdodatnie i
gramujemne, których podstawą klasyfikacji jest budowa
ściany komórkowej.

BAKTERIE KULSITE

BAKTERIE PAŁECZKOWATE

BAKTERIE SPIRALNE

Riketsje

Riketsje

– bezwzględne pasożyty

wewnątrzkomórkowe,

które

są

czynnikami chorobotwórczymi człowieka i

innych ssaków. Przenosicielami riketsji są

stawonogi (wszy, kleszcze, pchły i

roztocza). U człowieka jeden z gatunków

wywołuje

dur plamisty

. Choroba ta

objawia się dreszczami, wysoką gorączką,

plamistą wysypką na całym ciele oraz

halucynacjami.

Zakażenie

następuje

przez wtarcie w naskórek zarazków

obecnych w kale wszy odzieżowej lub

głowowej.

Zapobieganie

polega

na

zwalczaniu wszawicy i szczepieniach

ochronnych. Inną chorobą wywoływaną

przez riketsje jest gorączka plamista Gór

Skalistych, przenoszona przez kleszcze.

Bakterie Gram-

Bakterie jelitowe -

enterobakterie

Są to heterotroficzne beztlenowe bakterie o kształcie pałeczek.
Najbardziej znana wśród tej grupy jest

Escherichia coli

– pałeczka

okrężnicy (E. coli), która jest obiektem badań biochemików,
fizjologów, biologów molekularnych i genetyków. Dzięki
badaniom szczepów tych bakterii odkryto m.in. prawidła kodu
genetycznego czy sposoby regulacji syntezy białek.

Bakterie Escherichia coli występujące w jelicie człowieka bytują w

nim, nie wywołując szkodliwych skutków w organizmie – są
komensalami człowieka. Korzystają z resztek pokarmów
organicznych nie zużytych podczas trawienia, nie dając nic w
zamian, ale i nie wyrządzając szkód. Niektóre z nich mają
jednak zdolność wywoływania schorzeń, zarówno jelitowych
(biegunki), jak i pozajelitowych.

Bakterie Gram-

Krętki

• Krętki

– bakterie o kształcie spiralnym, wyposażone w różną

liczbę wici, odpowiedzialnych za ruch. Wśród nich znajdują

się formy wolnożyjące, symbiotyczne oraz chorobotwórcze.

Przykładem chorobotwórczej bakterii należącej do tej grupy,

jest

krętek blady

– bakteria wielkości 5-10 μm, względnie

beztlenowa, wykazująca ruch. Jest przyczyną choroby

przenoszonej drogą płciową -

kiły

występującej tylko u ludzi.

Jej dawne nazwy to: syfilis, "choroba francuska", "franca",

"choroba

dworska",

"choroba

sekretna",

"choroba

hiszpańska",

"przymiot".

Nieleczona

prowadzi

do

uszkodzenia układu nerwowego, utraty wzroku, choroby

psychicznej, choroby serca, kości, stawów i wątroby.

Skutkiem nieleczonej kiły może być również w dłuższym

okresie śmierć. Ponieważ kiła jest chorobą weneryczną

zapobieganie polega na stosowaniu higieny osobistej i

unikaniu przypadkowych kontaktów seksualnych.

Bakterie Gram-

Prątki

• Są to bakterie o tlenowym metabolizmie o kształcie

pałeczkowatym. Bakterie, które należą do tej grupy, a
wywołują groźną chorobą zakaźną –

gruźlicę

- są prątki

gruźlicy (nazywane też prątkami Kocha ponieważ po raz
pierwszy bakteria ta została wyodrębniona przez
niemieckiego uczonego Roberta Kocha). Najczęstszą
drogą zakażenia jest droga kropelkowa (układ
oddechowy),

a

jedną

najważniejszych

metod

zapobiegania gruźlicy jest identyfikacja i leczenie
wszystkich osób chorych na gruźlicę.

Bakterie Gram+

Bakterie mlekowe

Wytwarzają w procesie fermentacji kwas mlekowy.

Występują w mleku, jogurcie, serach i innych produktach
mleczarskich. Właściwą fermentację mlekową wywołują
bakterie mlekowe (paciorkowce i pałeczki) zaliczane do
rodzajów: Lactococcus – Leuconostoc, Lactobacillus.

Bakterie mlekowe stosuje się w w przemyśle mleczarskim

(produkcja

napojów

mlecznych

fermentowanych,

ukwaszanie mleka, śmietanki, dojrzewanie serów)

• w przemyśle warzywnym (kwaszenie ogórków i kapusty)
• w przemyśle mięsnym (produkcja wędlin surowych, np.

metka, salami)

• w przemyśle piekarskim (wchodzą w skład zakwasów

chlebowych,

używanych

przy

produkcji

pieczywa

żytniego)

Bakterie Gram+

Paciorkowce i gronkowce

• Paciorkowce

są to bakterie występujące głównie w jamie

ustnej i przewodzie pokarmowym człowieka. Niektóre z
nich mogą jednak powodować infekcje, np. paciorkowiec
ropny, który wywołuje szkarlatynę.

