Uniwersytet Opolski, WPiA

1

Prawo UE - wartości,

zasady i cele UE

Jerzy Jendrośka

Wartości, zasady i cele UE

- rola i znaczenie

• Podstawowe pojęcia opisujące strukturę i

funkcje UE

• Brak jasnej wizji w traktatach (również w

Traktacie z Lizbony)

– brak definicji
– używane zamiennie

• Brak wyraźnych wskazówek ETS
• Różne zdania w doktrynie
• Synergia z prawami człowieka

Uniwersytet Opolski, WPiA

2

Wartości

• Wspominane często w Traktatach
• Podstawowe wartości UE

wymienione w Art.2 TUE

Uniwersytet Opolski, WPiA

3

Art.2 TUE

• Unia opiera się na wartościach

poszanowania godności osoby
ludzkiej, wolności, demokracji,
równości, państwa prawnego, jak
również poszanowania praw
człowieka, w tym praw osób
należących do mniejszości.

Uniwersytet Opolski, WPiA

4

Art.2 TUE cd

• Wartości te są wspólne Państwom

Członkowskim w społeczeństwie
opartym na pluralizmie,
niedyskryminacji, tolerancji,
sprawiedliwości,solidarności oraz
na równości kobiet i mężczyzn.”

Uniwersytet Opolski, WPiA

5

Naruszenie wartości –

art.7 TUE ust 1

• 1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw

Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji
Europejskiej, Rada, stanowiąc większością czterech
piątych swych członków po uzyskaniu zgody
Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie
wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez
Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w
artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia
Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i,
stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może
skierować do niego zalecenia. Rada regularnie bada,
czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają
aktualne.

Uniwersytet Opolski, WPiA

6

Naruszenie wartości -

art.7 TUE ust 2

• 2. Rada Europejska, stanowiąc

jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej
Państw Członkowskich lub Komisji
Europejskiej i po uzyskaniu zgody
Parlamentu Europejskiego, może
stwierdzić, po wezwaniu Państwa
Członkowskiego do przedstawienia swoich
uwag, poważne i stałe naruszenie przez
to Państwo Członkowskie wartości, o
których mowa w artykule 2.

Uniwersytet Opolski, WPiA

7

Naruszenie wartości -

art.7 TUE ust 3

• 3. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2,

Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może
zdecydować o zawieszeniu niektórych praw
wynikających ze stosowania Traktatów dla tego
Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do
głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa
Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy
tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i
obowiązków osób fizycznych i prawnych.
Obowiązki, które ciążą na tym Państwie
Członkowskim na mocy Traktatów, pozostają w
każdym przypadku wiążące dla tego Państwa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

8

Naruszenie wartości –

procedura i skutki

•

Procedura polityczna a nie prawna (Rada a
nie Trybunał)

•

Procedura dwu-etapowa

–

Stwierdzenie ryzyka poważnego
naruszenia wartości - skutek: zalecenia i
monitorowanie (regularne badanie)

–

Stwierdzenie poważnego i stałego
naruszenia wartości – skutek: możliwość
zawieszenia niektórych praw przy
zachowaniu obowiązków

Uniwersytet Opolski, WPiA

9

Cele

•

Jasno sformułowane w prawie UE

•

W prawie pierwotnym

–

cele ogólne - w postanowieniach ogólnych TUE

–

cele szczególne -w postanowieniach
szczególnych, w tym zwłaszcza w odniesieniu do
polityk unijnych w TFUE (np. art.191 – polityka
ochrony środowiska czy art.194 polityka
energetyczna)

•

W prawie wtórnym

–

w rozporządzeniach

–

w dyrektywach

Uniwersytet Opolski, WPiA

10

Ogólne cele - Art.3.1 TUE

• 1. Celem Unii jest wspieranie

pokoju, jej wartości i dobrobytu jej
narodów.

Uniwersytet Opolski, WPiA

11

Ogólne cele - Art.3.2 TUE

• 2. Unia zapewnia swoim obywatelom

przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości bez granic wewnętrznych,
w której zagwarantowana jest swoboda

przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi

środkami w odniesieniu do kontroli granic

zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również

zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Uniwersytet Opolski, WPiA

12

Ogólne cele - Art.3.3 TUE

• 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny.

Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy,
którego podstawą jest zrównoważony
wzrost gospodarczy oraz stabilność cen,
społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej
konkurencyjności zmierzająca do pełnego
zatrudnienia i postępu społecznego oraz
wysoki poziom ochrony i poprawy jakości
środowiska naturalnego. rozwojem
dziedzictwa kulturowego Europy

.

