FORMY

POPEŁNIENIA

PRZESTĘPSTWA:

 

-

Formy stadialne

-

Formy zjawiskowe

FORMY STADIALNE

Iter delicti: 

- Zamiar (cogitationis poenam nemo

patitur),

- Przygotowanie czynu zabronionego,
- Usiłowanie,
- Dokonanie,

(?) Problem: przestępstwa jednochwilowe

1. Przygotowanie czynu

zabronionego art. 16. k.k.

art. 16 k.k.

§ 1 Przygotowanie zachodzi tylko wtedy,

gdy sprawca

w celu

popełnienia

czynu

zabronionego

podejmuje czynności mające

stworzyć

warunki do przedsięwzięcia czynu

zmierzającego bezpośrednio do jego

dokonania

,

w szczególności

w tymże celu

wchodzi w porozumienie z inną osobą,

uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera

informacje lub sporządza plan działania

.

§ 2 Przygotowanie jest karalne

tylko wtedy,

gdy ustawa tak stanowi

.

- Karalność czynności przygotowawczych

może być wprowadzona

tylko ustawowo,

-

Regułą

jest brak karalności czynności

przygotowawczych,

(!) Nie możemy mówić o

usiłowaniu czynności

przygotowawczej

.,

a. Strona

przedmiotowa

przygotowania

Formy przygotowania:

- Wieloosobowa

porozumienie z inna osobą w celu popełnienia przestępstwa,

- Jednoosobowa

np. uzyskanie lub przysposabianie środków, zbieranie informacji lub

sporządzaniu planu działania

! Do przyjęcia spełnienia strony przedmiotowej przygotowania

wystarczy, jeżeli podjęta czynność

obiektywnie może ułatwić

dokonanie czynu zabronionego

! przygotowanie musi być zawsze przygotowaniem

określonego czynu zabronionego

, a nie w ogóle

przygotowaniem "

jakiegoś

" czynu zabronionego

b. Strona

podmiotowa

przygotowania

- bezkarność czynności przygotowawczych

podejmowanych z

zamiarem wynikowym

popełnienia czynu zabronionego

-

cel

,

stanowiący

realizację

strony

podmiotowej przygotowania, musi być
relacjonowany do znamion typu czynu
zabronionego, a nie w stosunku do
realizacji

znamion

przedmiotowych

przygotowania.

c. Wyłączenie karalności za

przygotowanie

art. 17 k.k.

art. 17 k.k.

§ 1 Nie podlega karze za przygotowanie, kto

dobrowolnie

od niego odstąpił,

w szczególności

zniszczył

przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich

w przyszłości;

w razie wejścia w porozumienie z inną

osobą

w celu popełnienia czynu zabronionego, nie

podlega karze ten, kto

nadto

podjął istotne starania

zmierzające do zapobieżenia dokonaniu.

§ 2 Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której

stosuje się art.

15 § 1

.

art. 15 § 1 k.k.

Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie

odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi

stanowiącemu znamię czynu zabronionego. 

2. Usiłowanie czynu

zabronionego

art. 13 k.k. 

§ 1. Odpowiada za usiłowanie, kto

w zamiarze

popełnienia czynu zabronionego

swoim

zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego

dokonania, które jednak nie następuje.

§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy

sprawca

nie uświadamia sobie

, że dokonanie

jest niemożliwe ze względu na

brak

przedmiotu

nadającego się do popełnienia na

nim czynu zabronionego lub ze względu na

użycie środka nie nadającego

się do

popełnienia czynu zabronionego.

* W przeciwieństwie do przygotowania,

usiłowanie jest zawsze karane

*

(!)

ze względu na znamiona usiłowania nie

można usiłować popełnienia:

- przestępstw nieumyślnych,

(!)

usiłowanie, jako ogólna forma stadialna,

odnosi się do zarówno do przestępstw

skutkowych jak i bezskutkowych,

(

a. Usiłowanie udolne 13 par. 1

k.k.

- znamiona usiłowania -

znamiona usiłowania jako formy

stadialnej popełnienia przestępstwa:

A.zamiar

popełnienia czynu

zabronionego,

B. zachowanie będące

bezpośrednim

zmierzaniem

ku dokonaniu czynu

zabronionego,

C. brak dokonania

zamierzonego przez

sprawcę czynu.

