1

1

Psychologia osobowości

Psychologia osobowości



Każdy jakiś jest…

Każdy jakiś jest…



Co to jest osobowość?

Co to jest osobowość?

–

Mieć osobowość – reprezentować coś

Mieć osobowość – reprezentować coś

„sobą”, coś specyficznego, „osobnego”

„sobą”, coś specyficznego, „osobnego”

2

2

Poznanie potoczne i ukryte teorie

Poznanie potoczne i ukryte teorie

osobowości

osobowości



Od dziecka kategoryzujemy świat/ludzi

Od dziecka kategoryzujemy świat/ludzi

(lubimy lub nie)

(lubimy lub nie)



Poznajemy też siebie - nasze cechy

Poznajemy też siebie - nasze cechy

osobowości

osobowości



Cechy potocznego poznania osobowości

Cechy potocznego poznania osobowości

–

Niekontrolowane i ograniczone (wybrane

Niekontrolowane i ograniczone (wybrane

sytuacje)

sytuacje)

–

Niesystematyczne, jednowymiarowe

Niesystematyczne, jednowymiarowe

–

Zniekształcone (efekt

Zniekształcone (efekt

halo, Golema

halo, Golema

)

)

–

Potoczne, intuicyjne (nie zawsze trafne)

Potoczne, intuicyjne (nie zawsze trafne)

Błędne interpretacje osobowości

Błędne interpretacje osobowości

3

3

Osobowość – cechy

Osobowość – cechy

charakterystyczne

charakterystyczne



Czy się różnimy?

Czy się różnimy?

–

Czy wszyscy jesteśmy tacy sami, czyli podobnie czujemy,

Czy wszyscy jesteśmy tacy sami, czyli podobnie czujemy,

myślimy, tego samego chcemy,…

myślimy, tego samego chcemy,…

Np. Howard Hughes

Np. Howard Hughes



Np. Staś Nowak i Zosia Kowalska, ona bardzo

Np. Staś Nowak i Zosia Kowalska, ona bardzo

emocjonalna, on stały, spokojny, nieśmiały

emocjonalna, on stały, spokojny, nieśmiały

–

On ma nadzieję, że ona się nie zmieni, ona ma nadzieję, że on się

On ma nadzieję, że ona się nie zmieni, ona ma nadzieję, że on się

zmieni

zmieni



Wyraz pewnych cech fundamentalnych,

Wyraz pewnych cech fundamentalnych,

rdzenia

rdzenia

–

–

osobowości.

osobowości.

4

4

Znaczenie psychologii

Znaczenie psychologii

osobowości

osobowości



Psychologia osobowości – integracja

Psychologia osobowości – integracja

wiedzy psychologicznej (różnych

wiedzy psychologicznej (różnych

dziedzin)

dziedzin)

–

Niedogodności specjalizacji nauk

Niedogodności specjalizacji nauk

(biologia, rozwój, procesy poznawcze,

(biologia, rozwój, procesy poznawcze,

zachowania społeczne,

zachowania społeczne,

neuropsychologia – „wszystkie drogi

neuropsychologia – „wszystkie drogi

prowadzą do mózgu”)

prowadzą do mózgu”)

5

5

Co bada psychologia

Co bada psychologia

osobowości?

osobowości?



Czym się różnią ludzie?

Czym się różnią ludzie?



W czym są podobni?

W czym są podobni?



Czy cechy są spójne?

Czy cechy są spójne?