Uniwersytet Opolski, WPiA

13

Ogólne cele - Art.3.3 TUE

• Wspiera postęp naukowo-techniczny.
• Zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację

oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną,
równość kobiet i mężczyzn, solidarność między
pokoleniami i ochronę praw dziecka.

• Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i

terytorialną oraz solidarność między Państwami
Członkowskimi.

• Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i

językową oraz czuwa nad ochroną i

Uniwersytet Opolski, WPiA

14

Ogólne cele - Art.3.4 TUE

• 4. Unia ustanawia unię

gospodarczą i walutową, której
walutą jest euro.

Uniwersytet Opolski, WPiA

15

Ogólne cele - Art.3.5 TUE

• 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i

propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi
wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się
do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju
Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku
między narodami, do swobodnego i uczciwego
handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do
ochrony praw człowieka, w szczególności praw
dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i
rozwoju prawa międzynarodowego, w
szczególności zasad Karty Narodów
Zjednoczonych.

Uniwersytet Opolski, WPiA

16

Ogólne cele - Art.3.6 TUE

• 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich

celów właściwymi środkami
odpowiednio do zakresu
kompetencji przyznanych jej na
mocy Traktatów.”.

Uniwersytet Opolski, WPiA

17

Cele działań

zewnętrznych UE - art. 21

TUE

• Działania Unii na arenie międzynarodowej

oparte są na zasadach, które leżą u podstaw jej
utworzenia, rozwoju i rozszerzenia oraz które
zamierza wspierać na świecie: demokracji,
państwa prawnego, powszechności i
niepodzielności praw człowieka i
podstawowych wolności, poszanowania
godności ludzkiej, zasad równości i
solidarności oraz poszanowania zasad Karty
Narodów Zjednoczonych oraz prawa
międzynarodowego

Uniwersytet Opolski, WPiA

18

Cele - przykłady

• Art. 191 TFUE –

– podstawowy cel polityki ochrony środowiska naturalnego:

wysoki poziom ochrony

• Art. 2 dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony

siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

– cel: zapewnienie różnorodności biologicznej poprzez ochronę

siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

• Preambuła Rozporządzenia 3093/94/WE w sprawie

substancji zubożających warstwę ozonową

– cel : ochrona warstwy ozonowej i implementacja Konwencji

Wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu
montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę
ozonową

Uniwersytet Opolski, WPiA

19

Cele – znaczenie w

praktyce

• Cele w kontekście budżetu Unii (np. wspieranie

postępu naukowo-technicznego a wspieranie
spójności)

• Cele w kontekście zasad

– Przyznania (po co przyznano kompetencje UE)
– Pomocniczości (czy państwa członkowskie

działając odrębnie są w stanie osiągnąć cele)

– Proporcjonalności (test w kontekście konkretnych

celów danego aktu)

– Lojalnej współpracy (obowiązek powstrzymania

się od działań mogących zagrażać
urzeczywistnieniu celów Unii)

Uniwersytet Opolski, WPiA

20

Zasady prawa

• Zasady ogólne prawa

– Prawa podstawowe
– Zasady prawa międzynarodowego (ale bez.

np. zasady wzajemności)

– Zasady wspólne tradycji prawnej państw

członkowskich

• Zasady własne UE
• Większość zasad obecnie ujęta w

Traktatach

Uniwersytet Opolski, WPiA

21

Zasady - geneza

• Zasady własne Wspólnoty/UE

– Zasady wynegocjonowane w

Traktatach

– Zasady wypracowane przez ETS
– Zasady wypracowane przez praktykę
– Zasady wypracowane przez doktrynę

• Ogólne zasady prawa

Uniwersytet Opolski, WPiA

22

Prawa podstawowe jako

zasady ogólne prawa

• 3. Prawa podstawowe,

zagwarantowane w europejskiej
Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności oraz
wynikające z tradycji konstytucyjnych
wspólnych Państwom Członkowskim,
stanowią część prawa Unii jako
zasady ogólne prawa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

23

Zasady - rodzaje

• Zasady dotyczące struktury UE i

relacji z państwami członkowskimi

• Zasady dotyczące prawa UE i jego

relacji z prawem państw
członkowskich

• Zasady dotyczące instytucji UE
• Zasady dotyczące polityk UE
• Ogólne zasady prawa

Uniwersytet Opolski, WPiA

24

Zasady dotyczące struktury UE i

relacji z państwami członkowskimi

• Zasada powierzenia kompetencji
• Zasada subsydiarności

(pomocniczości)