AD. A Zamiar popełnienia czynu

zabronionego

Zamiar*

musi się odnosić do czynu

określonego

w

przepisie

części

szczególnej ustawy karnej

NIE:

popełnienia jakiegokolwiek, bliżej

nieokreślonego czynu zabronionego,

*

zamiar bezpośredni albo zamiar

wynikowy

Ad. B Zachowanie będące

bezpośrednim zmierzaniem do

popełnienia czynu zabronionego

Nie ma żadnych przeszkód, ani
językowych, ani faktycznych, dla
przyjęcia

możliwości

usiłowania

przestępstw z zaniechania

Rozgraniczenia przygotowania

od usiłowania

„granicę pomiędzy usiłowaniem a przygotowaniem

wyznacza cecha bezpośredniości zachowania ,

zrealizowanego przez sprawcę

pomiędzy chwilą

podjęcia zamiaru a dokonaniem”

„

tylko takie zachowanie może być uznane za

usiłowa

nie, które już

bezpośrednio* zmierza do

dokonania

”

*ocena

zależy od charakteru typu

czynu

zabronionego, którego popełnienie ma być

usiłowane”

Usiłowanie

musi

być

czymś

bliższym dokonania niż tylko
stworzeniem

warunków

do

przedsięwzięcia

czynu

zmierzającego bezpośrednio do
jego dokonania

por. treść art. 16 k.k.

wyrok SN z 9 września 1999 r. ,III KKN 704/98, Prok. i Pr. 2000,

z. 2, poz. 2

"Wyjaśnienie różnicy pomiędzy przygotowaniem a

usiłowaniem sprowadza się do ustalenia,

czy

zachowanie sprawcy było abstrakcyjnym czy też

konkretnym zagrożeniem dla chronionego prawem

dobra

.

Przygotowanie to stworzenie warunków do

przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio

do jego dokonania, które może przybierać różne

formy, takie jak np. przysposobienie środków,

zbieranie informacji, wejście w porozumienie z inną

osobą czy sporządzanie planu działania

. Usiłowanie

zaś, to coś więcej, bowiem sprawca w zamiarze

popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem

bezpośrednio zmierza do jego dokonania. Usiłowanie

jest zatem bardziej konkretne niż przygotowanie, a

zagrożenie dobra chronionego staje się realne"

Wyrok SN z 25 maja 1987 r., I KR 135/87, OSNPG 1988, z. 10,

poz. 103

„w odniesieniu do czynu zabronionego, o usiłowaniu

jego popełnienia można mówić jedynie w tym

przypadku, jeżeli czynności sprawcy były skierowane

bezpośrednio

zarówno przeciwko mieniu, jak i

przeciwko osobie.

Próba

doprowadzenia np. do stanu nieprzytomności

drugiej osoby w celu odebrania jej kluczy od

mieszkania i jego obrabowania nie będzie jeszcze

usiłowaniem rozboju,

gdyż sprawca jedynie

realizuje czynności zmierzające do doprowadzenia

pokrzywdzonego do stanu nieprzytomności (próba

upicia ofiary).

Dopiero odebranie kluczy i próba wejścia do mieszkania

będzie stanowić usiłowanie rozboju

”

wyrok SN z 4 lipca 1974 r., III KR 52/74, OSNKW 1974, z. 12,

poz. 223)

„ Bezpośredniość jako ustawowa cecha

usiłowania dokonania przestępstwa odnosi

się wyłącznie do działania samego sprawcy i

jest zachowana również wówczas, gdy

uzyskanie zamierzonego skutku uzależnione

jest od postępowania jeszcze innych osób”

„przedłożenie inwestorowi zawyżonych

rachunków przez wykonawcę robót należy

uznać za usiłowanie popełnienia czynu

zabronionego z art. 286 § 1, pomimo że

wypłacenie sumy, na którą opiewają

rachunki, zależne jest od dokładności

kontroli rachunków przez inwestora i jego

służb”

UWAGA!

wyrok SN z 13 marca 1990 r., IV KR 229/89, OSNKW 1991, z.

