Zadośćuczynienie

za szkody

niemajątkowe

W myśl Kodeksu cywilnego, szkoda na osobie to:

uszkodzenie ciała (kalectwo, oszpecenie, ograniczenia
ruchowe, utrata zdolności manualnych i zawodowych, itp.)

 rozstrój zdrowia

 śmierć

uszczerbek (szkoda)

Zgodnie z zasadą pełnej kompensacji naprawieniu podlega cały
uszczerbek.

Charakter majątkowy:

 koszty leczenia i powrotu do
zdrowia

 utrata zarobków, zmniejszenie
zdolności zarobkowania

Charakter niemajątkowy:

 doznany ból i cierpienie
fizyczne

 cierpienie psychiczne

 znoszenie niewygody,
pogorszenie samopoczucia

 rozstrój emocjonalny

 utrata więzi rodzinnej

Roszczenia o

naprawienie szkody majątkowej

związanej ze śmiercią

osoby poszkodowanej na świecie postrzega się w dwojaki sposób.

1.Szkoda następcza (dalsza). Wszelkie roszczenia, jakie mógłby
podnieść poszkodowany wchodzą do spadku po zmarłym. Kompensacje
za powstałą szkodę realizują spadkobiercy zmarłego (system prawa
angielskiego).

2.Niezależna, odrębna szkoda osoby trzeciej, stanowiąca
naruszenie własnej szkody majątkowej i niemajątkowej osoby trzeciej.
(system kontynentalnych porządków prawnych)

Przez osobę trzecią można rozumieć:
- członkowie rodziny, przyjaciele, pracodawcy, kontrahenci.

Tu z kolei można wyróżnić

dwa systemy prawne

w myśl

których, aby otrzymać zadośćuczynienie:

Osoba trzecia musi
udowodnić poważny wstrząs
psychiczny spowodowany
śmiercią
(Niemcy, Austria, Holandia,
Szwecja, Polska do 2008r.)

Osoba trzecia nie musi nic
udowadniać, wystarczy uczucie
żałoby, smutku, osamotnienia
(Szwajcaria, Polska od 2008r.)

Co należy się osobie poszkodowanej i

najbliższym członkom jej rodziny w sytuacji

doznania szkody materialnej ?

 jednorazowe odszkodowanie

 renta wyrównawcza (uzupełniająca )

 renta tymczasowa na zwiększone potrzeby

 renta alimentacyjna

Zadośćuczynienie to ma źródło w odpowiedzialności deliktowej
(przepisy Kodeksu cywilnego), stanowią świadczenia
komplementarne związane z zaspokojeniem szkód na osobie.

Odrębnym świadczeniem jest zadośćuczynienie za ból i cierpienie
(za szkody o charakterze niematerialnym)

Kiedy można ubiegać się o zadośćuczynienie?

-Przesłanki roszczenia o zadośćuczynienie



Rodzaj krzywdy osoby trzeciej

W niektórych systemach

prawnych zwykły smutek czy żal nie wystarczy. Podstawą do roszczenia
jest doświadczenie ciężkich przeżyć psychicznych, pozostających poza
granicami normalnego ryzyka życiowego. Ponadto cierpienia psychiczne
muszą pozostawać w związku przyczynowym z danym zdarzeniem.

Charakter związku faktycznego osoby uprawnionej ze
zdarzeniem. W większości przypadków świadek zdarzenia(czynu),
który doznał w związku z nim wstrząsu psychicznego, może liczyć na
zadośćuczynienie. W polskiej regulacji prawnej ma to wpływ na
wysokość świadczenia ( jest jednym z czynników), a nie przesłanką do
roszczenia.

 Charakter odpowiedzialności sprawcy. W Polsce także ta
przesłanka jest jedynie czynnikiem podwyższającym wysokość
świadczenia.

 Relacja osobista między zmarłym a osobą trzecią. Istnieją 3
systemy określania kręgu osób legitymowanych (mogących ubiegać się
o zadośćuczynienie). W Polsce lista tych osób zawężona jest do pojęcia
rodziny w szerokim, funkcjonalnym ujęciu.

Komu przysługuje zadośćuczynienie za

krzywdę ?

