Grzegorz Maluchnik

KULTURA

KULTURA

BEZPIECZEŃSTWA

BEZPIECZEŃSTWA

Kultura

Ulepszanie, uszlachetnianie ludzkiego

życia lub jakiejś jego dziedziny. Można

mówić o poziomie kultury grupy ludzi,

narodu czy kraju, a także kulturze

działalności ludzkiej.

Obszary funkcjonowania

kultury bezpieczeństwa

• Kultura bezpieczeństwa

społeczeństwa

• Kultura bezpieczeństwa firmy
• Kultura bezpieczeństwa jednostki

Rysunek 1. Podmiotowe i społeczne uwarunkowania kultury
bezpieczeństwa jednostki.

Kultura

bezpieczeństwa

jednostki

Kultura bezpieczeństwa

w zakładzie pracy

 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

Bezpieczeńst

wo zachowań 

Cechy

Osobowości

Doświadczane

w dzieciństwie

wzorce

społeczne

Na kulturę bezpieczeństwa

pracowników mają wpływ:

• Kulturowo ukształtowana

hierarchia wartości

• Preferowane w danej społeczności

wzory zachowań

• Postawy wobec przestrzegania

formalnych norm bezpieczeństwa

Wysoki poziom

bezpieczeństwa zachowań

pracowników stanowi

funkcję:

• Kwalifikacji członków załogi w

zakresie bezpiecznego
postępowania

• Motywacji zatrudnionych do

bezpiecznego postępowania

Wpływ kultury

bezpieczeństwa na

wypadki przy pracy i

choroby zawodowe

Czynnik ludzki

Czynnik

środowiska pracy

Nieprawidłowe

zachowanie

Nieprawidłowe

warunki pracy

Zdarzenie

potencjalnie

wypadkowe

Wypadek

przy pracy

Model powstawania wypadku według Deminga

Kultura bezpieczeństwa a

ryzyko zawodowe

Rodzaje kultur

bezpieczeństwa

• Dobra (pożądana) kultura

bezpieczeństwa

• Zła (niepożądana) i pośrednia

kultura bezpieczeństwa

Grupy czynników

kształtujących kulturę

bezpieczeństwa

CECHY PRACOWNIKA

ZARZĄDZANIE

BEZPIECZEŃSTWEM

I HIGIENĄ PRACY

ZACHOWANIA

PRACOWNIKÓW

Wiedza
Umiejętności
Możliwości
Motywacja
osobowość

Zaangażowanie
kierownictwa
Alokacja zasobów
Planowanie i ustalanie celów
Komunikowanie się
Szkolenie
motywowanie

Przestrzeganie
przepisów
Uznanie dla
bezpiecznych
zachowań
Komunikowanie się
Troska
o bezpieczeństwo

Nadzór państwowy

Ustawy, przepisy, prawo

Nadzór branżowy

Normy, zalecenia

Współudział

przedsiębiorstw

Działy BHP

Elementy

profilaktyki

wypadkowej

Teorie
podmiotowe

Jakie czynniki
podmiotowe
powodują
wypadki?

Teorie
środowisko
we

Jakie elementy
fizycznego
i społecznego
środowiska
pracy
powodują
wypadki?

Teorie
sytuacyjne

Kiedy
rozbieżności
między
możliwościami
człowieka
a dynamicznym
środowiskiem
powodują
wypadki?

Teorie
systemowe

Jakie są
mechanizmy
powstających
zakłóceń w
interakcji
człowieka ze
środowiskiem,
powodujące
wypadki?

Kultura
bezpieczeńs
twa

Jakie
kulturowe
wartości,
założenia
i przekonania
przyczyniają
się do
powstawania
wypadków?

Kultura

stanowi dla członków

każdego społeczeństwa niezbędny
przewodnik we wszystkich sprawach
życiowych, a wzory kulturowe
określają pewne granice,
w ramach których jest „normalność”.

(Linton, 2000)

W XIX i na początku XX wieku

rozwój

technologii

następował

według niepisanej reguły:

tak długo,

dopóki ryzyko technologiczne jest

mniejsze od zagrożeń płynących z

natury,

pozostaje

na

poziomie

akceptowalnym.

(Kuhlmann, 2001)

Członkowie społeczeństw zaczęli się

domagać, aby standardy bezpieczeństwa
były ustalane na bazie technologicznych
możliwości

oraz

zasad

zdrowego

rozsądku i wiedzy.

Ryzyko nie jest już rozumiane w

kategoriach losu czy przeznaczenia, jak
to było kiedyś, ale w kontekście

ludzkiej

odpowiedzialności

, jako efekt działań

podejmowanych przez człowieka.

(Lupton, 1999)

Traktat z Maastricht (1992):

„Podstawowym celem UE jest ciągły wzrost

poziomu życia”

Art. 2 : celem jest wysoki poziom zatrudnienia

i ochrony socjalnej, a także rosnący poziom

życia

i jego jakości.

