PowerPoint Presentation

Psychologia osobowości



Każdy jakiś jest…



Co to jest osobowość?

–

Mieć osobowość – reprezentować coś

„sobą”, coś specyficznego, „osobnego”

Poznanie potoczne i ukryte teorie

osobowości



Od dziecka kategoryzujemy świat/ludzi

(lubimy lub nie)



Poznajemy też siebie - nasze cechy

osobowości



Cechy potocznego poznania osobowości

–

Niekontrolowane i ograniczone (wybrane

sytuacje)

–

Niesystematyczne, jednowymiarowe

–

Zniekształcone (efekt

halo, Golema

)

–

Potoczne, intuicyjne (nie zawsze trafne)

Błędne interpretacje osobowości

Osobowość – cechy

charakterystyczne



Czy się różnimy?

–

Czy wszyscy jesteśmy tacy sami, czyli podobnie czujemy,

myślimy, tego samego chcemy,…

Np. Howard Hughes



Np. Staś Nowak i Zosia Kowalska, ona bardzo

emocjonalna, on stały, spokojny, nieśmiały

–

On ma nadzieję, że ona się nie zmieni, ona ma nadzieję, że on się

zmieni



Wyraz pewnych cech fundamentalnych,

rdzenia

–

osobowości.

Znaczenie psychologii

osobowości



Psychologia osobowości – integracja

wiedzy psychologicznej (różnych

dziedzin)

–

Niedogodności specjalizacji nauk

(biologia, rozwój, procesy poznawcze,

zachowania społeczne,

neuropsychologia – „wszystkie drogi

prowadzą do mózgu”)

Co bada psychologia

osobowości?



Czym się różnią ludzie?



W czym są podobni?



Czy cechy są spójne?



Psychologia bada osobowość: jak się rozwija

–

Etapy rozwoju osobowości

–

Normy osobowości – orzekanie o dojrzałości,

poczytalności



Jakie są typy osobowości - by przewidywać

–

Diagnoza cech osobowości – selekcja pracowników



Jak dokonać zmiany ku dojrzałej osobowości

–

terapia

Definicja (Allport):



Osobowość

to względnie stały wzorzec (cech)

emocji, motywów i postępowania, odróżniający

ludzi od siebie



Osobowość

to wewnętrzny, spójny zbiór wzorców

zachowania, jakie ludzie prezentują w różnych

momentach i sytuacjach



Osobowość

to złożony zbiór własności

psychicznych, które wpływają na charakterystyczne

wzorce zachowania jednostki, niezmienne czasowo i

sytuacyjnie



Osobowość

to System dynamicznej organizacji…



Akcenty

: wyjątkowość, typowość, stałość (sytuacje

i czas), system złożony (unitas multiplex), integruje

całość

Modele badania



Badanie tego, co jest rdzeniem konkretnej osoby

(osobowość), co jest indywidualne (prawda

psychologiczna) Podkreślenie niepowtarzalności

osoby



Badania poprzeczne (porównanie) i podłużne

osobowości



Idiograficzny (

idiographic approach

) – akcent na

unikatowość jednostki

–

analiza przypadku – Hughes

–

zbiorcze studium przypadku – osoby z ADHD

–

Cechy, jak nikt inny



Nomotetyczny (

nomothetic approach

) model

skoncentrowany na zmiennych w populacji –

korelacje

–

Cechy, jak wszyscy inni

–

Zależności między cechami u danej populacji (np..

Analiza czynnikowa – bada podstawy wspolzmienności)

5 perspektyw na ludzką

osobowość



Behawioralna,



Psychodynamiczna,



Poznawcze,



Gestalt



Humanistyczna

–

Każda inaczej ujmuje zachowania

Howarda Hughesa

Źródła danych do badań

osobowości

Samoopis – inwentarze osobowości

Dane obserwacyjne (rodzic, przyjaciel,

współpracownik)

Dane zachowaniowe: badanie w

specyficznej sytuacji np. zadaniowej

Dane biograficzne

Dane fizjologiczne (tętno, RSG,

hormony, neuroprzekaźniki)

Cechy osobowości



Definicja:

Cechy osobowości

– względnie stałe cechy

przejawiające się w różnych sytuacjach.

–

Cechy jako kontinuum

(każdy ma ten sam zbiór cech, ale różnie

nasilonych, np. rozmowność (od milczek do gaduła) )

–

Spójność cech

: bardziej (osiowe cechy) i mniej – peryferyjne cechy

np. towarzyskość (zależy z kim), porządek (zależy gdzie: w domu i

nauce/pracy).

Stąd

ograniczoność przewidywania

ludzkich zachowań

–

Osobowość a wybór zawodu: leśnik, mechanik czy polityk, aktor



Wiersz E. Stachury



Mały Książe

Exupery



Królewna Śnieżka

i siedmiu krasnoludków (Brudasek,

Głodomorek, Grubas, Wstręciuch, Zmarszek, Nerwus, Gburek,

Smętek)



Smerfy

(Maruda, Papa Smerf, Ślicznotka, Próżniak, Ważniak)

Sytuacjonizm

: osobowość nie

istnieje



Pewne cechy zależą od sytuacji i momentów w życiu

–

Dlaczego wierzymy w horoskopy i cygance (bo mamy wszystko w

określonych sytuacjach)



Jak z przysłowiami, które mogą się „wykluczać”, np. Intro i ekstra.

–

Np. niska korelacja: kłamstwo/kradzież, ściąganie w szkole/okłamywanie

rodziców



Osobowość jako cecha fundamentalna, ale i sytuacja (dystans do

testów i pochopnych ocen…) – transsytuacyjna niespójność



Resocjalizacja: różne zachowania osoby w różnych środowiskach:

„

okazja czyni złodzieja?

”, ale i wewnętrzne uwarunkowania

„natury” osoby



Jak wyjaśnić niespójność - Sytuacjonizm:

Gestaltowskie prawa

organizacji zachowań w określonym kontekście (

wilk w owczej

skórze

)



Definiujemy cechy osobowości w określonych warunkach –

precyzyjnie (jak w małżeństwie – kontekst się zmieni – „

jak się

ożeni, to się odmieni

”)

Główne kontrowersje wokół

osobowości



Ludzka motywacja:

świadoma czy nieświadoma

–

Zachowania reaktywne, czy celowe (behawiorystyczne

kognitywne)

–

Od psychoanalizy po poznawczą, ale i A. Adler



Co kształtuje osobowość:

natura czy wychowanie

–

Dziedziczność (geny i instynkty), czy środowisko (socjalizacja i

kultura). Czy

potrzeby

to pochodne biologii, czy wychowania?



Co decyduje o naszej osobowości:

przeszłość czy

przyszłość

–

Bagaż przeszłości/doświadczenia, czy plany i wyobrażenia



Co decyduje o naszej osobowości:

Osoba czy sytuacja

–

Struktura cech czy sytuacja (bodźce i osoba) – Milgram/Tyson



Życie to realizacja

programu biologicznego czy

intencji

–

Rozwój to stadia biologiczne czy intencjonalny akt

Rozwiązanie: sytuacja, czy cecha

osobowości?



Synteza

ujęcia tradycyjnego tj. teorii cech i

sytuacyjnego tzw. Interakcjonizm: i cecha i sytuacja

wpływa na postawy

–

Szczególnie ważne w resocjalizacji: penitencjariusze i

orzekanie



Osobowość wpływa

na człowieka w określonej

sytuacji. Człowiek nie jest jedynie funkcją sytuacji

(behawioryzm, psychoanaliza), wybiera (psych.

humanistyczna, poznawcza)

Ile jest cech osobowości?



