Wybrane koncepcje

Wybrane koncepcje

etyczne

etyczne

(Sokrates, Platon, Arystoteles, Epikur,

(Sokrates, Platon, Arystoteles, Epikur,

Aureliusz Augustyn)

Aureliusz Augustyn)

Materiały do wykładów

Materiały do wykładów

dr Jerzy Jasiński

dr Jerzy Jasiński

Świadoma

działalność

człowieka

obejmuje

Świadoma

działalność

człowieka

obejmuje

nieprzebrane bogactwo czynności, wśród których

nieprzebrane bogactwo czynności, wśród których

znajdują się zarówno czynności proste, jak

znajdują się zarówno czynności proste, jak

i skomplikowane, praktyczne i

i skomplikowane, praktyczne i

teoretyczne, o charakterze

teoretyczne, o charakterze

indywidualnym i społecznym.

indywidualnym i społecznym.

Każdy świadomy czyn człowieka zostaje spełniony

Każdy świadomy czyn człowieka zostaje spełniony

z jakiś pobudek i dla jakiegoś celu,

z jakiś pobudek i dla jakiegoś celu,

oraz pociąga za sobą określone konsekwencje.

oraz pociąga za sobą określone konsekwencje.

Może przynieść:

Może przynieść:

radość

radość

i

i

cierpienie,

cierpienie,

wzbogacenie

wzbogacenie

i

i

zubożenie, pożytek

zubożenie, pożytek

i

i

szkodę

szkodę

.

.

Każdy czyn budzi też refleksję oraz rodzi pytanie:

Każdy czyn budzi też refleksję oraz rodzi pytanie:

kiedy nasze działanie jest dobre?, a kiedy złe?

kiedy nasze działanie jest dobre?, a kiedy złe?

W celu ułatwienia odpowiedzi podaje się

W celu ułatwienia odpowiedzi podaje się

szere

szere

g

g

przepisów i norm, które mówią,

przepisów i norm, które mówią,

co

co

należy czynić w danych

należy czynić w danych

okolicznościach

okolicznościach

. Zakłada się przy tym, że

. Zakłada się przy tym, że

warto postąpić zgodnie z daną normą, bo

warto postąpić zgodnie z daną normą, bo

wówczas coś wartościowego się zdziała. W ten

wówczas coś wartościowego się zdziała. W ten

sposób rodzi się moralność.

sposób rodzi się moralność.

Powstają

Powstają

przeświadczenia

przeświadczenia

o tym co dobre, a

o tym co dobre, a

co złe, pociągające za sobą

co złe, pociągające za sobą

pozytywne

pozytywne

lub

lub

negatywne

negatywne

sposoby postępowania, które są

sposoby postępowania, które są

moralne

moralne

w sensie dodatnim

w sensie dodatnim

(tzn

(tzn

. zgodne z

. zgodne z

przyjętymi normami

przyjętymi normami

) lub moralne

) lub moralne

w sensie

w sensie

ujemnym

ujemnym

(tzn.

(tzn.

niezgodne z nimi

niezgodne z nimi

).

).

Należy przy tym pamiętać, że moralnym

Należy przy tym pamiętać, że moralnym

w jednym

w jednym

z powyższych znaczeń

z powyższych znaczeń

, może być nie tylko

, może być nie tylko

uzewnętrznione działanie ale również warunkujące

uzewnętrznione działanie ale również warunkujące

czyn

uczucie,

motyw

postępowania,

cecha

czyn

uczucie,

motyw

postępowania,

cecha

charakteru człowieka.

charakteru człowieka.

Moralność zatem, to ogół przeświadczeń o dobru,

Moralność zatem, to ogół przeświadczeń o dobru,

złu i powinności oraz wszystkich działań,

złu i powinności oraz wszystkich działań,

podpadających na mocy tych przeświadczeń pod

podpadających na mocy tych przeświadczeń pod

ocenę.

ocenę.

Większość działań człowieka zachowuje neutralność

Większość działań człowieka zachowuje neutralność

wobec dobra i zła (

wobec dobra i zła (

podrapanie się

podrapanie się

czy

czy

kichnięcie

kichnięcie

nie

nie

może podlegać

może podlegać

moralnej ocenie

moralnej ocenie

), ale już

), ale już

roześmianie

roześmianie

się,

się,

może w pewnych okolicznościach okazać się

może w pewnych okolicznościach okazać się

nieobojętne z moralnego punktu

nieobojętne z moralnego punktu

widzenia.

widzenia.

