Psychologia jako

nauka.

Metody badawcze w

psychologii.

Wyjaśnianie zachowań człowieka.

„Im ważniejsze pytanie tym mniej

prawdopodobne jedno proste

wyjaśnienie.” C. Tavris, C. Wade

Wiedza naukowa a
pseudonauka



Psychologia – nauka o zachowaniach i
procesach psychicznych oraz ich
zależnościach od fizycznego stanu
organizmu, stanu umysłu i środowiska
zewnętrznego.



R.D. Rossen – „psychopaplanina” a
wiedza naukowa

Myślenie krytyczne



Zdolność i gotowość do oceny
twierdzeń i do formułowania
obiektywnych sądów na podstawie
dobrze uzasadnionych przesłanek, do
odrzucania twierdzeń nie popartych
dowodami oraz do twórczego i
konstruktywnego wyjaśniania zjawisk.

Reguły krytycznego
myślenia



Stawiaj pytania, wyrażaj zdziwienie.



Określ problem.



Sprawdź dowody.



Bądź ostrożny wobec przeświadczeń i

tendencyjności.



Unikaj argumentacji emocjonalnej: „ Skoro tak

czuję, musi to być prawda”.



Unikaj uproszczeń.



Rozważaj inne interpretacje.



Zaakceptuj brak pewności.

Podejścia w psychologii



Oficjalne uznanie psychologii za naukę

formalną – 1879 Wilhelm Wundt

(wyuczona introspekcja).



Podejścia w psychologii :

-

biologiczne

-

teorii uczenia się

-

poznawcze

-

społeczno – kulturowe

-

psychoanalityczne

Podejścia w psychologii



„ Złość tkwi we mnie od urodzenia. Wściekałam się na

przechodnia, kiedy odwożono mnie ze szpitala do domu”.



„Mój tato miał zwyczaj upijać się i urządzać nam awantury – a

teraz widzę, że robię to samo co on”.



„Musiałem to zrobić, ten człowiek mnie potrącił. Nie okazał mi

szacunku”.



„Po każdym wybuchu czuję się winna, więc objadam się bez

umiaru lub dostaję migreny”.



„ Wasz problem polega na tym, że jesteście Polakami. Zawsze

wybuchacie z byle powodu jak samolubne dzieci, którym nie

daje się tego, czego chcą. Nie macie pojęcia o skutkach

gniewu. W moim kraju okazanie gniewu traktowane jest jako

brak honoru. U nas oczekuje się, abyśmy zachowywali się jak

dorośli, pamiętając o zgubnych konsekwencjach gniewu”.

Podejście biologiczne



Wszystkie działania, uczucia i myśli są
związane ze zjawiskami cielesnymi.



Jakie zjawiska zachodzące w
organizmie, współdziałają ze zjawiskami
w środowisku zewnętrznym kształtując
spostrzeżenia, wspomnienia i
zachowania.



Złożoność reakcji zachodzących między
ciałem a umysłem.

Podejście teorii uczenia się
(behawioryzm)



John Watson (1913) – „Psychologia, jak widzi
ją behawiorysta.”



Pawłow - podstawowe zasady uczenia się
mogą wyjaśnić zachowanie człowieka i
zwierząt (zachowania automatyczne).



Skinner – rozszerzenie podejścia
behawiorystycznego na działania dobrowolne.



Skutki działań silnie wpływają na
prawdopodobieństwo ich ponownego
pojawienia się.

Podejście poznawcze



Lata 50 i 60 XX wiek – rewolucja
kognitywna



Należy rozumieć źródła i konsekwencje
ludzkiego poznania czyli myśli,
wspomnień, poglądów, spostrzeżeń i
innych procesów psychicznych.



Nasza interpretacja i spostrzeganie
wpływa na, to co robimy i co
odczuwamy.

Podejście społeczno -
kulturowe



Lata 30 i 40 XX wiek



Wpływ wartości kulturowych i
systemów politycznych na nasze
codzienne doświadczenia.



Większość z nas nie dostrzega w jakim
stopniu konteksty społeczne kształtują
prawie wszystkie nasze czynności.

Podejście
psychoanalityczne



Psychoanalityczne teorie osobowości
-podkreślanie nieświadomej dynamiki
jednostki, sił wewnętrznych, konfliktów,
energii instynktów.



Intrapsychiczny sposób widzenia
jednostki zwracający uwagę na
wewnętrzne, ukryte mechanizmy
psyche albo umysłu.

