WRAŻENIA

WRAŻENIA

mgr Agnieszka Firlej

mgr Agnieszka Firlej

Wrażenie

Wrażenie

–

–

pierwotny i najbardziej

pierwotny i najbardziej

podstawowy proces poznawczy człowieka.

podstawowy proces poznawczy człowieka.

Powstaje na skutek bezpośredniego działania

Powstaje na skutek bezpośredniego działania

bodźców ze świata zewnętrznego lub z

bodźców ze świata zewnętrznego lub z

wnętrza organizmu na zakończenia nerwowe

wnętrza organizmu na zakończenia nerwowe

(receptory), wywołując reakcję psychiczną.

(receptory), wywołując reakcję psychiczną.

Jeden obiekt może jednocześnie działać na

Jeden obiekt może jednocześnie działać na

kilka rodzajów narządów zmysłowych, przez

kilka rodzajów narządów zmysłowych, przez

co jednocześnie można odczuwać kilka

co jednocześnie można odczuwać kilka

rodzajów wrażeń.

rodzajów wrażeń.

Podstawowe cechy wrażeń

Podstawowe cechy wrażeń

•

charakter – rodzaj wrażenia,

charakter – rodzaj wrażenia,

•

jakość – rodzaj wrażenia i to, na jaki narząd

jakość – rodzaj wrażenia i to, na jaki narząd

zmysłu oddziałuje,

zmysłu oddziałuje,

•

intensywność – wartość natężenia

intensywność – wartość natężenia

oddziaływania bodźca na narząd zmysłu,

oddziaływania bodźca na narząd zmysłu,

•

czas trwania – uzależniony od czasu

czas trwania – uzależniony od czasu

oddziaływania danego bodźca na narząd

oddziaływania danego bodźca na narząd

zmysłu.

zmysłu.

Możliwe jest jednoczesne odczuwanie

Możliwe jest jednoczesne odczuwanie

różnych wrażeń, a wrażenia te wzajemnie na

różnych wrażeń, a wrażenia te wzajemnie na

siebie oddziałują, najczęściej na zasadzie

siebie oddziałują, najczęściej na zasadzie

kontrastu wrażeń. Wyróżnia się:

kontrastu wrażeń. Wyróżnia się:

•

kontrast następczy

kontrast następczy

(np. przy jedzeniu po

(np. przy jedzeniu po

słodkim cukierku kwaśnego jabłka, występuje

słodkim cukierku kwaśnego jabłka, występuje

wrażenie, że jest ono kwaśniejsze niż w

wrażenie, że jest ono kwaśniejsze niż w

rzeczywistości);

rzeczywistości);

•

kontrast współczesny

kontrast współczesny

(np. podczas patrzenia na

(np. podczas patrzenia na

szary obiekt umieszczony na czarnym tle,

szary obiekt umieszczony na czarnym tle,

występuje wrażenie, że jest on jaśniejszy, niż

występuje wrażenie, że jest on jaśniejszy, niż

gdyby był umieszczony na tle białym).

gdyby był umieszczony na tle białym).

Z wrażeniami związane są

Z wrażeniami związane są

takie pojęcia jak:

takie pojęcia jak:

•

próg podniety – minimalna odczuwalna intensywność wrażenia,

próg podniety – minimalna odczuwalna intensywność wrażenia,

•

próg różnicy – minimalna odczuwalna zmiana intensywności

próg różnicy – minimalna odczuwalna zmiana intensywności

wrażenia,

wrażenia,

•

szczyt wrażenia – intensywność wrażenia, która bez względu na

szczyt wrażenia – intensywność wrażenia, która bez względu na

dalsze zwiększanie natężenia działającego bodźca nie ulegnie już

dalsze zwiększanie natężenia działającego bodźca nie ulegnie już

zwiększeniu,

zwiększeniu,

•

rozpiętość wrażliwości – przestrzeń pomiędzy najsłabszym a

rozpiętość wrażliwości – przestrzeń pomiędzy najsłabszym a

najmocniejszym odczuwalnym natężeniem wrażenia,

najmocniejszym odczuwalnym natężeniem wrażenia,

•

zjawisko adaptacji wrażenia – proces stępienia lub nawet całkowitego

zjawisko adaptacji wrażenia – proces stępienia lub nawet całkowitego

zaniku wrażliwości na działające bodźce.

zaniku wrażliwości na działające bodźce.

Adaptacja sensoryczna zwana też

Adaptacja sensoryczna zwana też

zjawiskiem

zjawiskiem

adaptacji wrażenia

adaptacji wrażenia

przejściowa

przejściowa

i mająca charakter dostosowawczy zmiana

i mająca charakter dostosowawczy zmiana

czułości receptora zmysłowego lub

czułości receptora zmysłowego lub

narządu zmysłu.

narządu zmysłu.