Pamiętając o tym, że działalność człowieka

Pamiętając o tym, że działalność człowieka

zawsze dokonuje się w tle społecznym,

zawsze dokonuje się w tle społecznym,

pośrednio

pośrednio

lub

lub

bezpośrednio

bezpośrednio

dotycząc innych ludzi, łatwo

dotycząc innych ludzi, łatwo

zrozumieć, dlaczego tak wiele działań człowieka

zrozumieć, dlaczego tak wiele działań człowieka

jest ocenianych pod względem moralnym.

jest ocenianych pod względem moralnym.

Można więc powiedzieć, że

Można więc powiedzieć, że

moralność

moralność

to sfera

to sfera

praktycznych

nakazów

i

zakazów

oraz

praktycznych

nakazów

i

zakazów

oraz

odpowiadających, bądź sprzeciwiających im się

odpowiadających, bądź sprzeciwiających im się

działań.

działań.

Natomiast

Natomiast

etyka

etyka

(

(

z greckiego ethos – zwyczaj

z greckiego ethos – zwyczaj

obyczaj

obyczaj

) jest to teoria moralności, nauka o

) jest to teoria moralności, nauka o

moralności.

moralności.

Moralność

Moralność

można rozpatrywać z różnych

można rozpatrywać z różnych

punktów widzenia:

punktów widzenia:

- pytając:

- pytając:

jak doszło do określonego działania

jak doszło do określonego działania

moralnego?, co działo się w człowieku, zanim

moralnego?, co działo się w człowieku, zanim

je spełnił?

je spełnił?

mamy na uwadze „

mamy na uwadze „

aspekt

aspekt

psychologiczny

psychologiczny

”

”

- badając sposoby zachowania się,

- badając sposoby zachowania się,

normujące je

normujące je

nakazy

nakazy

i

i

zakazy

zakazy

, występujące w

, występujące w

określonej

geograficznie,

historycznie,

określonej

geograficznie,

historycznie,

ekonomicznie

i

kulturowo

społeczności

ekonomicznie

i

kulturowo

społeczności

wchodzimy w obszar

wchodzimy w obszar

socjologii moralności

socjologii moralności

,

,

- gdy zajmujemy się

- gdy zajmujemy się

wartościami moralnymi w

wartościami moralnymi w

ogóle

ogóle

, ich swoistością, hierarchią wszelkich

, ich swoistością, hierarchią wszelkich

wartości z etycznego punktu

wartości z etycznego punktu

widzenia, związkiem norm z

widzenia, związkiem norm z

twierdzeniami ontologicznymi danego systemu

twierdzeniami ontologicznymi danego systemu

filozoficznego, sposobem poznawania wartości,

filozoficznego, sposobem poznawania wartości,

historią koncepcji etycznych – obracamy się w

historią koncepcji etycznych – obracamy się w

kręgu

kręgu

filozofii moralności

filozofii moralności

.

.

Psychologia moralności

Psychologia moralności

,

,

socjologia moralności

socjologia moralności

i

i

filozofia moralności

filozofia moralności

stanowią razem

stanowią razem

etykę opisową

etykę opisową

.

.

Drugim działem etyki jest

Drugim działem etyki jest

etyka normatywna

etyka normatywna

,

,

odpowiadająca na pytanie:

odpowiadająca na pytanie:

jaka powinna być

jaka powinna być

moralność?, które sposoby życia są

moralność?, które sposoby życia są

lepsze,

lepsze,

bardziej moralne

bardziej moralne

?, jakich czynów należy unikać

?, jakich czynów należy unikać

jako złych?, dla jakich celów należy żyć i działać?

jako złych?, dla jakich celów należy żyć i działać?

Etyka normatywna

Etyka normatywna

nakreśla pewien „ideał

nakreśla pewien „ideał

postępowania”, do którego można się zbliżać

postępowania”, do którego można się zbliżać

przestrzegając pewnych

przestrzegając pewnych

nakazów

nakazów

i

i

zakazów

zakazów

.

.

Formułuje więc rozmaite oceny i normy moralne.

Formułuje więc rozmaite oceny i normy moralne.

Socjologia i historia moralności ukazują ogromną

Socjologia i historia moralności ukazują ogromną

różnorodność sposobów postępowania, norm

różnorodność sposobów postępowania, norm

i

i

ideałów etycznych.

ideałów etycznych.