1-3, poz. 4

„ Zachowanie się sprawców, którzy, mając opracowany

plan

dokonania przestępstwa rozboju na określonej osobie

,

zaopatrzyli się w potrzebne im do tego narzędzia (noże, maski,

sznury, przylepce), przybyli z tymi narzędziami w pobliże domu

tej osoby, dokonali penetracji terenu wokół domu, oczekując na

dogodny moment wdarcia się do mieszkania, ale czynu tego

jednak nie dokonali z przyczyn od nich niezależnych,

jest

usiłowaniem popełnienia tego przestępstwa

”

(?)

Brak jest w tym przypadku przynajmniej jeszcze jednego ogniwa

potrzebnego do tego, by można mówić, że jest to już ostatnia

faza działalności, konieczna do urzeczywistnienia zamiaru (nie

można jeszcze też ustalić konkretnego zagrożenia dla dobra) .

Takim ogniwem byłaby np.

próba dostania się do mieszkania

Stanowisko

przyjęte

przez

SN

jest

wyrazem

zbyt

subiektywistycznego podejścia do interpretacji znamion

usiłowania

b. Usiłowanie nieudolne

13 § 2 k.k.

 Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy

sprawca

nie uświadamia sobie

, że

dokonanie jest niemożliwe ze względu

na

brak przedmiotu

nadającego się

do popełnienia na nim czynu

zabronionego lub ze względu na

użycie środka nie nadającego się

do popełnienia czynu zabronionego.

usiłowanie nieudolne jest

odmianą usiłowania

i

w związku z tym musi wyczerpywać wszystkie

znamiona usiłowania

Modyfikacja w stosunku do 13 par. 1 k.k.:

Brak dokonania czynu zabronionego jest

wynikiem

niemożności

popełnienia

w

zaistniałych warunkach tego czynu

ze względu

na:

- brak przedmiotu nadającego się do

popełnienia na nim zamierzonego czynu

zabronionego

albo
-

użycie

przez

sprawcę

środka

nienadającego się do realizacji przyjętego

zamiaru

zachowanie się sprawcy wynika z błędu co do stanu

faktycznego

:

a)

sprawca błędnie przyjmuje, że działa wobec

obiektu będącego

nośnikiem dobra prawnego

stanowiącego znamię określonego typu

czynu zabronionego

np. strzela do człowieka, podczas gdy są to zwłoki

b)

błędnie przyjmuje, że posługuje się właściwym

środkiem

do

dokonania określonego czynu zabronionego
np. chcąc zabić człowieka przez podanie trucizny, podaje w

rzeczywistości nieszkodliwy środek

=

Ustawa ogranicza karalność usiłowania nieudolnego tylko do

przypadków błędu co do przedmiotu, na którym ma być popełniony

czyn zabroniony (przedmiot czynności wykonawczej) lub błędu co

do użytego środka.

Bezkarne :

- sprawca nie może popełnić czynu zabronionego, gdyż nie jest on

zdolnym do tego podmiotem (przy przestępstwach indywidualnych)

- brak jest w rzeczywistości wymaganych przez ustawę w opisie typu

czynu zabronionego okoliczności modalnych

Usiłowanie bezwzględnie

nieudolne

Problem 4: nakłuwanie szpikulcem podobizn nielubianego

przełożonego w celu pozbawienia go życia, trzymanie w

lodówce zdjęć rywalki w celu odebrania jej zdrowia i urody

art. 23 § 3 k. k. z 1932 roku

Nie odpowiada za usiłowanie, kto tylko

z powodu zabobonu lub ciemnoty

wierzył w skuteczność swego

działania.

d. Bezkarność usiłowania:

art. 15 k.k.

„Względy kryminalno-polityczne

przemawiają za przyjęciem

bezkarności usiłowania, jeśli sprawca

usiłowania rezygnuje z

doprowadzenia do naruszenia dobra

prawnego, rezygnuje z popełnienia

czynu zabronionego”

art. 15 k.k.

