Uniwersytet Opolski, WPiA

1

Prawo UE - wartości, 

zasady i cele UE

Jerzy Jendrośka

Wartości, zasady i cele UE 

- rola i znaczenie

• Podstawowe pojęcia opisujące strukturę i 

funkcje UE

• Brak jasnej wizji w traktatach (również w 

Traktacie z Lizbony)

– brak definicji
– używane zamiennie

• Brak wyraźnych wskazówek ETS
• Różne zdania w doktrynie
• Synergia z prawami człowieka

Uniwersytet Opolski, WPiA

2

Wartości

• Wspominane często w Traktatach
• Podstawowe wartości UE 

wymienione w Art.2 TUE

Uniwersytet Opolski, WPiA

3

Art.2 TUE

• Unia opiera się na wartościach 

poszanowania godności osoby 
ludzkiej, wolności, demokracji, 
równości, państwa prawnego, jak 
również poszanowania praw 
człowieka, w tym praw osób 
należących do mniejszości. 

Uniwersytet Opolski, WPiA

4

Art.2 TUE cd

• Wartości te są wspólne Państwom 

Członkowskim w społeczeństwie 
opartym na pluralizmie, 
niedyskryminacji, tolerancji, 
sprawiedliwości,solidarności oraz 
na równości kobiet i mężczyzn.”

Uniwersytet Opolski, WPiA

5

Naruszenie wartości – 

art.7 TUE ust 1

• 1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw 

Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji 
Europejskiej, Rada, stanowiąc większością czterech 
piątych swych członków po uzyskaniu zgody 
Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie 
wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez 
Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w 
artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia 
Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i, 
stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może 
skierować do niego zalecenia. Rada regularnie bada, 
czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają 
aktualne.

Uniwersytet Opolski, WPiA

6

Naruszenie wartości - 

art.7 TUE ust 2

• 2. Rada Europejska, stanowiąc 

jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej 
Państw Członkowskich lub Komisji 
Europejskiej i po uzyskaniu zgody 
Parlamentu Europejskiego, może 
stwierdzić, po wezwaniu Państwa 
Członkowskiego do przedstawienia swoich 
uwag, poważne i stałe naruszenie przez 
to Państwo Członkowskie wartości, o 
których mowa w artykule 2.

Uniwersytet Opolski, WPiA

7

Naruszenie wartości - 

art.7 TUE ust 3

• 3. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, 

Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może 
zdecydować o zawieszeniu niektórych praw 
wynikających ze stosowania Traktatów dla tego 
Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do 
głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa 
Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy 
tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i 
obowiązków osób fizycznych i prawnych. 
Obowiązki, które ciążą na tym Państwie 
Członkowskim na mocy Traktatów, pozostają w 
każdym przypadku wiążące dla tego Państwa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

8

Naruszenie wartości – 

procedura i skutki

•

Procedura polityczna a nie prawna (Rada a 
nie Trybunał)

•

Procedura dwu-etapowa

–

Stwierdzenie ryzyka poważnego 
naruszenia wartości  - skutek: zalecenia i 
monitorowanie (regularne badanie)

–

Stwierdzenie poważnego i stałego 
naruszenia wartości – skutek: możliwość 
zawieszenia niektórych praw przy 
zachowaniu obowiązków

Uniwersytet Opolski, WPiA

9

Cele

•

Jasno sformułowane w prawie UE

•

W prawie pierwotnym

–

cele ogólne - w postanowieniach ogólnych TUE

–

cele szczególne -w postanowieniach 
szczególnych, w tym zwłaszcza w odniesieniu do 
polityk unijnych w TFUE (np. art.191 – polityka 
ochrony środowiska czy art.194 polityka 
energetyczna)

•

W prawie wtórnym

–

w rozporządzeniach

–

w dyrektywach

Uniwersytet Opolski, WPiA

10

Ogólne cele - Art.3.1 TUE

• 1. Celem Unii jest wspieranie 

pokoju, jej wartości i dobrobytu jej 
narodów.

Uniwersytet Opolski, WPiA

11

Ogólne cele - Art.3.2 TUE

• 2. Unia zapewnia swoim obywatelom 

przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i 
sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, 
w której zagwarantowana jest swoboda

 przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi 

środkami w odniesieniu do kontroli granic

zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również 

zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Uniwersytet Opolski, WPiA

12

Ogólne cele - Art.3.3 TUE

• 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. 

Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, 
którego podstawą jest zrównoważony 
wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, 
społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej 
konkurencyjności zmierzająca do pełnego 
zatrudnienia i postępu społecznego oraz 
wysoki poziom ochrony i poprawy jakości 
środowiska naturalnego. rozwojem 
dziedzictwa kulturowego Europy

.