• Zasada proporcjonalności
• Zasada lojalnej współpracy

Uniwersytet Opolski, WPiA

25

Zasady dotyczące prawa UE i jego

relacji z prawem państw

członkowskich

• Zasada prymatu prawa UE
• Zasada skutku bezpośredniego

Uniwersytet Opolski, WPiA

26

Zasady dotyczące

instytucji UE

• Zasada równowagi instytucjonalnej

– zasada autonomii instytucjonalnej
– zasada jednolitych ram instytucjonalnych
– zasada lojalnej współpracy między

instytucjami

• Zasady demokratyczne

– zasada jawności
– zasada partycypacji

Uniwersytet Opolski, WPiA

27

Zasady dotyczące polityk

UE

• Ogólne np

– nie-dyskryminacja (towary, usługi itp.

w UE)

– zasada przezorności (ostrożności)
– zasada wysokiego poziomu ochrony

• Sektorowe

– np. zasada zanieczyszczający płaci

Uniwersytet Opolski, WPiA

28

Ogólne zasady prawa

• Nie-dyskryminacja (płeć, rasa itp.)
• Dostęp do sprawiedliwości
• Pewność prawa

– nie retroaktywność

– uzasadnione oczekiwania

• Rzetelny proces

– prawo wysłuchania
– uzasadnienie decyzji

Uniwersytet Opolski, WPiA

29

Zasada nie-dyskryminacji

– pojęcie dyskryminacji

• Dyskryminacja:

– odmienne traktowanie sytuacji podobnych
– równe traktowanie sytuacji różnych

• bez obiektywnego uzasadnienia
• Precedensowe sprawy

– płeć - sprawa 20/71 Sabbatini vs

Parlament

– religia - sprawa 130/75 Prais vs Rada

Uniwersytet Opolski, WPiA

30

Rodzaje dyskryminacji

• Jawna (bezpośrednia)
• Ukryta (pośrednia)

– sprawa Humblot 112/84

• Dyskryminacja odwrotna

– receptura piwa (C-178/84 Komisja v

Niemcy)

– b

anicja do Irl. Płn. dopuszczalna

wobec Brytyjczyka a nie innych

Uniwersytet Opolski, WPiA

31

Część II TFUE

NIEDYSKRYMINACJA I

OBYWATELSTWO UNII

• Art. 18 (dawny artykuł 12 TWE)

– W zakresie zastosowania Traktatów i

bez uszczerbku dla postanowień
szczególnych, które one przewidują,
zakazana jest wszelka dyskryminacja
ze względu na przynależność
państwową.

Uniwersytet Opolski, WPiA

32

Część II TFUE

NIEDYSKRYMINACJA I

OBYWATELSTWO UNII

• Art. 19 (dawny artykuł 13 TWE)

– Bez uszczerbku dla innych postanowień

Traktatów i w granicach kompetencji, które
Traktaty powierzają Unii, Rada, stanowiąc
jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą
prawodawczą i po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w
celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze
względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne,
religię lub światopogląd, niepełnosprawność,
wiek lub orientację seksualną.

Uniwersytet Opolski, WPiA

33

CZĘŚĆ III TFUE

POLITYKI I DZIAŁANIA

WEWNĘTRZNE UNII

• Art. 26 (dawny artykuł 14 TWE)

– 2. Rynek wewnętrzny obejmuje

obszar bez granic wewnętrznych, w
którym jest zapewniony swobodny
przepływ towarów, osób, usług i
kapitału, zgodnie z postanowieniami
Traktatów.

Uniwersytet Opolski, WPiA

34

Artykuł 21 karty Praw

Podstawowych -

Niedyskryminacja

• 1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja w

szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry,
pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy
genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy
polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność
do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie,
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

• 2. W zakresie zastosowania Traktatów i bez

uszczerbku dla ich postanowień szczególnych
zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu
na przynależność państwową.

Uniwersytet Opolski, WPiA

35

Dwa aspekty zasady

niedyskryminacji

• Jako zasada polityki UE – zakaz dyskryminacji

ze względu na przynależność państwową

– obowiązuje tylko w ramach Unii
– dotyczy towarów, osób, usług i kapitału

• Jako zasada ogólna prawa - zakaz

dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor
skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne,
cechy genetyczne, wiek, religię, orientację
seksualną, itp

– obowiązuje erga omnes

Uniwersytet Opolski, WPiA

36