WYBRANE ODPOWIEDZI FILOZOFÓW
NOWOŻYTNYCH
I SENS ŻYCIA OGÓLNIE
SENS ŻYCIA
NOWOŻYTNOŚĆ
Początki okresu nowożytnego w historii dziejów ludzkich
datuje się na koniec XV, początek XVI wieku. Epoka
otwierająca nowożytność to epoka Odrodzenia
przeciwstawiana epoce "Wieków średnich„, jako ciemnych,
zacofanych i nie wartościowych”
Kultura humanizmu
Ze względu na pozytywny zwrot uczonych epoki
Odrodzenia ku spuściźnie starożytnej, a
zwłaszcza ku starożytnemu programowi
kształcenia, często kulturę Odrodzenia nazywa
się kulturą Humanizmu.
Słowo Humanizm pochodzi od łacińskiego słowa
Humanus i oznacza:
zwrot ku problemom człowieka jako elementu
świata przyrody, a nie jako dzieła Boga
dążącego do zjednoczenia się z nim.
Pytanie o sens życia
Pytanie to, w sposób wyraźny postawiono
właśnie w epoce Odrodzenia. Sztuka życia
stała się głównym tematem rozważań
filozofów renesansowych.
GIOVANNI PICO DELLA MIRANDOLA
W traktacie „O godności człowieka” Picco della Mirandolla pisał: „Otóż wydaje mi się, ze
teraz wreszcie zrozumiałem, dlaczego najbardziej szczęśliwą i najbardziej godną
wszelkiej czci istotą jest człowiek i czemu zawdzięcza on swoją niezwykłą sytuację i
wybrany los we wszechświecie, którego zazdroszczą mu nie tylko zwierzęta, ale nawet
gwiazdy i duchy ponadświatowe, Było tak. Już najwyższy ojciec i architekt Bóg, zgodnie z
tajemniczymi prawami mądrości, zbudował ten, który widzimy, dom świata,
najwspanialszą świątynię boskości. Po dokonaniu tego dzieła Artysta zapragnął, aby
znalazł się ktoś, kto potrafiłby wniknąć w sens tak potężnego dzieła, kochać jego piękno i
podziwiać jego wielkość. Przeto po stworzeniu już wszystkiego rozmyślał nad
powołaniem do życia człowieka. Przyjął wiec człowieka jako dzieło o nieokreślonym
kształcie, a po wyznaczeniu mu miejsca w samym centrum świata, tak się do niego
odezwał: Nie wyznaczam Ci Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też
nie daję ci żadnej swoistej funkcji, ażebyś wszystko to posiadł zgodnie ze swoim
życzeniem i swoją wolą. Natura wszystkich istot została określona i zawiera się w
granicach przeze mnie ustanowionych. Ciebie zaś, nie skrępowanego żadnymi
ograniczeniami, oddaje w twoje własne ręce, abyś swą naturę sam sobie określił, zgodnie
z twoją wolą. Nie uczyniłem Cię, ani istotą niebiańską, ani ziemską, ani śmiertelną, ani
nieśmiertelną, abyś jako swobodny i godny siebie twórca i rzeźbiarz sam sobie nadał
kształt, jaki zechcesz. Będziesz mógł się degenerować i staczać do rzędu zwierząt i
będziesz mógł odradzać się i mocą swego ducha wznosić się do rzędu istot boskich .O
jakże to wielka hojność Boga Ojca, jakże wielkie i godne podziwu jest szczęście
człowieka! Dano mu mieć to czego zapragnie, i być tym, czym zechce.”
Hasło Humanizmu
"Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie
jest mi obce"
(Terencjusz)
Jak żyć najlepiej? – odpowiedź
Montaigne’a
Montaigne postuluje trzy rzeczy, które są
konieczne by życie posiadało swój sens:
1.
poznać siebie
2.
nauczyć się dobrze żyć
3.
dobrze umrzeć.
Montaigne - próby
„Błaznem jest ten, kto odtrąca uciechy, jakich
natura mu dostarcza. Nie trzeba ani gonić za
nimi, ani od nich uciekać – trzeba je
przyjmować.”
Montaigne – próby
"Świat jest jeno szkołą szukania; nie o to
chodzi, kto dopadnie, ale kto będzie szedł
piękniejszą drogą„
Montaigne - próby
„Oto ludzie wędrują, aby podziwiać szczyty
gór (...), ocean otaczający ziemię, obroty
gwiazd. A obok siebie samych obojętnie
przechodzą, siebie samych nie podziwiają”.
