Rachunek ekonomiczny
PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele struktur rynku
Modele rynku
Rynek doskonały
Rynki niedoskonałe
Konkurencja
doskonała
Konkurencja
monopolistyczna
Monopol
Oligopol
Kryteria, dzięki którym
możemy rozróżnić typy
rynków:
• liczba firm na rynku
• swoboda wejścia / wyjścia
• stopień zróżnicowania
produktów
• wpływ firmy na cenę produktu
Konkurencja doskonała
• bardzo dużo sprzedawców
• dużo kupujących
• nieograniczona swoboda
wejścia / wyjścia
• jednorodne towary
• producent nie wpływa na cenę
Konkurencja doskonała
TR
P = AR = MR
Produkcja
U
ta
rg
c
a
łk
o
w
it
y,
p
rz
e
ci
ę
tn
y
i
k
ra
ń
co
w
y
Konkurencja doskonała
AR
=
TR
Q
= P
AR
– utarg przeciętny
TR– utarg całkowity
Q – ilość sprzedanych produktów
P – cena
- obliczanie utargu przeciętnego
Konkurencja doskonała
MR=
∆ TR
∆ Q
= P
MR – utarg krańcowy
∆ TR
– zmiana utargu całkowitego
∆ Q – zmiana ilości sprzedanych
produktów
P – cena
- obliczanie utargu krańcowego
Konkurencja doskonała
TR = P ∙ Q
TR – utarg całkowity
Q – ilość sprzedanych produktów
P – cena
- obliczanie utargu całkowitego
Konkurencja doskonała
- przykłady
• ziemniaki
• cebula
• pomidor
• jabłka
• czereśnie
Konkurencja
monopolistyczna
• dużo sprzedawców
• dużo kupujących
• nieograniczona swoboda wejścia /
wyjścia
• niejednorodne towary (substytuty)
• reklama produktu
• producent ma wpływ na cenę
Konkurencja monopolistyczna
- przykłady
• małe sklepiki spożywcze na osiedlu
• salony fryzjerskie
• salony kosmetyczne
• restauracje
• poradnie medyczne
• pracownie architektoniczne
Monopol
• jeden sprzedawca
• wielu nabywców
• brak substytutów produktu
• duże bariery wejścia / wyjścia
• kontrolowanie ceny produktu
Monopol - przykłady
• gazownie
• elektrownie
• transport publiczny
Oligopol
• kilku sprzedawców
• kilku nabywców
• brak konkurencji cenowej, rywalizacja
na innych płaszczyznach (reklama,
jakość itp.)
• duże bariery wejścia / wyjścia
• dylemat więźnia
Oligopol - przykłady
• benzyna
• stal
• samochody
• aparaty fotograficzne
1. Pojęcie i istota kosztów własnych przedsiębiorstwa
(wydatki,
nakłady, koszty),
2. Podział kosztów ze względu na rodzaj działalności,
3. Przekroje (układy) klasyfikacyjne kosztów,
• rodzajowy,
• podmiotowy (funkcjonalny),
• Przedmiotowy (kalkulacyjny, nośnikowy)
4. Podział kosztów ze względu na zależność od zmian
wielkości produkcji,
Działalność gospodarcza każdego przedsiębiorstwa
połączona jest z ponoszeniem przez nie wydatków,
nakładów i kosztów.
WYDATKI – każde wykorzystanie (rozchodowanie)
środków pieniężnych, bez względu na cel. Może to być
np. uregulowanie zobowiązań wobec dostawców
materiałów, energii, usług itp.; wypłata wynagrodzeń,
opłacenie kary umownej, przelew podatków od towarów
i usług, podatku dochodowego; spłata kredytu
bankowego.
Nie wszystkie wydatki przedsiębiorstwa są dla niego
kosztami
(np. wpłaty z zysku do budżetu, podatek dochodowy
od osób prawnych i fizycznych, spłata kredytów
bankowych).
Także nie wszystkie koszty są połączone z
koniecznością wydatków n p. amortyzacja środków
trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.
NAKŁADY – wyrażone w jednostkach naturalnych
(fizycznych) zużycie pracy uprzedmiotowionej (w
środkach pracy i przedmiotach pracy) oraz pracy
żywej, w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
KOSZTY – są wartościowym, czyli pieniężnym
wyrażeniem nakładów,
Nakłady stają się kosztami, gdy zostaną wyrażone
(przedstawione) wartościowo.
KOSZTY WŁASNE – koszty, których źródłem pokrycia
są środki przedsiębiorstwa prowadzącego na własny
rachunek i ryzyko działalność produkcyjną lub usługową
w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych
Na koszty własne składają się:
• nakłady pracy uprzedmiotowionej związane z
działalnością przedsiębiorstwa i wyrażone w pieniądzu,
• wynagrodzenia pracowników (część wartości nakładów
pracy żywej),
• koszty transferowe – nie będące ani wartościowym
odzwierciedleniem nakładów pracy uprzedmiotowionej,
ani nakładów pracy żywej np. podatek akcyzowy,
podatek od nieruchomości, czynsze dzierżawne, składki
na ubezpieczenia społeczne i majątkowe, podatki od
środków transportowych, kary, grzywny, opłaty
notarialne itd..