– Krąg osób legitymowanych

 osobie poszkodowanej, która doznała uszkodzenia ciała, rozstroju
zdrowia

 osobie trzeciej – w Polsce od 3 sierpnia 2008r.

Istnieją trzy systemy prawne w zakresie zaliczania osób do kręgu osób
legitymowanych.

1. W myśl polskich przepisów są to najbliżsi członkowie rodziny
osoby poszkodowanej (zmarłej)

W skład rodziny wchodzą rodzicie, dzieci, rodzeństwo, małżonek,
macocha, ojczym, powinowaci (teściowa, teść, bratowa, szwagier,
szwagierka).
O zaliczeniu do kręgu tych osób decyduje faktyczny układ stosunków
rodzinnych, kolejność pokrewieństwa czy stosunek powinowactwa na
znaczenie drugorzędne. Używane jest tu także kryterium pozostawania
we wspólnym gospodarstwie domowym (np. konkubinat).

Pozostałe systemy:

 zamknięta lista osób legitymowanych (Anglia). Przyznanie
zadośćuczynienia wyłącznie małżonkowi osoby zmarłej, rodzicom
zmarłego małoletniego dziecka. Roszczenia obojga rodziców podlegają
równemu podziałowi.

 otwarty krąg osób legitymowanych (system o tradycji romańskiej –
Francja, Hiszpania, Belgia). Wszystkie osoby, między którymi istniała
więź emocjonalna ze zmarłym mogą ubiegać się o zadośćuczynienie.
Warunkiem jest udowodnienie naruszenia „uczucia przywiązania” i
rzeczywistość cierpień.

Ciekawostka:
Zadośćuczynienia można dochodzić nie tylko w przypadku śmierci
osoby, lecz także uszkodzenia ciała lub rozstroju jego zdrowia, wskutek
czego cierpienia psychiczne dotykają bliskich (nieliczne kraje tj.
Francja, Belgia, Portugalia, Włochy).

Czym jest zadośćuczynienie za krzywdę os.

poszkodowanej ?

Kompensata krzywdy poprzez umożliwienie dostępu do

pewnych dóbr materialnych



świadczenie pieniężne, wyrażone i zrealizowane w środkach

pieniężnych

 świadczenie służące wyrównaniu uszczerbków o
charakterze niematerialnym, złagodzeniu cierpień fizycznych i
psychicznych

 świadczenie fakultatywne, tzn. uznaniowe - przyznanie nie
jest obligatoryjne, sąd ma pewną swobodę w jego przyznaniu oraz
ustaleniu wysokości

 świadczenie o charakterze jednorazowym, całościowym (nie
podlegające podziałom, nie może być wypłacane w formie
świadczeń rentowych/okresowych )

 świadczenie o charakterze osobistym tzn. przynależne jest
wyłącznie poszkodowanemu ( WYJĄTKI – art.445 § 3 k.c.)

Miarkowanie – określanie wysokości

zadośćuczynienia

uwzględnienie wszystkich okoliczności sprawy i
skutków doznanego kalectwa - pod uwagę brane
wszystkie cierpienia doznane przez poszkodowanego,
także te, które odczuje w przyszłości.

Uwaga : w przypadku ujawnienia się dodatkowej
krzywdy, nie dającej się przewidzieć przed przyznaniem
świadczenia – możliwe jest przyznanie kolejnej kwoty za
„nową krzywdę”

 powstał postulat wskazujący na podobne traktowanie
podobnych sytuacji (bez znacznych dysproporcji
przyznanych sum)

Rozmiar zadośćuczynienia

 Uznaniowość i rozstrzyganie przez sąd wysokości odszkodowania
jest ograniczone kwotowo przez wprowadzenie górnych limitów oraz
ograniczenie kręgu osób legitymowanych .

Np. w Anglii domniemywa się rzeczywiste istnienie żałoby i
osamotnienia, a uprawnionemu przysługuje zawsze stała suma
zadośćuczynienia tj. 11 800 funtów.

 Wysokość zadośćuczynienia powinna odpowiadać wyrządzonej
krzywdzie, co wynika z głównego celu tego świadczenia, jak również
przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość.
Z racji jej niemierzalności jest to trudne do ustalenia, system więc jest
niedoskonały. Silnie zakorzeniło się kryterium umiarkowanego
poziomu zadośćuczynienia.