 § 1. Nie podlega karze za usiłowanie,

kto

dobrowolnie

odstąpił od

dokonania lub

zapobiegł skutkowi

stanowiącemu znamię czynu

zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować

nadzwyczajne złagodzenie kary w

stosunku do sprawcy, który

dobrowolnie starał się zapobiec

skutkowi

stanowiącemu znamię

czynu zabronionego.

Dobrowolne odstąpienie od dokonania czynu

zabronionego

-

sprawca uświadamia sobie możliwość kontynuowania

zachowania bezpośrednio zmierzającego do dokonania, ale

nie ma już zamiaru popełnienia czynu zabronionego

(!) Nie można uznać dobrowolności odstąpienia od usiłowania,

jeżeli sprawca odstąpił od czynu na skutek okoliczności

zewnętrznych, które wpłynęły na jego wolę i

wywarły

przekonanie o niemożności realizacji jego zamiaru

(!) motywy dobrowolnego odstąpienia od usiłowania nie

stanowią przesłanki zaistnienia czynnego żalu (nie musi być

motywowane etycznie dodatnimi przesłankami)

(!) wprowadzenie warunku działania z własnej inicjatywy

nie ma podstaw ustawowych

(!) rezygnacja z zamiaru popełnienia czynu zabronionego

musi być

ostateczna

Wyrok SA w Krakowie z 12 października 1995 r. , AKr 255/95, Prok. i

Pr. 1996, z. 5, poz.

„Skoro oskarżony w zamiarze

obrabowania ofiary uderzył ją

kołkiem w głowę, lecz widząc krew,

przestraszył się i zrezygnował z

przeszukania odzieży

, to odpowiada

tylko za spowodowanie uszkodzenia

ciała, lecz nie za rozbój, bowiem od

owego zamiaru dobrowolnie odstąpił"

Dobrowolne zapobiegnięcie

skutkowi

sprawca zdaje sobie sprawę z

możliwości dopuszczenia do

powstania skutku, lecz obecnie chce,

aby skutek nie nastąpił

Wyrok SA we Wrocławiu z 7 listopada 2007 r., II AKa 328/07

„Zachowanie sprawcy, który atakuje inną

osobę, działając w zamiarze pozbawienia

jej życia, i w pewnym momencie

zaprzestaje zadawania kolejnych uderzeń,

mimo iż

ma możliwość kontynuowania

takich zachowań i równocześnie deklaruje

chęć wezwania pokrzywdzonemu pomocy

lekarskiej

, a przy tym na podstawie

zachowania pokrzywdzonego ma podstawy

do uznania, że pozostawia go w stanie

niezagrażającym utraty życia,

stanowi

realizację znamion dobrowolnego

odstąpienia od dokonania zabójstwa w

rozumieniu art. 15 § 1 k.k”

wyrok SN z 3 grudnia 2007 r, II KK 199/07, LEX nr 353335

„W celu odwrócenia niebezpieczeństwa

grożącego dobru prawnemu, a w

szczególności wtedy, kiedy

do

zapobieżenia skutkowi

potrzebne są

umiejętności lub wiedza, których sprawca

nie posiada,

może on posłużyć się innymi

osobami

. Wymaganie określone w art. 15 §

1 k.k. spełnia wezwanie innych osób w celu

niedopuszczenia do powstania skutku”

(!) do skutku może nie dojść nie tylko w wyniku podjętych działań

przez sprawcę, ale także przez inne osoby

Usiłowanie kwalifikowane

Sprawca będzie odpowiadał za przestępstwo, które

dokonał "po drodze"

wyrok SA we Wrocławiu z 26 lipca 2001 r. (II AKa 264/2001, OSA 2001,

z. 10, poz. 62)

„(…)W wypadku więc zarzucania oskarżonemu

przestępstwa kumulatywnie kwalifikowanego, a

polegającego na usiłowaniu zabójstwa i

spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

oraz w razie ustalenia, że sprawca za usiłowanie

zabójstwa nie podlega karze na podstawie art. 15

§ 1 k.k., należy przypisać mu jedynie czyn

polegający na spowodowaniu uszczerbku na

zdrowiu, zaś ewentualnie tylko w uzasadnieniu

wyroku wyjaśnić, dlaczego nie przypisano mu

usiłowania zabójstwa”