• Gronkowce

– to bakterie o charakterze oportunistycznym

występujące w jamie nosowej i na skórze. Oznacza to, że
mogą powodować choroby, gdy obniży się odporność
gospodarza. Przykład to gronkowiec złocisty, który
najczęściej powoduje zakażenia ropne skóry, tkanek
podskórnych oraz tkanek miękkich.

Bakterie Gram+

Laseczki z rodzaju Clostridium

Do tej grupy należą:
• bakterie, które produkują groźne toksyny, np.

bakterie

jadu kiełbasianego

• laseczki tężca

, które powodują tężec – chorobę

objawiającą się silnymi skurczami mięśni i bólami
stawów

• laseczka zgorzeli gazowej

, która wywołuje gangrenę

(zgorzel) – martwicę tkanek

W dwóch ostatnich przypadkach wymienione laseczki

dostają

się

od

organizmu

przez

zranienia

zanieczyszczone ziemią.

Laseczka tężca

Promieniowce

Organizmy zaliczane dawniej do grzybów (ze względu na

występowanie pseudogrzybni i tworzenie zarodników).
Są to głównie saprobionty, często beztlenowe, które
odpowiadają za rozkład materii organicznej w glebie.
Wiele

gatunków

wytwarza

antybiotyki,

np.

streptomycynę, substancję, która hamuje namnażanie
innych organizmów lub niszczy je całkowicie.

Bakterie Gram+

Bakterie azotowe

Azot jest pierwiastkiem potrzebnym każdemu organizmowi w

dużych ilościach. Wolny azot stanowi ponad 75% masy
powietrza, jednakże większość organizmów nie potrafi z niego
korzystać. Bakterie azotowe są zdolne do przyswajania — przy
użyciu enzymu

nitrogenazy

— azotu cząsteczkowego (N

2

)

występującego w atmosferze. Po śmierci bakterii chemicznie
związany azot dostaje się do gleby, skąd może zostać pobrany
przez rośliny zielone, a z pokarmem roślinnym przez zwierzęta.
Popularnymi saprobiontami glebowymi, wiążącymi azot
atmosferyczny, są bakterie beztlenowe z rodzaju

Clostridium

oraz bakterie tlenowe z rodzaju

Azotobacter

.

Wiązanie azotu występuje również u bakterii żyjących w

symbiozie z innymi organizmami – zdolność tę posiadają
bakterie z rodzaju

Rhizobium

– bakterie brodawkowe,

współżyjące z korzeniami roślin motylkowych.

Symbioza korzeniowa

Bakterie brodawkowe

- bakterie korzeniowe – bakterie

glebowe żyjące w symbiozie z roślinami motylkowatymi
(np. łubin, soja, groch, koniczyna), które tworzą na
swych korzeniach narośla, tzw. brodawki korzeniowe.
Bakterie te mają zdolność wiązania wolnego azotu,
dzięki czemu zaopatrują rośliny w azot. Bakterie
natomiast korzystają z produkowanych przez rośliny
związków organicznych - cukrów. Symbioza bakterii
brodawkowych z korzeniami roślin motylkowych ma
zastosowanie w praktyce rolniczej do wzbogacania
gleby w azot.

Negatywna rola bakterii w

przyrodzie i gospodarce

człowieka

• Powodują gnicie produktów spożywczych pochodzenia

roślinnego i zwierzęcego.

• Powodują

niszczenie

naturalnych

materiałów

przemysłowych (drewna, włókna, papieru).

• Są przyczyną groźnych chorób człowieka, zwierząt i

roślin

Pozytywna rola bakterii w

przyrodzie i gospodarce

człowieka

• Rozkładają martwe szczątki roślin i zwierząt.
• Przyczyniając się do krążenia materii w przyrodzie
• Dzięki ich obecności w przewodzie pokarmowym przeżuwaczy, np.

krowy, mogą zachodzić procesy trawienia celulozy.

• U zwierząt wszystkożernych i mięsożernych (także u człowieka)

bakterie występujące w jelicie są źródłem witamin z grupy B, K,

• Wykorzystywane są w gospodarce człowieka do otrzymywania

kiszonek, produkcji octu, alkoholu.

• Wykorzystywane są w przemyśle mleczarskim przy produkcji

jogurtów, kefirów.

• W przemyśle farmaceutycznym bakterie służą w produkcji

szczepionek, witamin (np. B, C), surowic, antybiotyków (np.
streptomycyny).

• Biorą udział w oczyszczaniu wód i ścieków.

Literatura:

• Szweykowska A., Szweykowski J., 2004. Botanika –

morfologia. PWN, Warszawa

• Szweykowska A., Szweykowski J., 2005. Botanika –

systematyka. PWN, Warszawa

• Lewiński W., Walkiewicz J., 2000. Biologia 1. Operon,

Rumia

• Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa