Strategia badań
epidemiologicznych
Wykład 7
Strategia badań
epidemiologicznych
Wykład 7
Epidemiologia jest jednocześnie nauką i
dyscypliną praktyczną:
–
Naukowo - jest
(jak każda inna dziedzina)
określana
przez specyfikę badań naukowych, tj. przez cele
badawcze
(a nie przez metodologię badań)
–
Praktycznie - choroba jest materialnym
przedmiotem zainteresowania epidemiologii
(
wspólnym z wieloma innymi dyscyplinami medycyny)
Głównym
celem badawczym
dla epidemiologa
jest poszukiwanie przyczyn powstawania i
szerzenia się chorób w populacji
Gł. i
podstawowym zadaniem epidemiologii
jest stworzenie naukowych podstaw
zwalczania chorób przez programy ochrony
zdrowia społecznego
Epidemiologia w celu rozwiązywania
problemów teoretycznych i praktycznych
posługuje się właściwymi dla niej metodami
Problemy występowania chorób są
rozpatrywane na trzech poziomach
(mających różne znaczenie dla
wnioskowania o charakterze naukowym)
WYRÓŻNIAMY:
1)
poziom badań opisowych
2)
poziom badań etiologicznych
(analitycznych)
3)
poziom badań interwencyjnych
(eksperymentalnych)
!!! Badania naukowe można podzielić w
zależności od rodzaju zastosowanej metody
badawczej na eksperymentalne i
nieeksperymentalne
badania nieeksperymaentalne nazywane są często
obserwacjami
Różnice między badaniami eksperymentalnymi
i nieekspermentalnymi:
–
w eksperymencie - badacz świadomie i celowo
kontroluje określone czynniki (np. szczepionki/
metody leczenia), które są przedmiotem ocen
oraz sam przydziela obiekt badania (osoby) do
poszczególnych grup
–
w nieeksperymencie - obserwacje prowadzone są
w takich grupach, w jakich one samorzutnie
występują w przyrodzie
Rodzaje badań
epidemiologicznych :
1)
OPISOWE
2)
ANALITYCZNE (nie kontrolowane)
–
Dobór próby według skutków ekspozycji (choroby)
Przekrojowe (pomiar ekspozycji w chwili badania)
Ocena ekspozycji poprzedzającej wystąpienie choroby //
Badania retrospektywne (kliniczno-kontrolne)
–
Dobór próby według ekspozycji// Badania
prospektywne (kohortowe)
3)
EKSPERYMENTALNY (kontrolowane)
–
Losowe badania kontrolowane
–
Badania interwencyjne (nielosowe)
Badania epidemiologiczne
opisowe
(1)
:
Do elementarnych badań
epidemiologicznych należy opis częstości
występowania choroby w populacji, w
zależności od cech demograficznych
populacji, bez analizowania, czy ewentualne
powiązania miedzy nimi mają charakter
przyczynowo-skutkowy, czy też nie
Wśród
cech demograficznych
najczęściej
przedmiotem zainteresowania
zainteresowania są:
–
płeć
–
wiek
Badania epidemiologiczne
opisowe
(2)
:
W odniesieniu do
makrośrodowiska
opis
częstości występowania choroby dotyczy
porównywania
grupy ludności
różniących
się (np.):
–
warunkami klimatycznymi miejsca
zamieszkania
–
odmiennymi typami zbiorowości (miasto-wieś)
–
stopniem urbanizacji danego regionu
–
charakterystyką zawodów
–
zarobkami
–
standardem mieszkania itp.
Badania epidemiologiczne
opisowe
(3)
:
Opis
rozmieszczenia choroby
w populacji ma
praktyczne zastosowanie
przy:
–
formowaniu wstępnych hipotez o szczególnych
warunkach determinujących rozprzestrzenienie
się choroby w populacji
–
rozdziale środków inwestycyjnych lub
materiałowego zaopatrzenia medycznego
–
przy programowaniu ochrony zdrowia na różnych
poziomach organizacyjnych służby zdrowia
(Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś
regionie jest wysoka umieralność niemowląt, powinno
postawić przed odpowiednimi służbami zagadnienia
poprawy ochrony zdrowia niemowląt)
Badanie analityczne
(etiologiczne)
(1)
:
Badania etiologiczne zmierzają do
interpretacji obserwowanych zależności w
kategoriach przyczynowo-skutkowych
(w
badaniach opisowych chodzi ustalenie - powierzchowne -
relacji pomiędzy chorobowością, a określonymi
uwarunkowaniami środowiska)
Interpretacja etiologiczna ma duże praktyczne
znaczenie dla medycyny zapobiegawczej
Sposób uzyskiwania wyników dotyczących
etiologii choroby zależy od tego, czy punktem
wyjścia badania jest choroba czy czynnik
środowiskowy (o domniemanym szkodliwym
oddziaływaniu na zdrowie człowieka)
Badanie analityczne
(etiologiczne)
(2)
:
Badania retrospektywne
- punktem
wyjścia podejmowania badania jest
określona jednostka chorobowa, dla
powstania której poszukuje się w
przeszłości (
retrospektywnie
) przyczyn
wyjaśniających jej etiologię
Badania prospektywne
- punktem
wyjścia jest dany zespół uwarunkowań
środowiskowych i poszukiwanie w
obserwacji długofalowej (
prospektywnej
)
odpowiednich dla niego skutków
zdrowotnych
Badanie analityczne
(etiologiczne)
(3)
:
Badania prospektywne umożliwiają
podejście pragmatyczne i wartościowe z
punktu programowania potencjalnej
interwencji i działań zapobiegawczych
Stwierdzenie, np., że jakieś nawyki żywieniowe
częściej występują u chorych z chorobą wieńcową
serca, nie wystarcza do podejmowania działań
interwencyjnych
---------------------------------------------------------------------------
Dopiero sprawdzenie efektu tych zmian pozwoli