 Świadczenie jest osobiste (niezależne), co wyraża się także w
możliwości dochodzenia różnych kwot przez osoby spowinowacone
ze zmarłym w tym samym stopniu i linii.

 Liczba uprawnionych nie wpływa na kwotę odszkodowania
przysługującego indywidualnie każdej z tych osób.

Czynniki wpływające na wysokość

zadośćuczynienia

na rzecz poszkodowanego

 stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu

 rozmiar kalectwa

 długotrwałość choroby, cierpień, leczenia, rehabilitacji,
bolesność zabiegów, leczenie sanatoryjne, dokonywane operacje,
okres dochodzenia do względnej sprawności

 wiek i płeć

 poczucie bezradności życiowej

 aktualna i zmieniająca się stopa życiowa i sytuacja materialna
(standard życia) społeczeństwa polskiego i najbliższego otoczenia
w miejscu zamieszkania poszkodowanego

 perspektywa przyszłości – konsekwencje w życiu prywatnym i
społecznym (utrata możliwości wykonywania pracy, korzystania z
rozrywek, wyłączenie z „normalnego życia” )

 pozycja zawodowa, wykonywany zawód

 okoliczności wypadku, mające wpływ na rozmiar doznanej
krzywdy

 zachowanie się i postawa osoby odpowiedzialnej za szkodę
wyrządzoną czynem niedozwolonym

Przypadek

Kwota

Branża ubezpieczeniowa

do 20 000 zł

Próby określenia kwoty uzyskującej

aprobatę społeczeństwa ze względu na

wagę problemu oraz warunki gospodarcze i

finansowe

200 000 – 400 000 zł

Próba określenia kwoty sprawiedliwej,

odczuwalnej ekonomicznie, korygowanej

następnie o czynniki zindywidualizowane

100 000 – 200 000 zł

Tragiczne w skutkach zdarzenia, znaczny

uszczerbek

200 000 – 300 000 zł

Coraz częściej

400 000 – 500 000 zł

Wyjątkowo tragiczne zdarzenia, gdzie

zobowiązany był Skarb Państwa

1 000 000 zł

Katastrofy lotnicze /

katastrofa pod Smoleńskiem

10 000 – 100 000 zł

250 000 zł

Zadośćuczynienie na rzecz najbliższych

członków rodziny

poszkodowanego

Art. 448 k.c. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może
przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone,
odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę
pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od
innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Więzi rodzinne są uznawane za dobro osobiste członka rodziny
zmarłego, podobnie jak prawo do planowania rodziny, pamięć o
osobie zmarłej.

Art. 446 § 3. k.c. Sąd może ponadto przyznać najbliższym
członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek
jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Możliwość naprawienia krzywdy po stracie bliskiego członka
rodziny powstała w Polsce 13 maja 2008r. Podstawą do tego jest
zmiana ustawy – Kodeks cywilny i innych ustaw. Uważane jest to
za przełom w systemie polskiego prawa, nakierowanym na
człowieka i jego przeżycia psychiczne, a nie tylko majątek.

Art. 446 § 4. k.c. Sąd może także przyznać najbliższym
członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Czym jest zadośćuczynienie na rzecz

najbliższych członków rodziny zmarłego?

 Świadczenie mające na celu wyrównanie uszczerbków o
charakterze niematerialnym, załagodzenie ogółu cierpień po utracie
najbliższej osoby

 Świadczenie pieniężne,

Świadczenie jednorazowe, nie podlegające podziałom, nie może być
wypłacane w formie świadczeń rentowych/okresowych

 Świadczenie osobiste, przyznane wyłącznie osobie uprawnionej, nie
podlegające dziedziczeniu (nie wlicza się do spadku)

 świadczenie uznaniowe – sądowi pozostawia się swobodę w
przyznawaniu i określaniu jego wysokości.