Psychologia bada osobowość: jak się rozwija

Psychologia bada osobowość: jak się rozwija

–

Etapy rozwoju osobowości

Etapy rozwoju osobowości

–

Normy osobowości – orzekanie o dojrzałości,

Normy osobowości – orzekanie o dojrzałości,

poczytalności

poczytalności



Jakie są typy osobowości - by przewidywać

Jakie są typy osobowości - by przewidywać

–

Diagnoza cech osobowości – selekcja pracowników

Diagnoza cech osobowości – selekcja pracowników



Jak dokonać zmiany ku dojrzałej osobowości

Jak dokonać zmiany ku dojrzałej osobowości

–

terapia

terapia

6

6

Definicja (Allport):

Definicja (Allport):



Osobowość

Osobowość

to względnie stały wzorzec (cech)

to względnie stały wzorzec (cech)

emocji, motywów i postępowania, odróżniający

emocji, motywów i postępowania, odróżniający

ludzi od siebie

ludzi od siebie



Osobowość

Osobowość

to wewnętrzny, spójny zbiór wzorców

to wewnętrzny, spójny zbiór wzorców

zachowania, jakie ludzie prezentują w różnych

zachowania, jakie ludzie prezentują w różnych

momentach i sytuacjach

momentach i sytuacjach



Osobowość

Osobowość

to złożony zbiór własności

to złożony zbiór własności

psychicznych, które wpływają na charakterystyczne

psychicznych, które wpływają na charakterystyczne

wzorce zachowania jednostki, niezmienne czasowo i

wzorce zachowania jednostki, niezmienne czasowo i

sytuacyjnie

sytuacyjnie



Osobowość

Osobowość

to System dynamicznej organizacji…

to System dynamicznej organizacji…



Akcenty

Akcenty

: wyjątkowość, typowość, stałość (sytuacje

: wyjątkowość, typowość, stałość (sytuacje

i czas), system złożony (unitas multiplex), integruje

i czas), system złożony (unitas multiplex), integruje

całość

całość

7

7

Modele badania

Modele badania



Badanie tego, co jest rdzeniem konkretnej osoby

Badanie tego, co jest rdzeniem konkretnej osoby

(osobowość), co jest indywidualne (prawda

(osobowość), co jest indywidualne (prawda

psychologiczna) Podkreślenie niepowtarzalności

psychologiczna) Podkreślenie niepowtarzalności

osoby

osoby



Badania poprzeczne (porównanie) i podłużne

Badania poprzeczne (porównanie) i podłużne

osobowości

osobowości



Idiograficzny (

Idiograficzny (

idiographic approach

idiographic approach

) – akcent na

) – akcent na

unikatowość jednostki

unikatowość jednostki

–

analiza przypadku – Hughes

analiza przypadku – Hughes

–

zbiorcze studium przypadku – osoby z ADHD

zbiorcze studium przypadku – osoby z ADHD

–

Cechy, jak nikt inny

Cechy, jak nikt inny



Nomotetyczny (

Nomotetyczny (

nomothetic approach

nomothetic approach

) model

) model

skoncentrowany na zmiennych w populacji –

skoncentrowany na zmiennych w populacji –

korelacje

korelacje

–

Cechy, jak wszyscy inni

Cechy, jak wszyscy inni

–

Zależności między cechami u danej populacji (np..

Zależności między cechami u danej populacji (np..

Analiza czynnikowa – bada podstawy wspolzmienności)

Analiza czynnikowa – bada podstawy wspolzmienności)

8

8

5 perspektyw na ludzką

5 perspektyw na ludzką

osobowość

osobowość



Behawioralna,

Behawioralna,



Psychodynamiczna,

Psychodynamiczna,



Poznawcze,

Poznawcze,



Gestalt

Gestalt



Humanistyczna

Humanistyczna

–

Każda inaczej ujmuje zachowania

Każda inaczej ujmuje zachowania

Howarda Hughesa

Howarda Hughesa

9

9

Źródła danych do badań

Źródła danych do badań

osobowości

osobowości

1.

1.

Samoopis – inwentarze osobowości

Samoopis – inwentarze osobowości

2.

2.

Dane obserwacyjne (rodzic, przyjaciel,

Dane obserwacyjne (rodzic, przyjaciel,

współpracownik)

współpracownik)

3.

3.