Podział kosztów ze względu na rodzaj działalności,
Najważniejszy jest podział kosztów ze względu na
rodzaj działalności. Biorąc pod uwagę to kryterium,
koszty dzielimy na:
Koszty działalności operacyjnej.
Dotyczą one normalnej (typowej) działalności danej
jednostki gospodarczej (wytwórczej, usługowej,
handlowej). Mogą one być grupowane i dzielone oraz
analizowane na podstawie różnych punktów widzenia
np. w układzie rodzajowym, podmiotowym lub
przedmiotowym.
Pozostałe koszty operacyjne.
Nie wiążą się one bezpośrednio ze zwykłą
działalnością podmiotów. Obejmują koszty zdarzeń
nietypowych np. sprzedaży (likwidacji) składników
majątku
trwałego,
nieodpłatnego
przekazania
(darowizny), utrzymania np. nieczynnych obiektów
jednostki,
czasowo
wstrzymanej
inwestycji,
zakładowych obiektów socjalnych itp..
• Koszty finansowe
Są to poniesione koszty operacji finansowych. Zalicza
się do nich np.
- sprzedaż w cenach nabycia: akcji, obligacji oraz
koszty związane
z tą sprzedażą,
- odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek,
odsetki za zwłokę
w zapłacie,
- dyskonto przy sprzedaży weksli, czeków obcych i
papierów
wartościowych,
- trwała utrata wartości udziałów i papierów
wartościowych stanowiących aktywa finansowe,
- inne koszty finansowe np. opłata skarbowa od umowy
pożyczki,
bankowa prowizja od udzielonego kredytu.
Każda z wymienionych grup kosztów ma swój
odpowiednik w przychodach, dzięki temu w
rachunku zysków i strat po ich zestawieniu można
ustalić wynik (zysk lub stratę) z poszczególnych
działalności i jego wpływ na ostateczny wynik
finansowy jednostki
Ustalanie księgowego wyniku finansowego
koszty wytworzenia
sprzedanych produktów
wartość sprzedanych
towarów i materiałów
wynik
ze sprzedaży
pozostałe koszty
operacyjne
wynik na
działalności operacyjnej
koszty finansowe
wynik brutto na
działalności gospod.
straty nadzwyczajne
obowiązkowe obciążenia
wyniku finansowego
wynik brutto
wynik netto
przychód ze sprzedaży
produktów
przychód ze sprzedaży
towarów i materiałów
pozostałe przychody operacyjne
Przychody finansowe
zyski nadzwyczajne
Przekroje (układy) klasyfikacyjne
kosztów
układ rodzajowy kosztów
Koszty w układzie rodzajowym informują o
strukturze kosztów prostych, natomiast nie wskazują
celu, w jakim je poniesiono.
Przedstawia on następujące rodzaje kosztów:
• zużycie materiałów i energii
• usługi obce,
• wynagrodzenia,
• świadczenia na rzecz pracowników,
• podatki i opłaty,
• pozostałe koszty rodzajowe.
układ podmiotowy (funkcjonalny) kosztów.
Koszty w tym układzie dostarczają informacji o
związku kosztów z celem, ale nie jest znana struktura
kosztów wg rodzaju.
Dlatego, z praktycznego punktu widzenia, powinno
się prowadzić ewidencję kosztów zarówno w układzie
rodzajowym jak i podmiotowym.
W układzie tym koszty są grupowane jako:
• koszty działalności podstawowej (operacyjnej),
• koszty działalności pomocniczej i socjalnej,
• koszty zarządu,
• koszty sprzedaży.
układ przedmiotowy (kalkulacyjny, nośnikowy)
kosztów
Uwzględnia podział kosztów ze względu na sposób
ich odnoszenia na wytwarzane produkty
-
robocizna
bezpośrednia
- materiały
bezpośrednie
- inne koszty
bezpośrednie
- koszty wydziałowe
-koszty
ogólnozakładowe
- straty na brakach
- koszty sprzedaży
K
o
sz
ty
b
e
zp
o
śr
e
d
n
ie
K
o
sz
ty
p
o
śr
e
d
n
ie
T
e
ch
n
ic
zn
y
k
o
sz
t
w
yt
w
o
rz
e
n
ia
Z
a
k
ła
d
o
w
y
k
o
sz
t
w
yt
w
o
rz
e
n
ia
C
a
łk
o
w
it
y
k
o
sz
t
w
yt
w
o
rz
e
n
ia
Układ kalkulacyjny uwzględnia podział kosztów ze
względu na sposób ich odnoszenia na wytwarzane
produkty.