Uniwersytet Opolski, WPiA

13

Ogólne cele - Art.3.3 TUE

• Wspiera postęp naukowo-techniczny.
• Zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację 

oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, 
równość kobiet i mężczyzn, solidarność między 
pokoleniami i ochronę praw dziecka.

• Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i 

terytorialną oraz solidarność między Państwami 
Członkowskimi.

• Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i 

językową oraz czuwa nad ochroną i

Uniwersytet Opolski, WPiA

14

Ogólne cele - Art.3.4 TUE

• 4. Unia ustanawia unię 

gospodarczą i walutową, której 
walutą jest euro.

Uniwersytet Opolski, WPiA

15

Ogólne cele - Art.3.5 TUE

• 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i 

propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi 
wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się 
do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju 
Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku 
między narodami, do swobodnego i uczciwego 
handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do 
ochrony praw człowieka, w szczególności praw 
dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i 
rozwoju prawa międzynarodowego, w 
szczególności zasad Karty Narodów 
Zjednoczonych.

Uniwersytet Opolski, WPiA

16

Ogólne cele - Art.3.6 TUE

• 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich 

celów właściwymi środkami 
odpowiednio do zakresu 
kompetencji przyznanych jej na 
mocy Traktatów.”.

Uniwersytet Opolski, WPiA

17

Cele działań 

zewnętrznych UE - art. 21 

TUE

• Działania Unii na arenie międzynarodowej 

oparte są na zasadach, które leżą u podstaw jej 
utworzenia, rozwoju i rozszerzenia oraz które 
zamierza wspierać na świecie: demokracji, 
państwa prawnego, powszechności i 
niepodzielności praw człowieka i 
podstawowych wolności, poszanowania 
godności ludzkiej, zasad równości i 
solidarności oraz poszanowania zasad Karty 
Narodów Zjednoczonych oraz prawa 
międzynarodowego

Uniwersytet Opolski, WPiA

18

Cele - przykłady

• Art. 191 TFUE – 

– podstawowy cel polityki ochrony środowiska naturalnego: 

wysoki poziom ochrony

  

• Art. 2 dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony 

siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

– cel: zapewnienie różnorodności biologicznej poprzez ochronę 

siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 

• Preambuła  Rozporządzenia 3093/94/WE w sprawie 

substancji zubożających warstwę ozonową

– cel : ochrona warstwy ozonowej i  implementacja  Konwencji 

Wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu 
montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę 
ozonową

Uniwersytet Opolski, WPiA

19

Cele – znaczenie w 

praktyce

• Cele w kontekście budżetu Unii (np. wspieranie 

postępu  naukowo-technicznego a wspieranie 
spójności)

• Cele w kontekście zasad

– Przyznania (po co przyznano kompetencje UE)
– Pomocniczości (czy państwa członkowskie 

działając odrębnie są w stanie osiągnąć cele)

– Proporcjonalności (test w kontekście konkretnych 

celów danego aktu)

– Lojalnej współpracy (obowiązek powstrzymania 

się od działań mogących zagrażać 
urzeczywistnieniu celów Unii)

Uniwersytet Opolski, WPiA

20

Zasady prawa

• Zasady ogólne prawa

– Prawa podstawowe 
– Zasady prawa międzynarodowego (ale bez. 

np. zasady wzajemności)

– Zasady wspólne tradycji prawnej państw 

członkowskich

• Zasady własne UE
• Większość zasad obecnie ujęta w 

Traktatach

Uniwersytet Opolski, WPiA

21

Zasady - geneza

• Zasady własne Wspólnoty/UE

– Zasady wynegocjonowane w 

Traktatach

– Zasady wypracowane przez ETS
– Zasady wypracowane przez praktykę
– Zasady wypracowane przez doktrynę

• Ogólne zasady prawa

Uniwersytet Opolski, WPiA

22

Prawa podstawowe jako 

zasady ogólne prawa

• 3. Prawa podstawowe, 

zagwarantowane w europejskiej 
Konwencji o ochronie praw człowieka 
i podstawowych wolności oraz 
wynikające z tradycji konstytucyjnych 
wspólnych Państwom Członkowskim, 
stanowią część prawa Unii jako 
zasady ogólne prawa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

23

Zasady - rodzaje

• Zasady dotyczące struktury UE i 

relacji z państwami członkowskimi

• Zasady dotyczące prawa  UE i jego 

relacji z prawem państw 
członkowskich

• Zasady dotyczące instytucji  UE
• Zasady dotyczące polityk  UE
• Ogólne zasady prawa

Uniwersytet Opolski, WPiA

24

Zasady dotyczące struktury UE i 

relacji z państwami członkowskimi

• Zasada powierzenia kompetencji
• Zasada subsydiarności 

(pomocniczości)