Wysokość zadośćuczynienia

 Brak limitów określających wielkość świadczenia – zależy od sądu
orzekającego

Brak kryteriów i konkretnych wytycznych przy „wycenie” tego rodzaju
krzywdy

Indywidualne podejście, konieczność uwzględnienia różnorodnych
czynników

Miarkowanie – określanie wysokości

zadośćuczynienia

Podobnie jak w przypadku „wyceniania krzywdy” doznanej przez
osobę poszkodowaną – na wysokość zadośćuczynienia na rzecz
najbliższych członków rodziny wpływają:

 długotrwałość i stopień cierpień i bólu po śmierci najbliższego,
ogrom doznanego cierpienia

 poczucie osamotnienia, cierpienia natury moralnej, wstrząs
psychiczny

 krzywda wynikająca z utraty pomocy, wsparcia i opieki osoby
bliskiej

 poczucie straty, żalu, tęsknoty, silne przeżywanie żałoby

 utrata czerpania przyjemności z życia rodzinnego

 wiek uprawnionego do zadośćuczynienia

 stopień pokrewieństwa, bliskości, zażyłości miedzy
uprawnionym a zmarłym

 zaburzenia w prawidłowości funkcjonowania struktury rodzinnej

 rola zmarłego, jaka pełnił w rodzinie

 potencjalny okres traumy najbliższych i ich dochodzenia do
„normalności”

Przykłady:

1.Utrata rodzica/rodziców

 brak troski i opieki ze strony rodzica, brak pomocy w przyszłym
wychowaniu

 poczucie sieroctwa i niższej wartości wobec rówieśników

 brak wsparcia w okresie dorastania i trudnych sytuacjach
życiowych,

 zachwianie poczucia bezpieczeństwa

2. Utrata dziecka

 utrata prawa rodzica do wychowywania, obserwacji kolejnych
etapów życia własnego dziecka

 poczucie krzywdy i bólu, stan psychiczny

 perspektywa ukończenia nauki i podjęcia przez dziecko pracy
oraz przyczynienia się do poprawy sytuacji życiowej członków
rodziny

 utracona pomoc na rzecz rodziców i gospodarstwa domowego

 niemożność posiadania kolejnego potomstwa

3. Utrata współmałżonka

 poczucie bezradności życiowej, bezsilność wobec trudności
życiowych

 samotność i strach przed nią na przyszłość

 pozbawienie rodzinnego oparcia, małżeńskiego wsparcia

 konieczność samodzielnego wychowywania dzieci, nasilone
napięcie psychiczne

Przykład 1.

Przypadek

Czynniki wpływające na

miarkowanie

Przyznana

kwota

Utrata rodziców w

tragicznym

wypadku

drogowym

+ wspólne zamieszkanie rodziców z

synem,

+ utracona pomoc w spłacie

kredytu

+ utracony zarobek z powodu

niezdolności do pracy (zły stan

psychiczny)

+ osłabienie aktywności życiowej

+ pogorszenie sytuacji życiowej

(zmniejszony dochód/członka

rodziny)

+ utrata możliwości sprawowania

opieki nad dziećmi powoda przez

babcię

+ spotęgowane cierpienia z

powodu planowanego 2 tyg. po

wypadku rodziców ślubu

wiek – syn dorosły, samodzielny,

więzy nie są już takie silne, nie

wymagał opieki rodziców

40 000 zł –

syn

Przypadek

Czynniki wpływające na

miarkowanie

Przyznana

kwota

Śmierć zmarłego

na skutek pobicia

syna

+ bezradność w zaistniałej

sytuacji, +

pogorszenie stanu psychicznego

+ bezsenność matki

+ nagłe i brutalne zerwanie więzi

matki z synem

+ pozbawienie matki prawa do

wychowywania i obserwacji

kolejnych etapów życia dziecka

+ niezbędne leczenie

psychologiczne i psychiatryczne

matki

50 000 zł -

matka

Przykład 2.

Przykład 3.

Przypadek

Czynniki wpływające na

miarkowanie

Przyznana

kwota

Utrata syna,

zmarłego na

skutek

tragicznego

wypadku

drogowego

Kierowca i pasażer pojazdu

znajdowali się pod wpływem

alkoholu

+ utrata pomocy na rzecz

gospodarstwa domowego

+ perspektywa ukończenia szkoły

z dobrymi wynikami i uzyskania

dobrej pracy

+ pogorszenie stanu

emocjonalnego i psychicznego

rodziców

+ pogorszenie sytuacji rodzinnej,

utrata osoby wchodzącej w

dorosłe życie, będącej oparciem

dla pozostałych członków rodziny

(opieka nad chorym ojcem,

edukacja młodszego brata)

+ uczucie pustki, smutek, żal,

tęsknota

25 000 zł –

rodzice

10 000zł - brat

Przykład 4.