Nie ma jakiejś jednej moralności obowiązującej

Nie ma jakiejś jednej moralności obowiązującej

zawsze i wszędzie. W różnych epokach pojawiały

zawsze i wszędzie. W różnych epokach pojawiały

się odmienne poglądy na to, co

się odmienne poglądy na to, co

dobre

dobre

i na to, co

i na to, co

złe

złe

. Zróżnicowanie i zmienność moralności są więc

. Zróżnicowanie i zmienność moralności są więc

historycznym faktem, który trudno kwestionować.

historycznym faktem, który trudno kwestionować.

Porównując

zaś

różne

moralności

można

Porównując

zaś

różne

moralności

można

stwierdzić:

stwierdzić:

sprzeczność

norm,

odmienność

sprzeczność

norm,

odmienność

hierarchii wartości, przeciwstawność ocen

hierarchii wartości, przeciwstawność ocen

. To, co

. To, co

znajduje aprobatę w jednej

znajduje aprobatę w jednej

społeczności, może być przedmiotem dezaprobaty

społeczności, może być przedmiotem dezaprobaty

w

drugiej.

Nawet

wcześniejsze

wzory

w

drugiej.

Nawet

wcześniejsze

wzory

postępowania w tej samej społeczności, w

postępowania w tej samej społeczności, w

późniejszym czasie znacznie się modyfikuje.

późniejszym czasie znacznie się modyfikuje.

Historyczno

-

socjologiczna

analiza

Historyczno

-

socjologiczna

analiza

różnych

moralności,

uwidacznia

ich

różnych

moralności,

uwidacznia

ich

powiązanie

powiązanie

z historycznymi warunkami życia

z historycznymi warunkami życia

ludzi,

warunkami

kulturowymi,

ludzi,

warunkami

kulturowymi,

ekonomicznymi i społecznymi

ekonomicznymi i społecznymi

.

.

Normy

Normy

i

i

oceny

oceny

, a także

, a także

systemy wartości,

systemy wartości,

kształtują się pod wpływem owych warunków.

kształtują się pod wpływem owych warunków.

Nie istnieją konkretne normy, konkretne

Nie istnieją konkretne normy, konkretne

systemy wartości, konkretne ideały etyczne,

systemy wartości, konkretne ideały etyczne,

które miałyby charakter uniwersalny. Zasięg

które miałyby charakter uniwersalny. Zasięg

ich ważności obowiązywania jest czasowo i

ich ważności obowiązywania jest czasowo i

przestrzennie ograniczony.

przestrzennie ograniczony.

Można zatem postawić pytania:

Można zatem postawić pytania:

- Czy można w ogóle różnicować moralność,

- Czy można w ogóle różnicować moralność,

traktując jedną z nich jako stojącą wyżej od

traktując jedną z nich jako stojącą wyżej od

pozostałych?

pozostałych?

- Czy istnieją jakieś wartości, jakieś normy,

- Czy istnieją jakieś wartości, jakieś normy,

które miałyby charakter ponadczasowy?

które miałyby charakter ponadczasowy?

- Czy są takie ujęcia dobra, zła i powinności,

- Czy są takie ujęcia dobra, zła i powinności,

które byłyby trafniejsze od innych ujęć?

które byłyby trafniejsze od innych ujęć?

- Czy jest sens mówić o czymś takim, jak

- Czy jest sens mówić o czymś takim, jak

„postęp moralny”?

„postęp moralny”?

Zajęcie określonego stanowiska w kwestiach

Zajęcie określonego stanowiska w kwestiach

zawartych w pytaniach

zawartych w pytaniach

wiąże się już z

wiąże się już z

pewnym

wartościowaniem

pewnym

wartościowaniem

,

,

ocenianiem

ocenianiem

poszczególnych norm, hierarchii wartości, czy

poszczególnych norm, hierarchii wartości, czy

ideałów etycznych i wyrażone jest w

ideałów etycznych i wyrażone jest w

przeciwstawnych sobie stanowiskach jak:

przeciwstawnych sobie stanowiskach jak:

relatywizm etyczny

relatywizm etyczny

i

i

absolutyzm etyczny

absolutyzm etyczny

.

.

Zwolennicy

Zwolennicy

relatywizmu

etycznego

relatywizmu

etycznego

są

są

przeciwni uznawaniu jakiejś moralności

przeciwni uznawaniu jakiejś moralności

za

za

wyższą

wyższą

i

i

lepszą

lepszą

od innych moralności.

od innych moralności.

Uważają, że

Uważają, że

różne

różne

moralności

moralności

są równie

są równie

słuszne. Żadna z nich nie może pretendować

słuszne. Żadna z nich nie może pretendować

do miana

do miana

uniwersalnej słuszności

uniwersalnej słuszności

.

.