ocenić nie tylko ryzyko występowania choroby
wieńcowej, ale także ocenić ryzyko pojawienia się
być może w związku z tym innych chorób
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(1)
:
Badania obserwacyjne o charakterze
analitycznym mogą stanowić podstawę do
podejmowania działań zapobiegawczych, jeżeli
wnioski przyczynowo-skutkowe są bezsporne
(niestety w badaniach analitycznych [prospektywnych i
retrospektywnych]
związki o charakterze przyczynowo-
skutkowym często bywają udokumentowane w sposób
niedostateczny
)
Przykład (1): badania analityczne odnoszące się do
występowania choroby niedokrwiennej serca, w zależności od
zawartości kwasów tłuszczowych i cholesterolu w diecie, są
uważane za niewystarczający dowód istnienia związku
przyczynowo-skutkowego, ponieważ może on wynikać z
samoselekcji osób badanych do przestrzegania pewnych zaleceń
żywieniowych
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(2)
:
Weryfikacji eksperymentalnej wymaga
sytuacja, gdy powiązania etiologiczne
jest dobrze udokumentowane badaniami
obserwacyjnymi analitycznymi, lecz
podjęcie działań interwencyjnych może
przynieść nowe wnioski
Przykład (2): cukrzyca zwiększa ryzyko choroby
wieńcowej serca, ale terapia przeciwcukrzycowa nie
musi wcale doprowadzić do zmniejszenia umieralności
z powodu choroby wieńcowej chorych na cukrzycę
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(3)
:
Jeżeli związki przyczynowe udowodniono
w sposób bezsporny, to przewidywana
skuteczność interwencji może okazać się
błędna, jeżeli nie przeprowadzi się
specjalnego badania eksperymentalnego
Przykład (3): na podstawie badań analitycznych
ustalono, że ciśnienie tętnicze krwi zwiększa ryzyko
udaru mózgu, lecz trudno jest na tej podstawie wnosić,
że program zapobiegania udarowi mózgu przez
podawanie leków hipotensyjnych osobom z
nadciśnieniem doprowadzi do drastycznego obniżenia
zapadalności na udar mózgu
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(4)
:
Badania eksperymentalne są ukierunkowane
na ocenę skuteczności samej interwencji
O przewidywanej skuteczności samej
interwencji można wnosić na podstawie:
doświadczeń prowadzonych na zwierzętach
doświadczeń przeprowadzonych na ochotnikach
Wdrażanie programów zapobiegawczych nie
zawsze wymaga badań interwencyjnych,
jako bezpośredniego dowodu naukowego ich
wartości
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(5)
:
Badania takie okazały się niezbędne przy:
wprowadzaniu szczepień ochronnych przeciwko
niektórym chorobom zakaźnym
populacyjne badania interwencyjne w przypadku
fluorowania wody pitnej
================================================================
=========================
Jeżeli zostaną określone założenia
teoretyczne oraz sposoby interwencji
zapobiegawczej na podstawie badań
analitycznych - jaka będzie korzyść dla
ludności, jeżeli odpowiednia interwencja
zostanie podjęta
???
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(6)
:
O ile, zmniejszy się liczby przypadków udaru
mózgu po wprowadzeniu leczenia hipotensyjnego ?
O ile, obniży się liczba wypadków drogowych po
wprowadzeniu pasów bezpieczeństwa ?
W jakim stopniu zmniejszy się umieralność z
powodu raka szyjki macicy po wprowadzeniu
programu badań przesiewowych ? - itd.
ODPOWIEDŹ zależy od :
–
przesłanek teoretycznych o charakterze
etiologicznym
–
bezpośrednich możliwociach działań
interwencyjnych na poziomie populacji
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(7)
:
!!! W miarę jak opieka zdrowotna będzie
pochłaniała coraz więcej nakładów finansowych i
usług, weryfikacja i ocena funkcjonowania
programów i instytucji służby zdrowia na
podstawie badań interwencyjnych będzie
zyskiwać na wadze i znaczeniu
O wartości i znaczeniu badania
epidemiologicznego decyduje:
–
metoda postępowania
(dotycząca weryfikacji
postawionych hipotez)
–
czy wyniki badań będzie można odnieść nie tylko do
populacji zakwalifikowanej do badań, ale również do
populacji źródłowej, albo populacji docelowej
Poziom selekcji badanych:
Populacja generalna
Populacja generalna
Populacja docelowa
Populacja docelowa
(populacja, do której mogą odnosić się wyniki badania)
Selekcja
Populacja źródłowa
Populacja źródłowa
(populacja o zdefiniowanej liczebności i strukturze, z
której będzie się wybierać innych)
Selekcja
Populacja zakwalifikowana do badań
Populacja zakwalifikowana do badań
(populacja dobrana do badań według ściśle określonych
kryteriów)
Populacja uczestnicząca w badaniach
Populacja uczestnicząca w badaniach
(materiał badanych - wyniki badań mogą stanowić
podstawę wnioskowania)
Badania eksperymentalne
(interwencyjne)
(8)
:
PODSUMOWANIE:
Przedstawione badania epidemiologiczne
różnią się:
podejściem metodycznym w analizowaniu
związków przyczynowo-skutkowych
sposobem selekcji badanych
(Rodzaj i stopień selekcji materiału do
badań decyduje o wiarygodności
uzyskanych wyników i możliwości
uogólnienia wniosków z badań na inne
populacje)