Przypad

Czynniki wpływające na

początkowe miarkowanie

Czynniki wpływające

na obniżenie

zadośćuczynienia

Przyzna

kwota

Utrata

syna

+ wyjątkowe więzi łączące

matkę z synem

+ oczekiwania matki na

wsparcie ze strony syna w

przyszłości

+ utrata motywacji życiowej,

zapału do pracy, apatia

+ stany depresyjne i ogólne

pogorszenie stanu

zdrowotnego

+ poczucie

niesprawiedliwości

spotęgowane niemożliwością

ustalenia sprawcy wypadku

spośród dwóch nietrzeźwych

osób, rozgoryczenie związane

z brakiem efektów

postępowania karnego

+ zawiedzione nadzieje,

cierpienie moralne

+ niezbędne leczenie

doznanej traumy

Odrzucenie bólu jako

czynnika, miernikiem

jest przedwczesna

utrata członka rodziny

zadośćuczynienie nie

powinno zależeć od

sytuacji majątkowej

zmarłego

(rekompensowane są

przez inne

odszkodowania)

- konieczność zbadania

nasilenia złej woli

sprawcy

- ciężar gatunkowy

naruszonego dobra

(utrata członka rodziny)

nie zasługuje na

najwyższą kwotę

świadczenia

Obniżeni

e 150

000 zł do

100 000

zł

- matka

Porównanie kwot zadośćuczynienia

w różnych państwach europejskich

Przypadek

Kraj

Kwota

Zmarły małżonek /

ojciec

Hiszpania

100 000 euro /

44 000 euro

Włochy

106 000 – 212 000

euro

Portugalia

25 000 euro

Utrata dziecka

poczętego

Szwecja

2 400 euro

Portugalia

2 500 - 8 000 euro

Niemcy

500 – 5 000 euro

Odpowiedzialność ubezpieczyciela a

odpowiedzialność ubezpieczonego sprawcy

Odpowiedzialność ubezpieczyciela istnieje jedynie w granicach
wyznaczonych przez warunki umowy ubezpieczenia.

Rozmiar odpowiedzialności reguluje art. 34 ust. 1 :
„ Z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje
odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są
obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem
tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć,
uszkodzenia ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie
lub uszkodzenie mienia”.

Podstawą roszczenia może być zatem nie tylko śmierć osoby bliskiej, ale
także naruszenie dóbr osobistych jakimi są zdrowie i życie.

Naruszenie innych dóbr osobistych nie powoduje odpowiedzialności z
ubezpieczenia OC p.p.m czy OC rolników.

Kierunki rozwoju instytucji zadośćuczynienia na

rzecz osób poszkodowanych oraz na rzecz

najbliższych członków rodziny

 Obecnie obserwowana tendencja zwyżkowa kwot świadczeń
odszkodowawczych. Wywiera to wpływ na zmianę wysokości składek
na ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej deliktowej.

 Próby taryfikacji świadczeń, potrzeba wypracowania ryczałtowych
kwot świadczeń, co miałoby służyć ujednoliceniu systemu i ułatwieniu
miarkowania. Powstają coraz liczniej w krajach europejskich, są
traktowane jako pewien punkt wyjściowy przy jednoczesnym
podkreśleniu indywidualizacji rozpatrywanej sytuacji.

 Próby wprowadzenie minimów, gwarantujący adekwatny do
rozmiarów krzywdy poziom finansowy, przy jednoczesnym
pozostawieniu swobody orzekania w konkretnych przypadkach

 Powstanie idei stworzenia w Polsce systemu dostępu do informacji o
wysokości świadczeń zasądzonych dla bezpośrednio i pośrednio
poszkodowanych. Miałoby to wspomóc standaryzację kwot
zadośćuczynienia.