Dane zachowaniowe: badanie w

Dane zachowaniowe: badanie w

specyficznej sytuacji np. zadaniowej

specyficznej sytuacji np. zadaniowej

4.

4.

Dane biograficzne

Dane biograficzne

5.

5.

Dane fizjologiczne (tętno, RSG,

Dane fizjologiczne (tętno, RSG,

hormony, neuroprzekaźniki)

hormony, neuroprzekaźniki)

10

10

Cechy osobowości

Cechy osobowości



Definicja:

Definicja:

Cechy osobowości

Cechy osobowości

– względnie stałe cechy

– względnie stałe cechy

przejawiające się w różnych sytuacjach.

przejawiające się w różnych sytuacjach.

–

Cechy jako kontinuum

Cechy jako kontinuum

(każdy ma ten sam zbiór cech, ale różnie

(każdy ma ten sam zbiór cech, ale różnie

nasilonych, np. rozmowność (od milczek do gaduła) )

nasilonych, np. rozmowność (od milczek do gaduła) )

–

Spójność cech

Spójność cech

: bardziej (osiowe cechy) i mniej – peryferyjne cechy

: bardziej (osiowe cechy) i mniej – peryferyjne cechy

np. towarzyskość (zależy z kim), porządek (zależy gdzie: w domu i

np. towarzyskość (zależy z kim), porządek (zależy gdzie: w domu i

nauce/pracy).

nauce/pracy).

Stąd

Stąd

ograniczoność przewidywania

ograniczoność przewidywania

ludzkich zachowań

ludzkich zachowań

–

Osobowość a wybór zawodu: leśnik, mechanik czy polityk, aktor

Osobowość a wybór zawodu: leśnik, mechanik czy polityk, aktor



Wiersz E. Stachury

Wiersz E. Stachury



Mały Książe

Mały Książe

Exupery

Exupery



Królewna Śnieżka

Królewna Śnieżka

i siedmiu krasnoludków (Brudasek,

i siedmiu krasnoludków (Brudasek,

Głodomorek, Grubas, Wstręciuch, Zmarszek, Nerwus, Gburek,

Głodomorek, Grubas, Wstręciuch, Zmarszek, Nerwus, Gburek,

Smętek)

Smętek)



Smerfy

Smerfy

(Maruda, Papa Smerf, Ślicznotka, Próżniak, Ważniak)

(Maruda, Papa Smerf, Ślicznotka, Próżniak, Ważniak)

11

11

Sytuacjonizm

Sytuacjonizm

: osobowość nie

: osobowość nie

istnieje

istnieje



Pewne cechy zależą od sytuacji i momentów w życiu

Pewne cechy zależą od sytuacji i momentów w życiu

–

Dlaczego wierzymy w horoskopy i cygance (bo mamy wszystko w

Dlaczego wierzymy w horoskopy i cygance (bo mamy wszystko w

określonych sytuacjach)

określonych sytuacjach)



Jak z przysłowiami, które mogą się „wykluczać”, np. Intro i ekstra.

Jak z przysłowiami, które mogą się „wykluczać”, np. Intro i ekstra.

–

Np. niska korelacja: kłamstwo/kradzież, ściąganie w szkole/okłamywanie

Np. niska korelacja: kłamstwo/kradzież, ściąganie w szkole/okłamywanie

rodziców

rodziców



Osobowość jako cecha fundamentalna, ale i sytuacja (dystans do

Osobowość jako cecha fundamentalna, ale i sytuacja (dystans do

testów i pochopnych ocen…) – transsytuacyjna niespójność

testów i pochopnych ocen…) – transsytuacyjna niespójność



Resocjalizacja: różne zachowania osoby w różnych środowiskach:

Resocjalizacja: różne zachowania osoby w różnych środowiskach:

„

„

okazja czyni złodzieja?

okazja czyni złodzieja?

”, ale i wewnętrzne uwarunkowania

”, ale i wewnętrzne uwarunkowania

„natury” osoby

„natury” osoby



Jak wyjaśnić niespójność - Sytuacjonizm:

Jak wyjaśnić niespójność - Sytuacjonizm:

Gestaltowskie prawa

Gestaltowskie prawa

organizacji zachowań w określonym kontekście (

organizacji zachowań w określonym kontekście (

wilk w owczej

wilk w owczej

skórze

skórze

)

)



Definiujemy cechy osobowości w określonych warunkach –

Definiujemy cechy osobowości w określonych warunkach –

precyzyjnie (jak w małżeństwie – kontekst się zmieni – „

precyzyjnie (jak w małżeństwie – kontekst się zmieni – „

jak się

jak się

ożeni, to się odmieni

ożeni, to się odmieni

”)

”)

12

12

Główne kontrowersje wokół

Główne kontrowersje wokół

osobowości

osobowości



Ludzka motywacja:

Ludzka motywacja:

świadoma czy nieświadoma

świadoma czy nieświadoma

–

Zachowania reaktywne, czy celowe (behawiorystyczne

Zachowania reaktywne, czy celowe (behawiorystyczne

kognitywne)

kognitywne)

–

Od psychoanalizy po poznawczą, ale i A. Adler

Od psychoanalizy po poznawczą, ale i A. Adler



Co kształtuje osobowość:

Co kształtuje osobowość:

natura czy wychowanie

natura czy wychowanie

–

Dziedziczność (geny i instynkty), czy środowisko (socjalizacja i

Dziedziczność (geny i instynkty), czy środowisko (socjalizacja i

kultura). Czy

kultura). Czy

potrzeby

potrzeby

to pochodne biologii, czy wychowania?

to pochodne biologii, czy wychowania?



Co decyduje o naszej osobowości:

Co decyduje o naszej osobowości:

przeszłość czy

przeszłość czy

przyszłość

przyszłość

?

?

–

Bagaż przeszłości/doświadczenia, czy plany i wyobrażenia

Bagaż przeszłości/doświadczenia, czy plany i wyobrażenia



Co decyduje o naszej osobowości:

Co decyduje o naszej osobowości:

Osoba czy sytuacja

Osoba czy sytuacja

–

Struktura cech czy sytuacja (bodźce i osoba) – Milgram/Tyson

Struktura cech czy sytuacja (bodźce i osoba) – Milgram/Tyson



Życie to realizacja

Życie to realizacja

programu biologicznego czy

programu biologicznego czy

intencji

intencji

–

Rozwój to stadia biologiczne czy intencjonalny akt

Rozwój to stadia biologiczne czy intencjonalny akt

13

13

Rozwiązanie: sytuacja, czy cecha

Rozwiązanie: sytuacja, czy cecha

osobowości?

osobowości?



Synteza

Synteza

ujęcia tradycyjnego tj. teorii cech i

ujęcia tradycyjnego tj. teorii cech i

sytuacyjnego tzw. Interakcjonizm: i cecha i sytuacja

sytuacyjnego tzw. Interakcjonizm: i cecha i sytuacja

wpływa na postawy

wpływa na postawy

–

Szczególnie ważne w resocjalizacji: penitencjariusze i

Szczególnie ważne w resocjalizacji: penitencjariusze i

orzekanie

orzekanie



Osobowość wpływa

Osobowość wpływa

na człowieka w określonej

na człowieka w określonej

sytuacji. Człowiek nie jest jedynie funkcją sytuacji

sytuacji. Człowiek nie jest jedynie funkcją sytuacji

(behawioryzm, psychoanaliza), wybiera (psych.

(behawioryzm, psychoanaliza), wybiera (psych.

humanistyczna, poznawcza)

humanistyczna, poznawcza)

14

14

Ile jest cech osobowości?

Ile jest cech osobowości?



Zależy od

Zależy od

szczegółowości opisu

szczegółowości opisu

(człowiek

(człowiek

jest układem bardzo złożonym i

jest układem bardzo złożonym i

wielowymiarowym)

wielowymiarowym)

–

„

„

niesmiały-więc-umawiający-się-na randki-na-

niesmiały-więc-umawiający-się-na randki-na-

kolacje-i-do-kina-ale-nie-na-imprezy

kolacje-i-do-kina-ale-nie-na-imprezy

”

”

–

Ale każda cecha wyjaśnia tylko mały zakres

Ale każda cecha wyjaśnia tylko mały zakres

osobowości

osobowości



Ku ekonomii

Ku ekonomii

w opisie osobowości…

w opisie osobowości…

–

tworzenie

tworzenie

kombinacji cech

kombinacji cech

jako wyniki

jako wyniki

analizy

analizy

czynnikowej

czynnikowej

–

Czynniki: E/I; N; P; A; O)

Czynniki: E/I; N; P; A; O)

15

15

Raymond Catell i 16

Raymond Catell i 16

czynników

czynników



Od cechy do czynnika

Od cechy do czynnika

(Cattel i 16

(Cattel i 16

czynników) – im mniej tym słabsza

czynników) – im mniej tym słabsza

predykcja

predykcja

16

16

17

17

Od 16 do 5 por. Hughes

Od 16 do 5 por. Hughes



Od 16 do 5

Od 16 do 5

(Costa McCrae 1987) – model

(Costa McCrae 1987) – model

wielkiej piątki

wielkiej piątki

(OCEAN)

(OCEAN)

–

Openess, Consientiousness, Extraversion, Agreeableness,

Openess, Consientiousness, Extraversion, Agreeableness,

Neuroticism

Neuroticism



Pięcioczynnikowy model osobowości

Pięcioczynnikowy model osobowości

–

E

E

kstrawersja

kstrawersja

(uspołecznienie): ciepło, towarzyskość,

(uspołecznienie): ciepło, towarzyskość,

asertywność, aktywność

asertywność, aktywność

–

N

N

eurotyzm

eurotyzm

(emocj. stabil): lęk, nienawiść, depresja,

(emocj. stabil): lęk, nienawiść, depresja,

samoświadomość, wrażliwość

samoświadomość, wrażliwość

–

Ugodowość:

Ugodowość:

ufność, prostolinijność, altruizm,

ufność, prostolinijność, altruizm,

uległość, skromność wrażliwość

uległość, skromność wrażliwość

–

Sumienność

Sumienność

(niezawodność): kompetencja,

(niezawodność): kompetencja,

uporządkowanie, karność rozwaga

uporządkowanie, karność rozwaga

–

Otwartość

Otwartość

(na doświadczenia): fantazja, zmysł

(na doświadczenia): fantazja, zmysł

estetyczny., uczuciowość, działanie, idee, wartości

estetyczny., uczuciowość, działanie, idee, wartości

18

18

Od 5 do 3 (Eysenck 1992)

Od 5 do 3 (Eysenck 1992)



Od 5 do 3 (

Od 5 do 3 (

Eysenck 1992)

Eysenck 1992)

E; N; P

E; N; P



P (psychotyzm – skłonności kryminalne

P (psychotyzm – skłonności kryminalne

i do uzależnień) utrata kontaktu z

i do uzależnień) utrata kontaktu z

rzeczywistością i cechy związane z

rzeczywistością i cechy związane z

OCEAN: ugodowością i sumiennością) –

OCEAN: ugodowością i sumiennością) –

wskaźnik schizofrenii

wskaźnik schizofrenii



Artyści mają podwyższony psychotyzm

Artyści mają podwyższony psychotyzm

(twórczość i nonkonformizm

(twórczość i nonkonformizm

19

19

Pomiar osobowości? Jak opisać i

Pomiar osobowości? Jak opisać i

przewidywać

przewidywać



Czy sobek jest „sobkowaty”, czy gburek

Czy sobek jest „sobkowaty”, czy gburek

jest gburowaty?? Czy jego zachowanie

jest gburowaty?? Czy jego zachowanie

(manifestacja osobowości) przekłada się

(manifestacja osobowości) przekłada się

na specyficzne cechy osobowości

na specyficzne cechy osobowości

(introwertyk)

(introwertyk)



Metody poznania psychiki

Metody poznania psychiki

–

wywiad,

wywiad,

–

obserwacja,

obserwacja,

–

Testy – inwentarze osobowości

Testy – inwentarze osobowości

20

20

Pomiar osobowości? Jak opisać i

Pomiar osobowości? Jak opisać i

przewidywać

przewidywać



Inwentarze psychologiczne osobowości (Catell 16 PF–

Inwentarze psychologiczne osobowości (Catell 16 PF–

najczęściej wykorzystywany

najczęściej wykorzystywany

–

Ocena badanego: prawda/fałsz; nasilenie cechy na skali

Ocena badanego: prawda/fałsz; nasilenie cechy na skali

–

Zwykle dotyczy wielu aspektów (300 twierdzeń)

Zwykle dotyczy wielu aspektów (300 twierdzeń)

–

Do badania wielu cech (16)

Do badania wielu cech (16)

–

Używane przez klinicystów (badania osobowości patologicznej np.

Używane przez klinicystów (badania osobowości patologicznej np.

WISCAD, MMPI-2: 567 twierdzeń ok. 90 min., NEO-PI-R: 5

WISCAD, MMPI-2: 567 twierdzeń ok. 90 min., NEO-PI-R: 5

czynnikowy dla 30 cech )

czynnikowy dla 30 cech )

–

Używane przez psychologów, np. Badania selekcyjne (np. sumienność

Używane przez psychologów, np. Badania selekcyjne (np. sumienność

dobra w sklepie, ale źle rokuje w zawodach artystycznych)

dobra w sklepie, ale źle rokuje w zawodach artystycznych)



Zalety: łatwe, tanie, badają wiele cech jednocześnie

Zalety: łatwe, tanie, badają wiele cech jednocześnie



Wady: niebezpieczeństwo stronniczości (zmienna

Wady: niebezpieczeństwo stronniczości (zmienna

aprobaty społecznej; tendencja do zgadzania się:

aprobaty społecznej; tendencja do zgadzania się:

–

klucz kłamstwa, twierdzenie przez negacje, skala aprobaty

klucz kłamstwa, twierdzenie przez negacje, skala aprobaty

społecznej

społecznej

21

21

Testy projekcyjne

Testy projekcyjne



Niejednoznaczny bodziec (plama, rysunek)

Niejednoznaczny bodziec (plama, rysunek)



Niejednoznaczna instrukcja. Opowiedz, co przypomina

Niejednoznaczna instrukcja. Opowiedz, co przypomina

ci…, uzasadnij…

ci…, uzasadnij…



Test Hermana Rorschacha

Test Hermana Rorschacha

(1884-1922) 10 kart

(1884-1922) 10 kart

–

Zarzut: wątpliwa rzetelność i trafność: wróżenie z

Zarzut: wątpliwa rzetelność i trafność: wróżenie z

fusów?

fusów?

–

Spójna metoda obliczania wyników (po testowaniu i

Spójna metoda obliczania wyników (po testowaniu i

normalizacji)

normalizacji)



TAT

TAT

– Test apercepcji tematycznej (H. Murraya

– Test apercepcji tematycznej (H. Murraya

30-te lata)

30-te lata)

–

Zarzut: Psycholog nie może odróżnić: jak jest jak chciałaby

Zarzut: Psycholog nie może odróżnić: jak jest jak chciałaby

osoba, by było

osoba, by było

–

Dobra jako metoda wspomagająca w rękach dobrego klinicysty

Dobra jako metoda wspomagająca w rękach dobrego klinicysty