Montaigne - próby
Żaden wiatr nie sprzyja temu, kto nie ma
wyznaczonego portu.
Montaigne - Próby
Życie samo w sobie nie jest ani dobre ani złe;
jest miejscem na dobro i na zło, wedle tego,
czym je zapełnicie. A jeśli żyliście 1 dzień,
wszystko poznaliście: jeden dzień podobny
jest do wszystkich.
Pamiętać o Śmierci
Człowiek, który zdaje sobie sprawę, z tego, ze
kiedyś jego wędrówka po Ziemi zakończy się,
bardziej ceni każdy przeżywany dzień. Każda
chwila wówczas nabiera wartości, zwłaszcza,
gdy się wie, że dana chwila może być
ostatnia.
M
o
n
ta
ig
n
e
Pascal – życie ludzkie nie ma
sensu
Pascal (1623-62)
filozofem nie chciał
być i pewnie
naprawdę nie był -
przynajmniej w tym
sensie, w jakim za
jego czasów o
filozofach się mówiło.
Do filozofów i filozofii
z lekceważeniem się
odnosił, niczego się
nie spodziewał po ich
dysputach. Mawiał
nawet „Prawdziwa
filozofia to cisza
Pyrrońska”.
Autonomiczność nauki i wiary
Pascal był przekonany jednak o tym, że fizyka
nie ma żadnego wpływu na prawdy wiary, i
nie dowodzi w wierze niczego, a prawdy
wiary nie mają a przynajmniej nie powinny
mieć wpływu na rozwój nauki.
Dlatego kiedy Galileusz został skazany i
potępiony przez Kościół, Pascal stwierdził:
wasze zabiegi, nie przeszkodzą ziemi kręcić
się wokół słońca razem z wami samymi.
Wiara jako lekarstwo na pustkę
egzystencji
Wiara leczy nas prawdziwie. Dopiero uznanie
Istnienia Boga może nadać sens ludzkiej
egzystencji.
Zakład Pascala
Zakład dotyczy istnienia Boga. Rozum nie może sprawy
rozstrzygnąć, trzeba sprawę poddać decyzji takiej, jak w grach
hazardowych. Założenie tego zabiegu jest takie, że nie możemy
zakładu uniknąć; nie mogę oświadczyć, że ja się nie zakładam.
Chodzi zapewne o to, że jeśli nie stawiam na istnienie Boga, to
na pewno, choćbym tego wprost nie powiedział, stawiam na Jego
nieistnienie, bo tak jest wygodniej w życiu doczesnym. Trzeba
obliczyć wysokość stawki i możliwą wygraną. Stawką, jeśli na
Boga stawiam, jest moje życie doczesne, które muszę przemienić
w duchu chrześcijańskim, a więc rzecz niewielka, mało warta. Do
wygrania, jeśli na Boga stawiam i wygram, jest życie w
nieskończonej szczęśliwości. Jest, przeto zgodne z rozumem na
Boga stawiać, skoro do wygrania jest nieskończoność, a stawka
znikoma; nawet jedno życie warto postawić, jeśli można trzy
wygrać, a cóż dopiero życie nieskończone; w tych warunkach
szaleństwem byłoby inaczej postąpić.
Epoka rozumu
Zupełnie inną postawę wobec życia i jego
sensu zajęli filozofowie epoki Oświecenia. W
epoce odrodzenia zalecano godzenie się z
zastaną rzeczywistością, w Oświeceniu
natomiast podjęto z nią walkę w imię
szukania sensu ludzkiego życia.
Co to jest oświecenie?
„Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z
niepełnoletności, w którą popadł z własnej
winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka
do posługiwania się swym własnym rozumem,
bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta
niepełnoletność wtedy, kiedy przyczyną jej jest
nie brak rozumu, lecz decyzji i odwagi
posługiwania się nim bez obcego
kierownictwa. Sapere aude! Miej odwagę
posługiwać się swym własnym rozumem ? tak
oto brzmi hasło oświecenia”.
Immanuel Kant
Krytyka starego porządku
Filozofowie Oświecenia odrzucili wszystkie
twierdzenia, które uznali za niezgodne z
Rozumem.
Wiele z tych twierdzeń dotyczyło Boga i relacji
człowieka do Boga. Krytyce poddali nie samą
wiarę w Boga, ale te elementy składające się na
wiarę religijną, które według nich, sprzeczne
były z rozumem i z naturą. Krytyce poddali
wszystko to, co uznali w religii za przesądne,
zabobonne, sprzeczne z rozumem.