Art. 100a: określa m.in. standardy w dziedzinie

regulacji dotyczących ochrony zdrowia

i bezpieczeństwa.

Art. 118a: poprawa warunków pracy (zdrowie

i bezpieczeństwo pracowników)

Znaczenie ryzyka

• Postęp ewolucyjny

• Uwarunkowania podmiotowe

(np. poszukiwanie wrażeń)

• Uwarunkowania społeczne

(np. aprobata społeczna)

Sytuacyjne uwarunkowania postrzeganego

Sytuacyjne uwarunkowania postrzeganego

ryzyka

ryzyka

Kryterium oceny

Percepcja ryzyka

Dobrowolność

Zachowania podejmowane dobrowolnie oceniane są jako mniej

ryzykowne, wyższy jest również poziom ryzyka uznawanego
za akceptowalne w tym przypadku.

Szybkość

konsekwencji

Ryzyko związane z natychmiastowymi konsekwencjami jest

postrzegane jako większe niż w sytuacji, kiedy straty są
odroczone w czasie.

Katastroficzność

konsekwencji

Ryzyko, którego wynikiem mogą być skutki o charakterze

katastroficznym (np. katastrofa lotnicza) jest postrzegane
jako większe niż ryzyko związane ze skutkami
chronicznymi.

Stopień kontroli

Ryzyko związane z działaniami postrzeganymi jako

kontrolowalne, zależne od jednostki (np. jazda
samochodem) jest oceniane jako mniejsze niż ryzyko
postrzegane jako niekontrolowalne (np. pożar).

Nowość

Ryzyko nowe oceniane jest jako większe niż ryzyko, z którym

jednostka miała kontakt wcześniej.

Poziom wiedzy

Ryzyko, które jest mało rozpoznane (nie znane są wszystkie

możliwe konsekwencje, jakie ze sobą niesie) jest
postrzegane jako większe.

Pozom lęku

Im większy jest lęk pzred określonymi zagrożeniami, tym ryzyko

z nimi związane postrzegane jest jako większe.

Kultura bezpieczeństwa:

Normy i zasady w zakresie radzenia sobie
z ryzykiem

Przyjęte w danej grupie zasady określają,
kiedy ryzyko jest znaczące i wymaga
odpowiedniej reakcji, a kiedy można je
pominąć czy zlekceważyć.

(Pidgeon, 1990)

Kultura bezpieczeństwa:

Postawy wobec bezpieczeństwa

Odnoszą

się

do

indywidualnych

i

grupowych

przekonań

związanych

z

ważnością bezpieczeństwa.

”Refleksyjność”

związana

z

bezpieczeństwem

Polega na uczeniu się, czyli wyciąganiu
wniosków z rezultatów
podejmowanych

działań

oraz

odpowiednim reagowaniu na zagrożenia
nowe i nieznane.

(Pidgeon, 1990)

Kultura bezpieczeństwa

społeczeństwa

społeczna

aprobata ryzyka

wartość przypisywana zdrowiu i życiu
ludzkiemu

promocja

bezpieczeństwa

i zdrowia w skali kraju

liczba wypadków

ogólny stan zdrowia członków danej
społeczności

0

20

W.

Br

yt

an

ia

Sz

we

cja

Fr

an

cja

Po

ls

ka

Uk

ra

in

a

Ro

sja

drogowe
dzieci
w pracy

Wypadki śmiertelne: drogowe (na 100 ty. mieszkańców), z
udziałem dzieci (na 100 tys. dzieci do lat 14) oraz w pracy
(na

100

tys.

zatrudnionych)

w wybranych państwach europejskich
(Studenski, 2003).

Kultura bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie

jest wynikiem indywidualnych i grupowych
wartości, postaw, postrzegania, kompetencji i
wzorów zachowań oraz stylu
i jakości zarządzania bezpieczeństwem w
organizacji.

Wysoką kulturę bezpieczeństwa
charakteryzuje komunikacja oparta na
wzajemnym zaufaniu, dzielone postrzeganie
ważności bezpieczeństwa oraz zaufanie
w skuteczność środków prewencyjnych.

(Health and Safety Executive, 1997)

Ostrożnie!

Myśl!

Schody!

Uważaj!

„O”

wypadków

to nasz

cel

BHP

CEL

nr 1

STOP!

BHP!

Źródło: Geller, Psychology of safety,1996

Zewnętrzne

przejawy

kultury

bezpieczeńst

wa

(artefakty)

Dzielą się na deklarowane (ale niekoniecznie
przestrzegane)
i przestrzegane (a niekoniecznie deklarowane).
Częściowo

są

nieuświadamiane

przez

pracowników.

Dzielą się na fizyczne, językowe i behawioralne. W
pełni obserwowalne i uświadamiane przez
pracowników.

