Jan Łazowski

Psychologia dla Fizjoterapii

Wykład 3.

STRES i PROMOCJA ZDROWIA

Stres



Jest to psychofizjologiczna reakcja

organizmu człowieka na sytuację

utrudniającą lub blokującą nasze zamiary i

działanie



Ponieważ zamiary i działania to zawsze

zaspakajanie potrzeb, stres jest przeszkodą

w zaspakajaniu potrzeb - frustracją



Stresor to zewnętrzny czynnik powodujący

trudną sytuację



Stres jest często mylony ze stresorem

Zagrożenie - stres i lęk



Istotą trudnych sytuacji jest zagrożenie
(przeszkoda) zaspokojenia potrzeb, od drobnych
do największych w tym zdrowia i życia.



Stresowe sytuacje są spowodowane warunkami
(wymaganiami) zewnętrznymi oraz wielkością i
jakością naszych potrzeb



Głównymi emocjami i uczuciami w stresie są



lęk, strach, złość, gniew, zagubienie, niepokój w
różnych postaciach

Strata



Strata to pozbawienie źródła zaspakajania
potrzeb



Odwracalna strata okresowa – to stres

natomiast



Nieodwracalna – strata, to więcej niż stres,



Emocje i uczucia powodowane stratą to
żal, smutek, żałoba



Strata wymaga innych interwencji niż
stres

Stadia stresu przewlekłego



Stadium pobudzenia



Stadium alarmowe



Stadium
przystosowania



Stadium wyczerpania

Krzywa stresu (GAS)

wg Lazarusa i

Selye’go

REAKCJA

Stadium pobudzenia - alarmu



Wydzielanie adrenaliny i

noradrenaliny (katecholamin),

działających pobudzająco -

mobilizująco



Wydzielanie hormonów rdzenia

nadnerczy (sterydów) – działających

ochronnie



Wyostrzenie uwagi, przyspieszenie

reakcji, napięcie mięśni.

Stadium pobudzenia - alarmu

ORGANIZM JEST POBUDZONY

I CHRONIONY,

Gdy w tym czasie usunie

(poczucie) zagrożenia i uspokoi

emocje, wyjdzie zwycięsko i być

może z lepszym zdrowiem

psychofizycznym, niż było przed

stresem

Stadium dystresu



Adaptacja (przystosowanie) do stresu
odbywa się kosztem potrzebnych
funkcji organizmu, (np. Odporności na
zakażenia, obciążeniem układu naczyń
i serca i in.) – prowadzi po dłuższym
czasie do wyczerpania możliwości
przystosowania, odczuwanego w
objawach psychicznych i fizycznych

Skutki zbyt intensywnego
lub długiego dystresu



Skłonność do chorób

psychosomatycznych



Zmniejszenie odporności na infekcje,

chorobę wrzodową, choroby serca i

inne schorzenia narządowe



Zaburzenia lękowe i afektywne w

postaci ostrego lub przewlekłego

zespołu stresowego, przewlekłego

zmęczenia, wypalenia zawodowego

Sytuacja kryzysowa czyli ostra
reakcja stresowa



Wywołana silnym, nagłym zagrożeniem
zdrowia i życia, swojego i najbliższych,
którego ofiara nie potrafi usunąć.



Występują wtedy objawy psychiczne
(szok), polegające na utracie kontroli
nad sobą i otoczeniem (ruchy bezładne,
płacz, krzyk, lub znieruchomienie i
milczenie), pogarszające sytuację.

Ratowanie



Wymaga szybkiej pomocy specjalistycznej

– wyszkolonego psychologa lub psychiatry.



Zwykle także policji, pogotowia

ratunkowego i straży pożarnej



Dotychczas działają w naszym kraju

Ośrodki Pomocy Kryzysowej

(psychologicznej), ale tworzy się

ratownictwo zintegrowane, na jeden nr
telefonu

912

wzywa się jednocześnie

wszystkie wymienione służby ratunkowe.

Tak jest w całej UE

Zespół zaburzeń po urazie
stresowym

(Post Tramatic Stress Disorder- PTSD)



Trwa miesiące i lata po często powtarzanym,
silnym stresie. Wymaga leczenia
psychiatrycznego



Objawy (często ukrywane)



Zaburzenia snu, koszmary



Stany lękowe niespodziewane



Obniżona wrażliwość emocjonalna, odosabnianie
się, zmienność



Obniżona zdolność do pracy i udziału w rodzinie

Choroba, uraz wyleczalna



Wywołują reakcje stresową,
która wpływa na pierwotne
szkody chorobowe



Wiedza o stresie jest
koniecznym elementem
wiedzy terapeutycznej

Kalectwo, niesprawność
trwała



Daje przeżycia takie jak strata, w
trzech fazach



1. Nie zgoda, zaprzeczenie



2. Obniżenie nastroju, zniechęcenie,
zagubienie, aż do depresji



3. Mobilizację, staranie o przystosowanie



Dobre przystosowanie zmniejsza
szkody psychiczne

Najczęściej stresowane
(frustrowane) potrzeby



W życiu człowieka w

cywilizacji zachodniej



Bezpieczeństwo



Więzy



Pozycja socjalna



Zdrowie

Placebo

Placebo wywiera doniosły wpływ przy

postępowania lekarza, daje poprawę
zdrowia i wtedy jest dobroczynne,
lecz w nauce medycznej jest
przebiegłym oszustem,
mistyfikatorem i kreatorem iluzji.

K. B. Thomas,
The Lancet, vol 344, s. 1066, 1994 r.

Definicja placebo

Dowolna terapia nie

wykazująca działania
chemicznego, fizykalnego lub
biologicznego (środek
działający symbolicznie) użyta
do wywołania efektu
leczniczego – efektu placebo

Maska i atrybucja



Kształt, kolor, obrzęd – stały dla
danego placebo to jego maska



Atrybucja lub treść placebo - to
słownie i niewerbalnie wyrażone
(przypisane mu) jego działanie
lecznicze

Rozszerzone pojęcie
placebo



Spontaniczne uzdrowienia w
miejscach cudownych



Oddziaływania sugestywne wywołane
praktykami magicznymi



Efekty nocebo (szkodliwe –
„odwrócone” placebo) zamierzone i
niezamierzone oraz uboczne
szkodliwe efekty placebo

Skuteczność placebo



Skuteczne w wielu chorobach,
szczególnie w uśmierzaniu bólu i
dolegliwości podmiotowych



Stwierdzono 176 przypadków
ustąpienia nowotworu



Szeroko stosowane w medycynie
niekonwencjonalnej

Warunki działania placebo



Przekonanie – wiara terapeuty



Przekonanie – wiara pacjenta



Przekonanie – wiara w otoczeniu



Podatność na sugestię pacjenta



Zdolności sugestywne terapeuty

Placebo i terapie kliniczne



Każde lekarstwo i każdy zabieg
fizjoterapii można łączyć z
oddziaływaniem psychologicznym
czyli z placebo, jest to dobre
podanie terapii



Podanie terapii bez działania
psychologicznego jest leczeniem
niedostatecznym

Placebo w medycynie



100 i więcej lat temu prawie wszystkie leki

działały siłą placebo, nie miały chemicznej

ani fizycznej wartości leczniczej, co

okazało się przy nowoczesnych badaniach



Jeszcze 60 – 70 lat temu większość leków

działała głównie przez placebo



Dziś jeszcze podaje się wiele leków ze

słabą skutecznością fizyko-chemiczną a

efekt placebo znacząco dodaje

skuteczności (pomaga reklama)

Placebo w badaniach
naukowych



„Podwójna ślepa próba” to badanie
kliniczne odróżniające wpływ
psychologiczny (efekt placebo) od
działania chemicznego



Tą metodą rozpoznano efekt placebo
dawniej stosowanych leków



Każdy nowy lek musi przejść to badanie,
nazwane „złotym standardem
medycyny”

Podwójna ślepa próba



Grupa pacjentów jest leczona

badanym lekiem



Druga grupa bierze identycznie

wyglądający środek, w którym nie ma

substancji aktywnej (czyste placebo)



Ani pacjent ani personel medyczny

nie wiedzą czy stosują środek

aktywny czy placebo. Protokółuje się

wyniki.

Podwójna ślepa próba 2



Sędziowie niezależni zbierają protokoły,
a po odkodowaniu porównują i
przedstawiają wyniki



Podwójna ślepa próba ocenia wartość
leku



Podwójna ślepa próba wykazuje istnienie
efektu placebo przy każdej terapii i w
każdym schorzeniu, pozwala zbadać
jego wielkość i warunki działania

Placebo w fizjoterapii



To bardzo poważny problem.



Wiele metod fizjoterapii ma opinie

skutecznych, naturalnych, od wieków

używanych (np. balneologia, masaż,

wodolecznictwo)



W tych metodach na pewno występuje

silny efekt placebo



W tych metodach nie można zastosować

placebo a zatem podwójnej ślepej próby,

trudno stwierdzić jakie jest ich poza

psychologiczne działanie

Medycyna oparta na
dowodach naukowych
(EBM)



Nowoczesna nauka wymaga ścisłych dowodów

skuteczności terapii, dokładnie przedstawionych

w programie EBM



Leki i środki, które nie wykazują oczywistej

skuteczności (np. chirurgia) lub nie legitymują się

pozytywnymi wynikami badań z podwójnej ślepej

próby, są nie chętnie stosowane w klinikach i nie

chce za nie płacić NFZ i inne ubezpieczenia



Przyczyną takiego stanu jest stosowanie w

przeszłości licznych środków, które okazały się

tylko placebo, przestały działać i często były

szkodliwe – to są dramatyczne historie w

medycynie.

Placebo i EBM w
fizjoterapii



W metodach fizjoterapii, w których
nie da się oddzielić efektu placebo od
efektu fizycznego lub chemicznego,
można przypuszczać, że udział efektu
placebo w leczeniu jest bardzo ważny



W konsekwencji należy dbać o
psychologiczne warunki tych terapii,
jeśli chce się uzyskać ich skuteczność

Przekonania fizjoterapeuty



Środki fizjoterapii posiadają mniejsze lub
większe poza psychologiczne działanie
lecznicze



Dlatego fizjoterapeuci są głęboko przekonani,
że nasze metody leczą i poprawiają zdrowie,
mimo, że nie potrafimy odróżnić wpływu
psychologicznego od fizycznego



To przekonanie zwiększa efekt leczniczy,
należy je zachowywać i przekazywać
pacjentom

Środowisko i efekt placebo



Gabinet , przychodnia, szpital a także
ubranie robocze (obrzędowe) personelu,
dają wiarygodność i powagę każdej
terapii tu stosowanej



Podobne znaczenie ma opinia bliskich,
rodziny, sąsiadów, kolegów i znajomych



Porada udzielona na ławce np. w parku
jest znacznie mniej wiarygodna i
skuteczna

Ubranie i zachowanie



Ubranie robocze to ubranie obrzędowe,
winno krojem, kolorem wykazywać, że
służy nauce i sztuce leczenia.



Największy błąd to zachowania i
ubrania seksowne, prawie zupełnie
likwidują nastrój i wpływ terapeutyczny
nawet ten fizyko-chemiczny, nie tylko
psychologiczny.

Pochodzenie promocji
zdrowia



Z badań patogenezy,

badań stresu

higieny i profilaktyki, z przyczyn

ekonomicznych i dla złagodzenia

ograniczeń medycyny powstała nowa

dyscyplina medycyny:



PROMOCJA ZDROWIA

– nauka jak

żyć zdrowo, samodzielnie, szczęśliwie,

minimalizując koszty medyczne i nie

nadużywając medycyny.

Patogeneza i profilaktyka



Badania patogenezy (przyczyn) chorób,

wykazały, że przyczyny obecnie

najważniejszych chorób mają źródło w

sposobie życia



Ustalono błędy w stylach życia

Dotyczą one:



Odżywiania (za dużo i zły skład)



Ruchu i wysiłku (za mało)



Używek (papierosy, alkohol)



Przekonań (utrwalone błędne poglądy)

Salutogeneza



Powstaje kierunek nauki badający ile stresu
trzeba i można znieść, by tworzyć życie

zdrowe, szczęśliwe i samodzielne



Salus – zdrowie, genesis – pochodzenie

Problemy:

Nie tworzyć stresu nie koniecznego

Tworzyć zasoby przeciw stresowe

Nauczyć się radzić sobie ze stresem

Ekonomiczne uzasadnienia
promocji zdrowia



Diagnozowanie i leczenie jest bardzo
kosztowne a koszty i możliwości służby
zdrowia ciągle rosną



Tylko bogaci ludzie mogą sobie pozwolić
na pełne korzystanie z medycyny



Nawet najbogatsze państwa nie są w
stanie zapewnić pełnej pomocy
wszystkim swoim obywatelom

Promocja zdrowia łagodzi
ograniczenia medycyny



Redukcjonizm – czyli niedocenianie
potrzeb i emocji pacjenta



Technizacja – fascynacja aparaturą i wiara,
że jest wszechmocna



Jatrogenia – szkodliwe, uboczne skutki
terapii



Totalizm instytucjonalny – wymagania
przekraczające wymogi terapii



Odpowiedzialność prawna

Cel promocji zdrowia



Samodzielne dbanie o swoje zdrowie

w myśl hasła „TWOJE ZDROWIE W

TWOICH RĘKACH”



Umiejętność brania

odpowiedzialności za siebie i swoje

zdrowie



Szeroka edukacja zdrowotna: w

szkole, w mediach, w osiedlach

(rady, kluby, spotkania itp.)