Zwolennicy

Zwolennicy

absolutyzmu etycznego

absolutyzmu etycznego

są zdania,

są zdania,

że

że

istnieją

istnieją

takie wartości, takie normy, których

takie wartości, takie normy, których

nie należy na równi stawiać z innymi

nie należy na równi stawiać z innymi

wartościami

wartościami

czy

czy

normami

normami

. Według nich

. Według nich

pewne

pewne

wartości

wartości

,

,

pewne normy

pewne normy

mają charakter

mają charakter

ponadczasowy, bezwzględny

ponadczasowy, bezwzględny

. Wprawdzie nie

. Wprawdzie nie

wszyscy ludzie je uznają, jednak nie świadczy

wszyscy ludzie je uznają, jednak nie świadczy

to o ograniczeniu ich słuszności.

to o ograniczeniu ich słuszności.

Nadając

najwyższą

rangę

jakiemuś

Nadając

najwyższą

rangę

jakiemuś

konkretnemu

systemowi

moralnemu

konkretnemu

systemowi

moralnemu

absolutyści

absolutyści

niżej oceniają inne systemy

niżej oceniają inne systemy

moralne, albo nawet w

moralne, albo nawet w

całości

całości

lub

lub

części

części

je

je

dyskwalifikują.

dyskwalifikują.

Według

marksistów

nie

ma

moralności

Według

marksistów

nie

ma

moralności

ponadczasowej, nie istnieją też

ponadczasowej, nie istnieją też

wartości

wartości

i

i

normy

normy

mające

mające

charakter uniwersalny

charakter uniwersalny

. Są jednak wg

. Są jednak wg

nich

zasady

moralne

wspólne

różnym

nich

zasady

moralne

wspólne

różnym

moralnością (np.

moralnością (np.

nakazy sprawiedliwości, czy

nakazy sprawiedliwości, czy

opieki

nad

dziećmi

opieki

nad

dziećmi

),

które

nazwali

),

które

nazwali

elementarnymi normami

elementarnymi normami

etycznymi.

etycznymi.

Problemy wartości, ich hierarchii, kwalifikacji

Problemy wartości, ich hierarchii, kwalifikacji

czynu etycznego

czynu etycznego

i

i

nieetycznego, dobra

nieetycznego, dobra

i

i

zła

zła

,

,

norm

postępowania

rozwiązywane

są

w

norm

postępowania

rozwiązywane

są

w

zależności od przyjętej przez danego filozofa

zależności od przyjętej przez danego filozofa

koncepcji rzeczywistości

koncepcji rzeczywistości

, pozostając w ścisłym

, pozostając w ścisłym

związku

związku

z twierdzeniami

z twierdzeniami

ontologicznymi

ontologicznymi

i tak:

i tak:

- Dualiści wyróżniają dwa rodzaje bytu, z

- Dualiści wyróżniają dwa rodzaje bytu, z

których jeden

których jeden

jest zwykle doskonalszy od

jest zwykle doskonalszy od

drugiego

drugiego

.

.

- Platon uważa, że

- Platon uważa, że

miano prawdziwej

miano prawdziwej

rzeczywistości

rzeczywistości

przysługuje tylko

przysługuje tylko

ideom,

ideom,

a

a

największe znaczenie wśród nich przysługuje

największe znaczenie wśród nich przysługuje

idei Dobra – piękna

idei Dobra – piękna

, jako

, jako

idei najwyższej.

idei najwyższej.

-

Dla

innych,

nastawionych

teistycznie

-

Dla

innych,

nastawionych

teistycznie

dualistów, jak Augustyn, czy Tomasz z Akwinu

dualistów, jak Augustyn, czy Tomasz z Akwinu

najwyższą sferą bytu jest Bóg., a

najwyższą sferą bytu jest Bóg., a

świat

świat

materialny

materialny

odgrywa wobec niego

odgrywa wobec niego

służebną

służebną

rolę

rolę

.

.

- Ośrodkiem

- Ośrodkiem

etyki

etyki

, jak i

, jak i

metafizyki

metafizyki

w koncepcji

w koncepcji

Aureliusza Augustyna, także

Aureliusza Augustyna, także

epistemologii

epistemologii

jest

jest

Bóg. Treść wszystkich wskazań jego etyki

Bóg. Treść wszystkich wskazań jego etyki

nierozerwalnie

nierozerwalnie

wiąże się z faktem istnienia

wiąże się z faktem istnienia

Boga

Boga

, który jest ponadto

, który jest ponadto

twórcą etyki

twórcą etyki

, którą

, którą

objawił

objawił

i

i

przekazał

przekazał

ludziom.

ludziom.