Metody badawcze w
psychologii. Co stanowi o
naukowości badań?



Bruno Bettelheim- „The empty fortress”



Metody psychologiczne jako narzędzia rzemiosła
psychologicznego



Gotowość formułowania ryzykownych przewidywań



Zasada falsyfikacji – zasada według której teoria
naukowa musi formułować założenia na tyle
szczegółowe, aby możliwe było jej zaprzeczenie.



Otwartość - konieczność wyjaśnienia skąd pochodzą
pomysły, jak były sprawdzane i jakie rezultaty
uzyskano. (bezkręgowce typu płazińców)

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe



Metody opisowe – metody, które
dostarczają opisów zachowań,
natomiast nie zawsze wyjaśniają
przyczyny.



Klinicyści – opis zachowania jednostek



Badacze – porównywanie grup ludzkich
i formułowanie uogólnień na temat
zachowania człowieka

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe



Studium przypadku (historia przypadku)
– szczegółowy opis konkretnej jednostki.



Podejmowanie nowych tematów –
bogate źródło hipotez dla przyszłych
prac badawczych



Przydatność studium przypadku przy
nietypowych okolicznościach
rzucających światło na zagadnienia
generalne. (Biopsychologowie)

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe



Badanie obserwacyjne – dokładna i

systematyczna obserwacja i rejestracja

zachowania (obliczanie, szacowanie,

pomiar).



Obserwacja naturalna (Sommer)



Obserwacja laboratoryjna – zwiększenie

kontroli nad badaniem.



Jak zachowują się niemowlęta w różnym

wieku kiedy pozostają w obecności

obcych?

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe



Testy psychologiczne - narzędzia
diagnostyczne służące do pomiaru i oceny
cech osobowości, stanów emocjonalnych,
uzdolnień, zainteresowań czy wartości.



Efekt negatywnego halo – W. Grant
Dahlstrom



Standaryzacja – w odniesieniu do konstrukcji
testu jest to opracowanie jednolitych
procedur przeprowadzania badania i oceny.

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe



Testy psychologiczne



Standaryzacja – normy jako ustalone

standardy wykonania testu.



Rzetelność – w odniesieniu do konstrukcji

testu jest to spójność wyników uzyskanych

w różnych miejscach i w różnym czasie.

- stabilność bezwzględna - stałość metody
(rest – retest),
- rzetelność form alternatywnych.

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe



Testy psychologiczne



Trafność testu – pewność, że test bada to, co

zgodnie z założeniami powinien badać.

- kontrolowanie trafności treściowej

(wewnętrznej) - reprezentatywność pytań

testowych dla badanej cechy

- kontrolowanie trafności kryterialnej –

możliwość potwierdzenia wyników za pomocą

innych niezależnych metod lub kryteriów w

odniesieniu do analizowanej cechy.



Poligraf czyli „wykrywacz kłamstw”

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe

Sondaże – kwestionariusze i wywiady,

w których informacje uzyskuje się,
pytając badanych wprost o ich
doświadczenia, postawy i opinie.



Błąd dobrowolności – nieadekwatność
wyników pochodzących z próby
ochotników zamiast z próby
reprezentatywnej.



Metody kontrolowania kłamstwa

Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe

Korelacja – miara zależności pomiędzy dwiema

zmiennymi; wyraża się statystycznie przez

współczynnik korelacji, określany za pomocą

wartości od -1,00 do +1,00.

Zmienne – cechy zachowania lub doświadczenia,

które można zmierzyć lub opisać za pomocą skali

liczbowej.

Korelacja dodatnia – wysokie wartości jednej

zmiennej są związane z wysokimi wartościami

drugiej.

Korelacja ujemna - wysokie wartości jednej zmiennej

są związane z niskimi wartościami drugiej.

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment



Próżniactwo społeczne (efekt Ringelmana,

1920) – zmniejszanie wysiłku wkładanego w

pracę w warunkach działań zespołowych.



Stainer, 1972.



Karau i Williams, 1993 – model kolektywnego

wysiłku - trzy przekonania :

-

przekonanie, że wzrost własnego wysiłku pociąga

za sobą wzrost poziomu wykonania całej grupy;

-

przekonanie o instrumentalności poziomu

wykonania (wzrost poziomu wykonania grupy jest

instrumentem zwiększania jej zysków);

-

przekonanie o wielkości własnych korzyści.

