1

Problemy wyboru

ekonomicznego

Wykład 1

dr inż. Ilona Pawełoszek-Korek

Katedra Informatyki Ekonomicznej

2

• Problemy gospodarcze można rozważać w dwóch

ujęciach: mikroekonomicznym i
makroekonomicznym.

• Makroekonomia kładzie nacisk na wzajemne

związki zachodzące w gospodarce jako całości.
Celowo upraszcza ona analizę poszczególnych
elementów badanej całości aby jasno przedstawić
działania całej gospodarki.

• Mikroekonomia polega na szczegółowej analizie

poszczególnych działań gospodarczych. Dla
uproszczenia analizy może ona pomijać różne
współzależności występujące w gospodarce.

3

• Każdy podmiot gospodarczy staje przed

koniecznością rozwiązania trzech podstawowych
problemów codziennej egzystencji: 1) jakie dobra
i usługi (co) wy twarzać, 2) jak je wytwarzać i 3)
dla kogo je wytwarzać.

• Dobrami nazywamy produkty materialne
• Mianem usług określamy działania, które mogą

zaspokajać potrzeby konsumenta jedynie w
trakcie ich wykonywania (świadczenia)

• Ponieważ w rozstrzyganiu powyższych problemów

kluczową rolę pełni społeczeństwo, to zaliczamy
ekonomię do nauk społecznych, które badają i
wyjaśniają zachowania ludzi w sferze produkcji,
wymiany i użytkowania dóbr i usług.

4

• Najważniejszym problemem

ekonomicznym jest rozwiązanie

sprzeczności między

nieograniczonymi potrzebami

ludzkimi a ograniczonością zasobów

niezbędnych do ich zaspokajania.

• Ekonomia wyjaśnia proces alokacji

rzadkich zasobów między różne

konkurencyjne ich zastosowania.

5

Przykładowe problemy

ekonomiczne

1. Szoki cenowe na rynku ropy naftowej

• Ropa jest paliwem wykorzystywanym w energetyce, w transporcie,

do napędu maszyn oraz stanowi podstawowy materiał wyjściowy
produkcji w przemyśle. Zatem ceny ropy naftowej mają wpływ na
ceny niemal wszystkich produktów.

6

Skutki szoku naftowego

• Mimo podwyżki cen spadek popytu na ropę był

znikomy gdyż gospodarki większości krajów są silnie
zależne od tego paliwa.

• Próby stosowania metod wytwarzania

ograniczających zużycie ropy.

• Wpływy ze sprzedaży ropy uzyskane przez OPEC

zostały wykorzystane na zakup towarów
wytwarzanych w wysoko rozwiniętych krajach
zachodnich.

• Zatem wzrost cen ropy oznaczał dla krajów OPEC

wzrost siły nabywczej ich eksportu. Stracili na nim
natomiast importerzy ropy, jak Niemcy i Japonia. W
rezultacie gospodarka światowa wytwarzała więcej
dla krajów OPEC, a mniej dla RFN i Japonii.

7

Rzadkość dóbr

• rezultacie wzrostu ceny ropa naftowa stała się

zasobem rzadszym.

• Dobro rzadkie jest to takie dobro, którego

dostępność nie jest w stanie pokryć potrzeb
ludzkich.

8

Przykładowe problemy

ekonomiczne

2. Podział dochodu - ściśle wiąże się z problemami

dotyczącymi tego, co, jak i dla kogo jest wytwarzane.

Kraje

ubogie

Kraje o

średnim

poziomie

dochodu

Główne

kraje

naftowe

Kraje

uprzemysł

owione

Dochód na
jednego
mieszkańca
(w funtach)

200

1200

3900

17500

% ludności
świata

58

21

0,4

15

% dochodu
światowego

4

11

1

72

Na ponad połowę ludności świata zamieszkującej kraje
najbiedniejsze przypada zaledwie 4% dochodu światowego

9

Krzywa Lorenza

Kształt tej krzywej może podlegać korekcie po zastosowaniu
instrumentów polityki redystrybucyjnej przez dane państwo
(podatki, transfery socjalne itp)

pokazuje stopień
równości (lub
nierówności) podziału
dochodu. Im większe
jest odchylenie krzywej
Lorenza od prostej
nachylonej pod kątem
45

o

, tym większa jest

nierówność podziału
dochodu

10

Współczynnik Giniego – miara

nierówności dochodowych

• Jego wartość zawiera się w przedziale od 0 do 1,

gdzie wyższa wartość oznacza większy stopień

nierówności.

• Obliczanie współczynnika Giniego

Odnosząc powierzchnię

zakreskowanego pola do całego

trójkąta ABC, uzyskujemy wartość

współczynnika Giniego:

• 0 w przypadku kraju o idealnej

równości dochodów (w praktyce

taka sytuacja nigdy nie występuje),

• rosnącą do 1 w przypadku kraju o

skrajnych nierównościach

dochodowych (również w praktyce

taka wartość jest niemożliwa).

W rzeczywistości współczynnik Giniego waha się od

0.25 (kraje skandynawskie) do 0.65 (kraje Ameryki

Łacińskiej).

11

Wnioski

• Zatem dla kogo wytwarza gospodarka

światowa?

• Otóż, przede wszystkim dla 15%

mieszkańców świata zamieszkujących

bogate kraje uprzemysłowione.