• Zasada proporcjonalności
• Zasada lojalnej współpracy

Uniwersytet Opolski, WPiA

25

Zasady dotyczące prawa  UE i jego 

relacji z prawem państw 

członkowskich

• Zasada prymatu prawa UE
• Zasada skutku bezpośredniego

Uniwersytet Opolski, WPiA

26

Zasady dotyczące 

instytucji UE

• Zasada równowagi instytucjonalnej

– zasada autonomii instytucjonalnej
– zasada jednolitych ram instytucjonalnych 
– zasada lojalnej współpracy między 

instytucjami

• Zasady demokratyczne

– zasada jawności
– zasada partycypacji

Uniwersytet Opolski, WPiA

27

Zasady dotyczące polityk 

UE

• Ogólne np

– nie-dyskryminacja (towary, usługi itp. 

w UE)

– zasada przezorności (ostrożności)
– zasada wysokiego poziomu ochrony

• Sektorowe 

– np. zasada zanieczyszczający płaci

Uniwersytet Opolski, WPiA

28

Ogólne zasady prawa

• Nie-dyskryminacja (płeć, rasa itp.)
• Dostęp do sprawiedliwości
• Pewność prawa

– nie retroaktywność

– uzasadnione oczekiwania

• Rzetelny proces

– prawo wysłuchania
– uzasadnienie decyzji

Uniwersytet Opolski, WPiA

29

Zasada nie-dyskryminacji 

– pojęcie dyskryminacji

• Dyskryminacja:

– odmienne traktowanie sytuacji podobnych
– równe traktowanie sytuacji różnych

•  bez obiektywnego uzasadnienia
• Precedensowe sprawy

– płeć - sprawa 20/71 Sabbatini vs 

Parlament 

– religia - sprawa 130/75 Prais vs Rada

Uniwersytet Opolski, WPiA

30

Rodzaje dyskryminacji

• Jawna (bezpośrednia)
• Ukryta (pośrednia)

– sprawa Humblot 112/84

• Dyskryminacja odwrotna

– receptura piwa (C-178/84 Komisja v 

Niemcy)

– b

anicja do Irl. Płn. dopuszczalna 

wobec Brytyjczyka a nie innych

Uniwersytet Opolski, WPiA

31

Część II TFUE

NIEDYSKRYMINACJA I 

OBYWATELSTWO UNII

• Art. 18 (dawny artykuł 12 TWE)

– W zakresie zastosowania Traktatów i 

bez uszczerbku dla postanowień 
szczególnych, które one przewidują, 
zakazana jest wszelka dyskryminacja 
ze względu na przynależność 
państwową.

Uniwersytet Opolski, WPiA

32

Część II TFUE

NIEDYSKRYMINACJA I 

OBYWATELSTWO UNII

• Art. 19 (dawny artykuł 13 TWE)

– Bez uszczerbku dla innych postanowień 

Traktatów i w granicach kompetencji, które 
Traktaty powierzają Unii, Rada, stanowiąc 
jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą 
prawodawczą i po uzyskaniu zgody Parlamentu 
Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w 
celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze 
względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, 
religię lub światopogląd, niepełnosprawność, 
wiek lub orientację seksualną.

Uniwersytet Opolski, WPiA

33

CZĘŚĆ III TFUE

POLITYKI I DZIAŁANIA 

WEWNĘTRZNE UNII

• Art. 26 (dawny artykuł 14 TWE)

– 2. Rynek wewnętrzny obejmuje 

obszar bez granic wewnętrznych, w 
którym jest zapewniony swobodny 
przepływ towarów, osób, usług i 
kapitału, zgodnie z postanowieniami 
Traktatów.

Uniwersytet Opolski, WPiA

34

Artykuł 21 karty Praw 

Podstawowych - 

Niedyskryminacja 

• 1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja w 

szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, 
pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy 
genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy 
polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność 
do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, 
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. 

• 2. W zakresie zastosowania Traktatów i bez 

uszczerbku dla ich postanowień szczególnych 
zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu 
na przynależność państwową. 

Uniwersytet Opolski, WPiA

35

Dwa aspekty zasady 

niedyskryminacji

• Jako zasada polityki UE – zakaz dyskryminacji 

ze względu na przynależność państwową 

– obowiązuje tylko w ramach Unii
– dotyczy towarów, osób, usług i kapitału

• Jako zasada ogólna prawa - zakaz 

dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor 
skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, 
cechy genetyczne, wiek, religię, orientację 
seksualną,  itp

– obowiązuje erga omnes

Uniwersytet Opolski, WPiA

36