Są to:
• koszty bezpośrednie np. materiały
bezpośrednie, które można bezpośrednio
powiązać z określonym produktem bądź usługą,
• koszty pośrednie, które dotyczą kilku lub
wszystkich produkowanych wyrobów i
świadczonych usług.
Podział kosztów pośrednich między poszczególne
produkty wymaga stosowania odpowiednich kluczy
rozliczeniowych (podziałowych). Klucze te, to wielkości
określające umowny związek przyczynowo – skutkowy
między podstawą rozliczenia, a kosztami
podlegającymi rozliczeniu.
Koszty pośrednie to np. koszty wydziałowe, a za
podstawę można przyjąć płace bezpośrednie, materiały
bezpośrednie lub inne koszty bezpośrednie
Koszty
Produkcja
Q
Krzywe kosztów produkcji
(bezwzględne)
Krzywe kosztów produkcji
(względne)
Koszty
(MC, AC)
Punkt
OPTIMUM
Q
MC
AC
A
Optimum produkcyjne - wyznacza punkt przecięcia AC i
MC, w którym koszt
przeciętny jest najniższy.
•
dopóki MC jest niższy
od AC, to spycha on AC w
dół,
•od momentu kiedy MC
jest wyższy od AC,
powoduje tendencję jego
wzrostu.
W punkcie przecięcia
AC i MC, koszt przeciętny
jest najniższy i w ten
sposób
wyznacza „optimum
produkcyjne”.
Podstawą decyzji produkcyjnych jest ZYSK = Utarg –
Koszty
Dlatego przedsiębiorstwo bierze pod uwagę dwa
elementy główne:
1. Uwarunkowania własne (koszty):
• koszty przeciętne „AC”,
• koszty krańcowe „MC”.
2. uwarunkowania zewnętrzne:
• głównie cenę (P) rynkową produktu, która jest
źródłem utargu (przychodu), a więc zysku,
• pochodne ceny:
- utarg całkowity TR = P x Q,
- utarg krańcowy MR = TR : Q (wzrost
przychodu TR
wywołany wzrostem sprzedaży o jednostkę
odpowiada cenie po
której może być sprzedana ostatnia jednostka
dobra),
- utarg przeciętny AR = TR : Q
Rozmiary produkcji opłacalnej
Koszty i cena
(MC, AC, P)
Q
MC
AC
A
G
D
Q
1
Q
P
P
1
Rozmiary produkcji
opłacalnej - krzywej
podaży
przedsiębiorstwa
- wyznacza punkt
przecięcia krzywej MC
i AC w punkcie „A”,
ponieważ uzyskany w
tym punkcie TR
pokryje TC, (pod
warunkiem że cena
wyniesie przynajmniej
„P”).
Punkt „A” (ilość Q
przy cenie P) jest
zarazem punktem
„wejścia” lub
„wyjścia” z rynku.
Optimum w warunkach KONKURENCJI DOSKONAŁEJ
Koszty i cena
(MC, AC, P)
Produkcja (Q)
MC
AC
Q
2
Q
P
P
1
Kryterium
opłacalności
Kryterium
krańcowe
ZYSK
MR = P
P
2
MC = MR
= cena (P)
Optimum w warunkach MONOPOLU
Koszty a
utargi
TC – koszty
całkowite to
nakłady
poniesione na
wytworzenie
określonej
ilości
produktów
TR – utarg
całkowity to
przychód
uzyskany ze
sprzedaży
wytworzonyc
h produktów
Koszty a
utargi
AC –
koszty
przeciętne
to
nakłady
poniesion
e na
wytworzen
ie jednego
produktu
AC = TC/q
AR – utarg
przeciętny to
przychód
uzyskany ze
sprzedaży
jednego
produktu /jest
to cena/
AR = TR/q
Koszty a utargi
MC – koszty
krańcowe to
dodatkowe
nakłady
poniesione na
wytworzenie
dodatkowego
produktu
MC = ∆TC/∆q
MR – utarg
krańcowy to
zmiana utargu
całkowitego
wywołana
sprzedażą
dodatkowej
jednostki
produktu
MR = ∆TR/∆q
Koszty całkowite, utarg
całkowity, globalny wynik
finansowy
TC < TR – dodatni wynik
finansowy:
zysk globalny
TC > TR – ujemny wynik
finansowy:
strata globalna
*********************
TC = TR – wynik finansowy =
0
Koszty przeciętne, utarg
przeciętny, jednostkowy
wynik finansowy
AC < AR – dodatni wynik finansowy:
jednostkowy zysk
globalny
AC > AR – ujemny wynik finansowy:
jednostkowa strata
globalna
*********************
AC = AR – jednostkowy wynik
finansowy = 0
Koszty krańcowe a utarg
krańcowy
MC < MR – dodatkowo wytworzony
produkt przyniesie zysk
/wzrost produkcji –
uzasadniony/
MC > MR – dodatkowo wytworzony
produkt przyniesie stratę
/rozszerzenie produkcji –
nieuzasadnione/
MC = MR – punkt równowagi
przedsiębiorstwa