- Etyka Augustyna czy Tomasza nie posiada

- Etyka Augustyna czy Tomasza nie posiada

więc

więc

naturalnego,

przyrodzonego,

naturalnego,

przyrodzonego,

autonomicznego

autonomicznego

charakteru, ponieważ została

charakteru, ponieważ została

uzależniona od

uzależniona od

bytu pozaświatowego

bytu pozaświatowego

.

.

Doktryny

etyczne

Doktryny

etyczne

monistów,

monistów,

idealistów, uzależnione są od tego, jaką

idealistów, uzależnione są od tego, jaką

naturę owego, jedynego bytu przyjmują.

naturę owego, jedynego bytu przyjmują.

U

U

Plotyna

Plotyna

byt jest jeden ale

byt jest jeden ale

ustopniowany

hierarchicznie.

Zaleca

ustopniowany

hierarchicznie.

Zaleca

wniknięcie w naturę bytu

wniknięcie w naturę bytu

i zdążanie ku Prajedni.

i zdążanie ku Prajedni.

Schopenhauer

Schopenhauer

, widząc osnowę świata

, widząc osnowę świata

w irracjonalnej woli, doradzał

w irracjonalnej woli, doradzał

ucieczkę od rzeczywistości

ucieczkę od rzeczywistości

, pełnej

, pełnej

bolesnych

bolesnych

spięć

spięć

i taką własną działalność

i taką własną działalność

by móc

by móc

zapomnieć o własnej niedoli

zapomnieć o własnej niedoli

.

.

Fichte

Fichte

ogranicza rzeczywistość do „jaźni”

ogranicza rzeczywistość do „jaźni”

i uważa, że człowiek postępuje

i uważa, że człowiek postępuje

moralnie w sensie dodatnim wówczas, gdy

moralnie w sensie dodatnim wówczas, gdy

dokonuje

dokonuje

czynów wolnych

czynów wolnych

i

i

spontanicznych

spontanicznych

, mających swoje źródło

, mających swoje źródło

w „ja”.

w „ja”.

W każdym systemie etycznym zakłada się

W każdym systemie etycznym zakłada się

rozstrzygnięcia natury epistemologicznej.

rozstrzygnięcia natury epistemologicznej.

Jak

Jak

poznajemy wartości? Jakie przyjąć kryteria

poznajemy wartości? Jakie przyjąć kryteria

odróżniające

odróżniające

dobro

dobro

od

od

zła? C

zła? C

zy istnieje jakaś

zy istnieje jakaś

odrębna

władza

poznawcza,

posiadająca

odrębna

władza

poznawcza,

posiadająca

decydujący głos w kwestiach moralnych

decydujący głos w kwestiach moralnych

? – to

? – to

pytania,

na

które

odpowiedź

kształtuje

pytania,

na

które

odpowiedź

kształtuje

charakter danego systemu etycznego.

charakter danego systemu etycznego.

W starożytności przeważał pogląd, że

W starożytności przeważał pogląd, że

dla

dla

rozeznania się w sprawach moralnych

rozeznania się w sprawach moralnych

, można

, można

się posłużyć

się posłużyć

tą samą władzą poznawczą,

tą samą władzą poznawczą,

która

która

pomaga uzyskiwać

pomaga uzyskiwać

prawdziwe twierdzenia

prawdziwe twierdzenia

o

o

świecie

świecie

.

.

Nauczyciel Platona,

Nauczyciel Platona,

Sokrates

Sokrates

– sądził, że

– sądził, że

racjonalna wiedza o tym, co

racjonalna wiedza o tym, co

sprawiedliwe

sprawiedliwe

i

i

niesprawiedliwe, szlachetne i

niesprawiedliwe, szlachetne i

nieszlachetne, mężne i tchórzliwe,

nieszlachetne, mężne i tchórzliwe,

słowem wiedza o

słowem wiedza o

dobru

dobru

i

i

złu

złu

wystarcza, aby

wystarcza, aby

postępowanie człowieka stało się moralne w

postępowanie człowieka stało się moralne w

sensie dodatnim. Jeśli ktoś działa źle, to

sensie dodatnim. Jeśli ktoś działa źle, to

dlatego, ze nie wie co to jest

dlatego, ze nie wie co to jest

sprawiedliwość

sprawiedliwość

czy

czy

męstwo

męstwo

. Sokrates wierzył

. Sokrates wierzył

w przekonywującą moc rozumu,

w przekonywującą moc rozumu,

w

w

naturalną skłonność człowieka do dobra

naturalną skłonność człowieka do dobra

i

i

niemożność

niemożność

rozmyślnego czynienia źle

rozmyślnego czynienia źle

.