Gdzie szukać sensu?
Bóg, przemawia do człowieka nie przez
niepewne, co do pochodzenia Pismo Święte,
nie przez kapłanów, nie przez znaki nazywane
cudami, których, jak twierdzili, nie sposób
zweryfikować, ale jedynie przez swoje dzieło,
przez naturę. Istnieje tylko jedno Objawienie,
któremu nie można zaprzeczyć, które jest
dostępne każdemu człowiekowi, w każdym
czasie, a jest nim NATURA!
Sensem życia – szczęście doczesne
Życie, głosili filozofowie francuscy nurtu
Oświecenia, nie jest próbą przed życiem
wiecznym, życie jest szansą daną przez Boga
każdemu, w tym samym stopniu, bycia
szczęśliwym w życiu doczesnym – celem życia
jest wykorzystać tę szansę.
Sensem życia – posłuszeństwo Prawu
Bożemu
„Wolałbym móc powiedzieć: Czyniłem, nie
myśląc o Tobie, dobro, które jest Ci miłe, a
moje serce podążało za Twoją Wolą, nie
znając jej, aniżeli powiedzieć Mu, jak będę to
musiał sam powiedzieć któregoś dnia:
Miłowałem Cię i nie zaprzestawałem obrażać,
znałem Cię i nie czyniłem nic, żeby Ci się
podobać.”
Jan Jakub Rousseau
Co znaczy: Być posłusznym Prawu
Bożemu?
Bycie posłusznym prawu Bożemu, to bycie
posłusznym Naturze, którą Bóg stworzył.
Zarówno naturze pojmowanej szeroko, jako
świat przyrody jak i wąsko, jako rozumna
naturę ludzką.
Co znaczy słuchać natury?
Dążyć do samorealizacji i zachowania swojego
życia
Dążyć do szczęścia
Holbach w systemie przyrody pytając o cel życia człowieka, odpowiada: „Jest to
zachowanie swojego istnienia i osiągnięcie szczęścia
La Mettrie natomiast pytając o rację bytu ludzkiego odpowiada: „Któż wie, czy samo
istnienie człowieka nie stanowi racji jego bytu? Został on może nie wiadomo jak i
dlaczego, rzucony na chybił trafił, w którymś punkcie kuli ziemskiej; wiemy tylko, że musi
żyć i umrzeć ...”
Jan Jakub Rousseau w „Emilu” zaś pisał: „Musimy przeto kochać samych siebie, celem
samozachowania, musimy kochać siebie przede wszystkim, a w bezpośrednim wyniku
tego uczucia kochamy to, co nas zachowuje.
Słowo „sens”
Mówimy o sensie i bezsensie przede wszystkim gdy
chodzi o słowa, znaki, mowę. Dane wyrażenie ma
sens dla mnie, jeśli ja jego znaczenie rozumiem, a
jest bezsensowne, gdy tak nie jest. Na przykład
wyrażenie “krowa" ma sens dla mnie, natomiast
“wokra" go nie ma dla Chińczyka zapewne i “krowa"
i “wokra" są równie bezsensowne. Takie jest
pierwsze, najpospolitsze znaczenie słowa “sens".
W wyrażeniu „sens życia” słowo sens ma jednak
inne znaczenie.
Sens życia = Cel życia
Jeśli w danej chwili istnieje cel do którego dany
człowiek dąży, jego życie ma w tej chwili sens.
Życie danego człowieka ma dla niego w danej
chwili sens, kiedy on w tej chwili sądzi, czuje itd.,
że warto mu żyć. Ale kiedy tak jest? W jakich
okolicznościach i pod jakimi warunkami? Istnieje
jeden wypadek, w którym o sensie życia nie
można wątpić, a mianowicie wtedy, kiedy istnieje
jakiś cel, który człowiek świadomie, dobrowolnie
chce osiągnąć!
Sens życia bez dążenia do celu?
Posiadanie celu nie wydaje się być
koniecznym warunkiem odczuwania sensu
życia, tego, ze życie jest wartościowe.
Niekiedy samo przeżywanie chwili jest
źródłem poczucia sensu życia. Dlatego można
powiedzieć, że:
Życie danego człowieka ma sens wtedy i tylko
wtedy kiedy albo istnieje cel, do którego on w
tej chwili dąży, albo on używa chwili.
Czy nasze życie ma sens?
Życie większości ludzi ma sens w większości
chwil!