Zależy od

szczegółowości opisu

(człowiek

jest układem bardzo złożonym i

wielowymiarowym)

–

„

niesmiały-więc-umawiający-się-na randki-na-

kolacje-i-do-kina-ale-nie-na-imprezy

”

–

Ale każda cecha wyjaśnia tylko mały zakres

osobowości



Ku ekonomii

w opisie osobowości…

–

tworzenie

kombinacji cech

jako wyniki

analizy

czynnikowej

–

Czynniki: E/I; N; P; A; O)

Raymond Catell i 16

czynników



Od cechy do czynnika

(Cattel i 16

czynników) – im mniej tym słabsza

predykcja

Od 16 do 5 por. Hughes



Od 16 do 5

(Costa McCrae 1987) – model

wielkiej piątki

(OCEAN)

–

Openess, Consientiousness, Extraversion, Agreeableness,

Neuroticism



Pięcioczynnikowy model osobowości

–

kstrawersja

(uspołecznienie): ciepło, towarzyskość,

asertywność, aktywność

–

eurotyzm

(emocj. stabil): lęk, nienawiść, depresja,

samoświadomość, wrażliwość

–

Ugodowość:

ufność, prostolinijność, altruizm,

uległość, skromność wrażliwość

–

Sumienność

(niezawodność): kompetencja,

uporządkowanie, karność rozwaga

–

Otwartość

(na doświadczenia): fantazja, zmysł

estetyczny., uczuciowość, działanie, idee, wartości

Od 5 do 3 (Eysenck 1992)



Od 5 do 3 (

Eysenck 1992)

E; N; P



P (psychotyzm – skłonności kryminalne

i do uzależnień) utrata kontaktu z

rzeczywistością i cechy związane z

OCEAN: ugodowością i sumiennością) –

wskaźnik schizofrenii



Artyści mają podwyższony psychotyzm

(twórczość i nonkonformizm

Pomiar osobowości? Jak opisać i

przewidywać



Czy sobek jest „sobkowaty”, czy gburek

jest gburowaty?? Czy jego zachowanie

(manifestacja osobowości) przekłada się

na specyficzne cechy osobowości

(introwertyk)



Metody poznania psychiki

–

wywiad,

–

obserwacja,

–

Testy – inwentarze osobowości

Pomiar osobowości? Jak opisać i

przewidywać



Inwentarze psychologiczne osobowości (Catell 16 PF–

najczęściej wykorzystywany

–

Ocena badanego: prawda/fałsz; nasilenie cechy na skali

–

Zwykle dotyczy wielu aspektów (300 twierdzeń)

–

Do badania wielu cech (16)

–

Używane przez klinicystów (badania osobowości patologicznej np.

WISCAD, MMPI-2: 567 twierdzeń ok. 90 min., NEO-PI-R: 5

czynnikowy dla 30 cech )

–

Używane przez psychologów, np. Badania selekcyjne (np. sumienność

dobra w sklepie, ale źle rokuje w zawodach artystycznych)



Zalety: łatwe, tanie, badają wiele cech jednocześnie



Wady: niebezpieczeństwo stronniczości (zmienna

aprobaty społecznej; tendencja do zgadzania się:

–

klucz kłamstwa, twierdzenie przez negacje, skala aprobaty

społecznej

Testy projekcyjne



Niejednoznaczny bodziec (plama, rysunek)



Niejednoznaczna instrukcja. Opowiedz, co przypomina

ci…, uzasadnij…



Test Hermana Rorschacha

(1884-1922) 10 kart

–

Zarzut: wątpliwa rzetelność i trafność: wróżenie z

fusów?

–

Spójna metoda obliczania wyników (po testowaniu i

normalizacji)



TAT

– Test apercepcji tematycznej (H. Murraya

30-te lata)

–

Zarzut: Psycholog nie może odróżnić: jak jest jak chciałaby

osoba, by było

–

Dobra jako metoda wspomagająca w rękach dobrego klinicysty

Document Outline