.

Sokrates sądził, że człowiek musi się nauczyć

Sokrates sądził, że człowiek musi się nauczyć

wszystkiego, co jest związane z moralnością.

wszystkiego, co jest związane z moralnością.

Twierdził, że

Twierdził, że

wszyscy w równym stopniu są

wszyscy w równym stopniu są

zdolni do

zdolni do

pobrania właściwych nauk i

pobrania właściwych nauk i

stania

stania

się

się

ludźmi dobrymi. Sokrates był zdania, że

ludźmi dobrymi. Sokrates był zdania, że

całe ludzkie życie winno zmierzać do

całe ludzkie życie winno zmierzać do

ukształtowania trwałego zbioru moralnych

ukształtowania trwałego zbioru moralnych

zalet –

zalet –

cnoty

cnoty

. Cnota jest najwyższym dobrem,

. Cnota jest najwyższym dobrem,

a człowiek cnotliwy idealnym wzorcem. Cnota

a człowiek cnotliwy idealnym wzorcem. Cnota

jest dla Sokratesa po prostu wiedzą.

jest dla Sokratesa po prostu wiedzą.

Sława,

Sława,

bogactwo, przyjemności

bogactwo, przyjemności

, są

, są

dobrami

dobrami

niższego

niższego

rzędu

rzędu

.

.

Platon

Platon

dużą wagę w poznaniu Dobra

dużą wagę w poznaniu Dobra

przypisuje

przypisuje

czynnikowi emocjonalnemu –

czynnikowi emocjonalnemu –

miłości

miłości

, która skłania człowieka do

, która skłania człowieka do

ciągłego poszukiwania tego

ciągłego poszukiwania tego

co dobre

co dobre

i

i

piękne

piękne

. Dzięki miłości zwracamy

. Dzięki miłości zwracamy

się ku najlepszym stronom rzeczywistości

się ku najlepszym stronom rzeczywistości

i wybiegając poza nią,

i wybiegając poza nią,

już w świecie

już w świecie

idealnym

idealnym

odkrywamy samo „Dobro” i

odkrywamy samo „Dobro” i

piękno, czyli najwyższą ideę.

piękno, czyli najwyższą ideę.

Platon nie utożsamiał już cnoty tylko z

Platon nie utożsamiał już cnoty tylko z

wiedzą. Przyjąwszy pitagorejska koncepcję

wiedzą. Przyjąwszy pitagorejska koncepcję

cnoty jako

cnoty jako

ładu i harmonii

ładu i harmonii

duszy

duszy

założył, że dusza składa się z trzech

założył, że dusza składa się z trzech

części:

części:

rozumnej, impulsywnej i pożądliwej

rozumnej, impulsywnej i pożądliwej

i przypisał każdej z nich odrębną

i przypisał każdej z nich odrębną

cnotę:

cnotę:

mądrość, męstwo

mądrość, męstwo

i

i

panowanie nad

panowanie nad

sobą

sobą

, zaś czwarta –

, zaś czwarta –

sprawiedliwość

sprawiedliwość

,

,

utrzymuje w duszy ład i harmonię.

utrzymuje w duszy ład i harmonię.

Platon

i

Augustyn

(

Platon

i

Augustyn

(

natywiści

natywiści

)

)

twierdzili, że rodzimy się już z jakąś wiedzą

twierdzili, że rodzimy się już z jakąś wiedzą

o dobru, która wpływa na naszą późniejszą

o dobru, która wpływa na naszą późniejszą

działalność.

Ich

zdaniem

mamy

działalność.

Ich

zdaniem

mamy

zaszczepione w duszy pojęcie Dobra

zaszczepione w duszy pojęcie Dobra

najwyższego. Całe nasze życie wg Platona

najwyższego. Całe nasze życie wg Platona

ma prowadzić do idei Dobra – piękna, a

ma prowadzić do idei Dobra – piękna, a

według Augustyna do Boga. Wychowanie i

według Augustyna do Boga. Wychowanie i

nauka niczego nie mogą tutaj zmienić.

nauka niczego nie mogą tutaj zmienić.

Arystoteles również uważał

Arystoteles również uważał

osąd rozumu za

osąd rozumu za

najlepszego przewodnika w życiu człowieka

najlepszego przewodnika w życiu człowieka

, jego

, jego

możliwość oceny i rzetelnej analizy każdej

możliwość oceny i rzetelnej analizy każdej

sytuacji oraz

sytuacji oraz

trafny wybór

trafny wybór

jak należy postąpić.

jak należy postąpić.

Arystoteles uważa, że zadaniem człowieka jest

Arystoteles uważa, że zadaniem człowieka jest

nabywanie zalet moralnych, a tym samym

nabywanie zalet moralnych, a tym samym

osiąganie „

osiąganie „

dzielności

etycznej”

dzielności

etycznej”

– trwałej

– trwałej

dyspozycji do pewnego rodzaju postanowień,

dyspozycji do pewnego rodzaju postanowień,

polegającej na zachowaniu

polegającej na zachowaniu

średniej miary

średniej miary

, którą

, którą

określa rozum. „

określa rozum. „

Średnia miara”

Średnia miara”

oznacza to,

oznacza to,

co

co

najważniejsze z moralnego punktu widzenia

najważniejsze z moralnego punktu widzenia

.

.

Odstąpienie od niej prowadzi do „

Odstąpienie od niej prowadzi do „

nadmiaru

nadmiaru

”,

”,

bądź „

bądź „

niedomiaru

niedomiaru

”. Należy zatem wybierać

”. Należy zatem wybierać

„

„

złoty środek

złoty środek

”.

”.

Także

Także

stoicy

stoicy

upatrują w rozumie

upatrują w rozumie

niezawodne źródło poznania etycznego

niezawodne źródło poznania etycznego

i

i

należą do przedstawicieli poglądu, że do

należą do przedstawicieli poglądu, że do

trafnych

rozstrzygnięć

w

sferze

trafnych

rozstrzygnięć

w

sferze

moralności dochodzi się na drodze

moralności dochodzi się na drodze

racjonalnej - intelektualnej.

racjonalnej - intelektualnej.

Epikur

Epikur

, podzielał pogląd

, podzielał pogląd

Arystypa

Arystypa

, że

, że

szczęście da się sprowadzić do przyjemności.

szczęście da się sprowadzić do przyjemności.

Przyjemność,

Przyjemność,

doznajemy już wtedy, gdy nie

doznajemy już wtedy, gdy nie

odczuwamy cierpienia

odczuwamy cierpienia

– twierdził, że rozum

– twierdził, że rozum

pomoże

nam

rozstrzygnąć

pomoże

nam

rozstrzygnąć

z

jakiej

z

jakiej

przyjemności skorzystać, a jaką odrzucić

przyjemności skorzystać, a jaką odrzucić

.

.

Rozum zaleca wybór przyjemności duchowych

Rozum zaleca wybór przyjemności duchowych

i

i

okazuje się pomocny w usuwaniu lęków

okazuje się pomocny w usuwaniu lęków

trapiących umysł

trapiących umysł

. W koncepcji

. W koncepcji

Epikura

jest

wyraźny

akcent

na

nie

Epikura

jest

wyraźny

akcent

na

nie

doznawanie cierpienia.

doznawanie cierpienia.

Epiktet

Epiktet

- „

- „

Nie usiłuj naginać biegu wydarzeń

Nie usiłuj naginać biegu wydarzeń

do swojej woli - ale naginaj wolę do biegu

do swojej woli - ale naginaj wolę do biegu

wydarzeń,

wydarzeń,

a życie upłynie ci w

a życie upłynie ci w

pomyślności”.

pomyślności”.

Kant

Kant

w swoich rozważaniach etycznych

w swoich rozważaniach etycznych

wskazuje na „rozum praktyczny”, jako odrębną

wskazuje na „rozum praktyczny”, jako odrębną

władzę poznawczą. I. Kant „

władzę poznawczą. I. Kant „

Postępuj tak, aby

Postępuj tak, aby

zasada twojego działania mogła się stać regułą

zasada twojego działania mogła się stać regułą

powszechną

powszechną

” – imperatyw kategoryczny.

” – imperatyw kategoryczny.

J.P. Sartre

J.P. Sartre

„

„

Działaj tak, abyś stawał się kimś

Działaj tak, abyś stawał się kimś

więcej”.

więcej”.

Według

Według

marksistów

marksistów

nie mamy żadnych

nie mamy żadnych

wrodzonych norm moralnych

wrodzonych norm moralnych

. W ciągu

. W ciągu

życia przyswajamy sobie przez wychowanie

życia przyswajamy sobie przez wychowanie

i naukę

i naukę

przeświadczenia

przeświadczenia

i

i

sądy

sądy

etyczne. W

etyczne. W

kształtowaniu

się

właściwych

sądów

kształtowaniu

się

właściwych

sądów

moralnych odgrywa rolę

moralnych odgrywa rolę

doświadczenie

doświadczenie

społeczne, trzeźwy osąd rozumu

społeczne, trzeźwy osąd rozumu

, ale także

, ale także

czynniki

czynniki

emocjonalne

emocjonalne

i

i

wolicjonalne

wolicjonalne

(

(

akty

akty

woli

woli

).

).

Według

Według

Marksa

Marksa

człowiek

jest

człowiek

jest

„

„

najwyższą istotą dla człowieka

najwyższą istotą dla człowieka

”. Dlatego

”. Dlatego

pozytywny wydźwięk moralny zawiera to

pozytywny wydźwięk moralny zawiera to

wszystko, co sprzyja rozwojowi jednostki

wszystko, co sprzyja rozwojowi jednostki

ludzkiej

(

ludzkiej

(

rozwój

fizyczny,

duchowy,

rozwój

fizyczny,

duchowy,

intelektualny i emocjonalny

intelektualny i emocjonalny

), a więc taki

), a więc taki

rozwój, który prowadzi do ukształtowania

rozwój, który prowadzi do ukształtowania

bogatej i harmonijnie

bogatej i harmonijnie

rozwiniętej osobowości.

rozwiniętej osobowości.

H. Spencer

H. Spencer

– największą wartość widzi w życiu

– największą wartość widzi w życiu

i jego rozwoju. Wszystkie czynności

i jego rozwoju. Wszystkie czynności

związane z zachowaniem życia i

związane z zachowaniem życia i

walką o byt mają charakter moralny i pozytywny.

walką o byt mają charakter moralny i pozytywny.

Dla

Dla

Alberta Schweitzera

Alberta Schweitzera

– współczesnego

– współczesnego

filozofa, społecznika i teologa pojęcie życia

filozofa, społecznika i teologa pojęcie życia

zajmuje centralne miejsce w jego koncepcji

zajmuje centralne miejsce w jego koncepcji

etycznej. Wg niego życie jest wielką wartością,

etycznej. Wg niego życie jest wielką wartością,

wymagającą poszanowania i ochrony i nie

wymagającą poszanowania i ochrony i nie

chodzi mu tylko o życie człowieka. „

chodzi mu tylko o życie człowieka. „

Istotą dobra

Istotą dobra

jest życie utrzymać, życiu sprzyjać, życie

jest życie utrzymać, życiu sprzyjać, życie

wznosić na jego najwyższy stopień

wznosić na jego najwyższy stopień

”.

”.

Max Scheller

Max Scheller

wiąże postępowanie moralne

wiąże postępowanie moralne

z właściwym rozeznaniem i wiedzą o

z właściwym rozeznaniem i wiedzą o

świecie wartości.

świecie wartości.

Wyróżnia pięć typów wartości:

Wyróżnia pięć typów wartości:

- hedonistyczne (

- hedonistyczne (

przyjemnościowe

przyjemnościowe

), które

), które

klasyfikuje najniżej;

klasyfikuje najniżej;

- utylitarne (

- utylitarne (

użyteczne

użyteczne

);

);

- witalne (

- witalne (

życiowe

życiowe

);

);

- duchowe (

- duchowe (

kulturowe

kulturowe

) –

) –

estetyczne, poznawcze

estetyczne, poznawcze

i związane z porządkiem

i związane z porządkiem

prawnym

prawnym

:

:

- religijne, które klasyfikuje najwyżej.

- religijne, które klasyfikuje najwyżej.

I na koniec jeszcze

I na koniec jeszcze

św. Augustyn

św. Augustyn

:

:

- zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga.

- zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga.

- Świat jest znikomy wobec Boga, niemniej jest

- Świat jest znikomy wobec Boga, niemniej jest

jego dziełem, przeto jest dobry.

jego dziełem, przeto jest dobry.

- Cokolwiek istnieje, o ile istnieje jest dobrem.

- Cokolwiek istnieje, o ile istnieje jest dobrem.

- Zło nie należy do przyrody lecz jest dziełem

- Zło nie należy do przyrody lecz jest dziełem

wolnych stworzeń.

wolnych stworzeń.

- Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra.

- Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra.

- Złem jest

- Złem jest

pycha

pycha

– chęć wystarczenia sobie bez

– chęć wystarczenia sobie bez

Boga i

Boga i

pożądliwość

pożądliwość

– zabieganie o

– zabieganie o

rzeczy pozbawione wartości.

rzeczy pozbawione wartości.