• W strukturze produkcji światowej będą

zatem dominować dobra i usługi

spożywane w bogatych krajach

uprzemysłowionych.

12

Usługi a zmiana struktury

produkcji

Udział

w

produkcie

narodowy

m (%)

USA

Japonia Niemc

y

Polska

Brazyli

a

Niger

Rolnictwo

1.2%

1.6%

0.9%

4.6%

6.5%

39%

Przemysł

21.9

%

23.1% 27.1% 28.1%

25.8%

17%

Usługi

76.9

%

75.4% 72%

67.3%

67.7%

44%

Usługi tworzą średnio ok. 2/3 produktu narodowego krajów rozwiniętych.

13

Przykład:

Problemy w realnej ocenie sytuacji

ekonomicznej

• Sondaże opinii publicznej w Wielkiej Brytanii w

latach osiemdziesiątych wykazały powszechne

zaniepokojenie ograniczeniem wydatków

opiekę zdrowotną i pogorszeniem jej jakości.

• Jednakże fakty dowodzą, iż realne wydatki

budżetowe na lecznictwo wzrosły w latach

1981-1991 o 30%.

Wydatki państwa na ochronę zdrowia w Wielkiej

Brytanii w latach 1981-1991

 

1981

1986

1991

Wydatki realne (mld £)

24

26

31

Wydatki jako % produktu

narodowego

6

6

6

14

Alternatywne zastosowania zasobów

Zatrudnienie
przy

produkcji

posiłków

Produkcja
posiłków

Zatrudnienie

przy

produkcji

filmów

Produkcja

filmów

4

25

0

0

3

22

1

9

2

17

2

17

1

10

3

24

0

0

4

30

Wyobraźmy sobie gospodarkę dysponującą zasobem czterech
robotników, którzy mogą być zatrudnieni w produkcji albo
posiłków, albo filmów.
Tabela pokazuje możliwe rozmiary tygodniowej produkcji każdego
z dóbr.
Im więcej robotników zatrudnia każda z tych gałęzi, tym większa
jest jej produkcja.

15

Prawo malejących

przychodów

• Każdy następny zatrudniony w gałęzi

zwiększa produkcję w stopniu mniejszym
niż jego poprzednik.

• Dalsze zwiększenie zatrudnienia powoduje

postępujący spadek liczby sprzętu i
urządzeń przypadających na jednego
pracowni ka. W rezultacie produkcja na
jednego zatrudnionego w przemyśle
filmowym maleje w miarę wzrostu
zatrudnienia.

16

Krzywa możliwości

produkcyjnych (KMP)

• przedstawia maksymalne kombinacje produkcji możliwe

do osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu posiadanych

zasobów. Ilustruje problem wyboru — więcej jednego
dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiego.

17

Koszt alternatywny

• Rysunek krzywej możliwości produkcyjnych

może przedstawiać także społeczny wybór
między usługami publicznymi (policja, oświata,
zamiatanie dróg i ulic) a dobrami prywatnymi
(auta, kosiarki ogrodowe, wczasy).

• Kosztem alternatywnym danego dobra

jest ilość innego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby możliwe stało się
wytworzenie dodatkowej jednostki tego
pierwszego dobra.

18

Krańcowa stopa transformacji

(marginal rate of transformation
– MRT) dobra B w dobro A informuje,
o ile należy zmniejszyć produkcję
dobra B, aby móc zwiększyć
produkcję dobra A o jednostkę

A

B

MRT









19

Kształt KMP a koszt

alternatywny

KMP wklęsła do
początku układu
współrzędnych -koszt
alternatywny jest
rosnący. Aby zwiększyć
produkcję dobra A
trzeba zrezygnować z
coraz większej ilości
dobra B.
MRT - rosnąca

20

KMP jest wypukła do

początku układu

współrzędnych koszt

alternatywny jest

malejący. Aby

zwiększyć produkcję

B, trzeba zrezygnować

z coraz mniejszej ilości

dobra A.
MRT jest malejąca

21

• KMP jest liniowa

koszt alternatywny

jest stały.

• Zwiększenie

produkcji A o

jednostkę wymaga

rezygnacji zawsze

ze stałej ilości

dobra B.

22

Przesunięcia krzywej KMP

Poprawa technologii
produkcji dobra A
(KMP2) i pogorszenie
technologii produkcji
dobra A (KMP3).

23

• Poprawa

technologii
produkcji dobra
B (KMP2) i
pogorszenie
technologii
produkcji dobra
B (KMP3).

24

• Poprawa

technologii
produkcji obu dóbr
(KMP2) i
pogorszenie
technologii
produkcji obu dóbr
(KMP3).

25

Rola rynku

• Rynek jest to proces w którym

decyzje gospodarstw domowych
dotyczące konsumpcji, decyzje
przedsiębiorstw o tym, co i jak
wytwarzać oraz decyzje pracowników
dotyczące tego, jak wiele i dla kogo
pracować, zostają wzajemnie
uzgodnione dzięki odpowiednim
dostosowaniom cen.

26

„Niewidzialna ręka"

• Szkocki filozof i ekonomista Adam

Smith dowodził, że kierujące się
własnym interesem jednostki są w
swoim postępowaniu prowadzone
przez „niewidzialną rękę" w kierunku
takich działań, które służą celom
społeczeństwa jako całości.