Zasoby zdrowia



Promocja zdrowia zwiększa zasoby
zdrowia, uczy zachowań
prozdrowotnych



jest częścią medycyny szeroko pojętej,



jest powiązana z psychologią kliniczną i
zdrowia oraz edukacją zdrowotną



Medycyna naprawcza usuwa
utracone zdrowie (chorobę)

Istota promocji zdrowia

Choroba i rola medycyny naprawczej

World Health Organisation
(WHO)
Światowa Organizacja Zdrowia
(ŚOZ)



Stwierdziła skuteczność promocji
zdrowia



Uznała ją za najważniejsze zadanie
dla wszystkich członków



Każdy pracownik służby zdrowia
powinien być czynnym
promotorem zdrowia

Miary zdrowia (główne)



Przeciętna długość życia –
i przewidywanie trwania życia dla
określonego wieku



Przyczyny zgonów



Zachorowalność



Chorobowość

Długość życia w Polsce



W roku 1900 43 lata mężczyźni

48 lat kobiety



W roku 2005 70 lat mężczyźni

75 lat kobiety

Przyczyny wydłużenia
życia



Usunięcie chorób zakaźnych



Bakteriologia



Stacje sanitarno-epidemiologiczne



Higiena życia codziennego



Podniesienie stopy życiowej



Zlikwidowanie przednówków i niedożywienia



Higiena osiedli i mieszkań – wodociągi,

kanalizacja, wywóz i utylizacja śmieci



Zmniejszenie umieralności niemowląt



Właściwe żywienie i higiena

Najczęstsze przyczyny
zgonów



W roku 1900

w roku 2000



Grypa, zapalenie płuc Choroby serca



Gruźlica

Rak



Zakażenia pokarmowe

Urazy komunikacyjne



Choroby serca

Udary mózgu



Udary mózgu

Choroby płuc



Choroby nerek

Grypa, zapalenie płuc



Wypadki

Samobójstwa



Rak

Cukrzyca



Choroby dziecięce

choroby wątroby



Błonica

Zabójstwa

Zachorowalność



Ogólna – liczba wszystkich nowych
zachorowań na rok (miesiąc lub inny
okres) w określonej populacji



Szczegółowa – liczba nowych zachorowań



Na określoną chorobę (np. nowotwory)



W ograniczonym rejonie (np. powiecie, kraju)



W ograniczonej populacji (np. grupy wiekowe,
płeć)

Chorobowość



Ogólna - aktualna liczba wszystkich
chorych w danej populacji



Szczegółowa –



dla poszczególnych chorób



dla rejonów np. województw, krajów



dla środowisk np. miast, grup
wiekowych

Choroby psychiczne w
Polsce



Chorobowość:

ok. 649 tys. w r. 1995 (1,6%)

ok. 1275 tys. w r. 2004

(3,3%)



Zachorowalność:

ok. 176 tys. w r. 1995 (0,4%)

ok. 335 tys. w r. 2004 (0,8%)



Ok. 70% poniżej 50 r. życia

Bez alkoholizmu i narkomanii

Choroby psychiczne w Polsce.
Komentarz



Zachorowalność i chorobowość wzrosła w

ciągu 10 lat o ok. 100% (podwoiła się)



Znaczna część wzrostu spowodowana jest

większą świadomością chorujących i

lepszym rozpoznawaniem chorób



Najczęstsze są zaburzenia lękowo-

nerwicowe (ok. 28%) i afektywne (ok.

22%), ich liczba rośnie nadal.



Liczby zaburzeń organicznych (ok. 15%), i

schizofrenii ok. 10% b. nieznacznie rosną

Zachorowalność na nowotwory w
Polsce



Nowotwory ok. 105 tys. w r. 1995

ok. 114 tys. w r. 2002

(Wzrost o 8%)



W tym 58 tys. mężczyźni 56 tys.
kobiety



Ok. 70% powyżej 50 r. życia



Najczęstsze nowotwory:



Mężczyźni: płuca, żołądek, prostata



Kobiety: sutek, jajnik i macica, żołądek

Cechy osobowości
związane z podatności na
zachorowania 1



Osobowość A – niecierpliwi, ambitni,
ciągle spieszący się, zapracowani,
lubiący dominować, nieufni – skłonni
do chorób serca, nadciśnienia
tętniczego, udarów, miażdżycy



Osobowość B – spokojni, cierpliwi,
refleksyjni, łatwi w kontakcie,
niespieszni – mało chorują

Psychiczne cechy
podatności na
zachorowanie 2



Osobowość C – tłumiący emocje,
zwłaszcza żalu i pretensji, uczucie
krzywdy, kontakty płytkie, ukryte
zawiści – skłonność do nowotworów
złośliwych (carcinoma)



Osobowość D – słaba odporność na
stres, słaba wiara w siebie, uległość i
bunty, labilność – skłonność do depresji