Wzrost intensywności bodźca powoduje

Wzrost intensywności bodźca powoduje

spadek wrażliwości i odwrotnie.

spadek wrażliwości i odwrotnie.

Zmieniająca się wrażliwość z jednej strony

Zmieniająca się wrażliwość z jednej strony

podnosi skuteczność zmysłu, a z drugiej

podnosi skuteczność zmysłu, a z drugiej

strony zabezpiecza go (w pewnym

strony zabezpiecza go (w pewnym

zakresie) przed uszkodzeniem.

zakresie) przed uszkodzeniem.

Jeżeli narząd zwiększa swoją wrażliwość nazywamy

Jeżeli narząd zwiększa swoją wrażliwość nazywamy

to

to

sensytyzacją lub adaptacją dodatnią.

sensytyzacją lub adaptacją dodatnią.

Zjawisko

Zjawisko

takie łatwo można zaobserwować w sali kinowej -

takie łatwo można zaobserwować w sali kinowej -

bezpośrednio po wejściu w trakcie seansu, trudno

bezpośrednio po wejściu w trakcie seansu, trudno

dostrzec cokolwiek, jednak po pewnym czasie

dostrzec cokolwiek, jednak po pewnym czasie

następuje adaptacja dodatnia wzroku i można

następuje adaptacja dodatnia wzroku i można

dostrzec znacznie więcej szczegółów otoczenia. W

dostrzec znacznie więcej szczegółów otoczenia. W

przypadku nadmiernego oświetlenia następuje

przypadku nadmiernego oświetlenia następuje

odruchowe przymykanie powiek, zwężenie

odruchowe przymykanie powiek, zwężenie

źrenicy oraz zmniejszenie czułości receptorów

źrenicy oraz zmniejszenie czułości receptorów

siatkówki.

siatkówki.

Innym przykładem adaptacji ujemnej

Innym przykładem adaptacji ujemnej

czyli

czyli

desensytyzacji

desensytyzacji

może być

może być

przywykanie do zapachów. Nawet

przywykanie do zapachów. Nawet

bardzo intensywne zapachy po

bardzo intensywne zapachy po

pewnym czasie stają się

pewnym czasie stają się

niezauważalne, wystarczy jednak

niezauważalne, wystarczy jednak

niewielki ruch powietrza aby zmysł

niewielki ruch powietrza aby zmysł

się uaktywnił i zapach ponownie stał

się uaktywnił i zapach ponownie stał

się wyczuwalny.

się wyczuwalny.

Możemy wyróżnić wrażenia :

Możemy wyróżnić wrażenia :



wzrokowe

wzrokowe



słuchowe

słuchowe



węchowe

węchowe



smakowe

smakowe



dotykowe

dotykowe



termiczne

termiczne



stawowe

stawowe



mięśniowe

mięśniowe



równowagi ciała

równowagi ciała



ustrojowe

ustrojowe

Wzrokowe

Wzrokowe

Związane są z percepcją fal świetlnych

Związane są z percepcją fal świetlnych

wpadających do oka. W ich odbiorze

wpadających do oka. W ich odbiorze

istotną rolę spełnia siatkówka, która

istotną rolę spełnia siatkówka, która

jest błoną oka wrażliwą na bodźce

jest błoną oka wrażliwą na bodźce

świetlne.

świetlne.

Elementy światłoczułe

Elementy światłoczułe

siatkówki

siatkówki

•

pręciki:

pręciki:

odbierają światło o małym

odbierają światło o małym

natężeniu i nie reagują na różnicę

natężeniu i nie reagują na różnicę

kolorów

kolorów

•

czopki:

czopki:

reagują na światło o większym

reagują na światło o większym

natężeniu i są wrażliwe na barwy

natężeniu i są wrażliwe na barwy

Pręciki i czopki przekazują impulsy do kory

Pręciki i czopki przekazują impulsy do kory

mózgowej. Promienie świetlne o różnej

mózgowej. Promienie świetlne o różnej

długości fali pobudzają różne układy

długości fali pobudzają różne układy

receptorowe, a impulsy są rozpoznawane

receptorowe, a impulsy są rozpoznawane

w mózgu i uświadamiane osobie

w mózgu i uświadamiane osobie

spostrzegającej fale świetlne. Widzenie

spostrzegającej fale świetlne. Widzenie

barw zależne jest od trzech rodzajów

barw zależne jest od trzech rodzajów

barwników znajdujących się w czopkach

barwników znajdujących się w czopkach

(niebieskiej, zielonej, czerwonej).

(niebieskiej, zielonej, czerwonej).

Słuchowe

Słuchowe

Związane są z odbiorem fal dźwiękowych docierających do

Związane są z odbiorem fal dźwiękowych docierających do

ucha człowieka.

ucha człowieka.

Głównym narządem odbierającym te wrażenia jest narząd

Głównym narządem odbierającym te wrażenia jest narząd

Cortiego, który składa się z trzech kosteczek słuchowych:

Cortiego, który składa się z trzech kosteczek słuchowych:

młoteczka,kowadełka i strzemiączka.

młoteczka,kowadełka i strzemiączka.

Pobudzone przez fale dźwiękowe komórki nerwowe słuchu

Pobudzone przez fale dźwiękowe komórki nerwowe słuchu

przetwarzają je na impulsy nerwowe i przesyłają do różnych

przetwarzają je na impulsy nerwowe i przesyłają do różnych

miejsc w mózgu, gdzie następuje proces uświadomienia

miejsc w mózgu, gdzie następuje proces uświadomienia

sobie rodzaju i charakteru treści, dzięki rozróżnianiu

sobie rodzaju i charakteru treści, dzięki rozróżnianiu

amplitudy fal oraz ich częstotliwości.

amplitudy fal oraz ich częstotliwości.

Uszkodzenie słuchu nazywa się głuchotą. Wyróżnia się trzy

Uszkodzenie słuchu nazywa się głuchotą. Wyróżnia się trzy

podstawowe stopnie głuchoty: lekką, średnią i ciężką.

podstawowe stopnie głuchoty: lekką, średnią i ciężką.

Smakowe

Smakowe

Związane są z chemiczną rejestracją

Związane są z chemiczną rejestracją

ciał rozpuszczonych w ślinie w jamie

ciał rozpuszczonych w ślinie w jamie

ustnej.

ustnej.

Organem odbiorczym tych wrażeń są

Organem odbiorczym tych wrażeń są

brodawki smakowe rozmieszczone na

brodawki smakowe rozmieszczone na

całym języku, na podniebieniu

całym języku, na podniebieniu

miękkim, w tylnej części gardła oraz

miękkim, w tylnej części gardła oraz

niektórych okolicach przełyku.

niektórych okolicach przełyku.

Węchowe

Węchowe

Węch, podobnie jak smak, należy do "zmysłów

Węch, podobnie jak smak, należy do "zmysłów

chemicznych", ściśle ze sobą powiązanych (wspólnie

chemicznych", ściśle ze sobą powiązanych (wspólnie

kształtujących tak zwaną "smakowitość").

kształtujących tak zwaną "smakowitość").

Organem odbiorczym tych wrażeń jest nabłonek

Organem odbiorczym tych wrażeń jest nabłonek

węchowy, mieszczący się w górnej części jamy

węchowy, mieszczący się w górnej części jamy

nosowej.

nosowej.

W błonie komórek nabłonka znajdują się częściowo

W błonie komórek nabłonka znajdują się częściowo

specyficzne białka receptorowe (kilkaset rodzajów),

specyficzne białka receptorowe (kilkaset rodzajów),

których natura została poznana dzięki laureatom

których natura została poznana dzięki laureatom

Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (Linda Buck i

Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (Linda Buck i

Richard Axel, 2004).

Richard Axel, 2004).

Zawarte w powietrzu cząsteczki związków lotnych, z

Zawarte w powietrzu cząsteczki związków lotnych, z

prądem powietrza dostają się jamy nosowej, a

prądem powietrza dostają się jamy nosowej, a

następnie dyfundują do szczeliny, w której znajduje

następnie dyfundują do szczeliny, w której znajduje

się nabłonek węchowy. Pobudzają niektóre z

się nabłonek węchowy. Pobudzają niektóre z

komórek nabłonka, zawierające odpowiednie białka

komórek nabłonka, zawierające odpowiednie białka

receptorowe, tworząc

receptorowe, tworząc

"mapę pobudzeń",

"mapę pobudzeń",

charakterystyczną dla danego zapachu.

charakterystyczną dla danego zapachu.

Człowiek może rozpoznać po treningu nawet 10000

Człowiek może rozpoznać po treningu nawet 10000

różnych zapachów. Jedna z zaproponowanych

różnych zapachów. Jedna z zaproponowanych

klasyfikacji tych wrażeń wyodrębnia wonie:

klasyfikacji tych wrażeń wyodrębnia wonie:

aromatyczne, kwiatowe, piżmowe, czosnkowe,

aromatyczne, kwiatowe, piżmowe, czosnkowe,

spalenizny, korzenne, wstrętne, obrzydliwe.

spalenizny, korzenne, wstrętne, obrzydliwe.

Dotykowe

Dotykowe

Odpowiedzialna za odbiór wrażeń dotykowych jest skóra, która

Odpowiedzialna za odbiór wrażeń dotykowych jest skóra, która

ma liczne zakończenia nerwowe.

ma liczne zakończenia nerwowe.

Człowiek poprzez skórę odczuwa dotyk, nacisk, swędzenie,

Człowiek poprzez skórę odczuwa dotyk, nacisk, swędzenie,

łechtanie, ból.

łechtanie, ból.

Spełnia ona również rolę drugich płuc – wydziela produkty

Spełnia ona również rolę drugich płuc – wydziela produkty

rozkładu białka w postaci potu oraz rolę "wabika" dla płci

rozkładu białka w postaci potu oraz rolę "wabika" dla płci

odmiennej.

odmiennej.

Wrażenia skórne wywołują w świadomości człowieka różnego

Wrażenia skórne wywołują w świadomości człowieka różnego

rodzaju wyobrażenia (ostrości, gładkości, wilgotności,

rodzaju wyobrażenia (ostrości, gładkości, wilgotności,

szorstkości, lepkości).

szorstkości, lepkości).

Termiczne

Termiczne

Źródłem bodźców termicznych są ciała o

Źródłem bodźców termicznych są ciała o

różnej temperaturze w granicach od

różnej temperaturze w granicach od

−10 stopni Celsjusza do +70 stopni

−10 stopni Celsjusza do +70 stopni

Celsjusza.

Celsjusza.

Powierzchnia skóry ma specjalne punkty

Powierzchnia skóry ma specjalne punkty

reagujące na ciepło i zimno. Człowiek

reagujące na ciepło i zimno. Człowiek

poprzez skórę odczuwa gorąco, ciepło,

poprzez skórę odczuwa gorąco, ciepło,

zimno, chłód.

zimno, chłód.

Stawowe

Stawowe

Wrażenia te odbierane są dzięki ciałkom

Wrażenia te odbierane są dzięki ciałkom

dotykowym, rozmieszczonym w torebkach

dotykowym, rozmieszczonym w torebkach

stawowych, okrywających nasze

stawowych, okrywających nasze

stawy(kolanowy, biodrowy, łokciowy,

stawy(kolanowy, biodrowy, łokciowy,

barkowy).

barkowy).

Wrażenia stawowe dają człowiekowi możliwość

Wrażenia stawowe dają człowiekowi możliwość

dobrego orientowania się w ułożeniu swoich

dobrego orientowania się w ułożeniu swoich

kończyn i całego ciała, zwłaszcza w ciemności.

kończyn i całego ciała, zwłaszcza w ciemności.

Mięśniowe

Mięśniowe

Odpowiedzialne za odbiór tych wrażeń

Odpowiedzialne za odbiór tych wrażeń

są zakończenia nerwowe znajdujące

są zakończenia nerwowe znajdujące

się w ścięgnach.

się w ścięgnach.

Dzięki temu organowi potrafimy ocenić

Dzięki temu organowi potrafimy ocenić

i porównywać różnego rodzaju ciężary

i porównywać różnego rodzaju ciężary

i obciążenia, z którymi mamy do

i obciążenia, z którymi mamy do

czynienia.

czynienia.

Równowagi ciała

Równowagi ciała

Organem utrzymującym równowagę ciała jest organ

Organem utrzymującym równowagę ciała jest organ

znajdujący się w uchu wewnętrznym, zwany błędnikiem

znajdujący się w uchu wewnętrznym, zwany błędnikiem

błoniastym.

błoniastym.

Składa się on z trzech przewodów półkolistych, woreczka i

Składa się on z trzech przewodów półkolistych, woreczka i

łagiewki. Komórki zmysłowe zakończone rzęskami

łagiewki. Komórki zmysłowe zakończone rzęskami

(włoskami) poruszane są przez płyn zwany endolimfą.

(włoskami) poruszane są przez płyn zwany endolimfą.

Ruchy głowy powodują przemieszczanie się endolimfy i

Ruchy głowy powodują przemieszczanie się endolimfy i

poruszanie włosków komórek nerwowych.

poruszanie włosków komórek nerwowych.

Powstające impulsy nerwowe stanowią podstawę pobudzenia

Powstające impulsy nerwowe stanowią podstawę pobudzenia

odpowiedniego pola kodowania równowagi i uświadomienia

odpowiedniego pola kodowania równowagi i uświadomienia

położenia głowy i całego ciała.

położenia głowy i całego ciała.

Ustrojowe

Ustrojowe

Wrażenia ustrojowe odbierane są z wnętrza

Wrażenia ustrojowe odbierane są z wnętrza

naszego organizmu dzięki rozmieszczonym

naszego organizmu dzięki rozmieszczonym

organom odbiorczym i sygnałowym.

organom odbiorczym i sygnałowym.

Dzięki odbiorowi tych wrażeń poznajemy stan

Dzięki odbiorowi tych wrażeń poznajemy stan

funkcjonalny naszego organizmu jako całości

funkcjonalny naszego organizmu jako całości

oraz różnego rodzaju dolegliwości: głód,

oraz różnego rodzaju dolegliwości: głód,

apetyt, przesyt, nudności, zatrucie, duszność,

apetyt, przesyt, nudności, zatrucie, duszność,

senność, zaparcia, wrażenia seksualne.

senność, zaparcia, wrażenia seksualne.

Zmysły

Zmysły

– zdolność odbierania bodźców

– zdolność odbierania bodźców

zewnętrznych. Na każdy ze zmysłów

zewnętrznych. Na każdy ze zmysłów

składają się odpowiednie narządy

składają się odpowiednie narządy

zmysłów, w których najważniejszą

zmysłów, w których najważniejszą

rolę odgrywają receptory

rolę odgrywają receptory

wykształcone w kierunku reagowania

wykształcone w kierunku reagowania

na konkretny rodzaj bodźców oraz

na konkretny rodzaj bodźców oraz

odpowiednie funkcje mózgu.

odpowiednie funkcje mózgu.

U człowieka, a także u większości innych zwierząt występują

U człowieka, a także u większości innych zwierząt występują

następujące zmysły:

następujące zmysły:

•

wzrok

wzrok

– związany z okiem, umożliwia rozpoznawanie fal elektromagnetycznych

– związany z okiem, umożliwia rozpoznawanie fal elektromagnetycznych

w widzialnym zakresie (światła). Ponieważ jedne receptory odpowiedzialne są

w widzialnym zakresie (światła). Ponieważ jedne receptory odpowiedzialne są

za rozpoznawanie koloru (częstotliwość fali), a inne za rozpoznawanie jasności,

za rozpoznawanie koloru (częstotliwość fali), a inne za rozpoznawanie jasności,

można wzrok uważać za zmysł składający się w dwóch osobnych zmysłów.

można wzrok uważać za zmysł składający się w dwóch osobnych zmysłów.

•

słuch

słuch

– związany z uchem. Jako jedynego nie wykryto tego zmysłu u bakterii

– związany z uchem. Jako jedynego nie wykryto tego zmysłu u bakterii

•

smak

smak

– związany z językiem i jamą ustną. Rejestruje cząsteczki chemiczne.

– związany z językiem i jamą ustną. Rejestruje cząsteczki chemiczne.

Istnieją co najmniej cztery rodzaje receptorów na języku, dlatego czasam są

Istnieją co najmniej cztery rodzaje receptorów na języku, dlatego czasam są

uważane za cztery różne zmysły, zwłaszcza, że każdy z receptorów przekazuje

uważane za cztery różne zmysły, zwłaszcza, że każdy z receptorów przekazuje

informacje do innej części mózgu. Cztery znane receptory wykrywają smak

informacje do innej części mózgu. Cztery znane receptory wykrywają smak

słodki, słony, kwaśny i gorzki. Piąty receptor, "umami", został odkryty w 1908 i

słodki, słony, kwaśny i gorzki. Piąty receptor, "umami", został odkryty w 1908 i

jego istnienie zostało potwierdzone w 2000. Receptor umami rozpoznaje kwas

jego istnienie zostało potwierdzone w 2000. Receptor umami rozpoznaje kwas

glutaminowy występujący w mięsie i będący przyprawą (jako glutaminian

glutaminowy występujący w mięsie i będący przyprawą (jako glutaminian

sodu). Istnieją także teorie, według których człowiek potrafi także rozpoznawać

sodu). Istnieją także teorie, według których człowiek potrafi także rozpoznawać

także smak "metaliczny" i smak tłuszczu.

także smak "metaliczny" i smak tłuszczu.

•

węch

węch

– związany z nosem, rejestruje cząsteczki chemiczne. W przeciwieństwie

– związany z nosem, rejestruje cząsteczki chemiczne. W przeciwieństwie

do smaku, zapach rozpoznawany jest przez setki różnych receptorów, z których

do smaku, zapach rozpoznawany jest przez setki różnych receptorów, z których

każdy rozpoznaje inne cząsteczki.

każdy rozpoznaje inne cząsteczki.