Kilka uwag o etyce i nauce
Anna Doboszyńska
Etyka
• 1. Nauka o moralności, zajmująca się
opisem, analizą i wyjaśnianiem
rzeczywiście istniejącej moralności i
ustalaniem dyrektyw moralnego
postępowania
Etyka
• 2. Ogół ocen i norm moralnych
obowiązujących w określonej
społeczności i czasie, a także ocena
ich praktycznego stosowania –
synonim moralności
Etyka
• 3. Określony system etyczny
wynikający ze światopoglądu, filozofii
czy związany z jego twórcą np. etyka
chrześcijańska, etyka Kanta
Etyka
• Społeczna
• Gospodarcza
• Pracy i zawodowa
• Kultury
Etyka
• Nakazy i zakazy
– bezwarunkowe, zmienne
– Trwałe – elementarne normy moralne
– Normy bezwarunkowe i pożądane
– Normy zależne od tradycji kulturowej
– Normy etyki zawodowej
Etyka
• OCENA
– ocena przez innych
– samoocena (sumienie)
porównanie do wzorca
wzorce pozytywne
wzorce negatywne
Etyka
• Opisowa – etologia, opisywanie
systemów etycznych w różnych
społecznościach i okresach
historycznych (historia moralności,
psychologia moralności)
• Normatywna – uczy odróżnienia
dobra od zła i jak postępować
Bioetyka
• Interdyscyplinarna nauka, która
dotyczy problemów zdrowia i choroby
człowieka, problemów ekosystemu,
granic nauki, ingerencji w świat istot
żywych
Etyka badań naukowych
• Naukowiec
• Uczony
• Wartość naukowa i wartość etyczna
eksperymentu
•
primum non nocere
primum non nocere
ETYKA
• Przeprowadzając badania naukowe, a
w szczególności eksperymenty
medyczne należy przestrzegać norm
i obowiązków wynikających z
Kodeksu Etyki oraz ogólnie
przyjętych zasad etyki badan
naukowych (Deklaracja Helsińska,
Edynburg 2000)
ETYKA
• Eksperymenty medyczne z udziałem
człowieka mogą być
przeprowadzane, o ile służą poprawie
zdrowia pacjenta biorącego udział w
doświadczeniu lub wnoszą istotne
dane poszerzające zakres wiedzy
ETYKA
• Eksperyment leczniczy nie może
narażać pacjenta na ryzyko w
istotnym stopniu większe niż to, które
grozi osobie nie poddawanej takiemu
eksperymentowi
• Przeprowadzając eksperyment
badawczy z udziałem człowieka
można podejmować jedynie
minimalne ryzyko
ETYKA
• od osoby, która ma być poddana
eksperymentowi medycznemu należy
uzyskać zgodę, po uprzednim
poinformowaniu jej o wszystkich
aspektach doświadczenia, które
mogą jej dotyczyć oraz o prawie do
odstąpienia od udziału w
eksperymencie w każdym czasie
ETYKA
• Nie można prowadzić
eksperymentów badawczych z
udziałem osób
ubezwłasnowolnionych, żołnierzy
służby zasadniczej oraz osób
pozbawionych wolności
ETYKA
• Eksperymenty z udziałem człowieka
powinny być poprzedzone badaniami
in vitro oraz in vivo na zwierzętach.
Zwierzęta poddane eksperymentowi
należy odpowiednio traktować i w
miarę możliwości chronić przed
cierpieniem
Etyka
• Nie wolno przeprowadzać
eksperymentów badawczych z
udziałem człowieka w stadium
embrionalnym, chyba że
spodziewane są korzyści zdrowotne
Etyka
• Projekt każdego eksperymentu z
udziałem człowieka powinien być
jasno określony i przedłożony do
oceny niezależnej komisji etycznej w
celu uzyskania jej akceptacji
NAUKA
• Sens dydaktyczny
• Uczenie lub uczenie się
• Sens instytucjonalny
• Dyscyplina naukowa
• Sens treściowy
• Kompletny system uzasadnionych twierdzeń
i hipotez
NAUKA
• Sens historyczno-socjologiczny
– Dziedzina kultury obejmująca całokształt
historycznie rozwijającej się wyspecjalizowanej
działalności poznawczej wyznaczonej przez
uczonych
• Sens funkcjonalny
• Ogół czynności składających się na
działalność badawczą prowadząca do
tworzenia i rozwijania nauki
Cechy i zasady poznania
naukowego
• Postępowanie badawcze – zgodnie z
metodami naukowymi
• Język – ścisłe i jednoznaczne
formułowanie słowne wyników
poznania
• Twierdzenia – tylko wtedy są uznawane
za naukowe, jeśli mają dostateczne
uzasadnienie i wysoki stopień
prawdopodobieństwa
• Wewnętrzna spójność zbioru
twierdzeń dotyczących przedmiotu
badania danej nauki
• Krytycyzm wobec wypowiadanych
też i postawa ustawicznej weryfikacji
• Twórczy charakter rezultatów i
możliwość ich wdrażania
Cechy i zasady poznania
naukowego
Cechy badacza
• Intelektualna dociekliwość i sztuka
wyszukiwania tematów
• Śmiałość i i inwencja myślenia
• Krytycyzm i ostrożność
Cechy badacza
• Systematyczność, ścisłość i precyzja
• Wszechstronność i bezstronność
• Rozległa wiedza o przedmiocie badań
(dotychczasowe wyniki, literatura)
Etyka badań naukowych
• System finansowania
Eksperyment biomedyczny
• Kliniczny – terapeutyczny lub
diagnostyczny
• Badawczy
• Eksperyment wartościowy naukowo a
wątpliwy moralnie; eksperyment nie
przedstawiający wartości naukowej -
jest wątpliwy pod względem
moralnym
Warunki eksperymentu
medycznego
• Świadoma zgoda badanego
(pisemna)
• Badania na osobach zdrowych –
wykluczeni więźniowie, żołnierze
służby zasadniczej, osoby
ubezwłasnowolnione
Badania leków
• Good Clinical Practice – zasady prawidłowego
prowadzenia badań klinicznych
• Placebo
• Nadrzędnym celem jest dobro chorego i jeśli
pozostaje ono w kolizji z prowadzonym
badaniem, należy je przerwać bez względu na
to, w jakiej fazie zaawansowania ono było
Badania na zwierzętach
Komisje bioetyczne
Zasady dobrych obyczajów w
publikacjach naukowych
• Współautorstwo
• Plagiat
• Podpisywanie swoim nazwiskiem
cudzej pracy
CELE MEDYCYNY
• Zapobieganie chorobom i urazom oraz
promocja i podtrzymywanie zdrowia
• Przynoszenie ulgi w bólu i cierpieniu
spowodowanym przez choroby
• Opieka nad chorymi z różnymi
dolegliwościami i ich leczenie oraz opieka
nad tymi, którzy nie mogą być wyleczeni
• Zapobieganie przedwczesnej śmierci i
stworzenie warunków spokojnej śmierci
• Hastings Center NY 1996 r.
Niewłaściwe cele medycyny
• Realizowanie zadań społecznych
• Ekonomicznych
• Politycznych
– Leon Kass
Kodeks etyki zawodowej
polskiej pielęgniarki i położnej
• PRZYRZECZENIE
• Część ogólna
• Część szczegółowa
– Pielęgniarka i położna a podopieczny
– Pielęgniarka i położna a praktyka
zawodowa
– Pielęgniarka i położna a współpracownicy
– Pielęgniarka i położna a zawód
Pytania w bioetyce
• Klonowanie
• Zapłodnienie iv vitro
• Komórki macierzyste