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment



Triplett, 1898 – facylitacja społeczna –
wzrost poziomu wykonania zadania pod
wpływem obecności innych.



Pessin i Husband, 1933 – efekt
hamowania społecznego – obecność
innych powoduje spadek wykonania
działania w porównaniu z działaniem w
samotności.



Zajonc, 1965 – reakcje dominujące – dobrze
znane i przyswojone zachowania.

Badania nad zachowaniem człowieka –
Eksperyment.
Facylitacja i hamowanie społeczne

.

obecność

innych

pobudzenie

fizjologiczne

reakcje

dominujące

dominują

reakcje

poprawne

dominują

reakcje

niepoprawne

wzrost

poziomu

wykonania

spadek

poziomu

wykonania

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment



Dlaczego obecność innych powoduje
wzrost pobudzenia fizjologicznego? Trzy
rodzaje odpowiedzi :

-

Zajonc – wzrost pobudzenia jako wyraz
czujności i przygotowania do reakcji na
potencjalne działania innych;

-

Cottrell – lęk przed oceną;

-

Baron i wsp.- konflikt uwagi.

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment



Aronson, Wilson, Akert – deindywiduacja
– utrata normalnej kontroli nad
zachowaniem, co prowadzi do wzrostu
impulsywności i patologicznych czynów.



Cialdini – deindywiduacja – proces
utraty własnej tożsamości, na skutek
którego występuje większa skłonność do
przejawiania zachowań niezgodnych z
wyznawanymi wartościami.

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment



Zjawisko ograniczonej
odpowiedzialności – trzy grupy
dowodów :

-

Hullen, 1986 - metaanaliza;

-

Zimbardo, 1970 – eksperyment
laboratoryjny;

-

Diener i wsp., 1976; Beaman i wsp.,
1979 – eksperymenty naturalne.

Tabela. Program badawczy Dolińskiego i
Nawrata. Odsetki osób ulegającym

próbom wpływu

.

Eksperyment 1. (zmienna zależna: zgoda na wypełnienie

kwestionariusza)
przechodzący ulicę – gwizdek
przechodzący ulicę – bez gwizdka
idący wzdłuż chodnika

59
46
41

Eksperyment 2. (zmienna zależna: zgoda na wypełnienie

kwestionariusza) Polepszenie trafności wewnętrzej
kartka za wycieraczką
kartka na drzwiach
brak kartki

62
37
36

Eksperyment 3. (zmienna zależna: zgoda na wypełnienie

kwestionariusza) Eliminacja alternatywnych wyjaśnień
reklama za wycieraczką
wezwanie na policję za wycieraczką
reklama na drzwiach
brak kartki

62
8
38
32

Tabela. Program badawczy Dolińskiego i
Nawrata. Odsetki osób ulegającym

próbom wpływu

.

Eksperyment 4. (zmienna zależna: zgoda na udział w

kweście)
Polepszenie trafności zewnętrznej, trafność

zastosowanej manipulacji, moderator efektu
przechodzący ulicę – gwizdek
oczekiwanie na wstrząsy elektryczne
oczekiwanie na wstrząsy, potem wycofanie
oczekiwanie na badanie koordynacji

38
75
53

Eksperyment 5. (zmienna zależna: złożenie datku

pieniężnego)
Mediator efektu
Przechodzący ulicę – gwizdek
tylko prośba
prośba z uzasadnieniem pozornym
prośba z uzasadnieniem rzeczywistym
Przechodzący ulicę – gwizdek
tylko prośba
prośba z uzasadnieniem pozornym
prośba z uzasadnieniem rzeczywistym

39
76
72

11
15
58

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment



Eksperyment – celowe wywołanie jakiegoś
zjawiska (kształtowanie jego natężenia lub
częstości) za pośrednictwem manipulowania
jego przypuszczalnymi przyczynami w
warunkach dobrze kontrolowanych przez
badacza.



Zmienna zależna – właściwość psychiki lub
zachowania, pod względem której ludzie mogą
się różnić, a badacze próbują w eksperymencie
stwierdzić, od czego te różnice zależą.

Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment

H : Huśtawka emocjonalna (X) zwiększa

podatność na wpływ wywierany przez
innych (Y)

Grupa Grupa

kontrolna

eksperymentalna

huśtawka

emocjonalna

brak huśtawki

emocjonalnej

podatność na wpływ

podatność na wpływ

X

Y