Są trudne do zaobserwowania oraz całkowicie
nieuświadamiane. Odnoszą się do natury ludzi,
relacji

międzyludzkich

oraz

natury

rzeczywistości.

Artefakty

Wartości

Założenia

Trzy poziomy kultury organizacyjnej (Schein, 1990)

Trzy poziomy kultury organizacyjnej

ARTEFAKTY (przejawy)

Widoczne, łatwo obserwowalne.

„Procedury bezpieczeństwa”

WARTOŚCI

Częściowo ukryte.

„Zdrowie pracowników” „Szybkość i wydajność”

ZAŁOŻENIA

co do natury świata i ludzi. Całkowicie

ukryte.

„Wypadki zawsze będą się zdarzały”

To nie wygląda tak źle

Mogłoby być gorzej

Zostawmy to

Tak,
mają
rację

Źródło: Geller, Psychology of safety,1996

W 2000 roku:

97 300

Amerykanów zginęło na skutek wypadku.

48 000

z nich było „pracownikami”.

5 200

pracowników zginęło w wypadku, który miał

miejsce w pracy, pozostałe zdarzenia nie były związane
z wykonywaną zawodowo pracą.

(Angvall, 2002)

Jak przekonuje amerykańskich pracodawców

National Safety Counsil (USA),

kiedy pracownik traci

swoje życie lub zdrowie w wyniku wypadku poza

pracą, płaci za to również pracodawca.

Jak wynika z ankiety przeprowadzonej wśród 189

pracowników służb bezpieczeństwa, w 44% zakładów

prowadzi się statystykę związana z wypadkami poza

pracą (w domu, w trakcie uprawiania sportu, na

drodze) oraz wynikającymi z nich kosztami.

Połowa z badanych respondentów uważa, że

całościowy koszt wypadków (i związanych z nimi

urazów) poza pracą jest wyższy niż wypadków

powstałych w pracy.

(Sinelnikow i Lin, 2002).

Bezpieczeństwo poza pracą (OFF-THE-JOB

SAFETY)

60% wypadków, z powodu których

pracownicy

opuszczają

pracę

ma

miejsce poza pracą.

Troska o bezpieczeństwo jest postawą 24-

godzinną, powinna być częścią systemu

wartości oraz stylu życia każdego pracownika.

Programy promocji bezpieczeństwa poza

pracą pomagają kształtować bezpieczeństwo

jako wartość, przez co podnoszą również

poziom bezpieczeństwa w miejscu pracy.

(Myre, 1999)

Zaangażowanie kierownictwa

Zaangażowanie kierownictwa

Relacje między pracownikami

Relacje między pracownikami

Wypadki poza pracą

Wypadki poza pracą

Bezpieczne

Bezpieczne

zachowania

zachowania

Odpowiedzialność

Odpowiedzialność

i świadomość

i świadomość

Wypadki w pracy

Wypadki w pracy

Szkolenia i analiza wypadków

Szkolenia i analiza wypadków

Promocja bezpieczeństwa

Promocja bezpieczeństwa

Kształtowanie kultury

Kształtowanie kultury

bezpieczeństwa

bezpieczeństwa

•

Zaangażowanie i przewodnictwo
kierownictwa

(osobista troska o sprawy BHP)

•

Bezpieczeństwo jako podstawowa wartość
w firmie

(uwzględnianie spraw BHP w codziennej
pracy oraz przy planowaniu i wdrażaniu zmian
organizacyjnych, technologicznych i
personalnych)

Kształtowanie kultury

Kształtowanie kultury

bezpieczeństwa

bezpieczeństwa

•

Informowanie i komunikacja

(jasne granice między tolerowanym błędem a

winą)

•

Zaangażowanie w proces organizacyjnego
uczenia się oraz otwartość na zmiany

•

Zaangażowanie pracowników

(partycypacja i delegowanie uprawnień,

wykorzystywanie wiedzy, możliwości
i doświadczenia pracowników)

Kształtowanie kultury

Kształtowanie kultury

bezpieczeństwa

bezpieczeństwa

•

Promowanie zachowań bezpiecznych

(Również poza pracą: na drodze, w domu,

w trakcie wypoczynku, prowadzenie w

przedsiębiorstwie profilaktyki pro-

zdrowotnej)

•

Monitorowanie klimatu bezpieczeństwa

•

Zarządzanie stresem

(ocena i monitorowanie poziomu stresu

pracowników, satysfakcji z pracy)

Celem kształtowania pożądanej kultury
bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie jest

nakłanianie pracowników do postępowania
nastawionego na ochronę zdrowia i życia

swojego,

współpracowników oraz wszystkich osób, na które w
jakikolwiek sposób wpływa funkcjonowanie danej
firmy.

Wysoka kultura bezpieczeństwa jest związana z

poczuciem

osobistej odpowiedzialności

każdego

pracownika za sprawy bezpieczeństwa, przejawiającej
się w codziennej pracy.

(Geller, 1996).

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę