Psychologiczna diagnoza

zaburzeń psychicznych

Podstawowe zaburzenia

psychiczne

dr Elżbieta Trylińska-Tekielska

Psychologiczna diagnoza

zaburzeń psychicznych

Objawy chorobowe w zaburzeniach psychicznych zwykle

polegają na zakłóceniach określonych funkcji psychicznych.

W większości są to zaburzenia nastroju, zaburzenia

koncentracji uwagi

i pamięci, lęk itp., a więc zjawiska będące przedmiotem

zainteresowania psychologii klinicznej. Przyczynami

objawów psychicznych w wielu wypadkach są określone

struktury psychiczne lub ich deficyty: struktura

osobowości, emocje, struktury poznawcze.

Diagnoza psychologiczna dotyczy najczęściej
następujących problemów:

1) określenia rodzaju objawów występujących w danym

zaburzeniu;

2) wyjaśniania psychologicznych przyczyn i skutków

zaburzeń psychicznych;

3) poszukiwania psychologicznych czynników pomocnych w

terapii zaburzeń.

Diagnoza różnicowa i

podstawowe narzędzia

diagnostyczne

Diagnoza różnicowa jest najbardziej zbieżna z celami

diagnozy psychiatrycznej. Jej główny cel stanowi poznanie

rodzaju objawów psychicznych występujących u chorego

oraz ich klasyfikacja

w postaci określonego zespołu objawów.

Można zatem wyróżnić dwa etapy
procesu diagnostycznego:

1) zbieranie informacji o

objawach;

2) klasyfikacja objawów.

Diagnoza różnicowa i

podstawowe narzędzia

diagnostyczne

1) Informacje o objawach uzyskuje się na podstawie ich

opisu dokonanego przez pacjenta, na przykład pacjent
informuje,
że nie może zasnąć albo że czuje się zmęczony, napięty
itp.
W wypadku zaburzeń psychicznych istotnym źródłem
informacji o objawach doświadczanych przez chorego jest
obserwacja jego zachowania. Chory nie zawsze udzieli
wprost informacji
o wszystkich swoich objawach, takich jak urojenia,
halucynacje czy inne zaburzenia myślenia. Dopiero w
trakcie obserwacji możemy zauważyć zachowania, które
pozwalają wnioskować
o istnieniu takich zaburzeń – na przykład mówienie do
siebie, wykonywanie różnych gestów i grymasów – i na
tej podstawie formułować diagnozę dotyczącą urojeń
bądź halucynacji.

Diagnoza różnicowa i

podstawowe narzędzia

diagnostyczne

2) Klasyfikacja objawów to przyporządkowanie

wszystkich objawów określonej kategorii
diagnostycznej.
Od kilkudziesięciu lat istnieją dwie podstawowe
klasyfikacje zaburzeń psychicznych:

 Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów

zdrowotnych (International Statistical Classification
of Diseases and Health Related Problems);

 Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń

psychicznych (Diagnostic and Statistical Manual of
Mental Disorders – DSM).

Diagnoza różnicowa

i podstawowe narzędzia

diagnostyczne

Przy rozpoznawaniu schizofrenii bierze się pod uwagę następujące
objawy:

echo myśli, nasyłanie i zabieranie myśli;

urojenia oddziaływania, wpływu lub owładnięcia;

głosy omamowe, na bieżąco komentujące zachowania pacjenta lub dyskutujące
o pacjencie między sobą;

utrwalone urojenia, których treść jest niedostosowana kulturowo i zupełnie
niemożliwa
do zaistnienia, jak urojenia nadludzkich mocy czy zdolności (np. wpływania na
pogodę
lub pozostawania w łączności z przybyszami z innego świata);

utrwalone omamy pochodzące z jakiegoś zmysłu, jeżeli towarzyszą im albo
zwiewne
i na wpół ukształtowane urojenia bez wyraźnej treści afektywnej, albo utrwalone
myśli nadwartościowe;

przerwy lub wtrącenia w toku myślenia, prowadzące do rozkojarzenia lub
niedostosowanych wypowiedzi;

zachowanie katatoniczne, jak: pobudzenie, zastyganie lub giętkość woskowa,
negatywizm, mutyzm lub osłupienie;

objawy „negatywne”, jak apatia, spłycenie lub niespójność reakcji
emocjonalnych,
co zwykle prowadzi do wycofania się i zmniejszenia przystosowania społecznego;

utrata zainteresowań, bezczynność i inne jakościowe zmiany zachowania.

Rozpoznanie schizofrenii zwykle wymaga wystąpienia co najmniej

jednego objawu

o wyraźnym nasileniu lub dwóch bądź więcej mniej wyrazistych z grupy

pierwszych czterech wymienionych wyżej kategorii objawów albo co

najmniej dwóch z grupy następnych czterech kategorii objawów.

Diagnoza różnicowa

i podstawowe narzędzia

diagnostyczne

Klasyfikacja DSM-IV jest wielowymiarowa. Obejmuje pięć oddzielnych
kategorii:

Kategoria pierwsza (Axis I) opisuje aktualne objawy pacjenta, np. zaburzenia
lękowe
czy schizofrenię.

Kategoria druga (Axis II) opisuje występowanie długotrwałych zaburzeń
osobowości
albo upośledzenie umysłowe.

Rozpoznanie większości objawów zaburzeń psychicznych przez

psychiatrę odbywa się na podstawie informacji od pacjenta, od jego

rodziny lub na podstawie obserwacji zachowania pacjenta. Opisy takie i

obserwacje są narażone na subiektywne zniekształcenia

Pozostałe trzy kategorie nie są konieczne, aby postawić diagnozę
aktualnego stanu psychicznego pacjenta, ale są ważne dla
zrozumienia kontekstu choroby pacjenta.

Kategoria trzecia (Axis III) opisuje inne choroby występujące u pacjenta,
np. występowanie choroby nowotworowej.

Kategoria czwarta (Axis IV) pozwala klinicyście zapoznać się z
psychospołecznymi
i środowiskowymi czynnikami mogącymi mieć wpływ na chorobę, takimi jak
problemy
z zatrudnieniem, konflikty rodzinne.

Kategoria piąta (Axis V) pozwala opisać aktualny poziom funkcjonowania
pacjenta,
z uwzględnieniem rodzaju i nasilenia objawów, a także odnotować jego relacje
interpersonalne, funkcjonowanie zawodowe czy sposób spędzania czasu
wolnego.

Diagnoza psychologicznych

przyczyn

i skutków zaburzeń psychicznych

Hipotezy dotyczące psychologicznych i społecznych przyczyn
takich zaburzeń psychicznych, jak zaburzenia nerwicowe czy
zaburzenia osobowości:

1) Zaburzenia psychiczne mogą być wynikiem patologicznych

struktur osobowości:

a) konflikty między id, ego i superego wywołujące lęk, będący

źródłem wielu objawów nerwicowych;

b) wadliwe nawyki, wzorce przeżywania i wadliwe przekonania,

nabywane w wyniku procesu uczenia się na podstawie różnych
doświadczeń życiowych.

2) Zaburzenia psychiczne mogą być wynikiem braku umiejętności

radzenia sobie z rozwiązywaniem problemów życiowych:

a) brak umiejętności komunikowania się;
b) brak umiejętności nawiązywania i utrzymywania relacji

interpersonalnych;

c) różnego rodzaju deficyty, które mogą utrudniać realizację

potrzeb
i zadań życiowych, np. zaburzenia funkcji intelektualnych,
zaburzenia związane z reaktywnością, kalectwa i przewlekłe
choroby.

Diagnoza psychologicznych

przyczyn

i skutków zaburzeń psychicznych

3) Zaburzenia psychiczne są też czasami rozumiane jako rezultat

patologii systemu, w jakim wzrasta i funkcjonuje osoba:

a) patologia rodziny – zaburzenia struktury, relacji

emocjonalnych
czy zaburzenia komunikacji w rodzinie;

b) patologia środowiska rówieśniczego – wzory zachowań

sprzyjające uczeniu się zachowań zagrażających zdrowiu
psychicznemu, np. wzory picia alkoholu, zażywania
substancji psychoaktywnych, wzory zachowań prowadzące
do kształtowania się cech osobowości aspołecznej,
wzorców reagowania agresywnego;

c) brak oparcia społecznego – na przykład samotność,

niezaradność życiowa związana z wiekiem albo chorobą
bądź kalectwem, odrzucenie przez otoczenie ze względu
na „odmienność” wynikającą z choroby lub deficytów.

Psychologiczne procedury

stosowane w hospicjum

stacjonarnym

PACJENT

RODZINA

ZESPÓŁ

I. wywiad
II. rodzaje terapii stosowane wobec pacjenta i jego

rodziny

I. PTSD
II. ASD

WOLONTARIAT W HOSPICJUM

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

PACJENT: wywiad (obserwacja) +
terapia

Wywiad (obserwacja)

Zebranie informacji od pacjenta (lub od osób najbliższych) o stanie
psychicznym. Bierze się pod uwagę:

1) Czy pacjent został przywieziony z domu czy ze szpitala, a tym

samym czynniki psychologiczne obciążające pacjenta
(samodzielność, aktywność, nastrój, kontakt, zachowanie,
nastawienie, akceptacja lub brak choroby, świadomość,
przytomność, orientacja, stan ogólny pacjenta, bólowość,
niedowład, niedosłuch).

2) Główne potrzeby pacjenta (doznawanie opieki i oparcia, poczucie

bezpieczeństwa, odczucia lękowe, niepokój, tolerancja na ból i
sytuacje subiektywnie odbierane jako przykre).

3) Zrozumienie sposobu myślenia i interpretowania zjawisk przez

pacjenta.

4) Stymulacja odpowiednich mechanizmów obronnych

pozwalających przetrwać sytuację traumatyczną, jaką jest
świadomość choroby
i rokowania dotyczące życia).

5) Adaptacja do nowych warunków.
6) Terapia (dostosowana do możliwości i oczekiwań pacjenta).

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

RODZINA: wywiad (obserwacja) +
terapia

Wywiad dotyczy:



długości trwania choroby osoby najbliższej;



trudności przekraczających doświadczenia;



ustalenia etapu objawów PTSD (Post-Traumatic Stess
Disorder);



ustalenia stopnia nasycenia innych objawów
(depresja, nadaktywność etc.);



profilaktyki – przygotowania do przeżycia stanu terminalnego
najbliższej osoby.

Terapia (zależna od potrzeb i
osobowości):



opieka po odejściu pacjenta;



wprowadzenie i przygotowanie na właściwe przeżycie
żałoby;



spotkanie „osieroconych”
(monitorowanie etapów żałoby i nieprawidłowości).

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

RODZINA: wywiad (obserwacja) +
terapia

Rodzaje terapii:

1) indywidualna – skierowana na jednostkę

2) zbiorowa – na więcej osób (spotkania społeczności

terapeutycznej)

3) grupowa – wykorzystuje relacje w grupie

4) systemowa – dotyczy systemu rodzinnego

a) systematyczna
b) krótkotrwała

5) dyrektywna – ukierunkowanie myśli, działań, postaw i

zachowań

6) niedyrektywna – terapeuta katalizatorem (nie udziela rad,

słucha)
a) objawowa – eliminacja objawów chorobowych
b) przyczynowa – usuwa przyczyny zaburzenia

7) podtrzymująca – nie zmienia osobowości, dostarcza

zrozumienie, podporę, pomoc, podkreśla pozytywne cechy

8) rekonstrukcyjna – głęboka analiza mechanizmów

powstawania,
dąży do przebudowy osobowości

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

RODZINA: wywiad (obserwacja) +
terapia

Rodzaje terapii:

9) wgląd – wyjaśnienie i zrozumienie, korekta niewłaściwych

oczekiwań i nastawień, analiza postrzegania wydarzenia w
sposób subiektywny
i jego interpretacja

10) działania – bezpośrednie rozwiązywanie problemów,

ćwiczenie potrzebnych umiejętności

11) interpersonalna – związek pomiędzy relacjami z innymi a

objawami, zrozumienie, że sam przyczynia się do
powstawania sytuacji problemowych (reinterpretacja)

12) grupy spotkaniowe – spotkania, słuchanie innych, wsparcie

emocjonalne, konfrontacja

13) empatyczna – otwarcie, szczere rozmowy o problemach,

poznanie swojej osobowości, lepsze zrozumienie siebie,
niedyrektywne rozmowy

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

RODZINA: wywiad (obserwacja) +
terapia

Rodzaje terapii:

14) abreaktywna – pacjent intensywnie przeżywa i wypowiada

swoje negatywne emocje (te, które kiedyś były blokowane
lub wyparte,
nie odreagowane)

15) rozmowa empatyczna – najważniejsze jest słuchanie

pacjenta;
jak najściślejsze uchwycenie jego myśli i odczuć; obserwacja,

jak pacjent przeżywał i przeżywa przeszłe wydarzenia;
wyrażanie
i nazywanie emocji, które w podtekście wyczuwa; swoboda
wyrażania myśli

16) odreagowanie, katharsis, wentylacja – likwidacja złych

emocji, powtórne przeżycie napięć poprzez uświadomienie
treści

17) relaks

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

RODZINA: wywiad (obserwacja) +
terapia

Rodzaje terapii:

18) biofeedback (krótkotrwała psychoterapia o aneksji

psychoanalitycznej) – przekaz problemów pacjenta; terapeuta
odkrywa wspólny mianownik zachowań (obecnie i w trakcie
rozwoju); terapeuta interpretuje i przekazuje, jak rozumie
daną sytuację (wzorce zachowania)  usunięcie objawów
zaburzeń, reedukacja, resocjalizacja, reorganizacja, rozwój i
integracja osobowości pacjenta

19) logoterapia – nadanie sensu poprzez urzeczywistnianie

wartości przeżyć, samotranscendencję (przekraczanie
samego siebie)

20) wizualizacja – relaksacja + oddychanie (przy dusznościach)

21) terapia rzeczywistością – pacjent mówi, czego pragnie,

oczekuje, przejmuje „ster” w swoje ręce, decyduje sam za
siebie

Psychologiczne procedury

stosowane

w hospicjum stacjonarnym

RODZINA: wywiad (obserwacja) +
terapia

Rodzaje terapii:

22) terapia racjonalna – analiza historii życia (w pełnej

świadomości), zrozumienie, przyjęcie, zapamiętanie
informacji z życia

23) adaptacja do nowych warunków

a) aktywna – właściwe działanie, zaangażowanie, usuwa
trudności
b) pasywna – rezygnuje ze swoich nawyków, oczekiwań,
niezrelizowanych pragnień z powodu przeszkód będących
ponad
jego siły

24) derefleksja – skierowanie uwagi w inną stronę

Procedura terapeutyczna musi być dostosowana

do diagnozy oraz potrzeb pacjenta, jego

osobowości

i problemów